جريمة استغلال الأطفال في التسول / The Crime of Exploiting Children in Begging

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلفون

جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية

المستخلص

تناولت دراسة جريمة استغلال الأطفال في التسول، على ضوء نظام مكافحة التسول السعودي الصادر بالمرسوم الملكي رقم (20/م)، بتاريخ 9/2/1443 هـ، حيث تميز هذا النظام بحظر كافة أشكال التسول، وكذا الوسائل والإجراءات المتخذة لمكافحته، هذا ولم نغفل عن الأنظمة الأخرى التي لها ارتباط باستغلال الأطفال على غرار نظام حماية الطفل ونظام الاتجار بالأشخاص وغيرهم، بالإضافة إلى أننا قارنا هذه الأنظمة مع قوانين أخرى مصرية على غرار قانون مكافحة التسول المصري وقانون حماية الطفل المصري كذلك، وتثير هذه الدراسة عدة تساؤلات نجد أبرزها يتعلق بالإطار التشريعي لجريمة استغلال الأطفال في التسول، بالإضافة إلى تحديد صور هذه الجريمة والآليات الممكنة التي جاء بها نطام مكافحة التسول والأنظمة الأخرى ذات الصلة.
ومن أجل إبراز هذه الجوانب اقتضت الضرورة تقسيم الدراسة ثلاثة مباحث، تناولت في المبحث التمهيدي ماهية استغلال الأطفال في التسول، وبعده خصصت المبحث الأول للحديث عن أركان جريمة استغلال الأطفال في التسول، والمبحث الأخير خصصته للعقوبات المقررة لهذه الجريمة.
وقد خلصت في الدراسة إلى أن نظام حماية الطفل يحظر كل أشكال استغلال الأطفال في التسول، واعتبرها مظهرا من مظاهر إيذاء الطفل، واستغلال الطفل يجعله في طريق الانحراف، وهذا النظام نفسه ضمن للطفل المستغل حقوقه من رعاية وضمان مصلحته الفضلى في كل الإجراءات التي تتخذ عند ضبطه كما أن النظام هذا حدد عقوبات منها الأصلية ومنها غير أصلية والهدف الأسمى لهذين العقوبتين ردع مستغلي الأطفال في التسول والحد من هذه الجريمة
 
This study examines the crime of exploiting children in begging, in light of the Saudi Anti-Begging System issued by Royal Decree No. (M/20) dated 9/2/1443 AH (September 16, 2021). The system addresses the means and procedures adopted to combat begging and to protect the rights of exploited children. The study also considers other related systems, such as the Child Protection System and the Anti-Human Trafficking Law.
In addition, the study compares these systems with Egyptian regulations, including Egypt’s Child Law No. 12 of 1996, as amended by Law No. 126 of 2008, and the Egyptian Anti-Begging Law.
The study raises several questions, particularly concerning the legislative framework of the crime of child exploitation in begging, the various forms of this crime, and the mechanisms provided by the Anti-Begging System and other related laws.
To explore these aspects, the study is divided into three sections:
The introductory section defines the nature of child exploitation in begging.
The first section discusses the elements constituting the crime of child exploitation in begging.
The final section focuses on the penalties prescribed for this crime.
The study concludes that the Child Protection System prohibits all forms of child exploitation in begging, considering them as manifestations of child abuse that may lead to delinquency. The system ensures that exploited children receive appropriate care and that their best interests are prioritized in all procedures following their apprehension. It also specifies both primary and supplementary penalties, aiming to deter those who exploit children in begging and to reduce the incidence of this crime

