الحكومة الرقمية وأثرها في سير المرافق العامَّة في المملكة العربيَّة السُّعوديَّة في ضوء رؤية 2030 / Digital Government and Its Impact on Public Utilities in the Kingdom of Saudi Arabia in Light of Vision 2030

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

الامير سعود بن فيصل

المستخلص

هدفت الدِّراسة إلى تحقيق مجموعة من الأهداف المرتبطة بفهم وتحليل جوانب الحكومة الرقمية وأهدافها، كما ناقشت الأثر القانونيَّ الَّذي رسمته أعمال التَّحوُّل الإلكترونيِّ على أعمال المرفق العامِّ، وكيف انعكست على مبادئه.
وقد اعتمد الباحث على المنهج الوصفيِّ التَّحليليِّ، وذلك لدراسة تأثير التَّحوُّل التِّقنيِّ على الحكومات، وانتقالها من النِّظام الحكوميِّ التَّقليديِّ إلى النِّظام الإلكترونيِّ الرقمي، حيث يهدف المنهج المتَّبع إلى تحليل الأثر الَّذي أحدثه هذا التَّحوُّل على المبادئ الأساسيَّة لأعمال الحكومة وسير المرفق العامِّ، كما تتضمَّن الدِّراسة وصفًا لبعض التَّطبيقات الَّتي أسهمت في رفع مستوى أداء الخدمات الحكوميَّة، مع الحفاظ على تعزيز مبادئ الحكومة الإلكترونيَّة الرقمية، وتوافقها مع التَّنمية المستدامة.
وخلصت الدِّراسة إلى جملة من النَّتائج، أبرزها إظهار دور المملكة وتطوُّرها وجهودها التَّشريعيَّة والتَّنظيميَّة في التَّحوُّل من الحكومة التَّقليديَّة إلى الحكومة الرقمية، وبيان مدى تأثير التَّحوُّل للحكومة الرقمية على مبادئ سير وانتظام المرافق العامَّة في أكثر من موضع، ممَّا يمكن معه القول بأنَّ المملكة قد تحوَّلت إلى حكومة إلكترونيَّة بصورة شبه كاملة، حيث لمسنا التَّحوُّل في نظام القضاء من خلال منصَّات (إنفاذ وناجز ومعيَّن) وكذلك المنصَّات الخاصَّة بشؤون العمل والتَّوظيف وتقديم الشَّكاوى وغيرها ممَّا تناولته الدِّراسة.
وأوصت الدِّراسة بعدَّة توصيات أهمُّها جعل التِّقنيَة من العلوم الَّتي تدرس، وذلك لنبذ الأمِّيَّة الإلكترونيَّة والمساعدة في خلق جيل واع وقادر على استخدامها وتطويرها، وتقليل استخدام الوسائل التَّقليديَّة وتعزيز الرِّقابة عليها، وحصر الأعمال المرتبطة بها ضمن مصفوفة مخاطر تساعد الحكومة في تبنِّي أهمَّها في عمليَّة التَّحوُّل الرَّقميِّ لضمان توسيع دائرة الأتمتة في أعمالها، وبحث إمكانيَّة توحيد منصَّات الخدمات لجعل تكاليف صيانتها وحمايتها من الاختراقات الأمنيَّة من قبل جهة موحَّدة في المملكة.
 
The study aimed to understand and analyze aspects and objectives of e-government, focusing on the legal impact of digital transformation on public utilities and their guiding principles. The researcher used a descriptive-analytical approach to examine how governments transitioned from traditional systems to electronic governance, assessing the influence of this shift on public service operations and principles.
The study also described applications that enhanced government service performance while aligning with e-government principles and sustainable development goals.
The findings highlighted the Kingdom of Saudi Arabia’s significant legislative and regulatory efforts in shifting from traditional to electronic governance. The study showed that Saudi Arabia has nearly completed its transition to an e-government model, evidenced by platforms such as Enforcement, Najiz and Mu'ayyan, along with platforms for labor, employment, and complaint services.
The study recommended integrating technology education to eliminate digital illiteracy, fostering a generation capable of using and developing technology. It also called for reducing traditional methods, enhancing oversight, creating a risk matrix to support digital transformation priorities, and studying the feasibility of unifying service platforms to lower maintenance costs and strengthen cybersecurity efforts through a centralized authority.

