إدارة الذكـاء الاصطناعي وتطبيقاته الأمنية في القطاعات الأمنية الذكية (دراسة مقارنة) / Managing Artificial Intelligence And Its Security Applications In Smart Security Sectors (Comparative Study)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشرطة/قسم اداره الشرطة

المستخلص

تهدف هذه الدراسة إلى إبراز دور التقنيات الحديثة المعتمدة على الذكاء الاصطناعي والتي تتسم بالكفاءة والمرونة، وكذلك أهميته لتعزيز مجالات الأمن المختلفة في إدارة وتأمين المدن الذكية
وسوف تستعرض هذه الدراسة المدى الذي يمكن للذكاء الاصطناعي وتطبيقاته الأمنية أن تساعد في إدارة وتأمين المدن الذكية بطريقة علمية في ظل المتغيرات العالمية الحديثة، وتوضيح مفهوم الذكاء الاصطناعي وكيفية استخدام تطبيقاته في المجال الأمني بصفة عامة وفي إدارة غرف التحكم والسيطرة بصفة خاصة، وإظهار نوعية التطبيقات الأمنية التي تعتمد على تكنولوجيا الذكاء الاصطناعي داخل غرف التحكم والسيطرة داخل القطاعات الأمنية بما يدعم إدارة تأمين المدن الذكية، ومتطلبات بناء وإدارة غرف التحكم والسيطرة.
كما سوف تتطرق الدراسة إلى التأكيد على أهمية توفر خبرات علمية وعملية في مجال التقنيات الحديثة وعلوم الذكاء الاصطناعي عند اختيار العاملين بغرف التحكم والسيطرة الأمنية بالمدن الذكية.
وسوف يتبع الباحث المنهج الوصفي التحليلي لإبراز مشكلة الدراسة والاستعانة بالخبرات الدولية لتعميق البحث وتحقيق أهدافه.
 
Abstract:
This study aims to highlight the role of modern technologies based on artificial intelligence, which are characterized by efficiency and flexibility, as well as their importance in enhancing various security fields in the management and protection of smart cities.
The study will review the extent to which artificial intelligence and its security applications can assist in the management and protection of smart cities in a scientific manner in light of modern global changes, clarify the concept of artificial intelligence and how its applications are used in the security field in general and in the management of control and command rooms in particular, and demonstrate the types of security applications that rely on artificial intelligence technologies within control and command rooms in security sectors to support the management of smart city security and the requirements for building and managing control and command rooms.
The study will also emphasize the importance of having scientific and practical expertise in modern technologies and artificial intelligence sciences when selecting personnel for security control and command rooms in smart cities.
The researcher will follow a descriptive analytical approach to highlight the problem of the study and utilize international expertise to deepen the research and achieve its objectives.

الكلمات الرئيسية


  • أولا: المراجع العامة:

    • إبراهيم، أحمد إبراهيم محمد. (2020 م). المسئولية الجنائية الناتجة عن أخطاء الذكاء الاصطناعي في التشريع الإماراتي دراسة مقارنة، رسالة دكتوراه، جامعة عين شمس، ص98.
    • إبراهيم، سليمان عبد الواحد. (2019م). علم النفس الاجتماعي ومتطلبات الحياة المعاصرة، مؤسسة الوراق للنشر والتوزيع، ص22.
    • أبو شامة، عباس. (2015م). الظواهر الإجرامية المستحدثة وسبل مواجهتها، الرياض، جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، ص 48، 49.
    • أبو منصور، حسني يوسف. (2017م). توظيف تقنية التصنيف الربط للشبكات، المجلد 01، العدد 02، المجلة العربية الدولية للمعلوماتية، الرياض، ص 133.
    • أحمد، فايزة دسوقي. (2010م). بصمة اليد والعين والقياسات الحيوية في أمن المعلومات، رسالة دكتوراه، كلية علوم الحاسب الآلي والمعلومات، جامعة الإمام، الرياض، ص 45-47.
    • البابلي، عمار ياسر زهير. (2020م). توظيف تقنيات الذكاء الاصطناعي في العمل الأمني، ص 40. رسالة ماجيستير، أكاديمية نايف العربية للعلوم الأمنية، الرياض، ص16.
    • البابلي، عمار ياسر زهير. (2021م) توظيف تقنيات الذكاء الاصطناعي في العمل الأمني، ص 52
    • البابلي، عمار ياسر. (2021م). أمن الفضاء الإلكتروني، والتحديات الأمنية المعاصرة، معهد البحوث والدراسات العربية، جامعة الدول العربية، القاهرة، ص 88.
    • البار، عدنان مصطفى. (2018م). البيانات الضخمة ومجالات تطبيقها، السعودية، كلية الحاسبات وتقنية المعلومات، جامعة الملك عبد العزيز، ص 88-90.
    • الحميدان، رياض بن عبد العزيز. (2017 م). دور تقنية الاتصالات والمعلومات في تطوير الأجهزة الأمنية، ص 228.
    • الخالدي، عمر. (2014م). استخدام تقنيات نظم المعلومات الجغرافية في التطبيقات العسكرية، عمان، المركز الجغرافي الملكي الأردني، ص13-15.
    • الخالدي، عمر. (2014م). استخدام تقنيات نظم المعلومات الجغرافية في التطبيقات العسكرية، عمان، المركز الجغرافي الملكي الأردني، ص184.
    • الفاخري، سالم عبد الله سعيد. (2005م). سيكولوجية الذكاء، ليبيا، جامعة سبها، مركز الكتاب الأكاديمي، ص121.
    • القحطاني، سلمان. (2012م) التقنيات المعلوماتية والإرهاب في ضوء التطور التقني الحديث، ص 119-121.
    • السكارنة، بلال خلف. (2011 م). الإبداع الإداري، الأردن، دار المسيرة للنشر والتوزيع، ص39.
    • السويدي، جمال سند. (2019م). التغيير والأمن. تعدد مصادر الخطر وآليات المواجهة الجديدة، آفاق المستقبل العدد 33 مركز الإمارات للدراسات والبحوث الاستراتيجية، أبو ظبي، الإمارات العربية المتحدة، ص 9.
    • الكبيسي، أمير خضير صلاح الدين. (2004م). إدارة المعرفة، المنظمة العربية للإدارة، القاهرة.
    • الملكاوي، إبراهيم الخلوف. (2007 م). إدارة المعرفة: الممارسات والمفاهيم، ط1، عمان، الأردن، مؤسسة الوراق للنشر والتوزيع، ص 144.
    • الهلالي، تامر. (2019م). دراسة: نظرية جديدة ترصد الدوافع الأخلاقية للسلوك الإرهابي، بنك المعرفة المصري، القاهرة، ص31.
