الأحكام القانونية الخاصة بالتزام المزود بتبصير المستهلكين والمنتفعين بالسلع والخدمات في العقود التجارية الإلكترونية / The Legal Provisions Concerning the Providers's Obligation to Inform Consumers and Beneficiaries of Goods and Services in Electronic Commercial Contracts

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الحسين بن طلال

المستخلص

يتناول هذا البحث موضوع "الأحكام القانونية الخاصة بالتزام المزود بتبصير المستهلكين والمنتفعين بالسلع والخدمات في العقود التجارية الإلكترونية"، إذ عمد الباحث إلى توضيح حق المستهلك الإلكتروني للسلعة أو المنتفع من الخدمة أن يحصل على الحماية القانونية اللازمة ومن أهمها التبصّر بالسلعة أو الخدمة والعلم والدراية بكل ما يتعلق بها، وكذلك بحث موقف المشرع الأردني من إلزام المزودين بتبصير المستهلكين والمنتفعين بالسلع والخدمات والموجبات القانونية والعقدية لالتزام المزود بتبصير المستهلك، وما يلحق بالمزود من مسؤولية عند التخلف عن تبصير المستهلك، ودور المحكمة في إقامة التوازن العقدي بين أطراف العقد.
وللوقوف على موضوع البحث تم تقسيم البحث إلى مبحثين تناولنا في الأول؛ ماهية تبصير المستهلك في العقد الإلكتروني بما يتعلق بالسلعة أو الخدمة وفي الثاني الأحكام القانونية المتعلقة بالتبصير وسلطة القاضي في تحقيق التوازن العقدي وقد سبق المبحثين مبحث تمهيدي عرضنا من خلاله أبرز المفاهيم والتعريفات الخاصة بموضوع البحث.
وقد استخدم الباحث المنهجين الوصفي والتحليلي، من خلال وصف التبصير والعقد الإلكتروني وما يرتبط بهما، من خلال المعلومات والبيانات المتعلقة بهما، وكذلك بيان القواعد القانونية المتعلقة بموضوع البحث وتحليلها والوقوف على دلالاتها وتوظيفها بصورة تخدم موضوع البحث.
وقد خلص الباحث إلى جملة من النتائج التي كان كان أهمها أن التبصير التزام قانوني وواجب مهني وأخلاقي على المزود أن يتحمل التبعات القانونية لمخالفته، وقد أوصى الباحث بتوصيات عديدة كان أبرزها دعوة المشرع الأردني لتنظيم التسوق الإلكتروني بنصوص خاصة تراعي خصوصية هذا النوع من التجارة.
 
This research deals with the topic of “Legal provisions relating to the supplier’s obligation to inform consumers and beneficiaries of goods and services in electronic commercial contracts”, The researcher sought to clarify the right of the consumer of the goods or the beneficiary of the service to obtain the necessary legal protection, the most important of which is informing about the goods or service and knowing and being aware of everything related to it, The Jordanian legislator's position on obligating suppliers to inform consumers and beneficiaries of goods and services, the legal and contractual obligations of the supplier to inform the consumer, the consequences for the supplier of failure to inform the consumer, and the role of the court in establishing contractual balance between the parties to the contract.
To address the research topic, the research was divided into two sections. In the first, we discussed the nature of informing the consumer in an electronic contract regarding the product or service, and in the second, we discussed the legal provisions related to informing and the judge’s authority to achieve contractual balance, the two chapters were preceded by an introductory chapter in which we presented the most prominent concepts and definitions related to the research topic.
The researcher used the descriptive and analytical approaches, by describing insight, electronic contracts, and what is related to them, through the information and data related to them, as well as stating the legal rules related to the research topic, analyzing them, identifying their implications, and employing them in a way that serves the research topic.
The research reached a number of conclusions, the most important of which was that providing information is a legal obligation and a professional and ethical duty for the supplier, and that he must bear the legal consequences of violating it. The researcher made several recommendations, the most prominent of which was calling on the Jordanian legislator to regulate e-commerce with special texts that take into account the specificity of this type of commerce.

