سلطة التشريع بالأوامر في التشريع التشادي في ظل دستور ديسمبر لعام 2023 / Legislative Power by Decree in Chadian Legislation at the Constitution of the December 2023

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الملك فيصل بتشاد

المستخلص

لقد ذهب المشرّع التشادي إلى اعتماد خاصية منح رئيس الجمهورية سلطة التشريع بالأوامر بموجب المادة: (137) من الدستور، وذلك خلال آجال محددة وردت في هذه المادة. فهذا الحقّ في التشريع تظهر آثاره سواء ما تعلق بالعلاقة بين السلطتين التنفيذية والتشريعية، أو ما تعلق بالأثر الناتج على المراكز القانونية للأفراد والمؤسسات بمجرد صدورها من السلطة التنفيذية على غرار القانون رقم: (003/ ب ر/2025) المتعلق "بمنع ومكافحة العنف الموجه ضد النساء والفتيات في جمهورية تشاد"، الذي تسبب في موجة من الاحتجاجات من قبل بعض المؤسسات والهيئات؛ لمساسه بمراكز قانونية لبعض الأفراد، لذا فإنّ التوسع في اختصاصات رئيس الجمهورية من خلال التشريع بالأوامر قد يقوِّض أسس الحقوق والحريات العامة في الدولة ، إذا لم يتم التقيد بالشروط المتعلقة بهذه السلطة.
تحاول هذه الورقة أن تستعرض سلطة التشريع بالأوامر من خلال ما ورد في التشريع التشادي، وبخاصة دستور ديسمبر 2023، لبيان نطاق التشريع بالأوامر لبيان أهمية هذه السلطة وخطورتها أيضاً على الحقوق والحريات العامة، كما توصلت الورقة إلى جملة من النتائج والتوصيات من أهمها ضرورة حماية الأفراد من تغوّل السلطة التنفيذية من خلال هذه السلطة الممنوحة لها دستورياًّ.
 
The Chadian legislator has adopted the feature of granting the President of the Republic power of legislate by decree at Article (137) of the Constitution, within specific deadlines stated in this article. This right to legislate produces its effects, whether related to the relationship between the executive and legislative authorities, or related to the resulting impact on the legal status of individuals and institutions once it is issued by the executive authority, similar to Law No. (003/PR/2025) related to “preventing and combating violence against women and girls in the Republic of Chad,” which caused a wave of protests by some institutions and organizations due to its infringement on the legal status of some individuals. Therefore, expanding the powers of the President of the Republic through legislation by decree may undermine the foundations of public rights and freedoms in the state, if the conditions related to this authority are not adhered to.
This paper attempts to review the power of legislative decrees, based on the provisions of Chadian legislation, particularly the Constitution of December 2023. It aims to clarify the scope of legislative decrees and demonstrate the importance of this power and also its threat to public rights and freedoms. The paper also mentions a number of conclusions and recommendations, most notably the need to protect individuals from the encroachment of the executive authority through this constitutionally granted power.

الكلمات الرئيسية


  1. أولاً: المصادر:

    1. الدستور التشادي لعام 2023. الصادر بالمرسوم الرئاسي رقم (3892/PT/2023)، الجريدة الرسمية لجمهورية تشاد، السنة 64، العدد (12) 1-31 ديسمبر 2023، المطبعة الحكومية، أنجمينا ـ تشاد.
    2. الدستور الفرنسي لعام 1958.
    3. القانون العضوي، رقم (015/CNT/2024)، الجريدة الرسمية لجمهورية تشاد، السنة 65، العدد (8) 2024.
    4. المرسوم الرئاسي رقم: (003/ ب ر/2025) والمتعلق "بمنع ومكافحة العنف الموجه ضد النساء والفتيات في جمهورية تشاد"، 2024.

    ثانياً: المراجع:

    1. د. الأمين الدودو الخاطري: " نظرية الرقابة السياسية على دستورية القوانين ـ دراسة تأصيلية لتأثير البيئة الحضارية على انتاج وتطبيق الفكر"، دار المصرية للنشر والتوزيع، القاهرة، ط1، 2020.
    2. بوحنية قوي، وحجاج عثمان: " التشريع بالأوامر والمراسيم في غياب البرلمان، في ظل التعديل الدستوري لسنة 2016 الجزائري ودستور 2014 التونسي"، مجلة دفاتر السياسة والقانون، العدد 19 يونيو 2018.. https://asjp.cerist.dz/en/article/78031،
    3. حما م محمد: " التشريع عن طريق الأوامر وأثره على السلطة التشريعية في ظل دستور 1996"، بحث تكميلي لنيل الماستر في القانون، جامعة زيان بن عاشور بالجلفة، كلية الحقوق، الجزائر،2013-2014. http://dspace.univ-djelfa.dz:8080/xmlui/handle/123456789/2027
    4. ذيب عبد القادر وشريط عمر: " النطاق التشريعي لرئيس الجمهورية في الجزائر في ظل التعديل الدستوري لسنة 202"، بحث لنيل درجة الماجستير في القانون الإداري، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة الدكتور مولاي الطاهر سعيدة، الجزائر،2021-2022. https://adminbupfe.univ-saida.dz/opac_css/doc_num.php?explnum_id=1098
    5. رابحي حسن، النشاط التشريعي للسلطة التنفيذية، ط،1 دار الكتاب الحديث للنشر، القاهرة، ،2013.
    6. رابحي حسن: "محاولة نظرية للاقتراب من ظاهرة الأوامر التشريعية"، المجلة الجزائرية للعلوم القانونية والاقتصادية والسياسية، العدد الأول، الجزائر،2008. https://asjp.cerist.dz/en/article/96519
    7. د. شمس مرغني علي: القانون الدستوري، دراسة مقارنة بين المبادئ والأنظمة السياسية المعاصرة وبعض المبادئ الدستورية في الشريعة الإسلامية، عالم الكتب للنشر، القاهرة ـ مصر، طبعة 1978م.

