أثر تكنولوجيا المعلومات في النظام الأمني والرقابة الداخلية| The Impact of Information Technology on the Security System and Internal Control

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

عضو هيئة التدريس بأكاديمية سعد العبد الله للعلوم الأمنية الكويت

المستخلص

تلعب وسائل وأدوات وتطبيقات وخدمات وموارد تكنولوجيا المعلومات والاتصالات دوراً مؤثراً في حياة الشعوب والأمم في هذا العقد المعرفي، وأصبح تقدم الشعوب يقاس بمدى اهتمامها بالمعرفة، كما تعتبر التكنولوجيا الحديثة سلاح ذو حدين؛ لها مميزات متعددة، وأيضاً تحمل أضراراً جسيمة إذا أسيئ استخدامها، فالوسائل التكنولوجية ليست إيجابية أو سلبية في حد ذاتها، وأن الأمر يتوقف على طريقة استخدامها والاستفادة منها.
وقد يحدث تلاعب في البيانات عن طريق مراحل مختلفة من النظام عن طريق المدخلات أو التشغيل أو التخزين أو المخرجات، ومن الممكن أن تشكل هذه التهديدات فشل النظام وسقوط شبكة الاتصال ليأتي دور الرقابة الداخلية وهى أهم أدوات ضبط الأداء بالوحدات الحكومية، التى تعتمد عليها الأجهزة الرقابية العليا في الحكم على انضابط الأداء في هذه الوحدات، وتختص الرقابة الداخلية بأعمال الرقابة على الأجهزة الإدارية داخل الإدارة نفسها.
كما أن للرقابة عدة صور من حيث توقيت تنفيذها، فقد تكون سابقة أو متزامنة أو لاحقة، فتقوم الإدارة بمراجعة جميع التصرفات للوحدات، وبالتالي فإن هذا يحقق الإصلاح في الوحدات الحكومية وذلك عن طريق الإصلاح المالي والإصلاح الإداري وإحداث التغيير نحو الأفضل.
وتلعب تكنولوجيا المعلومات دوراً هاماً في تنمية العنصر البشري من خلال وضع البرامج التعليمية والتدريبية التى تعمل على تنمية مواهبه وكفاءته العملية، ويجب تعميق دور الإدارات من خلال تكثيف الجهود مع نظم الرقابة الداخلية لتطويق مشكلة الفساد والسيطرة عليها ومعالجته والوقاية من عودته من خلال اتخاذ القرارات الحاسمة
|
Abstract:
  The means, tools, applications, services and resources of information and communication technology play an influential role in the lives of peoples and nations in this knowledge decade, and the progress of peoples is measured by the extent of their interest in knowledge, and modern technology is a double-edged sword; It has multiple advantages, and it also carries severe damage if it is misused. Technological means are not positive or negative in and of themselves, and it depends on the way they are used and benefited from.
  Data manipulation may occur through different stages of the system through inputs, operation, storage or outputs, and it is possible that these threats constitute system failure and the fall of the communication network, so that internal control comes into play, which is the most important performance control tool in government units, on which the supreme control bodies depend. In judging the discipline of performance in these units, the internal control is concerned with oversight of the administrative bodies within the administration itself.
  Control also has several forms in terms of the timing of its implementation, it may be previous, contemporary or subsequent, so the administration reviews all the actions of the units, and therefore this achieves reform in government units through financial and administrative reform and bringing about change for the Best.
Information technology plays an important role in the development of the human element through the development of educational and training programs that work to develop his talents and practical competence, and the role of departments must be deepened by intensifying efforts with internal control systems to surround the problem of corruption, control it, address it and prevent its return through making decisive decisions

الكلمات الرئيسية


  1. قائمـــة المراجع

    أولاً- المراجع باللغة العربية:

    الكتب والمراجع العامة:

    1-     إبراهيم عبد البارى درة، تكنولوجيا الأداء البشري في المنظمات: الأسس النظرية ودلالاتها في البيئة العربية المعاصرة، منشورات المنظمة العربية للتنمية الإدارية، القاهرة، 2003.

    2-       إبراهيم عبد العزيز شيحا، الإدارة العامة (العملية الإدارية)، لبنان، بيروت، الدار الجامعية، المكتبة القانونية، 1994م.

    3-       أحمد بن نافع المدادحة، النشر الإلكتروني وحماية المعلومات، الأردن، دار الصفاء للنشر والتوزيع، 2011م.

    4-       أحمد سيد مصطفى، المدير العربي في عالم متغير، القاهرة، دار الفكر العربي للطباعة والنشر، 2008م.

    5-       أنور أحمد رسلان، تقارير الكفاية دراسة لتقويم الأداء الوظيفي، القاهرة، دار النهضة، 1998م

    6-       بوحينة قوي، الاتصالات الإدارية داخل المنظمات المعاصرة، الجزائر، ديوان المطبوعات الجامعية، 2010م.

    7-     بول ستينبارت، نظم المعلومات المحاسبية، ترجمة قاسم الحسيني، مراجعة أيمن حداد ومهندس عتمة، المملكة العربية السعودية، دار المريخ للنشر والتوزيع، 2014.

    8-     حاج عيسى آمال، هواري معراج، دور تكنولوجيا المعلومات في تحسين قدرات المؤسسة الجزائرية، الجزائر، الملتقي الوطني الأول حول المؤسسة الاقتصادية الجزائرية وتحديات المناخ الاقتصادي الجديد 22-23 أبريل، 2003.