الكلمات الرئيسية


  1. أحمد الرفاعي، الحماية المدنية للمستهلك إزاء المضمون العقدي، دار النهضة العربية، القاهرة، 1994.
  2. أحمد عبدالغفار قناوي: ضمانات التوازن الاقتصادي للعقد، دار مصر للنشر والتوزيع، ط1، 2021.
  3. أحمد عبدالوهاب محمد، حماية المستهلك في بيوع المسافة التي تتم عبر وسائل الاتصال الحديثة، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق جامعة القاهرة، 2021.
  4. أسامة أحمد بدر، حماية المستهلك في التعاقد الإلكتروني، دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية، 2005.
  5. أشرف محمد مصطفى، التزامات التاجر في التعاقد بوسائل الاتصال الحديثة، في أحكام القانون المدني والفقه الإسلامي، منشأة دار المعارف الإسكندرية، 2009.
  6. أمير أحمد عزيز النمر، الالتزام بالتبصير في التعاقد، دراسة مقارنة بين القانون المدني والشريعة الإسلامية، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 2016.
  7. أمير فرج يوسف، الجديد في ضمان السلامة في عقد الاستهلاك الإلكتروني عبر الإنترنت، الطبعة الأولى، 2024، مؤسسة المعرفة لنشر وتوزيع الكتب، الإسكندرية.
  8. بديع بن عباس، النظرية العامة للبطلان (التوجهات التشريعية والقضائية الحديثة)، الطبعة الثانية، مجمع الطرش للنشر وتوزيع الكتاب المختص، تونس، 2020.
  9. توفيق حسن فرج، النظرية العامة للالتزام في مصادر الالتزام (مقارنة مع القوانين العربية)، الدار الجامعية، الإسكندرية، 1992 .
  • جابر محجوب علي ، خدمة ما بعد البيع في بيوع المنقولات الجديدة، دراسة مقارنة بين القانون الفرنسي والقانونين المصري والكويتي، ط2، ، دار النهضة العربية، القاهرة، 1998.
  • جابر محجوب علي، ضمان سلامة المستهلك من أضرار المنتجات الصناعية المعيبة، دراسة مقارنة بين القانون الفرنسي والقانونين المصري والكويتي، دار النهضة العربية، القاهرة .
  • جهاد محمود عبد المبدي، بحث (الحق في الرجوع عن العقد الإلكتروني "دراسة تحليلية لعقود الاستهلاك")، المنشور في المجلة الدولية للفقه والقضاء والتشريع، المجلد 4 العدد 1 لسنة 2023.
  • حازم عبدالكريم حمودة، الإطار القانوني، للمرحلة السابقة على التعاقد، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة المنصورة، 2016.
  • حسن البدراوي، عقد تقديم المشورة، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 1997.
  • حسن طه محمود، دور القاضي المدني في حماية الطرف الضعيف في الرابطة العقدية في مرحلة تنفيذ العقد، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 2022
  • حسن عبدالباسط جميعي، أثر عدم التكافؤ بين المتعاقدين على شروط العقد، دار النهضة العربية، القاهرة، 1996.
  • حسن عبدالباسط جميعي، الحماية الخاصة لرضا المستهلك في عقود الاستهلاك، دار النهضة العربية القاهرة، 1998.
  • حسن نيازي الصيفي، وسائل الإعلان ونقاط الاتصال، الطبعة الأولى، مطبعة مكتبة الملك فهد، 2019.
  • حسين حسن الحموي، بحث " حماية المشتري حسن النية من المالك الظاهر في السجل التجاري (تعليق على قرار الهيئة العامة لمحكمة النقض السورية رقم 6 لسنة 2022)، المنشور في المجلة الدولية للفقه والقضاء والتشريع، المجلد 4 العدد 3 لسنة 2023.
  • حمد الله محمد حمد الله، حماية المستهلك في مواجهة الشروط التعسفية في عقود الاستهلاك ، دار الفكر العربي، القاهرة، 1997.
  • سهير منتصر، الالتزام بالتبصير، دار النهضة العربية القاهرة، 1990.
  • السيد محمد عمران، حماية المستهلك أثناء تكوبن العقد، دراسة مقارنة، منشأة المعارف، الإسكندرية، 1994.
  • عاطف النقيب، نظرية العقد، الطبعة الثانية، المنشورات الحقوقية، بيروت، 1998.
  • عاطف عبدالرحمن حسن، حماية المستهلك من الشروط التعسفية الواردة في عقد الإذعان، دار النهضة العربية، القاهرة، 1996.
  • عامر قاسم القيسي، الحماية القانونية للمستهلك دراسة في القانون المدني والمقارن، الطبعة الأولى، الدار العلمية الدولية ودار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، 2002.
  • عبد المنعم فرج الصدة، نظرية العقد في قوانين البلاد العربية ، دار النهضة العربية ، بيروت، 1974.
  • عبدالرحمن عدنان صيداوي، البند التعسفي في العقد دراسة مقارنة، الطبعة الأولى، المؤسسة الحديثة للكتاب، لبنان، 2021.