الكلمات الرئيسية


  • معاجم وقواميس اللغة
  • الفيروز آبادي، القاموس المحيط، تحقيق: محمد نعيم العرقسوسي، مؤسسة الرسالة، ط8، 2005م.
  • ابن منظور، لسان العرب، مادة (رفق)، دار صادر، بيروت، بدون تاريخ، ج10.
  • مجمع اللغة العربية بالقاهرة، المعجم الوسيط، دار الدعوة، بدون تاريخ، ج2.
  • الكتب القانونية العامة:
  • محمد سعيد عبد الرحمن، المدخل لدراسة القانون الإداري، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، 2018م.
  • صبحي محمصاني، الدستور والديمقراطية، بيروت، 1952م.
  • ماجد راغب الحلو، القانون الإداري، دار المطبوعات الجامعية، الإسكندرية، 1987م.
  • محمد فؤاد مهنا، مبادئ وأحكام القانون الإداري، منشأة المعارف، الإسكندرية، 1975م.
  • محمد علي آل ياسين، القانون الإداري، المكتبة الحديثة للطباعة والنشر، بيروت، 1973م.
  • عبد الغني بسيوني عبد الله، النظرية العامة في القانون الإداري، منشأة المعارف، الإسكندرية، 2003م.
  • سليمان محمد الطماوي، مبادئ القانون الإداري (دراسة مقارنة)، دار الفكر العربي، القاهرة، 1979م.
  • هاني علي الطهراوي، القانون الإداري، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، الأردن، 2006م.
  • الكتب القانونية المتخصصة:
  • السيد خليل هيكل، القانون الإداري السعودي، دار الزهراء، الرياض، الطبعة الرابعة، 1435هــ.
  • عصام عبد الوهاب البرزنجي وآخرون، مبادئ وأحكام القانون الإداري، العاتك لصناعة الكتاب الطبعة الأولى،1995م.
  • عمار بوضياف، الوجيز في القانون الإداري، دار ريحانة، الجزائر، الطبعة الأولى، 2013م.
  • عمار بوضياف، النشاط الإداري، محاضرات قسم القانون العام، بدون دار نشر، بدون سنة نشر.
  • طلال بن عبد الله حسين الشريف، الحكومة الإلكترونية ثورة القرن الحادي والعشرين في تطوير الإدارة العامة، المكتب الجامعي الحديث، الإسكندرية، 2010م.
  • حمزة ضاحي الحماده، الحكومة الإلكترونية ودورها في تقديم الخدمات المرفقية، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، 2016م.
  • سوسن زهير المهتدي، تكنولوجيا الحكومة الإلكترونية، دار أسامة للنشر والتوزيع، الأردن، 2011م.
  • ياسين سعد غالب، الإدارة الإلكترونية وآفاق تطبيقاتها العربية، معهد الإدارة العامة، الرياض، 2005م.
  • المجلات العلمية
  • أحمد ضيف ومحمد بن موسى، "الحكومة الإلكترونية السياق التاريخي"، مجلة الاستراتيجية والتنمية، الجزائر، 2013م، مسترجع من :

https://asjp.cerist.dz/en/article/7519

  • إكرام عبد الحكيم محمد محمد حسن، " آثار الإدارة الإلكترونية على مبادئ إدارة المرافق العامة"، مجلة البحوث الفقهية والقانونية، جامعة الأزهر، كلية الشريعة والقانون بدمنهور، العدد (47) أكتوبر 2024م. مسترجع من:

https://jlr.journals.ekb.eg/article_389123_9cf99db199696f6fd62ccc8a5e182a57.pdf

  • بن عمر محمد، أثر الحكومة الإلكترونية على العقود الإدارية، مجلة الأستاذ الباحث للدراسات القانونية والسياسية - المجلد 7، 2022م. مسترجع من:

https://asjp.cerist.dz/en/article/185406

  • بوزيان رحماني جمال، تطبيقات الحكومة الإلكترونية في الجزائر، جامعة خميس مليانة، مجلة الاقتصاد الجديد، العدد 18، المجلد 1، 2018م. مسترجع من:

https://asjp.cerist.dz/en/article/50810

  • ديالا جميل محمد الرزي، "الحكومة الإلكترونية ومعوقات تطبيقها"، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الاقتصادية والإدارية، 2012م. مسترجع من:

https://journals.iugaza.edu.ps/index.php/IUGJEB/article/view/427

  • سحر قدوري الرفاعي، "الحكومة الإلكترونية وسبل تطبيقها"، مجلة اقتصاديات شمال إفريقيا، جامعة حسيبة بن بوعلي الشلف، الجزائر. مسترجع من:

https://journals.iugaza.edu.ps/index.php/IUGJEB/article/view/427

  • سعد لباز ويوسف زدام، "دور الحكومة الإلكترونية في مكافحة الفساد الإداري"، المجلة الجزائرية للأمن الإنساني، 2020م. مسترجع من:

https://asjp.cerist.dz/en/article/108082

  • شذى أحمد عبد الرحمان عبد الله، "إمكانية تطبيق الحكومة الإلكترونية"، مجلة العلوم الاقتصادية، جامعة البصرة، العراق. مسترجع من:

https://www.scribd.com/document/511466425/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A9

  • علي بن عرار الدوسري، "الإضراب عن العمل"، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا الأشراف، دقهلية، 2022م. مسترجع من:

https://jfslt.journals.ekb.eg/article_251599.html

  • عبد الرحمن بن حمد بن محمد الحمران، التطبيقات النظامية والقضائية على المبادئ التي تحكم سير المرافق العامة في المملكة العربية السعودية، مجلة البحوث الفقهية والقانونية، كلية الشريعة والقانون جامعة الازهر، مجلد 47، عدد 47، دمنهور، 2024م، مسترجع من:

https://jlr.journals.ekb.eg/article_389446.html

  • مريم خالص حسين "استراتيجيات التحول إلى الحكومة الإلكترونية مع الإشارة إلى تجربة نيويورك الدولية" مجلة كلية بغداد للعلوم الاقتصادية، العدد الخاص بمؤتمر الكلية، (2013)، مسترجع من:

https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/465/2/2/91796

  • رسائل الماجستير
  • أحمد حسين محمد العزام، الحكومة الإلكترونية في الأردن، إمكانية التطبيق، جامعة اليرموك، 2001م. مسترجع من:

https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/276/3/5/7519

  • إياد خالد عدوان، مدى تقبل المواطنين للحصول على الخدمات من خلال الحكومة الإلكترونية، رسالة ماجستير، الجامعة الإسلامية، غزة، 2007م. مسترجع من:

https://search.mandumah.com/Record/542041

  • يونس تارقي، دور الإدارة الإلكترونية في تحسين أداء الخدمة العمومية: دراسة حالة بالمؤسسة العمومية بلدية أولاد عيسى بإدرار "، رسالة ماجستير، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التيسير، جامعة قاصدي مرباح ورقلة، 2017م، الجزائر مسترجع من:

https://dspace.univ-ouargla.dz/jspui/bitstream/123456789/15692/1/Targu-Younes.pdf