    عبد الحميد الزوبع، علاقة البرلمان بالحكومة في النظام الدستوري المغربي (دراسة مقارنة)، رسالة لنيـل شـهادة الدكتوراه في القانون العام، كلية العلوم القانونية والاقتصادية والاجتماعية، جامعة محمد الخامس أكـدال، الربـاط، السنة الجامعية،2001-2000. https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/540/2/1/77164

    1. د. عمر حلمي فهمي، "الوظيفة التشريعية لرئيس الدولة في النظامين الرئاسي والبرلماني"، دار الفكر العربي، القاهرة،1980.
    2. كمال الغالي: مبادئ القانون الدستوري والنظم السياسية، منشورات جامعة حلب كلية الحقوق، مديرية الكتب والمطبوعات الجامعية 1417هــ ـ 1996م، حلب، سوريا.
    3. د. ماجد راغب الحلو: " القانون الإداري"، دار المطبوعات الجامعية، مصر، ،1999.
    4. د. محمد البشير بن أحمد موسى: " " المختصر في القضاء الإداري والدستوري"، ط1 ،2021، دار مصر للطباعة والنشر، القاهرة ـ مصر.
    5. د. محمد البشير بن أحمد موسى: " تشاد مقاربة لبناء دولة حديثة"، مفكرون للطباعة والنشر، ط1، 2019، القاهرة، مصر.
    6. د. محمد البشير بن أحمد موسى: " المجلس الدستوري ودوره في بناء دولة القانون والمؤسسات"، مجلة الدراسات القانونية والاقتصادية، دورية علمية محكمة، المجلد 11، العدد الأول، مارس 2025، القاهرة، مصر. https://dx.doi.org/10.21608/jdl.2025.414699.
    7. د. سليمان محمد الطماوي:"النظرية العامة للقرارات الإدارية"، دار النهضة العربية، مصر، 1984.
    8. د. سليمان محمد الطماوي، "السلطات الثلاث في الدساتير العربية وفي الفكر الإسلامي"، ط5، مطبعـة عين شمس، مصر، ،1989.
    9. محمود أبو السعود حبيب، الاختصاص التشريعي لرئيس الدولة في الظروف الاستثنائية، دار الثقافة الجامعية، القاهرة، ،1990.
    10. مديحة بن ناجي: " التشريع بأوامر في النظام الدستوري الجزائري" ورقة علمية، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، المجلد العاشر، العدد الرابع،15/12/2017. https://asjp.cerist.dz/en/article/41301 .
    11. د. منى السيد محمد عمران وآخرون:" الرقابة عل دستورية القوانين كأحد ضمانات نفاذ القواعد الدستورية"، مجلة البحوث الفقهية والقانونية، جامعة الأزهر، كلية الشريعة والقانون بدمنهور، العدد (47) أكتوبر 2024/1446. https://jlr.journals.ekb.eg/article_389369.html.
    12. وجدي ثابت غبريال:" السلطات الاستثنائية لرئيس الجمهورية طبقا لنص المادة 74 من الدستور المصري والرقابة القضائية عليها، دراسة مقارنة، منشأة المعارف، الإسكندرية، مصر ،1988.

     

    References:

    1: almasadir:

    • aldustur altishadiu lieam 2023. alsaadir bialmarsum alriyaasii raqm (3892/PT/2023), aljaridat alrasmiat lijumhuriat tshad, alsanat 64, aleadad (12) 1-31 disambir 2023, almatbaeat alhukumiati, 'anjamina tshad.
    • aldustur alfaransii lieam 1958.
    • alqanun aleudwi, raqm (015/CNT/2024), aljaridat alrasmiat lijumhuriat tshad, alsanat 65, aleadad (8) 2024.
    • almarsum alriyaasii raqama: (003/ b ra/2025) walmutaealiq "bimane wamukafahat aleunf almuajah dida alnisa' walfatayat fi jumhuriat tshad", 2024.