  • عبدالعزيز المرسي حمود، الالتزام قبل التعاقدي بالإعلام في عقد البيع في ضوء الوسائل التكنولوجية الحديثة ( دراسة مقارنة)،2005.
  • عبدالرزاق السنهوري، الوسيط في شرح القانون المدني، الجزء الأول، المجلد الأول، مصادر الالتزام، دار مصر للنشر والتوزيع، القاهرة، 2020.
  • عبدالقادر الفار، مصادر الالتزام، الطبعة التاسعة، 2018، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان.
  • عبدالله ذيب محمود، حماية المستهلك في التعاقد الإلكتروني (دراسة مقارنة)، الطبعة الأولى 2012، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان.
  • عبدالمنعم فرج الصدّة، رسالة دكتوراه بعنوان: "عقود الإذعان في التشريع المصري"، جامعة فؤاد الأول، القاهرة، 1946.
  • عمر محمد عبدالباقي، الحماية العقدية للمستهلك، دراسة مقارنة بين الشريعة والقانون، منشأة دار المعارف، القاهرة، 2004.
  • الدكتور غازي سلايطة، في بحثه المعنون بـ: "الحماية المدنية للمستهلك في الإعلانات المضللة دراسة مقارنة في القانون الإماراتي والمقارن"، المنشور في مجلة الحقوق للبحوث القانونية والاقتصادية بكلية الحقوق، جامعة الإسكندرية، العدد الثاني2017 المجلد الخامس، الصفحات (13-69).
  • فتحي محمد عبدالسلام الفقي، الإعلان المستهدف عبر المواقع والتطبيقات الإلكترونية، الطبعة الأولى، مؤسسة المعرفة لنشر وتوزيع الكتب، الإسكندرية، 2024.
  • فراس يوسف الكساسبة، بحث" قانون حماية المستهلك كملاذ لحماية مستهلكي المحتوى الرقمي: الفرص والتحديات" دراسة مقارنة في ظل القانون الأردني والإماراتي مقارنة بعدة قوانين عربية وأجنبية" المنشور في مجلة كلية القانون الكويتية العالمية، العدد 4 السنة 11، الرقم المتسلسل 44، سبتمبر 2023.
  • ليدا تغوج، خيار الرؤية في العقد الإلكتروني، دراسة مقارنة، رسالة ماجستير كلية الحقوق، جامعة الشرق الأوسط - الأردن 2020.
  • محمد إبراهيم أبو الهيجاء، عقود التجارة الإلكترونية، الطبعة الرابعة، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان،2021.
  • محمد إبراهيم دسوقي، الجوانب القانونية، في إدارة المفاوضات وإبرام العقد، معهد الإدارة العامة السعودي- الرياض، 1995.
  • محمد أحمد عبدالعزيز، علاج اختلال توازن العقد الناجم عن التعاقد باستخدام الوسائط الحديثة، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 2018.
  • محمد حسام محمود لطفي، النظرية العامة للالتزام - الكتاب الأول- مصادر الالتزام، دار النهضة العربية, القاهرة، 2020.
  • محمد حسين عبدالعال، مفهوم الطرف الضعيف في الرابطة العقدية، دراسة تحليلية مقارنة، دار النهضة العربية للنشر والتوزيع، 2006.
  • محمد ربيع فتح الباب. د. مها رمضان بطيخ، الجوانب القانونية للسياحة، الطبعة الأولى، دار الكتاب الجامعي، الإمارات العربية المتحدة، 2021.
  • محمد صابر توفيق، المسؤولية المدنية للبنك عن تقديم خدمات المعلومات والاستشارات المصرفية، 2023/2024، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة القاهرة.
  • محمد عبد الظاهر حسين، الجوانب القانونية للمراحل السابقة على التعاقد "دراسة مقارنة"، الطبعة الأولى، مركز المحمود لتوزيع الكتب القانونية، القاهرة، 2023.
  • محمد محمود حسين مؤمن، حق الرجوع، وفق قانون حماية المستهلك المصري رقم 11 لسنة 2018 رسالة دكتوراه، كلية الحقوق جامعة القاهرة، 2020.
  • محمود محمد عبدالنبي محمد، اتجاهات الالتزام في الفقه الإسلامي، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق جامعة القاهرة،1997.
  • مصطفى أحمد أبو عمر، التنظيم القانوني لحق المستهلك في العدول (دراسة مقارنة)، دار الجامعة الجديدة ، الإسكندرية، 2016.
  • معتز نزيه المهدي، المتعاقد المحترف (مفهومه- التزاماته- مسؤوليته) دراسة مقارنة، دار النهضة العربية، القاهرة، 2009.
  • منى أبو بكر الصديق، الالتزام بإعلام المستهلك عن المنتجات، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة المنصورة، 2011.
  • نبيل إبراهيم سعد، النظرية العامة للالتزام - الجزء الأول- مصادر الالتزام، دار الجامعة الجديدة، 2020.
  • نبيل محمد صبيح، في بحثه المعنون بـ : حماية المستهلك في التعاملات الإلكترونية، دراسة مقارنة، المنشور في مجلة كلية الحقوق- جامعة الكويت، العدد الثاني، السنة 32 يونيو سنة 2008.
  • نزيه المهدي، الالتزام قبل التعاقدي بالإدلاء بالبيانات، دار النهضة العربية القاهرة، 1982.