    • أوماند، السيد ديفيد. (2017م) . استخبارات وسائل التواصل الاجتماعي، العدد 152 مركز الإمارات للدراسات والبحوث الاستراتيجية، أبو ظبي، الإمارات العربية المتحدة، ص 58.
    • إيهاب خليفة. (2019م). الذكاء الاصطناعي " تأثريات تزايد دور التقنيات الذكية في الحياة اليومية للبشر"، إبريل ص14، مركز المستقبل للأبحاث والدراسات المتقدمة، أبو ظبي.
    • جرادات، ناصر محمد سعود. (2011م). إدارة المعرفة، الأردن، إثراء للنشر والتوزيع 118.
    • جرادات، ناصر محمد سعود. (2011م). إدارة المعرفة، الأردن، إثراء للنشر والتوزيع. ص 196.
    • حتاتة، نيازي. (2011م). إسهام الجمهور في مكافحة الجريمة، مجلة الأمن العام المصرية، القاهرة، العدد (57)، ص161.
    • حسين، عماد. (2010 م). تنمية الموارد البشرية في ظل اقتصاد مبني على المعرفة، رسالة ماجستير، جامعة المسيلة، الجزائر، ص 11.
    • حسين، عماد. تكنولوجيا إدارة الأزمات الأمنية، ص 72.
    • خليفة، إيهاب. (2019م). مجتمع ما بعد المعلومات: تأثير الثورة الصناعية الرابعة على الأمن القومي ص13، مركز المستقبل للأبحاث والدراسات المتقدمة، دبي.
    • خليفة، محمد عصام. (2013م). تطبيقات الحاسب الآلي في العلوم الأمنية، كلية الحاسبات والمعلومات، جامعة عين شـمس، ص57.
    • خير الله، جمال. (2003م). الإبداع الإداري، عمان، دار أسامة للنشر والتوزيع، الطبعة الأولى الأردن، ص 63.
    • راشد، باسم. (2012م) التنبؤ بالهجمات، فرص ومخاطر استخدامات الذكاء الاصطناعي في مكافحة الإرهاب، تقرير مكافحة الإرهاب، مركز المستقبل للدراسات والدراسات المتقدمة، أبو ظبي، الإمارات العربيةالمتحدة،9/10/2019للاطلاعhttps://futureuae.com/ar-AE/Mainpage/Item/5022.
    • رضوان، رأفت. (2002م). تكنولوجيا المعلومات في الوطن العربي التوجهات والاستراتيجيات، ندوة المعلوماتية في الـوطن العربي، ص 34.
    • ستيرنبيرج، روبرت، كوفمان، سكوت باري. (2017 م). دليل جامعة كمبريدج للذكاء، داود سليمان القرنة، عنتر صلحي عبد الله، مؤسسة الملك عبد العزيز ورجاله للموهبة والإبداع، ط1، ص 15. المملكة العربية السعودية، الرياض، العبيكان للنشر.
    • ستيوارت راسل، بيتر نورفينج. (2009م). الذكاء الاصطناعي، نهج حديث، نيوجيرسي برنتيسي هول، طبعة ثالثة، ص 4-5.
    • سيفين، لطفي لويز. (1999م). إدارة وتخطيط التكنولوجيا، رؤية معاصرة، القاهرة، دار غريب للطباعة والنشر والتوزيـع، ص ٧.
    • شريف، محمد إبراهيم. (2009م). نظم المعلومات الجغرافية، الإسكندرية، دار المعرفة الجامعية، ص ص18-21.
    • صالح، أسامة. (2016م). دراسة "دور وسائل التواصل الاجتماعي في تجنيد أعضاء التنظيمات الإرهابية دراسة حالة داعش، برلين، ألمانيا، المركز الديمقراطي العربي، متاح علي: https://democraticac.de/?p=34268
    • طارق، خيرت. (2006 م). دور النظم الخبيرة في إدارة الأزمات الأمنية، ص 267-270 رسالة دكتوراه، كلية الدراسات العليا، أكاديمية الشرطة، القاهرة.