  • الأنظمة والتنظيمات والقواعد
  • نظام خدمة الأفراد الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/9) وتاريخ 24/3/1397هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 2706 بتاريخ 1/4/1397هــ.
  • نظام التقاعد الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/41) وتاريخ 29/7/1393هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 2539 بتاريخ 6/8/1393هــ.
  • نظام رسوم الأراضي البيضاء الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/4) وتاريخ 12/2/1437هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4567 بتاريخ 19/2/1437هــ.
  • نظام المنافسات والمشتريات الحكومية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/128) وتاريخ 13/11/1440هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4790 بتاريخ 16/11/1440هــ.
  • نظام حماية المرافق العامة الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/62) وتاريخ 20/12/1405هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 3095 بتاريخ 27/12/1405هــ
  • نظام السوق المالية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/30) وتاريخ 2/6/1424هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 3967 بتاريخ 6/6/1424هــ.
  • نظام حماية البيانات الشخصية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/19) وتاريخ 9/2/1443هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4888 بتاريخ 17/2/1443هــ.
  • نظام المؤسسة العامة للخطوط الجوية العربية السعودية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/10) وتاريخ 1/1/1385هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 2050 بتاريخ 8/1/1385هــ.
  • النظام الأساسي للحكم الصادر بالأمر الملكي رقم (أ/90) وتاريخ 27/8/1412هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 3397 بتاريخ 2/9/1412هــ.
  • تنظيم هيئة الحكومة الرقمية الصادر بقرار مجلس الوزراء رقم (418) وتاريخ 25/7/1442هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4861 بتاريخ 28/7/1442هــ.
  • نظام التجارة الإلكترونية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/126) وتاريخ 7/11/1440هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4794 بتاريخ 21/11/1440هــ.
  • نظام التكاليف القضائية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/16) وتاريخ 30/1/1443هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4882 بتاريخ 3/2/1443هــ.
  • نظام الغرف التجارية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/37) وتاريخ 22/4/1442هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4842 بتاريخ 26/4/1442هــ.
  • تنظيم الدعم السكني الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/86) وتاريخ 5/3/1435هــ، والمنشور في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4550 بتاريخ 12/3/1435هــ.
  • ضوابط تطبيق التعاملات الإلكترونية الحكومية الصادرة بقرار مجلس الوزراء رقم (555) وتاريخ 25/12/1437هــ، والمنشورة في الجريدة الرسمية (أم القرى) العدد 4686 بتاريخ 3/1/1438هــ.
  • المواقع الإلكترونية
  • المنصة الوطنية الموحدة، استراتيجية الحكومة الذكية في المملكة العربية السعودية، متاح على الرابط التالي:

https://www.my.gov.sa/wps/portal/snp/aboutksa/smartstrategy

  • المنصة الوطنية الموحدة، خدمة التصويت الإلكتروني للغرف التجارية، متاح على الرابط التالي:

https://www.my.gov.sa/wps/portal/snp/servicesDirectory/servicedetails/10262

  • منصة استطلاع، الاستطلاعات العامة ومشاريع الأنظمة، متاح على الرابط التالي:

https://istitlaa.ncc.gov.sa/

  • هيئة الحكومة الرقمية، دليل الحوكمة الرقمية، متاح على الرابط التالي:


https://dga.gov.sa/ar/node/594

  • منصة إنفاذ، منصة تصفية وإدارة الأملاك، متاح على الرابط التالي:

https://infath.gov.sa/

  • منصة تراضي، منصة المصالحة الإلكترونية، متاح على الرابط التالي:

https://taradhi.moj.gov.sa/

  • منصة معين، الخدمات الإلكترونية لديوان المظالم، متاح على الرابط التالي:

https://rserv1.bog.gov.sa/EServices/Pages/default.aspx

  • منصة ناجز، الخدمات العدلية الإلكترونية، متاح على الرابط التالي:

https://new.najiz.sa/about

  • موقع رؤية المملكة 2030 الرسمي، رؤية السعودية 2030، متاح على الرابط التالي:

https://vision2030.gov.sa/

  • مبادرة البيانات الانتخابية المفتوحة، التصويت الإلكتروني والبيانات الانتخابية، متاح على الرابط التالي:

https://openelectiondata.net/ar/guide/key-categories/electronic-voting/

  • منظمة الأمم المتحدة للتربية والعلم والثقافة (اليونسكو)، المعجم المصطلحي لليونسكو، متاح على الرابط التالي:

https://ar.unesco.org/glossaries/

 

References:

 

maeajim waqawamis allugha

  • alfiruz abadi, alqamus almuhayti, tahqiqu: muhamad naeim aleirqasusi, muasasat alrisalati, ta8, 2005m.
  • abin manzurin, lisan alearabi, mada (rifiqa), dar sadir, bayrut, bidun tarikhi, ji10.
  • majmae allughat alearabiat bialqahirati, almuejam alwasiti, dar aldaewati, bidun tarikhi, ji2.

alkutub alqanunia alama:

  • muhamad saeid eabd alrahman, almudkhal lidirasat alqanun al'iidari, dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati, 2018m.
  • subhi mahmasani, aldustur waldiymuqratiatu, birut, 1952m.
  • majid raghib alhulu, alqanun al'iidaria, dar almatbueat aljamieiati, al'iiskandiriati, 1987m.
  • muhamad fuad mihna, mabadi wa'ahkam alqanun al'iidari, munsha'at almaearifi, al'iiskandariati, 1975m.
  • muhamad eali al yasin, alqanun al'iidari, almaktabat alhadithat liltibaeat walnushri, bayrut, 1973m.
  • eabd alghani bisyuni eabd allah, alnazariat aleamat fi alqanun al'iidari, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriati, 2003m.
  • sulayman muhamad altamawi, mabadi alqanun al'iidarii (dirasat muqaranati), dar alfikr alearabii, alqahirati, 1979m.
  • hani eali altahrawy, alqanun al'iidari, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, al'urdunn, 2006m.

alkutub alqanunia almutakhasisa:

  • alsayid khalil hikali, alqanun al'iidariu alsueudiu, dar alzahra', alrayad, altabeat alraabieati, 1435hi.
  • esam eabd alwahaab albarzanjiu wakhrun, mabadi wa'ahkam alqanun al'iidari, aleatik lisinaeat alkitaab altabeat al'uwlaa,1995m.
  • eamar biwadyafi, alwajiz fi alqanun al'iidari, dar rayhanat, aljazayar, altabeat al'uwlaa, 2013m.
  • eamar biwdyafi, alnashat al'iidari, muhadarat qism alqanun aleama, bidun dar nashra, bidun sanat nashara.
  • talal bin eabd allah husayn alsharif, alhukumat al'iiliktruniat thawrat alqarn alhadi waleishrin fi tatwir al'iidarat aleamati, almaktab aljamieiu alhadith, al'iiskandiriat, 2010m.
  • hamzat dahi alhamaadhu, alhukumat al'iiliktruniat wadawruha fi taqdim alkhadamat almirfaqiati, dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriat, 2016m.
  • sawsan zuhayr almuhtadi, tiknulujia alhukumat al'iilikturuniati, dar 'usamat lilnashr waltawziei, al'urduni, 2011m.
  • yasin saed ghalib, al'iidarat al'iiliktruniat wafaq tatbiqatiha alearabiati, maehad al'iidarat aleamati, alriyad, 2005m.

almajalaat aleilmia

  • 'ahmad dayf wamuhamad bin musaa, "alhukumat al'iilikturuniat alsiyaq altaarikhia", majalat alastiratijiat waltanmiati, aljazayar, 2013m, mustarjae min : o https://asjp.cerist.dz/en/article/7519
  • 'iikram eabd alhakim muhamad muhamad hasan, " athar al'iidarat al'iiliktruniat ealaa mabadi 'iidarat almarafiq aleamati", majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati, jamieat al'azhar, kuliyat alsharieat walqanun bidiminhur, aleadad (47) 'uktubar 2024m. mustarjae min:

https://jlr.journals.ekb.eg/article_389123_9cf99db199696f6fd62ccc8a5e182a57.pdf

  • bin eumar muhamad, 'athar alhukumat al'iilikturuniat ealaa aleuqud al'iidariati, majalat al'ustadh albahith lildirasat alqanuniat walsiyasiat - almujalad 7, 2022m. mustarjae min:

https://asjp.cerist.dz/en/article/185406

  • bwzyan rahmani jamal, tatbiqat alhukumat al'iiliktruniat fi aljazayar, jamieat khamis milyanat, majalat alaiqtisad aljadid, aleadad 18, almujalad 1, 2018m. mustarjae min:

https://asjp.cerist.dz/en/article/50810

  • dyala jamil muhamad alrazi, "alhukumat al'iiliktruniat wamueawiqat tatbiqiha", majalat aljamieat al'iislamiat lildirasat alaiqtisadiat wal'iidariati, 2012m. mustarjae min:

https://journals.iugaza.edu.ps/index.php/IUGJEB/article/view/427

  • sahar qaduwri alrafaeii, "alhukumat al'iiliktruniat wasubul tatbiqiha", majalat aiqtisadiaat shamal 'iifriqia, jamieat hasibat bin bueali alshalaf, aljazayar. mustarjie min:

https://journals.iugaza.edu.ps/index.php/IUGJEB/article/view/427

  • saed libaz wayusif zdam, "dawr alhukumat al'iilikturuniat fi mukafahat alfasad al'iidari", almajalat aljazayiriat lil'amn al'iinsanii, 2020m. mustarjae min:

https://asjp.cerist.dz/en/article/108082

  • shadhaa 'ahmad eabd alrahman eabd allah, "'iimkaniat tatbiq alhukumat al'iiliktruniati", majalat aleulum alaiqtisadiati, jamieat albasrat, aleiraqi. mustarjae min:

https://www.scribd.com/document/511466425/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%84%D9%83%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%8A%D8%A9%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A9

  • eali bin earaar alduwsari, "al'iidrab ean aleumla", majalat kuliyat alsharieat walqanun bitafhina al'ashrafi, diqahliat, 2022m. mustarjie min:

https://jfslt.journals.ekb.eg/article_251599.html

  • eabd alrahman bin hamd bin muhamad alhimrani, altatbiqat alnizamiat walqadayiyat ealaa almabadi alati tahkum sayr almarafiq aleamat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati, kuliyat alsharieat walqanun jamieat alaizhr, mujalad 47, eadad 47, diminhur, 2024m, mustarjae min:

https://jlr.journals.ekb.eg/article_389446.html

  • mrim khalis husayn "astiratijiaat altahawul 'iilaa alhukumat al'iiliktruniat mae al'iisharat 'iilaa tajribat niuyurk alduwaliati" majalat kuliyat baghdad lileulum alaiqtisadiati, aleadad alkhasu bimutamar alkiliati, (2013), mustarjae min:

https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/465/2/2/91796

rasayil almajistir

  • 'ahmad husayn muhamad aleazam, alhukumat al'iilikturuniat fi al'urdunn, 'iimkaniat altatbiqi, jamieat alyrmuk, 2001m. mustarjae min:

https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/276/3/5/7519

  • 'iiad khalid eudwana, madaa taqabul almuatinin lilhusul ealaa alkhadamat min khilal alhukumat al'iiliktruniati, risalat majistir, aljamieat al'iislamiati, ghazat, 2007m. mustarjae min:

https://search.mandumah.com/Record/542041

  • yuns tariqi, dawr al'iidarat al'iiliktruniat fi tahsin 'ada' alkhidmat aleumumiati: dirasat halat bialmuasasat aleumumiat baladiat 'awlad eisaa bi'iidrar ", risalat majistir, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altaysir, jamieat qasidi mirbah wariqlatu, 2017m, aljazayir mustarjae min:

https://dspace.univ-ouargla.dz/jspui/bitstream/123456789/15692/1/Targu-Younes.pdf