المراجع الأجنبية:

  1. Amin Dawass. (Consumer Protection through Conflict-of-Laws Rules under Qatari and Bahraini Laws: A Comparative Study) published in Kilaw Journal - Volume 11 – Issue 2 – Serial Number 42 - Shaban 1444 AH – March 2023 AD
  2. Article 2/1 from Directive 97/7/EC of the European Parliament and the Council of 20 May 1997 on the protection of consumers in respect of distance contracts.
  3. Nathalie DOYCHE-DOYETTE, La sanction de la violation du droit de la consummation dans les contracts de consummation, Université de Lorraine, Faculté de Droit-Sciences Economiques et Gestion, Ecole doctorale Sciences Juridiques Politiques-Economiques et de Gestion, Institut François Geny-CERCLAB.
  4. Philippe Malaurie, Laurent AYNÈS et Philippe STOFFEL-MUNCK: DROIT DES OBLIGATIONS, 9e edition, LGDJ, Lextenso, 2017.

التشريعات والأنظمة:

  1. قانون حماية المستهلك الأردني رقم 15 لسنة 2019 المنشور في الجريدة الرسمية عدد (5455) تاريخ 16/4/2017.
  2. قانون المعاملات الإلكترونية رقم 15 لسنة 2015 المنشور في الجريدة الرسمية /العدد 5360، الصفحة 5292، تاريخ 17/5/2015.
  3. قانون المواصفات والمقاييس الأردنية رقم 22 لسنة 2000 المنشور في الجريدة الرسمية عدد ( 4426) تاريخ 16/4/2000.
  4. قانون الاستهلاك المصري رقم 181 لسنة 2018 ولائحته التنفيذية رقم 822 لسنة 2019.
  5. القانون المدني الأردني رقم 43 لسنة 1976.
  6. قانون التجارة الأردني رقم 12 لسنة 1966 المنشور في الجريدة الرسمية العدد 1910 تاريخ 30/3/1966.
  7. قانون الشركات الأردني رقم 22 لسنة 1997. المنشور في الجريدة الرسمية العدد 4196 بتاريخ 1/11/1997.