    • طاهر، يحيى. (2017م). البيانات الضخمة في الاستخبارات العسكرية، العدد 100، لبنان، ص 37-39، مجلة علمية محكمة، الدفاع الوطني اللبناني.
    • عبد الرحمن، مقبل عبد الله. (1998م) أنظمة النقل الذكي في المملكة العربيـة الـسعودية، الريـاض، ص21.
    • عبد ربه، رائد محمد. (2017م). سمو الشيخ محمد بن راشد آل مكتوم ونهضة إمارة دبي، الجنادرية للنشر والتوزيع، عمان، الطبعة الأولى، ص 60.
    • عشماوي، سعد الدين. (2006م). إدارة المرور، مركز الدراسات والبحوث، جامعة نايف، السعودية، ص٣٠.
    • عفيفي، جهاد أحمد. (2015م). الذكاء الاصطناعي والأنظمة الخبيرة، عمان، دار أمجد للنشر والتوزيع، ص 23.
    • كامل، عبد الرحمن. رصد وتحليل بيانات وسائل التواصل الاجتماعي لأغراض الأمن القومي، ص11.
    • مجلة النقل والمواصلات. (2005م). الإطارات تدخل عصر التقنية الحديثة، العـدد (86)، العام الثامن، المملكة العربية السعودية، ص6.
    • مجلة النقل والمواصلات. (2004م). المملكة العربية السعودية، العام السابع، العدد ٧٤، ص٦.
    • مركز بحوث الشرطة. دور الذكاء الاصطناعي في مواجهة حروب الجيل الرابع، ص 86.
    • مريم نوما. (2018م) استخدام مواقع الشبكات الاجتماعية وتأثيره في العلاقات الاجتماعية، ص 158-160، رسالة ماجستير في علوم الإعلام والاتصال تخصص الإعلام وتكنولوجيا الاتصال الحديثة، جامعة الحاج لخضر باتنة، الجزائر.
    • د. مطر النازي. (2019م) المؤتمر العلمي الدولي السنوي السابع والعشرون، الذكاء الاصطناعي والعدالة: فرص وتحديات، كلية القانون، جامعة الإمارات العربية المتحدة، ص 16.
    • مطلق، عهود نواف. (2017م). دور تقنية المعلومات في ترشيد القرارات الإدارية، رسالة ماجستير، أكاديمية نايف للعلوم الأمنية، الرياض، ص 98-100.
    • منصور، شادي عبد الوهاب. (2013م) الشرطة التنبؤية، اعتماد متزايد لأجهزة الأمن الغربية على أساليب الاستخبارات، ص 33.
    • منصور، شادي عبد الوهاب. الشرطة التنبؤية، اعتماد متزايد لأجهزة الأمن الغربية على أساليب الاستخبارات، ص 42.
    • نجم، نجم عبود. (2012م). القيادة وإدارة الابتكار، عمان، الأردن، دار صفاء، ص 200.
    • محمد نورالدين احمد(2014)، آفاق جديدة لدور نظم المعلومات في المجال الشرطي، دورية الفكر الشرطي، الإدارة العامة لشرطة الشارقة، المجلد العاشر، العدد (49)، الشارقة.
    • هناء قرياطي، أسامة دمجون. (2017م). توظيف البيانات الضخمة في الشركات التقنية وخصوصية المستخدم، دراسة تحليلية لاستخدام الجوجل والفيس بوك، جامعة 8 ماي 1945-قالمة، الجزائر، ص 96-99.
    • يونس، آرون محمد عبد الله. (2019م). مناهج وإشكاليات التنبؤ بـ "التحولات القادمة" في العالم، مركز المستقبل للأبحاث والدراسات المستقبلية أبو ظبي، ص 34.
    • يونس، محمد عبد الله. (2019م). مناهج وإشكاليات التنبؤ بـ "التحولات القادمة" في العالم، ص 34، مركز المستقبل للأبحاث والدراسات المستقبلية، أبو ظبي.