    2: almarajie:

    • du. al'amin alduwdu alkhatiri: " nazariat alraqabat alsiyasiat ealaa dusturiat alqawanin dirasat tasiliat litathir albiyat alhadariat ealaa aintaj watatbiq alfikri", dar almisriat lilnashr waltawzie, alqahirati, ta1, 2020.
    • buhniat quy, wahujaj euthman: " altashrie bial'awamir walmarasim fi ghiab albarlaman, fi zili altaedil aldusturii lisanat 2016 aljazayirii wadustur 2014 altuwnisi", majalat dafatir alsiyasat walqanuni, aleadad 19 yunyu 2018..

    https://asjp.cerist.dz/en/article/78031,

    • hama m muhamadu: " altashrie ean tariq al'awamir wa'atharih ealaa alsultat altashrieiat fi zili dustur 1996", bahth takmiliin linayl almastir fi alqanuni, jamieat zayaan bin eashur bialjilfati, kuliyat alhuquqi, aljazayir,2013-2014.

    http://dspace.univ-djelfa.dz:8080/xmlui/handle/123456789/2027

    • dhib eabd alqadir washarit eumr: " alnitaq altashrieiu lirayiys aljumhuriat fi aljazayir fi zili altaedil aldusturii lisanat 202", bahth linayl darajat almajistir fi alqanun al'iidari, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat alduktur mawlay altaahir saeidat, aljazayir,2021-2022.

    https://adminbupfe.univ-saida.dz/opac_css/doc_num.php?explnum_id=1098

    • rabihi hasanu, alnashat altashrieii lilsultat altanfidhiati, ta,1 dar alkitaab alhadith lilnashri, alqahirati, ,2013.
    • rabihi hasanu: "muhawalat nazariat lilaiqtirab min zahirat al'awamir altashrieiati", almajalat aljazayiriat lileulum alqanuniat walaiqtisadiat walsiyasiati, aleadad al'awala, aljazayir,2008.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/96519

    • d. shams mirghani ealay: alqanun aldusturi, dirasat muqaranat bayn almabadi wal'anzimat alsiyasiat almueasirat wabaed almabadi aldusturiat fi alsharieat al'iislamiati, ealam alkutub lilnashri, alqahirat masr, tabeatan 1978m.
    • eabd alhamid alzawbae, ealaqat albarlaman bialhukumat fi alnizam aldusturii almaghribii (dirasat muqaranati), risalat linil shihadat aldukturah fi alqanun aleami, kuliyat aleulum alqanuniat walaiqtisadiat walaijtimaeiati, jamieat muhamad alkhamis 'akdal, alrubat, alsanat aljamieiata,2001-2000.

    https://asjp.cerist.dz/en/downArticle/540/2/1/77164

    • d. eumar hilmi fahmi, "alwazifat altashrieiat lirayiys aldawlat fi alnizamayn alriyasii walbarlamanii", dar alfikr alearabii, alqahirati,1980.
    • kamal alghali: mabadi alqanun aldusturii walnuzum alsiyasiatu, manshurat jamieat halab kuliyat alhuquqi, mudiriat alkutub walmatbueat aljamieiat 1417hi 1996m, halba, suria.
    • d. majid raghib alhalu: " alqanun al'iidari", dar almatbueat aljamieiati, masr, ,1999.
    • d. muhamad albashir bin 'ahmad musaa: " " almukhtasar fi alqada' al'iidarii waldusturi", ta1 ,2021, dar misr liltibaeat walnashri, alqahirat masr.
    • d. muhamad albashir bin 'ahmad musaa: " tshad muqarabatan libina' dawlat hadithatin", mufakirun liltibaeat walnashri, ta1, 2019, alqahirat, misr.
    • d. muhamad albashir bin 'ahmad musaa: " almajlis aldusturiu wadawruh fi bina' dawlat alqanun walmuasasati", majalat aldirasat alqanuniat walaiqtisadiati, dawriat eilmiat mahkamati, almujalad 11, aleadad al'uwala, maris 2025, alqahirata, masr.

    https://dx.doi.org/10.21608/jdl.2025.414699.

    • di. sulayman muhamad altamawi:"alnazariat aleamat lilqararat al'iidariati", dar alnahdat alearabiati, masr, 1984.
    • di. sulayman muhamad altamawi, "alsulutat althalath fi aldasatir alearabiat wafi alfikr al'iislamii", ta5, matbaeit eayn shams, masr, ,1989.
    • mahmud 'abu alsueud habib, alaikhtisas altashrieiu lirayiys aldawlat fi alzuruf alaistithnayiyati, dar althaqafat aljamieiati, alqahirata, ,1990.
    • madihat bin naji: " altashrie bi'awamir fi alnizam aldusturii aljazayirii" waraqat eilmiatun, majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, almujalad aleashiri, aleadad alraabiei,15/12/2017.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/41301 .

    • da. munaa alsayid muhamad eumran wakhrun:" alraqabat eala dusturiat alqawanin ka'ahad damanat nafadh alqawaeid aldusturiati", majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati, jamieat al'azhar, kuliyat alsharieat walqanun bidiminhur, aleadad (47) 'uktubar 2024/1446.

    https://jlr.journals.ekb.eg/article_389369.html.

    • wjdi thabit ghibrial:" alsulutat alaistithnayiyat lirayiys aljumhuriat tibqan linasi almadat 74 min aldustur almisrii walraqabat alqadayiyat ealayha, dirasat muqaranati, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriat, misr ,1988.