الكلمات الرئيسية


  • أولا: القرآن الكريم
  • ثانيا: السنة النبوية
  • ثالثا: المعاجم والقواميس اللغوية
  • أبو القاسم جار الله محمود الزمخشري، "أساس البلاغة"، الجزء 1، دار الكتب العلمية، الطبعة 1، بيروت، 1419هــ/1998م
  • أحمد مختار عبد الحميد، "معجم اللغة العربية المعاصرة"، الجزء 1، عالم الكتب، الطبعة 1، القاهرة، 2008، مادة (غلل)
  • أنطوان نعمة وآخرون، "المنجد في اللغة العربية المعاصرة"، الجزء 1، دار المشرق، الطبعة 1، بيروت، 1908
  • جمال الدين محمد بن مكرم ابن منظور، "لسان العرب"، الجزء 1، دار المعارف، القاهرة، 1405هــ
  • محمد بن أبي بكر بن عبد القادر الرازي، "مختار الصحاح"، المجلد الأول، مكتبة لبنان، بيروت، 1986م
  • نخبة من اللغويين، "المعجم الوسيط"، مجمع اللغة العربية، الطبعة 4، القاهرة، 1994، (مادة غل)
  • رابعا: الكتب القانونية العامة
  • أحمد فتحي بهنسي، المسئولية الجنائية في الفقه الإسلامي، دار الشروق، القاهرة، 1988
  • أحمد فتحي سرور، أصول قانون العقوبات، القسم العام. دار النهضة العربية القاهرة، سنة 1983
  • حسن محمد ربيع، "شرح قانون العقوبات الاتحادي لدولة الإمارات العربية المتحدة: القسم العام، المبادئ العامة للجريمة"، الجزء 1، أكاديمية شرطة دبي، ط 1، دبي، 1993
  • عبد الرحمن خلفي، محاضرات في القانون الجنائي العام، دار الهدى للطباعة والنشر والتوزيع، الجزائر، 2013
  • عبد الفتاح الصيفي، الأحكام العامة للنظام الجزائي دار المطبوعات الجامعية، جامعة الملك سعود، سنة 1996
  • عبد الملك الجندي، الموسوعة الجنائية، الجزء 3، دار إحياء التراث العربي، بيروت-لبنان، 1931
  • ماهر عبد شوستن، الأحكام العامة في قانون العقوبات، دار الحكمة للطباعة والنشر والتوزيع، العراق، 1990
  • محمد الرازقي، محاضرات في القانون الجنائي -القسم العام-، دار الكتاب الجديدة، الطبعة 3، طرابلس، 1999
  • محمود نجيب حسني، النظرية العامة للقصد الجنائي، دار النهضة العربية، الطبعة 2، القاهرة، 1974،
  • منصور رحماني، الوجيز في القانون الجنائي العام، دار العلوم للنشر والتوزيع، الجزائر، 2006
  • خامسا: الكتب القانونية المتخصصة
  • إبراهيم بلعيات، أركان الجريمة وطرق إثباتها في قانون العقوبات الجزائري، دار الخلدونية للنشر والتوزيع، الجزائر، 2007
  • خالد مصطفى فهمي، "النظام القانوني لحماية الطفل ومسؤوليته الجنائية والمدنية"، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية
  • رضا إسماعيل، "ظاهرة التسول ودور الشرطة في مكافحتها"، أكاديمية الشرطة، القاهرة، 1980
  • شهيرة بولحية، "حقوق الطفل بين المواثيق الدولية وقانون العقوبات الجزائري، دراسة مقارنة"، دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية
  • فاطمة شحاتة وأحمد زيدان، "تشريعات الطفولة"، دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية، 2008
  • منتصر سعيد حمودة، "حماية حقوق الإنسان في القانون الدولي العام والإسلامي"، دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية، 2007
  • سادسا: الرسائل الجامعية