    9-     راشد محمد المري: البث الأجنبي وتهديداته للأمن القومي، القاهرة، دار النهضة العربية، 2007م.

    10-  زهير أحدادن: مدخل لعلوم الإعلام والاتصال، الجزائر، ديوان المطبوعات الجامعية، 1993م.

    11-  زينب الداوي، دور الإدارة في إعداد وتنفيذ الموازنة العامة، عمان، دار صفاء للنشر والتوزيع، 2013م.

    12- سناء عبد الكريم الخداق، نظام هندسة المعرفة استخدام تكنولوجيا المعلومات في تمثيل المعرفة، الأردن، دار القطوف للنشر والتوزيع، عمان، 2009م.

    13- عبدالوهاب نصر على، شحاته السيد شحاته، دراسة متقدمة في الرقابة والمراجعة الداخلية وفقاً لأحدث المعايير الدولية الأمريكية، (مدخل الحوكمة وإدارة المخاطر وتكنولوجيا المعلومات)، الإسكندرية، دار التعليم الجامعي، 2014.

    14- عطا الله أحمد سويلم الحسبان، التدقيق والرقابة الداخلية في بيئة نظم المعلومات المحاسبية، عمان، الطبعة الأولى، دار الراية للنشر والتوزيع، 2009م.

    15-  عقيلان الوردات، إدارة الأزمات والكوارث الطبيعية وغير الطبيعية، العراق، بغداد، دار المعتز للنشر والتوزيع، 2014م.

    16-  علاء عبد الرازق السلمي، نظم إدارة المعلومات، الدوحة، قطر، المنظمة العربية للتنمية الإدارية، 2003م.

    17-  عماد حسين عبد الله، تكنولوجيا إدارة الأزمات، القاهرة، مطابع الشرطة للطباعة والنشر والتوزيع، 2005م.

    18- عمار صفر، محمد عبد القادر القادري، الحاسوب التربوي، الكويت، الشويخ، سلسلة التعليم والتعلم المرئي: المجلد الرابع الطبعة الأولى، 2017م.

    19-  عمر القريشي، أثر الحكومة الإلكترونية على الحد من ظاهرة الفساد الإداري، لبنان، منشورات الحلبي، الطبعة الأولى، 2015م

    20-  عوف الكفراوي، الرقابة المالية ما بين النظرية والتطبيق، القاهرة، مطبعة الأنصار، 2010م.

    21-  غسان قاسم اللامي، إدارة التكنولوجيا (مفاهيم ومداخيل تقنيات تطبيقات علمية)، عمان، الطبعة الأولى، دار المناهج، 2006م.

    22-  فيصل دليو، التكنولوجيا الجديد للإعلام والاتصال، عمان، الطبعة الأولى، دار الثقافة، 2010م.

    23-  محمود السباعي، إدارة الشرطة في الدولة الحديثة، القاهرة، الشركة العربية للطباعة والنشر، 1963م.

    24- محمود محمد عبد الرحيم حسين، الدور التأثيري لحوكمة تكنولوجيا المعلومات كمتغير وسيط في العلاقة بين المراجعة الداخلية كنشاط مضيف للقيمة والحد من مخاطر نظم المعلومات المحاسبية الإلكترونية دراسة ميدانية -، بنها، مجلة الدراسات والبحوث المحاسبية، كلية التجارة، جامعة بنها، العدد 2، 2020م.

    25-  نورهان قرون، جهاد بوضياف وآخرون، تكنولوجيا المعلومات والاتصال كركيزة أساسية لعملية التدريب الإلكتروني: عرض مجموعة من الأمثلة وتجارب، الجزائر، جامعة بني سويف، اتحاد الجامعات العربية، مج 8، ع 15، 2020م.

    الرسائل العلمية ( الماجستير / الدكتوراه ):

    26- إلهام بروبة، تأثير استخدام تكنولوجيا المعلومات على التدقيق المحاسبي بالمؤسسة الاقتصادية، أطروحة دكتوراه تخصص محاسبة، قسم العلوم التجارية، الجزائر، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، جامعة محمد خيضر، بسكرة، 2015.

    27- بشار عباس الحميري وآخرون، أثر تكنولوجيا المعلومات في جودة الفندقية دراسة لعينة من الفنادق السياحية في محافظة كربلاء، العراق، مجلة أهل البيت، جامعة أهل البيت، العدد الرابع ، 2006م.

    28- بكراوي نوال، شمحي لخضر، دور استخدام تكنولوجيا المعلومات في تقييم نظام المراقبة الداخلية دراسة حالة بجامعة أدرار، مذكرة ضمن متطلبات نيل شهادة ماستر أكاديمي، الجزائر، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2020م.

    29- خالد مقدم، عبد الله مايو، نظام الرقابة الداخلية، مطبعة مقدمة لطلبة السنة الثالثة محاسبة ومراجعة والسنة الأولى، ماستر دراسات محاسبية وجنائية معمقة، الجزائر، جامعة قاصدي مرباح، ورقلة، 2016.

    30- خالد مقدم، عبدالله مايو، نظام الرقابة الداخليية، مطبعة مقدمة لطلبة السنة الثالثة محاسبة ومراجعة والسنة الأولى، ماستر دراسات محاسبية وجنائية معمقة، الجزائر، جامعة قاصدي مرباح، ورقلة، 2016.

