الأحكام الخاصة باستخدام الخداع في الحرب دراسة مقارنة / Special Provisions for the Use of Deception in Warfare A Comparative Study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية

المستخلص

الأصل أن العلاقات الدولية بين الدول يسودها السلم والأمان والاحترام المتبادل بين الطرفين، ولا يتم اللجوء إلى الحرب إلا بعد استنفاد جميع الوسائل السلمية بين الطرفين، وحين اللجوء إلى الحرب يكون هناك ضوابط ومبادئ يجب على كلا الطرفين مراعاتها وتطبيقها؛ حفظاً للأرواح وعدم إراقة الكثير من الدماء، تتناول هذه الدراسة الحديث عن الأحكام الخاصة باستخدام الخداع في الحرب؛ لأن الأصل حظر استخدام الخداع في العلاقات الدولية بين الدول سواء كان في وقت السلم أو في وقت الحرب؛ لأن استخدام أسلوب الخداع يضعف الثقة بين الدولتين، وتدل على عدم وجود المصداقية لدى الدولة التي تقوم بذلك، إلا أن هناك حالات يجوز فيها استخدام الخداع في الحرب، وهذه الحالات ليست على إطلاقها، إنما يجوز استخدامها بضوابط معينة، لذا تم تقسيم هذا البحث إلى مقدمة وثلاثة مباحث وخاتمة، ذكرت في المقدمة أسباب اختيار الموضوع وأهميته والدراسات السابقة، ثم ذكرت تعريف الخداع لغة واصطلاحاً، وضوابط استخدام أسلوب الخداع، والوسائل التي يتم من خلالها استخدام هذا الأسلوب، ومن ثم ذكرت الأحكام الخاصة باستخدام أسلوب الخداع في الحرب بذكر نصوص القانون الدولي الإنساني الخاصة بها، بالإضافة إلى ذكر الأحكام الخاصة باستخدام الخداع في الحرب في الشريعة الإسلامية، ثم ذكرت أهم النتائج والتوصيات المستخلصة من هذا البحث.
 
The principle is that international relations between countries are governed by peace, security and mutual respect between the two parties, and war is not resorted to except after exhausting all peaceful means between the two parties. When resorting to war, there are controls and principles that both parties must observe and apply, in order to preserve lives and avoid the shedding of a lot of blood. This study discusses the provisions related to the use of deception in war, as the principle prohibits the use of deception in international relations between countries, whether in times of peace or in times of war. Because the use of deception weakens trust between the two countries, and indicates the lack of credibility of the country that does so, there are cases in which deception is permissible to use in war, and these cases are not absolute, but rather it is permissible to use it with certain controls, so this research was divided into an introduction, three chapters and a conclusion. In the introduction, I mentioned the reasons for choosing the topic, its importance and previous studies, then I mentioned the definition of deception linguistically and technically, the controls for using the deception method, and the means through which this method is used, then I mentioned the provisions specific to using the deception method in war by mentioning the texts of international humanitarian law related to it, in addition to mentioning the provisions specific to using deception in war in Islamic law, then I mentioned the most important results and recommendations drawn from this research.