  • أمل عبد العزيز عبد الله العبيسي، "المسئولية الجنائية عن استغلال الأطفال في التسول في النظام السعودي (دراسة تطبيقية مقارنة بالقانون المصري)"، رسالة ماجستير، جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، كلية العدالة الجنائية-قسم الشريعة والقانون، الرياض، 2018م/1439هــ
  • زعرة بوعكاز، "جرائم استغلال الأطفال في جريمة التسول"، رسالة ماجستير، جامعة العربي التبسي-تبسة، كلية الحقوق والعلوم السياسية-قسم الحقوق، الجزائر، 2017/2018.
  • عبد العزيز بن إبراهيم بن ناصر الفايز، "الأبعاد الأمنية لظاهرة التسول في المجتمع السعودي (دراسة مسحية بمدينة الرياض)"، رسالة ماجستير، جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، كلية الدراسات العليا، قسم العلوم الشرطية، الرياض، 2004
  • عبد الله بن مشبب بن عبادي القحطاني، "السياسة الجنائية لمكافحة التسول، دراسة تطبيقية على مدينة الرياض"، رسالة ماجستير، أكاديمية نايف العربية للعلوم الأمنية، معهد الدراسات العليا، قسم العدالة الجنائية، 1421/1422هــ
  • ياسر بن ناصر السميري، الموظف العام في جريمة الرشوة، أطروحة ماجستير، جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، كلية الدراسات العليا، قسم العدالة الجنائية، الرياض، 2012م
  • سابعا: المقالات المنشورة بالمجلات الورقية
  • السر الجيلاني الأمين حماد، مفهوم القصد الجنائي في الفقه الإسلامي والمقارن: دراسة مقارنة، مجلة جامعة القرآن الكريم والعلوم الإسلامية، السنة 13، العدد 21، السودان، 2010
  • عثماني عبد القادر وبن عومر محمد الصالح، "جريمة استغلال الأطفال في التسول"، مجلة آفاق علمية، المجلد 11، العدد 01، الجزائر، 2019.
  • علي الشرفات، "ظاهرة التسول: حكمها وآثارها وطرق علاجها في الفقه الإسلامي"، المجلة الأردنية في الدراسات الإسلامية، المجلد 9، عدد 3، الأردن، 2013
  • فهد هادي حبتور، "جريمة التسول في النظام السعودي، دراسة مقارنة"، مجلة البحوث الفقهية والقانونية، جامعة الأزهر-كلية الشريعة والقانون بدمنهور، العدد 40، يناير 2023
  • يوسف الصقر، القصد الجنائي: الركن الأدبي المعنوي للجريمة بين الفقه الإسلامي والقانون والقضاء الجزائي الكويتي، مجلة الحقوق، جامعة الكويت-كلية الحقوق، مجلد 37، العدد 1، مارس 2013
  • ثامنا: المداخلات العلمية
  • عبد الله بن حمد السعدان، جهود المملكة العربية السعودية في مجال مكافحة الاتجار بالبشر، ورقة علمية مقدمة في الملتقى العلمي نحو استراتيجية عربية لمكافحة الإتجار بالبشر
  • محمد السيد عرفة، "تجريم الاتجار بالأطفال في القوانين والاتفاقيات الدولية"، مداخلة مقدمة في ندوة 15-17 مارس المقامة بجامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، الرياض، 2004
  • تاسعا: المواقع الالكترونية:-
  • حوار مع وزير العدل وليد بن محمد الصمعاني، منشور على الرابط الإلكتروني التالي: https://www.alwatan.com.sa/article/1068299، تاريخ الزيارة: 06/03/2025.
  • مجموعة باحثين، "الاستغلال Exploitation"، مقال منشور في منصة هارفارد بزنس ريفيو على الرابط الإلكتروني التالي: https://hbrarabic.com//. تاريخ الزيارة: 02/02/2025.