    31- رامي سائب، أثر استخدام المعاملة الآلية للبيانات المحاسبية في فعالية نظام الرقابة الداخلية، دراسة حالة بالوكالة التجارية لاتصالات الجزائر، باتنة، الجزائر، مذكرة ماجستير، جامعة محمد خيضر بسكرة، الجزائر، 2011م.

    32- سهام سعيد، دور تكنولوجيا المعلومات في تحسين عملية المراجعة الخارجية، مذكرة مقدمة كجزء من متطلبات نيل شهادة الماستر في العلوم المالية والمحاسبية، تخصص تدقيق محاسبي، إشراف كردودي سهام، قسم العلوم التجارية، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، جامعة محمد خضير بسكرة، 2012/2013م.

    33-  شابو نور الهدى، دور تكنولوجيا الاتصال الحديثة في تحسين الخدمة العمومية دراسة ميدانية بمؤسسة بريد الجزائر، أم البواقي، مذكرة لنيل شهادة الماستر تخصص اتصال وعلاقات عامة، الجزائر، جامعة العربي بن مهيدي أم البواقي، كلية علوم الإنسانية والاجتماعية، 2021م.

    34- فواز سعد الدغيم، تأثير فعالية نظام الرقابة الداخلية على الحد من الغش والاحتيال في الشركات المساهمة العامة الكويتية، رسالة ماجستير، تخصص محاسبة، جامعة آل البيت، 2017م، متاح على  www.asjp.cerist.dz/https .

    35- كريمة عبد الجبار، فعالية تطبيق الاقتصاد الرقمي في ترشيد أداء المؤسسات البنكية دراسة حالة لوكالتي Badr & BDL ببوسعادة، رسالة ماجستير، الجزائر، جامعة محمد بوضياف المسيلة، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2017م.

    36- محمد الجابري، تقييم دور المدقق الداخلي في تحسين نظام الرقابة الداخلية لنظم المعلومات المحاسبية في شركات التأمين باليمن، مذكرة لنيل شهادة الماجستير، جامعة صنعاء، اليمن، 2014م.

    37- محمد بطسامي، الرقابة الداخلية ودورها في مكافحة الفساد الإداري في الجزائر، رسالة ماجستير غير منشورة، الجزائر، جامعة زيان عاشور بالجفلة، 2020م.

    38- نوفيل حديد، تكنولوجيا الإنترنت وتأهيل المؤسسة للاندماج في الاقتصاد العالمي، أطروحة دكتوراة دولة، (غير منشورة)، كلية العلوم الإقتصادية والعلوم التسيير، جامعة الجزائر، 2006/2007م.

    المجلات والدوريات:

    39- أحمد عبد المجيد الحاج، الرقابة الإدارية على الوظيفة الشرطية: الأساليب والوسائل، المجلة العربية للدراسات الأمنية والتدريب، المجلد 22، العدد 44، 2007م.

    40- أحمد عبدالسلام أبو موسى، خطاب محمد شحاته، عوامل نجاح برامج أمن نظم المعلومات المحاسبية ودورها في تفعيل حوكمة الشركات: دراسة ميدانية على الشركات السعودية، مجلة كلية التجارة للبحوث العلمية، كلية التجارة، جامعة الإسكندرية، 2012م.

    41- أحمد نوفل عوده، كفاءة وفاعلية الرقابة الداخلية في تقييم أداء المؤسسات الحكومية (دراسة تطبيقية في مديرية مجاري محافظة القادسية)، العراق، مجلة كلية التراث، العدد 2، 2017م.

    42- أسماء ناويس، ونصيرة قوريش، الحكومة الإلكترونية كأحد أشكال إرساء الاقتصاد الرقمي: قراءة لواقعها في الوطن العربي، مجلة العلوم الإدارية والمالية، جامعة الشهيد حمة لخضر الوادي، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، المجلد 2، العدد 1، 2018، ص 5.

    43-  أشرف السعيد أحمد، تكنولوجيا المعلومات في المجال الأمني، الشارقة، مجلة الفكر الشرطي، مجلد 21، ع 83، 2012م.

    44- أميرة عبد العظيم محمد: المخاطر السيبرانية وسبل مواجهتها في القانون الدولي، مجلة البحوث الفقهية والقانونية بدمنهور، العدد الخامس والثلاثون، الجزء الثالث، 2020م.

    45- بن عيسي بشير، بن عيشي عمار، أثر استخدام تكنولوجيا المعلومات على فعالية نظام الرقابة الداخلية في شركات المساهمة الجزائرية، دراسة ميدانية على شركات المساهمة لولاية بسكرة، الجزائر، مجلة آفاق للعلوم، اكتوبر العدد 19، مجلد 6، 2019م متاح على:

     https://www.asjp.cerist.dz

    46- حازم أحمد فراونة، الرقابة الداخلية في البنوك التجارية دراسة مقارنة بين بنك فلسطين في غزة والبنك الإسلامي الفلسطيني، مجلة آفاق للعلوم، مجلد 5، عدد 17، 2019م، ص 17، متاح على:

     https://www.asjp.cerist.dz

    47- حسين محمد أحمد عبد الباسط، التطبيقات والأساليب الناجحة لاستخدام تكنولوجيا الاتصالات والمعلومات في تعليم وتعلم الجغرافيا، مجلة التعليم بالإنترنت، جمعية التنمية التكنولوجية والبشرية، العدد الخامس، مارس، 2005م.

