المسؤولية الإدارية ودعوى تعويض الموظف العام في المملكة العربية السعودية / The Administrative Liability in Public Employee Compensation Claims in the Kingdom of Saudi Arabia

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الملك سعود بالرياض المملكة العربية السعودية 1446هـ / 2025م

المستخلص

 ينبثق هذا البحث من صميم الحاجة إلى إرساء موازين العدل الإداري؛ لأنه يُسلّط الضوء على مدى التزام الجهة الإدارية في المملكة العربية السعودية بتحمّل مسؤولية ما قد ينشأ عن تصرفاتها من أضرار تلحق بالموظف العام، مستندًا إلى ما تقرره الأنظمة والتشريعات النافذة، ومتأملًا ما استقرت عليه السوابق القضائية في هذا الشأن.
وتكمن أهمية هذا الطرح في ضرورة توفير مظلة قانونية تحمي الموظف العام، وتكفل له الإنصاف حين يكون ضحية لقرارات أو إجراءات إدارية تخرج عن جادة الحق. ولتحقيق هذا الهدف، اعتمد البحث المنهج التحليلي، إذ تم التعمق في دراسة النصوص النظامية ذات الصلة، وتحليل أثرها في الواقع القضائي عبر ما صدر عن المحاكم الإدارية من أحكام واجتهادات.
وقد أفضت نتائج البحث إلى أن القضاء الإداري السعودي قد خطّ معالم أولى لمبدأ مسؤولية الجهة الإدارية عن الأضرار الواقعة على الموظف العام، إلا أن التباين في تفسير حدود هذا الالتزام، وسبل التعويض عنه، لا يزال قائمًا، وهو ما يستدعي إعادة النظر في الإطار التشريعي المنظّم له. وعليه، يوصي البحث بضرورة بلورة إطار قانوني واضح ومتكامل، من خلال سنّ لوائح تفصيلية تُعنى بإجراءات التعويض وشروطه، بما يُسهم في تسهيل وصول المتضررين إلى حقوقهم، ويُعزز دور الاجتهاد القضائي في ترسيخ قواعد راسخة ومتوازنة في ميدان المسؤولية الإدارية.
 
This study stems from a profound need to establish the principles of administrative justice. It sheds light on the extent to which administrative bodies in the Kingdom of Saudi Arabia are held accountable for damages caused to public employees as a result of their actions, drawing upon applicable laws and regulations, while also reflecting on relevant judicial precedents.
The significance of this research lies in the urgent necessity to provide a legal framework that safeguards public employees and ensures fairness when they fall victim to administrative decisions or actions that deviate from the path of legitimacy. To achieve this, the study adopts an analytical approach, delving into the relevant statutory texts and examining their practical implications through judgments issued by administrative courts.
The findings reveal that the Saudi administrative judiciary has laid foundational principles regarding the liability of administrative bodies for damages inflicted on public employees. However, discrepancies persist in interpreting the scope of this liability and the mechanisms of compensation, highlighting the need for a comprehensive legal review. Accordingly, the study recommends the formulation of a clear and integrated legal framework through the enactment of detailed regulations addressing the procedures and conditions for compensation. This would facilitate access to justice for affected employees and strengthen the role of judicial precedents in establishing consistent and balanced rules in the field of administrative liability.

الكلمات الرئيسية


  •  أولاً: الكتـــب

    • آل خنين, عبدالله بن محمد، تسبيب الأحكام القضائية في الشريعة الإسلامية, الطبعة الثالثة، 1434هــ .
    • الجيلاني، عزالدين أبو زيد، المسؤولية الإدارية وتطبيقاتها في القضاء السعودي، الرياض مكتبة القانون والنظام، 2022م
    • السناري، محمد، المسؤولية الإدارية في النظام السعودي، ط1، دار الميمان، الرياض، 2017م.
    • السدحان، عبدالله بن ناصر، قضاء ديوان المظالم وتطبيقاته في مجال المسؤولية الإدارية، مجلة العدل، العدد 61، 2014م.
    • شطناوي، علي خطار، موسوعة القضاء الإداري السعودي (ديوان المظالم) -الكتاب الثاني- الرياض, 1434هــ.
    • الطماوي, سليمان محمد، النظرية العامة للقرارات الإدارية، دار الفكر العربي، 1427هــ 2006م.
    • العجمي، حمدي محمد؛ و ذنيبات، محمد جمال، الوسيط في القضاء الإداري في المملكة العربية السعودية دراسة مقارنة، دار النهضة العربية 2020م.
    • العجمي، حمدي محمد، الوجيز في القانون الإداري السعودي، دار الإجادة، الطبعة الأولى، 2020م.