عاشرا: الأنظمة والقوانين والأحكام القضائية

  • قانون الطفل المصري رقم 12 لسنة 1996، الذي تم تعديله بالقانون رقم 126 لسنة 2008.
  • قانون العقوبات المصري رقم 58 لسنة 1937 المعدل بالقانون رقم 95 لسنة 2003.
  • القانون رقم 126 لسنة 2008 المنشور بالجريدة الرسمية عدد 24 مكرر بتاريخ 15 يونية 2008، والمعدل هو الآخر بالقانون رقم 185 لسنة 2023.
  • قانون مكافحة الاتجار بالبشر المصري، رقم 64، لسنة 2010.
  • اللائحة التنفيذية لنظام مكافحة التسول السعودي الصادر بالمرسوم الملكي رقم (20/م)، تاريخ النشر 9/4/1444 هـ
  • نظام حماية الطفل الصادر بموجب المرسوم الملكي، رقم (م/14) بتاريخ 3/2/1436هــ، والمنشور في جريدة أم القرى بتاريخ 4/3/1436هــ.
  • نظام مكافحة التسول السعودي الصادر بالمرسوم الملكي، رقم (20/م)، بتاريخ 9/2/1443هــ، والمنشور في جريدة أم القرى 17/2/1443هــ.
  • نظام مكافحة جرائم الاتجار بالأشخاص الصادر بموجب المرسوم الملكي رقم م/40 بتاريخ 21/07/1430هــ وبقرار مجلس الوزراء رقم 244 بتاريخ 21/07/1430هــ، والمنشور في جريدة أم القرى 16/8/1443هــ
  • حكم صادر عن المحكمة الجزائية بالرياض، الصك عدد 34186550 بتاريخ 01/04/1434هــ، في دعوى عدد 40304، رقم قرار التصديق من محكمة الاستئناف 34343.38 بتاريخ 18/06/1434هــ.
  • حكم صادر عن المحكمة الجزائية بالدمام، الصك عدد 34284.25 بتاريخ 1434هــ/07/30، دعوى رقم 34198551، قرار التصديق من محكمة الاستئناف عدد 34353173، بتاريخ1434هــ/11/06.

 

References:

 

1: alquran alkarim

2: alsuna alnabawia

3: almaeajim walqawamis allughawia

  • 'abu alqasim jar allah mahmud alzumakhshari, "'asas albalaghati", aljuz' 1, dar alkutub aleilmiati, altabeat 1, bayrut, 1419hi/1998m
  • 'ahmad mukhtar eabd alhamidi, "muejam allughat alearabiat almueasirati", aljuz' 1, ealam alkutub, altabeat 1, alqahiratu, 2008, mada (ghill)
  • 'antuan niemat wakhrun, "almunjid fi allughat alearabiat almueasirati", aljuz' 1, dar almashriqa, altabeat 1, bayrut, 1908
  • jamal aldiyn muhamad bin makram abn manzurin, "lisan alearabi", aljuz' 1, dar almaearifi, alqahirati, 1405hi
  • muhamad bin 'abi bakr bin eabd alqadir alraazi, "mukhtar alsahahi", almujalad al'awala, maktabat lubnan, bayrut, 1986m
  • nukhbat min allughawyiyna, "almuejam alwasit", majmae allughat alearabiati, altabeat 4, alqahiratu, 1994, (madat ghul)

4: alkutub alqanunia alama

  • 'ahmad fathi bahinsi, almasyuwliat aljinayiyat fi alfiqh al'iislamii, dar alshuruqi, alqahirat, 1988
  • 'ahmad fathi surur, 'usul qanun aleuqubati, alqism aleama. dar alnahdat alearabiat alqahirati, sanat 1983
  • hasan muhamad rabie, "shrah qanun aleuqubat alaitihadii lidawlat al'iimarat alearabiat almutahidati: alqism aleami, almabadi aleamat liljarimati", aljuz' 1, 'akadimiat shurtat dibi, t 1, dbi, 1993
  • eabd alrahman khalfay, muhadarat fi alqanun aljinayiyi aleama, dar alhudaa liltibaeat walnashr waltawziei, aljazayar, 2013
  • eabd alfataah alsayfi, al'ahkam aleamat lilnizam aljazayiyi dar almatbueat aljamieiati, jamieat almalik saeud, sanat 1996
  • eabd almalik aljundi, almawsueat aljinayiyatu, aljuz' 3, dar 'iihya' alturath alearabii, biruti-lubnan, 1931
  • mahir eabd shustin, al'ahkam aleamat fi qanun aleuqubati, dar alhikmat liltibaeat walnashr waltawziei, aleiraqi, 1990
  • muhamad alraaziqi, muhadarat fi alqanun aljinayiyi -alqism aleami-, dar alkitab aljadidati, altabeat 3, tarabuls, 1999
  • mahmud najib hasni, alnazariat aleamat lilqasd aljanayiy, dar alnahdat alearabiati, altabeat 2, alqahiratu, 1974,
  • mansur rahmani, alwajiz fi alqanun aljinayiyi aleama, dar aleulum lilnashr waltawziei, aljazayir, 2006