الكلمات الرئيسية


  • القرآن الكريم.
  • صحيح البخاري، محمد بن إسماعيل البخاري، تحقيق: محمد زهير الناصر، ط1، دار طوق النجاة.
  • صحيح مسلم، مسلم بن الحجاج النيسابوري، تحقيق: محمد فؤاد عبدالباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت.
  • سنن أبي داوود، أبو داوود سليمان بن الأشعث بن إسحاق السجستاني، تحقيق: محمد محي الدين، المكتبة العصرية، بيروت.
  • السنن الكبرى، أحمد بن شعيب علي النسائي، تحقيق: حسن عبدالمنعم، ط1، مؤسسة الرسالة، بيروت، 2001م.
  • المستدرك على الصحيحين، الحاكم محمد بن عبدالله النيسابوري، تحقيق: مصطفى عبدالقادر، ط1، دار الكتب العلمية، بيروت 1990م.
  • المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، أبوز كريا محيي الدين بن شرف النووي، ط2، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1392هــ.
  • الديباج على صحيح مسلم بن الحجاج، عبدالرحمن بن أبي بكر السيوطي، ط1، دار ابن عفان للنشر والتوزيع، الخبر، 1996م.
  • فتح الباري شرح صحيح البخاري، أحمد بن علي بن حجر العسقلاني، دار المعرفة، بيروت، 1379هــ.
  • السلسة الصحيحة، محمد ناصر الدين الألباني، مكتبة المعارف، الرياض.
  • صحيح الجامع الصغير وزياداته، محمد ناصر الدين الألباني، المكتب الإسلامي.
  • السيرة النبوية، عبدالملك بن هشام الحميري، تحقيق: طه عبدالرؤوف، ط1، دار الجيل، بيروت، 1411هــ.
  • البداية والنهاية، إسماعيل بن عمر بن كثير الدمشقي، تحقيق: علي شيري، ط1، دار إحياء التراث العربي، 1408هــ.
  • كشاف القناع عن متن الإقناع، منصور بن يونس البهوتي، دار الكتب العلمية.
  • الفتاوى الكبرى، تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبدالحليم بن تيمية الحراني، ط1، دار الكتب العلمية، 1408هــ.
  • مجموع الفتاوى، تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبدالحليم بن تيمية الحراني، تحقيق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم، مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة المنورة، 1416هــ.
  • التبصرة في أصول الفقه، إبراهيم بن علي الشيرازي، تحقيق: د. محمد حسن، ط1، دار الفكر، دمشق، 1403هــ.
  • المهذب في علم أصول الفقه المقارن، د. عبدالكريم النملة، ط1، مكتبة الرشد، الرياض، 1420هـ.
  • شرح مختصر الروضة، سليمان عبد القوي، الطوفي، تحقيق: د. عبدالله التركي، ط1، مؤسسة الرسالة، 1407هـ.
  • الواضح في أصول الفقه، علي بن عقيل البغدادي، تحقيق: د. عبدالله التركي، ط1، مؤسسة الرسالة للنشر والتوزيع، بيروت، 1999م.
  • روضة الناظر وجنة المناظر في أصول الفقه، موفق الدين عبدالله بن أحمد بن قدامة الحنبلي، ط2، مؤسسة الريان للنشر والتوزيع، 2002م.
  • إعلام الموقعين عن رب العالمين، محمد بن أبي بكر شمس الدين ابن القيم الجوزية، تحقيق: محمد بن عبدالسلام إبراهيم، ط1، دار الكتب العلمية، بيروت، 1991م.
  • شرح السير الكبير، محمد بن أحمد السرخسي، الشركة الشرقية، 1971م.
  • الصحاح تاج اللغة العربية وصحاح العربية، أبو نصر إسماعيل بن حماد الجوهري الفارابي، تحقيق: أحمد عبدالغفور، ط4، دار الملايين، بيروت، 1987م.
  • القاموس الفقهي لغة واصطلاحاً، د. سعدي أبو حبيب، ط2، دار الفكر، دمشق، 1988م.