    48-  راشد محمد المري: وسائل التواصل الاجتماعي وتأثيرها على الناشئة، مجلة كلية الحقوق،  جامعة الزقازيق، 2018م.

    49- راشد محمد المري، الصراعات الطائفية وتأثيرها على الأمن الوطنى دراســة تحليليـة، مجلة الدراسات القانونية جامعة الإسكندرية، العدد الأول الجزء الأول، عام 2018م.

    50- رجم محمد الطيب وآخرون، واقع الاقتصاد الرقمي في الجزائر دراسة تحليلية لقطاع تكنولوجيا المعلومات والاتصال، الملتقى الثالث حول المستهلك والاقتصاد الرقمي: ضرورة الانتقال وتحديات الحماية، المركز الجامعي عبد الحفيظ بو الصوف، ميله، 23-24 أبريل 2018م.

    51- رضا إبراهيم صالح وآخرون، دراسة أثر إدارة أمن المعلومات على نجاح برنامج أمن نظم المعلومات المحاسبية: دراسة ميدانية على الشركات المصرية، مجلة الدراسات التجارية المعاصرة، مج6، ع 10، جزء 1، 2020م.

    52- سناء عبد الكريم الخناق، أهمية تكنولوجيا المعلومات ودورها في إقامة المؤسسات التعليمية الافتراضية، الجزائر، مجلة الريادة لاقتصاديات الأعمال، مجلد 2، ع 1، 2016م.

    53- شبلي إسماعيل سيوطي، دور الرقابة الداخلية في مكافحة الفساد في وحدات المشتريات في مؤسسات القطاع العام الفلسطيني، فلسطين، المجلة العربية للإدارة، مج 42، ع1، 2022م.

    54- شلابي عمار، علاقة تكنولوجيا المعلومات بفعالية نظام الرقابة الداخلية دراسة حالة المؤسسة المينائية بسكيكدة-، الجزائر، مجلة اقتصاد المال والأعمال جامعة الشهيد حمه لخضر بالوادي، مج 4، عدد 2، 2019م.

    55- طارق عبد العظيم والسيد عباس الرشيدي: إثر الإفصاح عن مخاطر الأمن السيبراني في التقارير المالية على مصادر الأسهم وأحجام التداول: دراسة مقارنة في قطاع تكنولوجيا المعلومات، مجلة المحاسبة والمراجعة، العدد الثاني، 2019م.

    56- عزة فاروق عبدالمعبود وطه محمد حسن: أمن المعلومات الرقمية وسبل حمايتها في ظل التشريعات الراهنة، المجلة المصرية لعلوم المعلومات، مج7، ع1، بنى سويف 2020م

    57- فريدة حمودي، الأمن المعلوماتي في الجزائر بين التطورات التكنولوجية وضعف البنية الرقمية: المجال المصرفي نموذجاً، مجلة جيل الأبحاث القانونية المعمقة، الجزائر، مركز جيل البحث العلمي، العدد 41، 2020م.

    58- فيحاء البكوع، تفعيل نظم الرقابة الداخلية للحد من ظاهرة الفساد المالي والإداري في الوحدات الخدمية دراسة نظرية تحليلية -، العراق، جامعة الموصل، مجلة الإدارة والاقتصاد، العدد 92، 2012م.

    59-  فيصل السرحان، الإعلام الجديد وخطاب الكراهية، إستراتيجية المواجهة، مصر، مجلة البحوث والدراسات العربية، 2017م.

    60- محمد محمود يوسف مقابله،  تطبيق منهج القيمة العادلة في تقييم مخاطر استثمارات البنوك التجارية: دراسة ميدانية، . المجلة الدولية للعلوم الإنسانية والاجتماعية، 2021.

    61- مصباح أحمد حامد الصحفي وآخرين: مستوى الوعي بالأمن السيبراني لدى معلمات الحاسب الآلي لمرحلة الثانوية بمدينة جدة، مجلة البحث العلمي في التربية، العدد 10، الجزء 10، 2019م.

    62- مصطفى يوسف كافي، النظريات الإدارية والفكر الإداري الحديث، المرجع الإلكتروني للمعلوماتية، منشور بتاريخ 18/8/2022 لمزيد من الإطلاع:

    https://almerja.com/more.php?idm=181590

    63- معاذ يوسف الذنيبات، وعدنان عواد الشوابكة وخيرو خلف البقور، دور عمليات إدارة الموارد البشرية في تحقيق الأمن المعلوماتي: دراسة تطبيقية على الجامعات الحكومية السعودية، مجلة بحوث الإدارة والاقتصاد، الجزائر، المجلد 2، العدد 3، 2020م.

    64- نوال مغيزلي، تكنولوجيا الإعلام والاتصال في الجزائر، دراسة المؤشرات وتشخيص للمعيقات، الجزائر، المجلة الجزائرية للأمن والتنمية، 2018م.

    65- وليد إبراهيم محمد أمين، دراسة تحليلية لدور أجهزة الرقابة العليا في تطوير نظم الرقابة الداخلية للحد من الفساد المالي بالوحدات الحكومية، ليبيا، المجلة العلمية للدراسات التجارية والبيئية، جامعة قناة السويس، مجلد 9، العدد 2، 2018م.