5: alkutub alqanunia almutakhasisa

  • 'iibrahim bileiati, 'arkan aljarimat waturuq 'iithbatiha fi qanun aleuqubat aljazayirii, dar alkhaladuniat lilnashr waltawziei, aljazayar, 2007
  • khalid mustafaa fahmi, "alnizam alqanunii lihimayat altifl wamaswuwliatih aljinayiyat walmadaniati", dar alfikr aljamieii, al'iiskandaria
  • rida 'iismaeil, "zahirat altasawul wadawr alshurtat fi mukafahatiha", 'akadimiat alshurtati, alqahirati, 1980
  • shahirat biwlihiati, "huquq altifl bayn almawathiq aldawliat waqanun aleuqubat aljazayirii, dirasat muqaranati", dar aljamieat aljadidati, al'iiskandaria
  • fatimat shihatat wa'ahmad zidan, "tashrieat altufulati", dar aljamieat aljadidati, al'iiskandiriati, 2008
  • muntasir saeid hamuwdat, "himayat huquq al'iinsan fi alqanun alduwlii aleami wal'iislamii", dar aljamieat aljadidati, al'iiskandariati, 2007

6: alrasayil aljamieia

  • 'amal eabd aleaziz eabd allah aleubaysi, "almasyuwliat aljinayiyat ean aistighlal al'atfal fi altasawul fi alnizam alsaeudii (dirasat tatbiqiat muqaranatan bialqanun almisrii)", risalat majistir, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, kuliyat aleadalat aljinayiyati-qisam alsharieat walqanuni, alrayad, 2018m/1439h
  • zaearat buekaz, "jarayim aistighlal al'atfal fi jarimat alttsul", risalat majistir, jamieat alearabii altabsia-tabisat, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati-qisam alhuquqi, aljazayir, 2017/2018.
  • eabd aleaziz bin 'iibrahim bin nasir alfayiz, "al'abead al'amniat lizahirat altasawul fi almujtamae alsaeudii (dirasat mushiat bimadinat alriyad)", risalat majistir, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, kuliyat aldirasat aleulya, qism aleulum alshurtiati, alrayad, 2004
  • eabd allah bin mushbab bin eabaadii alqahtani, "alsiyasat aljinayiyat limukafahat altasuli, dirasat tatbiqiat ealaa madinat alriyada", risalat majistir, 'akadimiat nayif alearabiat lileulum al'amniati, maehad aldirasat aleulya, qism aleadalat aljinayiyati, 1421/1422h
  • yasir bin nasir alsamiri, almuazaf aleamu fi jarimat alrashwat, 'utruhat majistir, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, kuliyat aldirasat aleulya, qism aleadalat aljinayiyati, alrayad, 2012m

7: almaqalat almanshura bilmajalaat alwaraqia

  • alsir aljilaniu al'amin hamad, mafhum alqasd aljinayiyi fi alfiqh al'iislamii walmuqarani: dirasat muqaranati, majalat jamieat alquran alkarim waleulum al'iislamiati, alsanat 13, aleadad 21, alsuwdan, 2010
  • ethamani eabd alqadir wabin eumar muhamad alsaalih, "jarimat astighlal al'atfal fi alttsul", majalat afaq eilmiati, almujalad 11, aleadad 01, aljazayar, 2019.
  • eali alshurfati, "zahirat altasuli: hukmuha watharuha waturuq eilajiha fi alfiqh al'iislamii", almajalat al'urduniyat fi aldirasat al'iislamiati, almujalad 9, eadad 3, al'urduni, 2013
  • fahid hadi habtur, "jarimat altasawul fi alnizam alsaeudii, dirasat muqaranati", majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati, jamieat al'azhir-kaliyat alsharieat walqanun bidiminhur, aleadad 40, yanayir 2023
  • yusif alsaqra, alqasd aljanayiy: alrukn al'adabiu almaenawiu liljarimat bayn alfiqh al'iislamii walqanun walqada' aljazayiyi alkuayti, majalat alhuquqi, jamieat alkuayti-kuliat alhuququ, mujalad 37, aleadad 1, maris 2013