  • القاموس المحيط، مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروز آبادي، تحقيق: مكتب تحقيق التراث، ط8، مؤسسة الرسالة للنشر والتوزيع، بيروت، 2005م.
  • المحكم والمحيط الأعظم، أبو الحسن علي بن إسماعيل المرسي، تحقيق: عبدالحميد هنداوي، ط1، دار الكتب العلمية، بيروت، 2000م.
  • المعجم الوسيط، مجمع اللغة العربية بالقاهرة، دار الدعوة.
  • النهاية في غريب الحديث والأثر، مجد الدين محمد بن محمد الشيباني الجزري ابن الأثير، تحقيق: طاهر الزاوي ومحمود الطناحي، المكتبة العلمية، بيروت، 1979م.
  • لسان العرب، محمد بن مكرم، ابن منظور الأنصاري، ط3، دار صادر، بيروت، 1414هـ.
  • تاج العروس من جواهر القاموس، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، ط1، دار الفكر، بيروت، 1414هـ.
  • معجم اللغة العربية المعاصرة، د. أحمد مختار عبدالحميد، ط1، عالم الكتب، 2008م.
  • الموسوعة الفقهية الكويتية، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية، ط1، مطابع دار الصفوة، مصر.
  • التوقيف على مهمات التعريف، زين الدين عبدالرؤوف بن علي الحدادي، ط1، عالم الكتب، القاهرة، 1990م.
  • تهذيب اللغة، محمد بن أحمد الأزهري، تحقيق: محمد مرعب، ط1، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 2001م.
  • معجم لغة الفقهاء، محمد قلعجي و حامد قنيبي، ط2، دار النفائس للنشر والتوزيع، 1988م.
  • القانون الدولي الإنساني، إجابات على أسئلتك، اللجنة الدولية للصليب الأحمر ICRC.
  • القانون الدولي الإنساني، نيلس ميلتسر، اللجنة الدولية للصليب الأحمر، 2016م.
  • القانون الدولي الإنساني وحماية المدنيين خلال النزاعات المسلحة، د. مصعب التجاني، ط1، المركز الديمقراطي العربي، ألمانيا، 2019م.
  • القانون الدولي الإنساني والتحديات المعاصرة، القانون الدولي الإنساني بين النظرية والتطبيق، د. أحمد الداودي، اللجنة الدولية للصليب الأحمر.
  • الضرورة العسكرية في نطاق القانون الدولي الإنساني، روشو خالد، رسالة دكتوراه مقدمة في كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة أبي بكر بلقايد، تلمسان، 2013م.
  • الوجيز في القانون الدولي الإنساني، د. فليج غزالان، أ. سامر موسى، 2019.
  • حماية المدنيين في النزاعات المسلحة الدولية في القانون الدولي الإنساني والشريعة الإسلامية، خليل أحمد العبيدي، رسالة دكتوراه، جامعة سانت كلمنتس العالمية، 1429هـ.
  • الإعلان الدولي بشأن قوانين وعادات الحرب، بروكسل، عام 1874م.
  • اتفاقية لاهاي بشأن قوانين وأعراف الحرب البرية 1907م.
  • اتفاقية جنيف الأولى لتحسين حال الجرحى والمرضى بالقوات المسلحة في الميدان، 1949م.
  • اتفاقية جنيف الثانية لتحسين حال جرحى ومرضى وغرقى القوات المسلحة في البحار، 1949م.
  • اتفاقية جنيف الثالثة بشأن معاملة أسرى الحرب 1949م.
  • اتفاقية جنيف الرابعة بشأن حماية الأشخاص المدنيين في وقت الحرب، 1949م.
  • البرتوكول الإضافي الأول والملحق باتفاقيات جنيف والمتعلق بحماية ضحايا المنازعات المسلحة، 1977م.
  • البرتوكول الثاني الملحق باتفاقية حظر أو تقييد الأسلحة التقليدية المتعلق بحظر أو تقييد استعمال الألغام والأشراك الخداعية والنبائط الأخرى.
  • نظام روما الأساس للمحكمة الجنائية الدولية، 1998م.