 

References:

 

  • 'ahmad alrafaei, alhimayat almadaniat lilmustahlik 'iiza' almadmun aleaqdii, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1994.
  • 'ahmad eabdalghafaar qanawi: damanat altawazun aliaqtisadii lileaqda, dar misr lilnashr waltawziei, ta1, 2021.
  • 'ahmad eabdalwahaab muhamad, himayat almustahlik fi buyue almasafat alati tatimu eabr wasayil alaitisal alhadithati, risalat dukturah, kuliyat alhuquq jamieat alqahirati, 2021.
  • 'usamat 'ahmad badar, himayat almustahlik fi altaeaqud al'iilikturunii, dar aljamieat aljadidati, al'iiskandiriati, 2005.
  • 'ashraf muhamad mustafaa, ailtizamat altaajir fi altaeaqud biwasayil alaitisal alhadithati, fi 'ahkam alqanun almadanii walfiqh al'iislamii, munsha'at dar almaearif al'iiskandariati, 2009.
  • 'amir 'ahmad eaziz alnamir, alailtizam bialtabsir fi altaeaqudi, dirasat muqaranat bayn alqanun almadanii walsharieat al'iislamiati, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 2016.
  • 'amir faraj yusif, aljadid fi daman alsalamat fi eaqd aliastihlak al'iiliktrunii eabr al'iintirnti, altabeat al'uwlaa, 2024, muasasat almaerifat linashr watawzie alkutubi, al'iiskandiriati.
  • bdie bin eabaasi, alnazariat aleamat lilbatlan (altawajuhat altashrieiat walqadayiyat alhadithati), altabeat althaaniatu, mujmae altarsh lilnashr watawzie alkitab almukhtasa, tunus, 2020.
  • twfyq hasan faraj, alnazariat aleamat lilialtizam fi masadir alialtizam (muqaranat mae alqawanin alearabiati), aldaar aljamieiati, al'iiskandiriata, 1992 .
  • jabir mahjub eali , khidmat ma baed albaye fi buyue almanqulat aljadidati, dirasat muqaranat bayn alqanun alfaransii walqanunayn almisrii walkuayti, ta2, , dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1998.
  • jabir mahjub ealay, daman salamat almustahlik min 'adrar almuntajat alsinaeiat almueibati, dirasat muqaranat bayn alqanun alfaransii walqanunayn almisrii walkuaytii, dar alnahdat alearabiati, alqahira .
  • jihad mahmud eabd almubdi, bahath (alhaqi fi alrujue ean aleaqd al'iiliktrunii "dirasat tahliliat lieuqud alaistihlaki"), almanshur fi almajalat alduwliat lilfiqh walqada' waltashriei, almujalad 4 aleadad 1 lisanat 2023.
  • hazim eabdalkarim hamuwdat, al'iitar alqanuni, lilmarhalat alsaabiqat ealaa altaeaqudi, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat almansurati, 2016.
  • hasan albadrawi, eaqd taqdim almashurati, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 1997.
  • hasan tah mahmud, dawr alqadi almadanii fi himayat altaraf aldaeif fi alraabitat aleaqdiat fi marhalat tanfidh aleaqda, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 2022
  • hasan eabdalbasit jamiei, 'athar eadam altakafu bayn almutaeaqidin ealaa shurut aleaqda, dar alnahdat alearabiati, alqahiratu, 1996.
  • hasan eabdalbasit jamiei, alhimayat alkhasat lirida almustahlik fi euqud aliaistihlaki, dar alnahdat alearabiat alqahirati, 1998.
  • hasan niazi alsayfi, wasayil al'iielan waniqat aliatisali, altabeat al'uwlaa, matbaeat maktabat almalik fihd, 2019.
  • hasayn hasan alhamwy, bahath " himayat almushtari hasan alniyat min almalik alzaahir fi alsijili altijarii (taeliq ealaa qarar alhayyat aleamat limahkamat alnaqd alsuwriat raqm 6 lisanat 2022), almanshur fi almajalat alduwaliat lilfiqh walqada' waltashriei, almujalad 4 aleadad 3 lisanat 2023.