8: almudakhalat aleilmia

  • eabd allah bin hamd alsaedan, juhud almamlakat alearabiat alsaeudiat fi majal mukafahat aliatijar bialbashari, waraqatan eilmiatan muqadimat fi almultaqaa aleilmii nahw astiratijiat earabiat limukafahat al'iitijar bialbashar
  • muhamad alsayid earfat, "tajrim alaitijar bial'atfal fi alqawanin walaitifaqiaat alduwaliati", mudakhalat muqadimat fi nadwat 15-17 maris almuqamat bijamieat nayif alearabiat lileulum al'amniat, alrayad, 2004

9: almawaqie alilkitrunia:

  • hwar mae wazir aleadl walid bin muhamad alsameani, manshur ealaa alraabit al'iilikturunii altaali:

https://www.alwatan.com.sa/article/1068299, tarikh alziyarati: 06/03/2025.

  • majmueat bahithina, "aliastighlal Exploitation", maqal manshur fi minasat harfard bazins rifyu ealaa alraabit al'iilikturunii altaali:

https://hbrarabic.com//. tarikh alziyarati: 02/02/2025.

10: al'anzima walqauanin wal'ahkam alqadayiya

  • qanun altifl almisrii raqm 12 lisanat 1996, aladhi tama taediluh bialqanun raqm 126 lisanat 2008.
  • qanun aleuqubat almisriu raqm 58 lisanat 1937 almueadal bialqanun raqm 95 lisanat 2003.
  • alqanun raqm 126 lisanat 2008 almanshur bialjaridat alrasmiat eadad 24 mukarar bitarikh 15 yuniat 2008, walmueadal hu alakhir bialqanun raqm 185 lisanat 2023.
  • qanun mukafahat aliatijar bialbashar almisrii, raqam 64, lisanat 2010.
  • allaayihat altanfidhiat linizam mukafahat altasawul alsueudii alsaadir bialmarsum almalakii raqm (20/ma), tarikh alnashr 9/4/1444 hu
  • nizam himayat altifl alsaadir bimujib almarsum almalaki, raqm (m/14) bitarikh 3/2/1436hi, walmanshur fi jaridat 'umi alquraa bitarikh 4/3/1436h.
  • nizam mukafahat altasawul alsueudii alsaadir bialmarsum almalaki, raqm (20/mi), bitarikh 9/2/1443hi, walmanshur fi jaridat 'umi alquraa 17/2/1443h.
  • nizam mukafahat jarayim alaitijar bial'ashkhas alsaadir bimujib almarsum almalakii raqm mi/40 bitarikh 21/07/1430hi wabiqarar majlis alwuzara' raqm 244 bitarikh 21/07/1430h, walmanshur fi jaridat 'um alquraa 16/8/1443hi
  • hukam sadir ean almahkamat aljazayiyat bialriyadi, alsukk eadad 34186550 bitarikh 01/04/1434h, fi daewaa eadad 40304, raqm qarar altasdiq min mahkamat alaistinaf 34343.38 bitarikh 18/06/1434h.
  • hukam sadir ean almahkamat aljazayiyat bialdamami, alsuku eadad 34284.25 bitarikh 1434h/07/30, daewaa raqm 34198551, qarar altasdiq min mahkamat alaistinaf eadad 34353173, bitarikh1434h/11/06.