    ثانياً: الرسائل الجامعية

    • أبو الهوى، نداء محمد أمين، "مسؤولية الإدارة بالتعويض عن القرارات الإدارية غير المشروعة" جامعة الشرق الأوسط، كلية الحقوق قسم القانون العام -, 2010م.
    • الناصري، شمسية مفتاح أحمد، رسالة ماجستير " مسؤولية الإدارة في التعويض عن القرارات الإدارية، كلية القانون، جامعة الإمارات 2018 م.

    ثالثاُ: الأنظمــة:

    • اللائحة التنفيذية للموارد البشرية، المادة رقم (1), وزاري رقم 1550 وتاريخ 09/06/1440هــ.
    • نظام الخدمة المدنية، المادة رقم (4), بالمرسوم الملكي رقم م/95 وتاريخ 15/9/1439هــ.
    • نظام المعاملات المدنية, المادة رقم (138), المرسوم ملكي رقم م/191, 1444هــ.
    • نظام ديوان المظالم ، المادة رقم (13) فقرة (ج), رقم م/87 وتاريخ 19/09/1428هــ.
    • نظام المرافعات أما ديوان المظالم , مادة رقم (المادة (8/6).
    • قواعد المرافعات والإجراءات أمام ديوان المظالم , صادر بقرار مجلس الوزراء رقم (190) وتاريخ 16/11/1409هــ.
    • نظام العمل, مادة رقم (37 ) .

     

    References:

     

     

    1: alkutub:

    • al khanin, eabdallah bin muhamad, tasbib al'ahkam alqadayiyat fi alsharieat al'iislamiati, altabeat althaalithati, 1434hi .
    • aljilani, eazalidiyn 'abu zida, almaswuwliat al'iidariat watatbiqatuha fi alqada' alsaeudii, alriyad maktabat alqanun walnizami, 2022m
    • alsanari, muhamad, almaswuwliat al'iidariat fi alnizam alsueudii, ta1, dar almiman, alrayad, 2017m.
    • alsadhan, eabdallah bin nasir, qada' diwan almazalim watatbiqatuh fi majal almaswuwliat al'iidariati, majalat aleadli, aleadad 61, 2014m.
    • shtanawi, eali khatar, mawsueat alqada' al'iidarii alsueudii (diwan almazalimi) -alkitab althaani- alrayad, 1434h.
    • altamawi, sulayman muhamadu, alnazariat aleamat lilqararat al'iidariati, dar alfikr alearabii, 1427hi 2006m.
    • aleajami, hamdi muhamad; w dhunaybatu, muhamad jamal, alwasit fi alqada' al'iidarii fi almamlakat alearabiat alsueudiat - dirasat muqaranati, dar alnahdat alearabiat 2020m.
    • aleajami, hamdi muhamad, alwajiz fi alqanun al'iidarii alsueudii, dar al'iijadati, altabeat al'uwlaa, 2020m.

    2: alrasayil aljamieia:

    • 'abu alhawaa, nida' muhamad 'amin, "maswuwliat al'iidarat bialtaewid ean alqararat al'iidariat ghayr almashrueati" jamieat alsharq al'awsati, kuliyat alhuquq - qism alqanun aleami -, 2010m.
    • alnaasri, shamsiat miftah 'ahmada, risalat majistir " maswuwliat al'iidarat fi altaewid ean alqararat al'iidariati, kuliyat alqanuni, jamieat al'iimarat 2018 mu.

    3: al'anzima:

    • allaayihat altanfidhiat lilmawarid albashariati, almadat raqm (1), wizari raqm 1550 watarikh 09/06/1440h.
    • nizam alkhidmat almadaniati, almadat raqm (4), bialmarsum almalakii raqm ma/95 watarikh 15/9/1439h.
    • nizam almueamalat almadaniati, almadat raqm (138), almarsum malaki raqm ma/191, 1444h.
    • nizam diwan almazalim , almadat raqm (13) fiqra (ju), raqm ma/87 watarikh 19/09/1428h.
    • nizam almurafaeat 'amaa diwan almazalim , madat raqm (almada (8/6).
    • qawaeid almurafaeat wal'iijra'at 'amam diwan almazalim , sadir biqarar majlis alwuzara' raqm (190) watarikh 16/11/1409h.
    • nizam aleamla, madat raqm (37 ) .