     ثانياً- المراجع باللغة الأجنبية:

    1. Abdel Mutaal. A The Role of Accounting Information Systems and Information Technology in Activating Financial Inclusion Requirements in the Framework of Egypt's Future Vision 2030 ,An Analytical Study, The Second Scientific Conference of the Accounting and Auditing Department, Accounting and Professional Dimensions of Financial Inclusion in the Framework of Egypt Vision 2030: College of Commerce Aleskandria University- Egypt. 2018, 770.
    2. Ahmad Almakhadmeh, "The Effectiveness of Internal Control Systems in Enhancing the Level of Job Performance as Perceived by the Staff of Jordan Social Security Corporation", European Journal of Business and Management, Vol.6, No.38. (2014) Available Online at www.iiste.org.
    3. Douglas, Ringa Raudla & Kulli Taro & James W. "The Impact of Performance Audit on Public Organizations: The Case of Estonia" Springer Science + Business Midea 73 (2015).
    4. Eduard von Hartmann, « L’Axiologie et ses divisions (Revue de la France et de l’étranger 1890, juillet – décembre, pp. 466, xxx. Vol 466-149.
    5. GADJ, S.ITGovernance-An Integrated Framework and Roadmap: How to Plan, Deploy and Sustain for Improved Effectiveness. Journal of International Technology and Information Management. Vol. 25, N. 1, 2016, 22.
    6. O’Brien, J.A. (2003) "Introduction to Information Systems- Essentials for the e-Business Enterprise", Eleventh Ed., McGraw- Hill Co.
    7. Qiuyan Tian, Hao Kang, Ting Ai. Analysis and Comparison of Network Information Security Encryption Technology, Advanced in Engineering, Vol. 166, China: Atlantis Press, 2018, P. 679, Available At:
    8. Rumana Bukht & Richard Heeks, Defining, Conceptualising and Measuring the Digital Economy, International Organizations Research Journal, No. 13, Vol. 2, Sep 2018, p.144.
    9. Shailendra Rathore, Pradip Kumar Sharma. Social network security: Issues, challenges, threats, and solutions, Information Sciences, Vol 421, Italy: Elsevier Ltd, 2018, P. 51.
    10. Svetlana Sergeevna NOSOVA & others, The digital economy as a new paradigm for overcoming turbulence in the modern economy of Russia,, ESPACIOS Vol. 39 (Number 24) Year 2018.
    11. Williams, B.K., Sawyer, S.C., Hutchinson, S.E, (1997) "Using Information Technology- Practical Introduction to Computers & communications, "Irwn MC Graw-Hill, Second Edition

     

    - تم بحمد الله -

     

     

     

    References:

     

    1- almarajie biallugha alearabia:

    2- alkutub walmarajie aleamatu:

    • 'iibrahim eabd albaraa darat, tiknulujia al'ada' albasharii fi almunazamati: al'usus alnazariat wadilalatuha fi albiyat alearabiat almueasirati, manshurat almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati, alqahirat, 2003.

    • 'iibrahim eabd aleaziz shiha, al'iidarat aleama (aleamaliat al'iidariatu), lubnan, bayrut, aldaar aljamieiati, almaktabat alqanuniati, 1994m.

    • 'ahmad bin nafie almudadihati, alnashr al'iiliktiruniu wahimayat almaelumati, al'urdun, dar alsafa' lilnashr waltawzie, 2011m.

    • 'ahmad sayid mustafaa, almudir alearabiu fi ealam mutaghayiri, alqahirati, dar alfikr alearabii liltibaeat walnashri, 2008m.

    • 'anwar 'ahmad raslan, taqarir alkifayat - dirasat litaqwim al'ada' alwazifi, alqahirata, dar alnahdati, 1998m

    • buhinat qwy, alaitisalat al'iidariat dakhil almunazamat almueasirati, aljazayir, diwan almatbueat aljamieiati, 2010m.

    • bul sitinbarti, nazam almaelumat almuhasabiata, tarjamat qasim alhusayni, murajaeat 'ayman hadaad wamuhandis eatamatan, almamlakat alearabiat alsueudiatu, dar almiriykh lilnashr waltawziei, 2014.

    • haj eisaa amal, hawari mieraji, dawr tiknulujia almaelumat fi tahsin qudrat almuasasat aljazayiriati, aljazayir, almultaqi alwatanii al'awal hawl almuasasat alaiqtisadiat aljazayiriat watahadiyat almunakh alaiqtisadii aljadid 22-23 'abril, 2003.

    • rashid muhamad almariy: albathu al'ajnabiu watahdidatuh lil'amn alqawmii, alqahirata, dar alnahdat alearabiati, 2007m.

    • zahir 'ahdadini: madkhal lieulum al'iielam walatisali, aljazayar, diwan almatbueat aljamieiati, 1993m.

    • zinab aldaawi, dawr al'iidarat fi 'iiedad watanfidh almuazanat aleamati, eaman, dar safa' lilnashr waltawziei, 2013m.

    • sana' eabd alkarim alkhadaaqi, nizam handasat almaerifat - astikhdam tiknulujia almaelumat fi tamthil almaerifati, al'urdunn, dar alqutuf lilnashr waltawziei, eaman, 2009m.