  • hamad allah muhamad hamd allah, himayat almustahlik fi muajahat alshurut altaeasufiat fi euqud aliastihlak , dar alfikr alearabii, alqahirati, 1997.
  • sahir muntasir, alialtizam bialtabsiri, dar alnahdat alearabiat alqahirati, 1990.
  • alsayid muhamad eumran, himayat almustahlik 'athna' tkubin aleaqda, dirasat muqaranati, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriati, 1994.
  • eatif alnaqiba, nazariat aleaqda, altabeat althaaniatu, almanshurat alhuquqiati, bayrut, 1998.
  • eatif eabdalrahman hasan, himayat almustahlik min alshurut altaeasufiat alwaridat fi eaqd al'iidheani, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1996.
  • eamir qasim alqaysi, alhimayat alqanuniat lilmustahlik dirasat fi alqanun almadanii walmuqarani, altabeat al'uwlaa, aldaar aleilmiat aldawliat wadar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, 2002.
  • eabd almuneim faraj alsadati, nazariat aleaqd fi qawanin albilad alearabiat , dar alnahdat alearabiat , bayrut, 1974.
  • eabdalrahman eadnan saydawi, alband altaesufiu fi aleaqd dirasat muqaranati, altabeat al'uwlaa, almuasasat alhadithat lilkitabi, lubnan, 2021.
  • eabdialeaziz almursiu hamuwd, alailtizam qabl altaeaqudii bial'iielam fi eaqd albaye fi daw' alwasayil altiknulujiat alhaditha ( dirasat muqaranati),2005.
  • eabdalrazaaq alsanhuri, alwasit fi sharh alqanun almadanii, aljuz' al'awala, almujalad al'awala, masadir aliailtizami, dar misr lilnashr waltawzie, alqahirata, 2020.
  • eabdalqadir alfari, masadir alialtizami, altabeat altaasieati, 2018, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman.
  • eabdallah dhib mahmud, himayat almustahlik fi altaeaqud al'iiliktrunii (dirasat muqaranati), altabeat al'uwlaa 2012, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman.
  • eabdalmuneim faraj alsddt, risalat dukturah bieunwani: "euqud al'iidhean fi altashrie almisrii", jamieat fuad alawl, alqahirati, 1946.
  • eumar muhamad eabdalbaqi, alhimayat aleaqdiat lilmustahliki, dirasat muqaranat bayn alsharieat walqanuni, munsha'at dar almaearifi, alqahirata, 2004.
  • alduktur ghazi slaytat, fi bahthih almaeanun bi: "alhimayat almadaniat lilmustahlik fi al'iielanat almudalilat dirasat muqaranat fi alqanun al'iimaratii walmuqarini", almanshur fi majalat alhuquq lilbuhuth alqanuniat walaiqtisadiat bikuliyat alhuquqi, jamieat al'iiskandariat, aleadad althaani2017 almujalad alkhamisu, alsafahat (13-69).
  • fathi muhamad eabdalsalam alfaqi, al'iielan almustahdaf eabr almawaqie waltatbiqat al'iiliktruniati, altabeat al'uwlaa, muasasat almaerifat linashr watawzie alkutubi, al'iiskandiriat, 2024.
  • fras yusif alkasasbat, bahatha" qanun himayat almustahlik kamaladh lihimayat mustahliki almuhtawaa alraqmi: alfuras waltahadiyati" dirasat muqaranat fi zili alqanun al'urduniyi wal'iimaratii muqaranatan bieidat qawanin earabiat wa'ajnabiatin" almanshur fi majalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati, aleadad 4 alsanat 11, alraqm almutasalsil 44, sibtambar 2023.
  • lida taghuja, khiar alruwyat fi aleiqd al'iiliktrunii, dirasat muqaranati, risalat majistir kuliyat alhuquqi, jamieat alsharq al'awsat - al'urduni 2020.
  • muhamad 'iibrahim 'abu alhayja', euqud altijarat al'iiliktiruniati, altabeat alraabieati, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eiman,2021.