    ثانيا: الموسوعات:

    • مركز بحوث الشرطة. (2019م). أكاديمية الشرطة، المدن الآمنة المغلقة، ص 59، سلسلة دراسات أمن المنشآت الحيوية، المكتبة الشرطية.

     ثالثا: المواقع الإلكترونية (شبكة المعلومات الدولية) والمراجع الأجنبية:      

     

     https://www.dubaifuture.ae/ar/                 

    https://www.dubaipolice.gov.ae/wps/portal/home/aboutus/ourstrategy

    • Jia Bablou. (2006). Une approche hybride de gestion des connaissances basée sur les ontologies : Application aux incidents informatiques, Thèse de doctorat, Institut nationale des sciences appliquées de Lyon –France, P3,

    http://liris.cnrs.fr/publics/?id=4366. La date de visited:

     https://ai4d.ai/wp-content/uploads/2019/05/ai-gov-readiness-report_v08.pdf

    • https://mindmatters.ai/2019/08/machines-are-not-really-learning/
    • Https://www.arduino.cc/en/Guide/Introduction،1/03/2020
    • https://www.cnbc.com/2020/08/14/police-develop-biometrics-device-to-confirm-suspects-identity.html
    • .MANUEL MEYER. CHRISTIAN RIESS. ELLI ANGELOPOULOU GEORGIOS EVANGELOPOULOS.AND IOANNIS A. KAKADIARIS. " COLOR CONSTANCY IN 3D - 2D FACE RECOGNITION. . (2013)" IN THE PROCEEDINGS OF THE INTERNATIONAL CON-FERENCE OF BIOMETRIC AND SURVEILLANCE TECHNOLOGY FOR HUMAN AND ACTIVITY IDENTIFICATION. USA. DOI : 10.1117/12.2018758.
    • ZHANG.AND Z.ZHANG. . (2010)" ASRVEY OF RECENT ADVANCES IN FACE DE -TECTYON. " TECHNICAL REPORT 66.MICROSOFT RESEARCH. REDMOND.WASH- INGTON. USA.
    • Darrell M. West، the State of the Mobile Economy (2014). : Its Impact and Future (Washington: Center for Technology Innovation at Brookings،
    • Downs, Trevor, (2014), an evaluation of knowledge management practices in nonprofit community services organizations in Australia, PhD Thesis, and Southern Cross University...
    • Nakashima. “U.S. Accelerating Cyber weapon Research”. (2018) The Washington Post، online e-article،

    https://www.washingtonpost.com/world/national-security/us-accelerating-cyberweapon-research/13/03/2018/gIQAMRGVLS_story.html.

    • Hunt، )2019). Saunders، J. & Hollywood، J. S. Evaluation of the Shreveport Predictive Policing Experiment ; available at

    http://go.nature.com/2ighyap

    • D. Raji and J. Buolamwini. Actionable auditing (2019). . Investigating the impact of publicly naming. Biased performance results of commercial ai products. In AAAI/ACM Conf. on AI Ethics and Society.
    • JEREMY G. CARTER AND SCOTT W (2015). . PHILLIPS، INTELLIGENSE-LED POLICING AND FORCES of ORGANISATIONAL CHANGE IN THE USA، POLICING AND SOCIETY، 25، LSSUE 4، P. 3.
    • John William Coyne & Peter Bell، The Role of Strategic Intelligence in Anticipating Transnational Organized Crime (2011). . A Literary Review، International Journal of Law، Crime and Justice، 39، Issue 1 ، pp. 65 – 66.
    • LINA DENCIK (ET AL.)، PREDICTION، PRE-EMPTION AND LIMTS TO DISSENT(2018): SOCIAL MEDIA AND BIG DATA USES FOR POLICING PROTESTS IN THE UNITED KINGDOM، NEWS MEDIA AND SOCIETY، VOL 20، LSSUE 4P. 1434.
    • Neal T. Elyezjy، Investigating Crimes using Text Mining and Network Analysis International Journal of Computer Applications (0975 – 8887) Volume 126 – No.
    • Rot, A. & Soyinka, M. (2018). The potential of the Internet of Things in knowledge management system. In Fedics’s Position Papers (pp. 6368
    • Stan Augare ، The Most Widely Used Computer on a Chip: The TMS 1000.(2019) State of the Art، The National Museum of American History، P 10.
    • Vinayak Dixit and Others (2011). ."Quality of Traffic Blow on Urban Arterial Streets and its Relationship with Safety" Accident Analysis and Prevention، 43. Sep. P. 1612.
    • Wouter J. R. Gevaert، and Peter H. N. de With، "Robusta Face Recognition Algorithme for Identification of Dis aster Victime. (2013)." In Proceedings of the International Conference of Image Processing : Algorithmes and System XI، Burlingame، California، USA، doi : 10.1117/12.2001634.

    Wouter J. R. Gevaert، and Peter H. N. de With، "Robusta Face Recognition Algorithme for Identification of Dis aster Victimes.(2013)." In Procédions of the International Conférence of Image Procession : Algorithmes and System XI، Burlingame، Californie، USA، doi : 10.1117/12.2001634

     

     

    References:

     

    1: almarajie alama:

    • 'iibrahim, 'ahmad 'iibrahim muhamad. (2020 mi). almasyuwliat aljinayiyat alnaatijat ean 'akhta' aldhaka' alaistinaeii fi altashrie al'iimaratii dirasat muqaranati, risalat dukturah, jamieat eayn shams, sa98.
    • 'iibrahim, sulayman eabd alwahidi. (2019mi). eilm alnafs aliajtimaeii wamutatalibat alhayat almueasirati, muasasat alwaraq lilnashr waltawziei, sa22.
    • 'abu shamat, eabaas. (2015mi). alzawahir al'iijramiat almustahdathat wasubul muajahitaha, alrayad, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, s 48, 49.
    • 'abu mansur, husni yusif. (2017mi). tawzif tiqniat altasnif alrabt lilshabakati, almujalad 01, aleadad 02, almajalat alearabiat alduwliat lilmaelumatiati, alriyad, s 133.
    • 'ahmadu, fayizat disuqi. (2010mi). basmat alyad waleayn walqiasat alhayawiat fi 'amn almaelumati, risalat dukturah, kuliyat eulum alhasib alali walmaelumati, jamieat al'iimami, alrayad, s 45-47.
    • albabli, eamaar yasir zuhayr. (2020mi). tawzif tiqniaat aldhaka' alaistinaeii fi aleamal al'amnii, s 40. risalat majistir, 'akadimiat nayif alearabiat lileulum al'amniati, alriyad, sa16.
    • albabli, eamaar yasir zuhayr. (2021m) tawzif tiqniaat aldhaka' aliaistinaeii fi aleamal al'amnii, s 52
    • albabli, eamaar yasir. (2021mi). 'amn alfada' al'iiliktruni, waltahadiyat al'amniat almueasiratu, maehad albuhuth waldirasat alearabiati, jamieat alduwal alearabiati, alqahirata, s 88.
    • albar, eadnan mustafaa. (2018mi). albayanat aldakhmat wamajalat tatbiqiha, alsaeudiati, kuliyat alhasibat watiqniat almaelumati, jamieat almalik eabd aleaziza, s 88-90.
    • alhimaydan, riad bin eabd aleaziza. (2017 mi). dawr tiqniat alaitisalat walmaelumat fi tatwir al'ajhizat al'amniati, s 228.
    • alkhalidi, eumr. (2014mi). astikhdam tiqniaat nazam almaelumat aljughrafiat fi altatbiqat aleaskariati, eaman, almarkaz aljughrafia almalakia al'urduniya, sa13-15.
    • alkhalidi, eumr. (2014mi). astikhdam tiqniaat nazum almaelumat aljughrafiat fi altatbiqat aleaskariati, eaman, almarkaz aljughrafia almalakia al'urduniya, sa184.
    • alfakhari, salim eabd allh saeid. (2005mi). saykulujiat aldhaka'i, libya, jamieat sibha, markaz alkitaab al'akadimi, sa121.
    • alqahtani, silman. (2012ma) altiqniaat almaelumatiat wal'iirhab fi daw' altatawur altiqnii alhadithi, s 119-121.
    • alsakarnat, bilal khalfa. (2011 ma). al'iibdae al'iidari, al'urdunu, dar almasirat lilnashr waltawziei, sa39.
    • alsuwidi, jamal sinda. (2019mi). altaghyir wal'amni. taeadud masadir alkhatar waliaat almuajahat aljadidati, afaq almustaqbal aleadad 33 markaz al'iimarat lildirasat walbuhuth alastiratijiati, 'abu zabi, al'iimarat alearabiat almutahidata, s 9.
    • alkibisi, 'amir khudayr salah aldiyn. (2004mi). 'iidarat almaerifati, almunazamat alearabiat lil'iidarati, alqahirati.
    • almalkawi, 'iibrahim alkhuluf. (2007 mi). 'iidarat almaerifati: almumarisat walmafahimu, ta1, eaman, al'urduni, muasasat alwaraq lilnashr waltawziei, s 144.
    • alhalali, tamir. (2019mi). dirasatun: nazariat jadidat tarsud aldawafie al'akhlaqiat lilsuluk al'iirhabii, bank almaerifat almisrii, alqahirata, sa31.