    • eabdalwahaab nasr ealaa, shahatuh alsayid shahaatuhu, dirasat mutaqadimat fi alraqabat walmurajaeat aldaakhiliat wfqaan li'ahdath almaeayir alduwliat al'amrikiati, (madkhal alhawkamat wa'iidarat almakhatir watiknulujia almaelumati), al'iiskandariatu, dar altaelim aljamieii, 2014.

    • eata allah 'ahmad suaylim alhusban, altadqiq walraqabat aldaakhiliat fi biyat nazam almaelumat almuhasabiati, eaman, altabeat al'uwlaa, dar alraayat lilnashr waltawzie, 2009m.

    • eaqilan alwardat, 'iidarat al'azamat walkawarith altabieiat waghayr altabieiati, aleiraqi, baghdad, dar almuetazi lilnashr waltawziei, 2014m.

    • eala' eabd alraaziq alsulmi, nazam 'iidarat almaelumati, aldawhat, qatr, almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati, 2003m.

    • eimad husayn eabd allah, tiknulujya 'iidarat al'azmati, alqahirati, matabie alshurtat liltibaeat walnashr waltawzie, 2005m.

    • eamar sifra, muhamad eabd alqadir alqadiri, alhasub altarbwi, alkuayt, alshuwikhu, silsilat altaelim waltaealum almaryiy: almujalad alraabie altabeat al'uwlaa, 2017m.

    • eumar alqurayshi, 'athar alhukumat al'iilikturuniat ealaa alhadi min zahirat alfasad al'iidari, lubnan, manshurat alhalbi, altabeat al'uwlaa, 2015m

    • euf alkafrawi, alraqabat almaliat ma bayn alnazariat waltatbiqi, alqahiratu, matbaeat al'ansar, 2010m.

    • ghasan qasim allaami, 'iidarat altiknulujya (mafahim wamadakhil taqniaat tatbiqat eilmiatin), eaman, altabeat al'uwlaa, dar almanahiji, 2006m.

    • faysal dilyu, altiknulujia aljadid lil'iielam waliatisali, eaman, altabeat al'uwlaa, dar althaqafati, 2010m.

    • mahmud alsabaeiu, 'iidarat alshurtat fi aldawlat alhadithati, alqahirati, alsharikat alearabiat liltibaeat walnashri, 1963m.

    • mahmud muhamad eabd alrahim husayn, aldawr altaathirii lihawkamat tiknulujia almaelumat kamutaghayir wasit fi alealaqat bayn almurajaeat aldaakhiliat kanashat mudif lilqimat walhadi min makhatir nazam almaelumat almuhasabiat al'iiliktruniat - dirasat maydaniat -, binha, majalat aldirasat walbuhuth almuhasabiati, kuliyat altijarati, jamieat binha, aleadad 2, 2020m.

    • nurhan qurun, jihad biwidyaf wakhrun, tiknulujia almaelumat walaitisal karikizat 'asasiat lieamaliat altadrib al'iiliktrunii: eard majmueat min al'amthilat watajariba, aljazayar, jamieat bani suif, aitihad aljamieat alearabiati, maj 8, e 15, 2020m.

    alrasayil aleilmia ( almajistir / aldukturah ):

    • 'iilham burubat, tathir aistikhdam tiknulujia almaelumat ealaa altadqiq almuhasabii bialmuasasat alaiqtisadiati, 'utruhat dukturah tukhasis muhasabata, qism aleulum altijariati, aljazayr, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, jamieat muhamad khaydar, bisakrati, 2015.

    • bashaar eabaas alhimyari wakhrun, 'athar tiknulujia almaelumat fi jawdat alfunduqiat - dirasat laeayinat min alfanadiq alsiyahiat fi muhafazat karbala', aleiraqu, majalat 'ahl albiti, jamieat 'ahl albayt, aleadad alraabie , 2006m.

    • bkrawi nual, shamhi likhadar, dawr aistikhdam tiknulujia almaelumat fi taqyim nizam almuraqabat aldaakhiliat - dirasatan halatan bijamieat 'adrar, mudhakiratan dimn mutatalibat nil shahadat mastar 'akadimi, aljazayir, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2020m.

    • khalid muqadamu, eabd allah mayu, nizam alraqabat aldaakhiliati, matbaeat muqadimat litalabat alsanat althaalithat muhasabatan wamurajaeatan walsanat al'uwlaa, mastar dirasat muhasabiat wajinayiyat mueamaqatan, aljazayar, jamieat qasidi mirbah, waraqlatu, 2016.

    • khalid muqadamu, eabdallah mayu, nizam alraqabat aldaakhiliyati, matbaeat muqadimat litalabat alsanat althaalithat muhasabatan wamurajaeatan walsanat al'uwlaa, mastar dirasat muhasabiat wajinayiyat mueamaqatan, aljazayar, jamieat qasidi mirbah, waraqlatu, 2016.

    • rami sayibi, 'athar aistikhdam almueamalat alalyt lilbayanat almuhasabiat fi faeaaliat nizam alraqabat aldaakhiliati, dirasat halat bialwikalat altijariat liaitisalat aljazayar, batnati, aljazayar, mudhakirat majistir, jamieat muhamad khaydar bisikrat, aljazayar, 2011m.