al'anzima waltanzimat walqawaeid

  • nizam khidmat al'afrad alsaadir bialmarsum almalakii raqm (ma/9) watarikh 24/3/1397hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 2706 bitarikh 1/4/1397h.
  • nizam altaqaeud alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/41) watarikh 29/7/1393hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 2539 bitarikh 6/8/1393h.
  • nizam rusum al'aradi albayda' alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/4) watarikh 12/2/1437hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4567 bitarikh 19/2/1437h.
  • nizam almunafasat walmushtarayat alhukumiat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/128) watarikh 13/11/1440hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4790 bitarikh 16/11/1440hi.
  • nizam himayat almarafiq aleamat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/62) watarikh 20/12/1405hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 3095 bitarikh 27/12/1405h
  • nizam alsuwq almaliat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/30) watarikh 2/6/1424hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 3967 bitarikh 6/6/1424hi.
  • nizam himayat albayanat alshakhsiat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/19) watarikh 9/2/1443hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4888 bitarikh 17/2/1443hi.
  • nizam almuasasat aleamat lilkhutut aljawiyat alearabiat alsueudiat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/10) watarikh 1/1/1385hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 2050 bitarikh 8/1/1385h.
  • alnizam al'asasii lilhukm alsaadir bial'amr almalakii raqm ('a/90) watarikh 27/8/1412hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 3397 bitarikh 2/9/1412hi.
  • tanzim hayyat alhukumat alraqamiat alsaadir biqarar majlis alwuzara' raqm (418) watarikh 25/7/1442hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4861 bitarikh 28/7/1442h.
  • nizam altijarat al'iilikturuniat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/126) watarikh 7/11/1440hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4794 bitarikh 21/11/1440hi.
  • nizam altakalif alqadayiyat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/16) watarikh 30/1/1443hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4882 bitarikh 3/2/1443h.
  • nizam alghuraf altijariat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/37) watarikh 22/4/1442hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4842 bitarikh 26/4/1442h.
  • tanzim aldaem alsakanii alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/86) watarikh 5/3/1435hi, walmanshur fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4550 bitarikh 12/3/1435h.
  • dawabit tatbiq altaeamulat al'iiliktruniat alhukumiat alsaadirat biqarar majlis alwuzara' raqm (555) watarikh 25/12/1437hi, walmanshurat fi aljaridat alrasmia ('um alquraa) aleadad 4686 bitarikh 3/1/1438h.

almawaqie al'iiliktirunia

  • alminasat alwataniat almuahadatu, astiratijiat alhukumat aldhakiat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, mutah ealaa alraabit altaali:

https://www.my.gov.sa/wps/portal/snp/aboutksa/smartstrategy

  • alminasat alwataniat almuahadatu, khidmat altaswit al'iiliktrunii lilghuraf altijariati, mutah ealaa alraabit altaali:

https://www.my.gov.sa/wps/portal/snp/servicesDirectory/servicedetails/10262

  • minasat astitlaei, aliastitlaeat aleamat wamasharie al'anzimati, mutah ealaa alraabit altaali:

https://istitlaa.ncc.gov.sa/

  • hayyat alhukumat alraqamiati, dalil alhawkamat alraqamiati, mutah ealaa alraabit altaali:

https://dga.gov.sa/ar/node/594

  • minasat 'iinfadhi, minasat tasfiat wa'iidarat al'amlaki, mutah ealaa alraabit altaali:

https://infath.gov.sa/

  • minasat taradi, minasat almusalahat al'iiliktiruniati, mutah ealaa alraabit altaali:

https://taradhi.moj.gov.sa/

  • minasat mueini, alkhidmat al'iiliktiruniat lidiwan almazalimi, mutah ealaa alraabit altaali:

https://rserv1.bog.gov.sa/EServices/Pages/default.aspx

  • minasat najiz, alkhadmat aleadliat al'iiliktiruniata, mutah ealaa alraabit altaali:

https://new.najiz.sa/about

  • mawqie ruyat almamlakat 2030 alrasmi, ruyat alsueudiat 2030, mutah ealaa alraabit altaali:

https://vision2030.gov.sa/

  • mubadarat albayanat aliaintikhabiat almaftuhati, altaswit al'iiliktruniu walbayanat aliantikhabiatu, mutah ealaa alraabit altaali:

https://openelectiondata.net/ar/guide/key-categories/electronic-voting/

  • munazamat al'umam almutahidat liltarbiat waleilm walthaqafa (alyunisku), almuejam almustalahii lilyunisku, mutah ealaa alraabit altaali:

https://ar.unesco.org/glossaries/