    • 'uwmandi, alsayid difid. (2017m) . aistikhbarat wasayil altawasul alaijtimaeii, aleadad 152 markaz al'iimarat lildirasat walbuhuth alastiratijiati, 'abu zabi, al'iimarat alearabiat almutahidatu, s 58.
    • 'iihab khalifata. (2019mi). aldhaka' alaistinaeiu " ta'athuriaat tazayud dawr altiqniaat aldhakiat fi alhayaat alyawmiat lilbashar", 'iibril sa14, markaz almustaqbal lil'abhath waldirasat almutaqadimati, 'abu zabi.
    • jradat, nasir muhamad saeuda. (2011ma). 'iidarat almaerifati, al'urdunu, 'iithra' lilnashr waltawzie 118.
    • jradat, nasir muhamad saeuda. (2011ma). 'iidarat almaerifati, al'urdunu, 'iithra' lilnashr waltawziei. s 196.
    • hatatat, nyazi. (2011mi). 'iisham aljumhur fi mukafahat aljarimati, majalat al'amn aleami almisriati, alqahirati, aleadad (57), sa161.
    • hsin, eamad. (2010 ma). tanmiat almawarid albashariat fi zili aiqtisad mabniin ealaa almaerifati, risalat majistir, jamieat almasilati, aljazayir, s 11.
    • hsin, eamadi. tiknulujya 'iidarat al'azamat al'amniati, s 72.
    • khalifat, 'iihab. (2019mi). mujtamae ma baed almaelumati: tathir althawrat alsinaeiat alraabieat ealaa al'amn alqawmii sa13, markaz almustaqbal lil'abhath waldirasat almutaqadimati, dibi.
    • khalifat, muhamad eisam. (2013mi). tatbiqat alhasib alali fi aleulum al'amniati, kuliyat alhasibat walmaelumati, jamieat eayn shamis, sa57.
    • khayr allah, jamal. (2003mi). al'iibdae al'iidaria, eaman, dar 'usamat lilnashr waltawzie, altabeat al'uwlaa al'urduni, s 63.
    • rashid, biaismi. (2012mi) altanabuw bialhajamati, furas wamakhatir aistikhdamat aldhaka' alaistinaeii fi mukafahat al'iirhab, taqrir mukafahat al'iirhabi, markaz almustaqbal lildirasat waldirasat almutaqadimati, 'abu zabi, al'iimarat alearabiatalmutahidati,9/10/2019llaitilaeihttps://futureuae.com/ar-AE/Mainpage/Item/5022.
    • ridwan, rafat. (2002mi). tiknulujia almaelumat fi alwatan alearabii altawajuhat waliastiratijiati, nadwat almaelumatiat fi alwtan alearabii, s 34.
    • stirnbirji, rubirta, kufman, skut bari. (2017 mi). dalil jamieat kambridj lildhaka'i, dawud sulayman alqurnat, eantar salhi eabd allah, muasasat almalik eabd aleaziz warijaluh lilmawhibat wal'iibdaei, ta1, s 15. almamlakat alearabiat alsaeudiat, alrayad, aleabikan lilnashri.
    • stiwart rasil, bitar nurfinji. (2009mi). aldhaka' aliastinaeiu, nahj hadithi, niujirsi birintisi hul, tabeat thalithatan, s 4-5.
    • sifin, lutfi luiza. (1999mi). 'iidarat watakhtit altiknulujia, ruyat mueasarati, alqahirata, dar gharib liltibaeat walnashr waltuwzie, s 7.
    • shrif, muhamad 'iibrahim. (2009mi). nazam almaelumat aljughrafiata, al'iiskandiriata, dar almaerifat aljamieiati, s sa18-21.
    • salih, 'usama. (2016mi). dirasa "dawr wasayil altawasul aliaijtimaeii fi tajnid 'aeda' altanzimat al'iirhabiat dirasat hala "daeish", birlin, 'almanya, almarkaz aldiymuqratii alearabii, mutah ealay: https://democraticac.de/?p=34268
    • tariq, khayrta. (2006 mi). dawr alnuzum alkhabirat fi 'iidarat al'azamat al'amniati, s 267-270 risalat dukturah, kuliyat aldirasat aleulya, 'akadimiat alshurtat, alqahirati.
    • tahir, yahyaa. (2017mi). albayanat aldakhmat fi alaistikhbarat aleaskariati, aleadad 100, lubnan, s 37-39, majalat eilmiat mahkamati, aldifae alwatanii allubnani.