    • sham saeid, dawr tiknulujia almaelumat fi tahsin eamaliat almurajaeat alkharijiati, mudhakiratan muqadimatan kajuz' min mutatalibat nil shahadat almastir fi aleulum almaliat walmuhasabiati, tukhasis tadqiq muhasibi, 'iishraf kurdudi sham, qism aleulum altijariati, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, jamieat muhamad khudayr bisakrata, 2012/2013m.

    • shabu nur alhudaa, dawr tiknulujia alaitisal alhadithat fi tahsin alkhidmat aleumumiat - dirasat maydaniat bimuasasat barid aljazayir, 'am albawaqi, mudhakiratan linayl shahadat almastar tukhasis aitisal waealaqat eamatan, aljazayar, jamieat alearabii bin mahidi - 'umm albawaqi, kuliyat eulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2021m.

    • fwaz saed aldighim, tathir faeaaliat nizam alraqabat aldaakhiliat ealaa alhadi min alghishi walaihtial fi alsharikat almusahamat aleamat alkuaytiati, risalat majistir, tukhasis muhasabata, jamieat al albit, 2017m, mutah ealaa www.asjp.cerist.dz/https .

    • karimat eabd aljabar, faeaaliat tatbiq alaiqtisad alraqamii fi tarshid 'ada' almuasasat albankiat - dirasat halat liwikalti Badr & BDL bibusieadati, risalat majistir, aljazayar, jamieat muhamad biwudyaf almasilati, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2017m.

    • muhamad aljabri, taqyim dawr almudaqiq aldaakhilii fi tahsin nizam alraqabat aldaakhiliat linuzum almaelumat almuhasabiat fi sharikat altaamin bialyaman, mudhakiratan linayl shahadat almajistir, jamieat sanea', alyaman, 2014m.

    • muhamad bitasami, alraqabat aldaakhiliat wadawruha fi mukafahat alfasad al'iidarii fi aljazayar, risalat majistir ghayr manshurtin, aljazayar, jamieat zayaan eashur bialjaflati, 2020m.

    • nufil hdidi, tiknulujia al'iintirnit watahil almuasasat lilaindimaj fi alaiqtisad alealamii, 'utruhat dukturat dawlatin, (ghayr manshura), kuliyat aleulum al'iiqtisadiat waleulum altasyiri, jamieat aljazayir, 2006/2007m.

    almajalaat waldawryat:

    • 'ahmad eabd almajid alhaji, alraqabat al'iidariat ealaa alwazifat alshurtiati: al'asalib walwasayili, almajalat alearabiat lildirasat al'amniat waltadrib, almujalad 22, aleadad 44, 2007m.

    • 'ahmad eabdalsalam 'abu musaa, khataab muhamad shahaatuhi, eawamil najah baramij 'amn nazam almaelumat almuhasabiat wadawraha fi tafeil hawkamat alsharikati: dirasatan maydaniatan ealaa alsharikat alsaeudiati, majalat kuliyat altijarat lilbuhuth aleilmiati, kuliyat altijarati, jamieat al'iiskandariat, 2012m.

    • 'ahmad nufal euduhu, kafa'at wafaeiliat alraqabat aldaakhiliat fi taqyim 'ada' almuasasat alhukumia (dirasat tatbiqiatan fi mudiriat majari muhafazat alqadisiati), aleiraqa, majalat kuliyat altarathi, aleadad 2, 2017m.

    • 'asma' nawis, wanasirat qurish, alhukumat al'iiliktruniat ka'ahad 'ashkal 'iirsa' alaiqtisad alraqami: qira'atan liwaqieiha fi alwatan alearabii, majalat aleulum al'iidariat walmaliati, jamieat alshahid hamat likhadr alwadi, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyir, almujalad 2, aleadad 1, 2018, s 5.

    • 'ashraf alsaeid 'ahmadu, tiknulujia almaelumat fi almajal al'amnii, alshaariqati, majalat alfikr alshurti, mujalad 21, e 83, 2012m.

    • 'amirat eabd aleazim muhamad: almakhatir alsaybiraniat wasubul muajahatiha fi alqanun alduwali, majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniat bidiminhuri, aleadad alkhamis walthalathuna, aljuz' althaalithi, 2020m.

    • bin eisi bshir, bin eayshi eamar, 'athar aistikhdam tiknulujia almaelumat ealaa faeaaliat nizam alraqabat aldaakhiliat fi sharikat almusahamat aljazayiriati, dirasat maydaniat ealaa sharikat almusahamat liwilayat bisikrati, aljazayar, majalat afaq lileulumi, aiktubar aleadad 19, mujalad 6, 2019m mutah ealaa https://www.asjp.cerist.dz

    • hazim 'ahmad frawnat, alraqabat aldaakhiliat fi albunuk altijariat - dirasat muqaranat bayn bank filastin fi ghazat walbank al'iislamiu alfilastiniu, majalat afaq lileulumi, mujalad 5, eadad 17, 2019m, s 17, mutah ealaa <https://www.asjp.cerist.dz

    • husin muhamad 'ahmad eabd albast, altatbiqat wal'asalib alnaajihat liaistikhdam tiknulujia alaitisalat walmaelumat fi taelim wataealum aljughrafia, majalat altaelim bial'iintirnti, jameiat altanmiat altiknulujiat walbashariati, aleadad alkhamis, mars, 2005m.

    • rashid muhamad almariy: wasayil altawasul aliajtimaeii watathiruha ealaa alnaashiati, majalat kuliyat alhuquqi, jamieat alzaqaziq, 2018m.