  • muhamad 'iibrahim dasuqi, aljawanib alqanuniatu, fi 'iidarat almufawadat wa'iibram aleaqda, maehad al'iidarat aleamat alsaeudiu- alriyad, 1995.
  • muhamad 'ahmad eabdialeaziza, eilaj aikhtilal tawazun aleaqd alnaajim ean altaeaqud biaistikhdam alwasayit alhadithati, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 2018.
  • muhamad husam mahmud litafi, alnazariat aleamat liliailtizam - alkitaab al'awala- masadir aliailtizami, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2020.
  • muhamad husayn eabdialeal, mafhum altaraf aldaeif fi alraabitat aleaqdiati, dirasat tahliliat muqaranata, dar alnahdat alearabiat lilnashr waltawziei, 2006.
  • muhamad rabie fath albabi. da. maha ramadan bitikhi, aljawanib alqanuniat lilsiyahati, altabeat al'uwlaa, dar alkitaab aljamieii, al'iimarat alearabiat almutahidati, 2021.
  • muhamad sabir tawfiq, almaswuwliat almadaniat lilbank ean taqdim khadamat almaelumat waliaistisharat almasrifiati, 2023/2024, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati.
  • muhamad eabd alzaahir husayn, aljawanib alqanuniat lilmarahil alsaabiqat ealaa altaeaqud "dirasat muqaranati", altabeat al'uwlaa, markaz almahmud litawzie alkutub alqanuniati, alqahirata, 2023.
  • muhamad mahmud husayn muman, haqu alrujuea, wafq qanun himayat almustahlik almisrii raqm 11 lisanat 2018 risalat dukturah, kuliyat alhuquq jamieat alqahirati, 2020.
  • mahmud muhamad eabdalnabi muhamad, aitijahat aliailtizam fi alfiqh al'iislamii, risalat dukturah, kuliyat alhuquq jamieat alqahirati,1997.
  • mistafaa 'ahmad 'abu eumra, altanzim alqanuniu lihaqi almustahlik fi aleudul (dirasat muqaranati), dar aljamieat aljadidat , al'iiskandiriat, 2016.
  • mietazun nazih almahdi, almutaeaqid almuhtarif (mafhumihi- altizamatihi- maswuwliataha) dirasat muqaranati, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2009.
  • munaa 'abu bakr alsadiyq, alailtizam bi'iielam almustahlik ean almuntajati, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat almansurati, 2011.
  • nabil 'iibrahim saedu, alnazariat aleamat liliailtizam - aljuz' al'awala- masadir aliailtizami, dar aljamieat aljadidati, 2020.
  • nabil muhamad subih, fi bahthih almaeanun bi : himayat almustahlik fi altaeamulat al'iiliktruniati, dirasat muqaranati, almanshur fi majalat kuliyat alhuquqi- jamieat alkuayt, aleadad althaani, alsanat 32 yuniu sanat 2008.
  • nazih almahdi, alialtizam qabl altaeaqudii bial'iidla' bialbayanati, dar alnahdat alearabiat alqahirati, 1982.

altashrieat wal'anzima:

  • qanun himayat almustahlik al'urduniyi raqm 15 lisanat 2019 almanshur fi aljaridat alrasmiat eadad (5455) tarikh 16/4/2017.
  • qanun almueamalat al'iilikturuniat raqm 15 lisanat 2015 almanshur fi aljaridat alrasmiat /aleadad 5360, alsafhat 5292, tarikh 17/5/2015.
  • qanun almuasafat walmaqayis al'urduniyat raqm 22 lisanat 2000 almanshur fi aljaridat alrasmiat eadad ( 4426) tarikh 16/4/2000.
  • qanun aliastihlak almisrii raqm 181 lisanat 2018 walayihatuh altanfidhiat raqm 822 lisanat 2019.
  • alqanun almadanii al'urduniyu raqm 43 lisanat 1976.
  • qanun altijarat al'urduniyu raqm 12 lisanat 1966 almanshur fi aljaridat alrasmiat aleadad 1910 tarikh 30/3/1966.
  • qanun alsharikat al'urduniyu raqm 22 lisanat 1997. almanshur fi aljaridat alrasmiat aleadad 4196 bitarikh 1/11/1997.