    • eabd alrahman, muqbil eabd allah. (1998ma) 'anzimat alnaql aldhakii fi almamlakat alearabit alseudiati, alriyad, sa21.
    • eabd rabihi, rayid muhamad. (2017ma). sumuu alshaykh muhamad bin rashid al maktum wanahdat 'iimarat dibi, aljinadiriat lilnashr waltawziei, eaman, altabeat al'uwlaa, s 60.
    • eshamawi, saed aldiyn. (2006mi). 'iidarat almururi, markaz aldirasat walbuhuthi, jamieat nayif, alsaeudiat, sa30.
    • efifi, jihad 'ahmadu. (2015mi). aldhaka' aliastinaeiu wal'anzimat alkhabiratu, eaman, dar 'amjad lilnashr waltawziei, s 23.
    • kamil, eabd alrahman. rasad watahlil bayanat wasayil altawasul aliaijtimaeii li'aghrad al'amn alqawmii, sa11.
    • majalat alnaql walmuasalatu. (2005mi). al'iitarat tadkhul easr altaqniat alhadithati, aleadad (86), aleam althaaminu, almamlakat alearabiat alsaeudiat, si6.
    • majalat alnaql walmuasalati. (2004mi). almamlakat alearabiat alsaeudiatu, aleamu alsaabieu, aleadad 74, si6.
    • markaz buhuth alshurta. dawr aldhaka' alaistinaeii fi muajahat hurub aljil alraabiei, s 86.
    • mrim numa. (2018ma) aistikhdam mawaqie alshabakat aliajtimaeiat watathirih fi alealaqat alaijtimaeiati, s 158-160, risalat majistir fi eulum al'iielam walaitisal tukhasus al'iielam watiknulujia alaitisal alhadithati, jamieat alhaji likhadr - batnati, aljazayir.
    • d. matar alnaazi. (2019m) almutamar aleilmiu alduwliu alsanawiu alsaabie waleishruna, aldhaka' alaistinaeiu waleadalatu: furas watahadiyatu, kuliyat alqanuni, jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati, s 16.
    • mutlaqu, euhud nawafi. (2017mi). dur tiqniat almaelumat fi tarshid alqararat al'iidariati, risalat majistir, 'akadimiat nayif lileulum al'amniat, alrayad, s 98-100.
    • mansur, shadi eabd alwahaabi. (2013ma) alshurtat altanabuwiyatu, aietimad mutazayid li'ajhizat al'amn algharbiat ealaa 'asalib aliaistikhbarati, s 33.
    • mansur, shadi eabd alwahaabi. alshurtat altanabuwiyatu, aietimad mutazayid li'ajhizat al'amn algharbiat ealaa 'asalib alaistikhbarati, s 42.
    • najuma, najm eabuwd. (2012mi). alqiadat wa'iidarat aliabtikar, eaman, al'urdunu, dar safa', s 200.
    • muhamad nuraldin aihmad(2014), afaq jadidat lidawr nazam almaelumat fi almajal alshurti, dawriat alfikr alshurti, al'iidarat aleamat lishurtat alshaariqat, almujalad aleashir, aleadad (49), alshaariqa.
    • hana' qiryati, 'usamat damjun. (2017mi). tawzif albayanat aldakhmat fi alsharikat altaqniat wakhususiat almustakhdima, dirasat tahliliat liaistikhdam aljujil walfis buk, jamieat 8 may 1945-qalimat, aljazayar, s 96-99.
    • yuns, arwn muhamad eabd allah. (2019mi). manahij wa'iishkaliaat altanabuw bi "altahawulat alqadimati" fi alealami, markaz almustaqbal lil'abhath waldirasat almustaqbaliat 'abu zabi, s 34.
    • yunus, muhamad eabd allah. (2019mi). manahij wa'iishkaliaat altanabuw bi "altahawulat alqadimati" fi alealami, s 34, markaz almustaqbal lil'abhath waldirasat almustaqbaliati, 'abu zabi.

    2: almawsueat:

    • markaz buhuth alshurta. (2019ma). 'akadimiat alshurtat, almudun alamanat almughlaqati, s 59, silsilat dirasat 'amn almunshat alhayawiati, almaktaba alshurtia.