    • rashid muhamad almariy, alsiraeat altaayifiat watathiruha ealaa al'amn alwatanaa dirast tahlilita, majalat aldirasat alqanuniat - jamieat al'iiskandariati, aleadad al'awal - aljuz' al'awala, eam 2018m.

    • rajam muhamad altayib wakhrun, waqie alaiqtisad alraqamii fi aljazayir - dirasat tahliliat liqitae tiknulujia almaelumat walaitisal, almultaqaa althaalith hawl almustahlik walaiqtisad alraqmi: darurat alaintiqal watahadiyat alhimayati, almarkaz aljamieia eabd alhafiz bu alsuwf, milhi, 23-24 'abril 2018m.

    • rida 'iibrahim salih wakhrun, dirasat 'athar 'iidarat 'amn almaelumat ealaa najah barnamaj 'amn nazam almaelumat almuhasabiati: dirasatan maydaniatan ealaa alsharikat almisriati, majalat aldirasat altijariat almueasirati, muj6, e 10, juz' 1, 2020m.

    • sana' eabd alkarim alkhanaqi, 'ahamiyat tiknulujia almaelumat wadawriha fi 'iiqamat almuasasat altaelimiat alaiftiradiati, aljazayar, majalat alriyadat liaiqtisadiaat al'aemali, mujalad 2, e 1, 2016m.

    • shibli 'iismaeil siuti, dawr alraqabat aldaakhiliat fi mukafahat alfasad fi wahadat almushtariat fi muasasat alqitae aleami alfilastinii, filastin, almajalat alearabiat lil'iidarati, maj 42, ea1, 2022m.

    • shalabi eamar, ealaqat tiknulujia almaelumat bifaealiat nizam alraqabat aldaakhiliat - dirasat halat almuasasat alminayiyat biskikdat-, aljazayar, majalat aiqtisad almal wal'aemal jamieat alshahid hamah likhadir bialwadi, maj 4, eadad 2, 2019m.

    • tariq eabd aleazim walsayid eabaas alrashidi: 'iithr al'iifsah ean makhatir al'amn alsiybiranii fi altaqarir almaliat ealaa masadir al'ashum wa'ahjam altadawuli: dirasat muqaranat fi qitae tiknulujia almaelumati, majalat almuhasabat walmurajaeati, aleadad althaani, 2019m.

    • eazat faruq eabdalmaebud watah muhamad hasan: 'amn almaelumat alraqamiat wasubul himayatiha fi zili altashrieat alraahinati, almajalat almisriat lieulum almaelumati, mij7, ea1, banaa suayf 2020m

    • faridat hamuwdi, al'amn almaelumatiu fi aljazayir bayn altatawurat altiknulujiat waduef albinyat alraqamiati: almajal almasrifii nmwdhjaan, majalat jil al'abhath alqanuniat almueamaqati, aljazayr, markaz jil albahth alealami, aleadad 41, 2020m.

    • fayha' albukue, tafeil nuzum alraqabat aldaakhiliat lilhadi min zahirat alfasad almalii wal'iidarii fi alwahadat alkhadamiat - dirasat nazariat tahliliat -, alearaqi, jamieat almusl, majalat al'iidarat walaiqtisadi, aleadad 92, 2012m.

    • faysal alsarhan, al'iielam aljadid wakhitab alkarahiati, 'iistiratijiat almuajahati, masr, majalat albuhuth waldirasat alearabiati, 2017m.

    • muhamad mahmud yusif muqabilahu, tatbiq manhaj alqimat aleadilat fi taqyim makhatir aistithmarat albunuk altijariati: dirasat maydaniatan, . almajalat alduwliat lileulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2021.

    • misbah 'ahmad hamid alsahafi wakhrin: mustawaa alwaey bial'amn alsiybiranii ladaa muealimat alhasib alali limarhalat althaanawiat bimadinat jidat, majalat albahth aleilmii fi altarbiati, aleadad 10, aljuz' 10, 2019m.

    • mustafaa yusif kafi, alnazariaat al'iidariat walfikr al'iidariu alhadithi, almarjie al'iiliktruniu lilmaelumatiati, manshur bitarikh 18/8/2022 limazid min al'iitlaei: https://almerja.com/more.php?idm=181590

    • mueadh yusif aldhunaybati, waeadnan eawad alshawabikat wakhiru khalaf albuqur, dawr eamaliaat 'iidarat almawarid albashariat fi tahqiq al'amn almaelumati: dirasatan tatbiqiatan ealaa aljamieat alhukumiat alsaeudiati, majalat buhuth al'iidarat walaiqtisadi, aljazayar, almujalad 2, aleadad 3, 2020m.

    • nawal maghizli, tiknulujia al'iielam walaitisal fi aljazayir, dirasat almuashirat watashkhis lilmueiqati, aljazayr, almajalat aljazayiriat lil'amn waltanmiati, 2018m.

    • wlid 'iibrahim muhamad 'amin, dirasat tahliliat lidawr 'ajhizat alraqabat aleulya fi tatwir nuzum alraqabat aldaakhiliat lilhadi min alfasad almalii bialwahadat alhukumiati, libya, almajalat aleilmiat lildirasat altijariat walbiyiyati, jamieat qanaat alsuways, mujalad 9, aleadad 2, 2018m.