 

References:

 

  • alquran alkarim.
  • shih albukhari, muhamad bin 'iismaeil albukhari, tahqiqu: muhamad zuhayr alnaasir, ta1, dar tawq alnajati.
  • shih muslmin, muslim bin alhajaaj alnaysaburi, tahqiqu: muhamad fuaad eabdalbaqi, dar 'iihya' alturath alearabii, bayrut.
  • sunan 'abi dawud, 'abu dawwud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq alsajistani, tahqiqu: muhamad muhi aldiyn, almaktabat aleasriatu, bayrut.
  • alsunan alkubraa, 'ahmad bin shueayb eali alnisayiyi, tahqiqu: hasan eabdalmaneam, ta1, muasasat alrisalati, bayrut, 2001m.
  • alimustadrak ealaa alsahihayni, alhakim muhamad bin eabdallah alnnysaburi, tahqiqu: mustafaa eabdalqadir, ta1, dar alkutub aleilmiati, bayrut 1990m.
  • alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji, 'abuz kiria muhyi aldiyn bin sharaf alnawawii, ta2, dar 'iihya' alturath alearabii, bayrut, 1392h.
  • aldibaj ealaa sahih muslim bin alhajaji, eabdalrahman bin 'abi bakr alsuyuti, ta1, dar abn eafaan lilnashr waltawziei, alkhabari, 1996m.
  • fatah albari sharh sahih albukharii, 'ahmad bin ealiin bin hajar aleasqalanii, dar almaerifati, bayrut, 1379h.
  • alsilisat alsahihati, muhamad nasir aldiyn al'albani, maktabat almaearifi, alriyad.
  • shih aljamie alsaghir waziadatuhi, muhamad nasir aldiyn al'albaniu, almaktab al'iislamii.
  • alsiyrat alnabawiati, eabdalmalik bin hisham alhamyari, tahqiqu: tah eabdalrawuwfa, ta1, dar aljili, birut, 1411h.
  • albidayat walnihayatu, 'iismaeil bin eumar bn kathir aldimashqi, tahqiqu: eali shiri, ta1, dar 'iihya' alturath alearabii, 1408h.
  • kshaf alqinae ean matn al'iiqnaei, mansur bin yunis albuhuti, dar alkutub aleilmiati.
  • alfatawaa alkubraa, taqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabdalhalim bin taymiat alharani, ta1, dar alkutub aleilmiati, 1408h.
  • majmue alfatawaa, taqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabdalhalim bin taymiat alharani, tahqiqu: eabdalrahman bin muhamad bin qasimi, majmae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, almadinat almunawarati, 1416h.
  • altabasurat fi 'usul alfiqah, 'iibrahim bin ealiin alshiyrazi, tahqiqu: du. muhamad hasan, ta1, dar alfikri, dimashqa, 1403h.
  • almuhadhab fi eilm 'usul alfiqh almuqarani, da. eabdalkarim alnamlatu, ta1, maktabat alrushdi, alrayad, 1420hi.
  • sharh mukhtasar alrawdata, sulayman eabd alqawii, altuwfiu, tahqiqu: da. eabdallah alturki, ta1, muasasat alrisalati, 1407h.
  • alwadih fi 'usul alfiqh, ealii bin eaqil albaghdadii, tahqiqu: da. eabdallah alturkiu, ta1, muasasat alrisalat lilnashr waltawzie, bayrut, 1999m.
  • rudat alnaazir wajnat almanazir fi 'usul alfiqah, muafaq aldiyn eabdallah bin 'ahmad bin qudamat alhanbali, ta2, muasasat alrayaan lilnashr waltawzie, 2002m.
  • 'iielam almuqiein ean rabi alealamina, muhamad bin 'abi bakr shams aldiyn abn alqiam aljawziati, tahqiqu: muhamad bin eabdalsalam 'iibrahim, ta1, dar alkutub aleilmiati, bayrut, 1991m.
  • sharah alsayr alkabira, muhamad bin 'ahmad alsarukhsii, alsharikat alsharqiata, 1971m.
  • alsihah taj allughat alearabiat wasihah alearabiat, 'abu nasr 'iismaeil bin hamaad aljawharii alfarabi, tahqiqu: 'ahmad eabdalghufur, ta4, dar almalayini, bayrut, 1987m.
  • alqamus alfiqhii lughat wastlahaan, du. saedi 'abu habib, ta2, dar alfikri, dimashqa, 1988m.
  • alqamus almuhiti, majd aldiyn 'abu tahir muhamad bin yaequb alfayruz abadi, tahqiqu: maktab tahqiq altarathi, ta8, muasasat alrisalat lilnashr waltawziei, birut, 2005m.
  • almuhkam walmuhit al'aezami, 'abu alhasan ealii bin 'iismaeil almarsi, tahqiqu: eabdalhamid handawi, ta1, dar alkutub aleilmiati, bayrut, 2000m.
  • almuejam alwasiti, majmae allughat alearabiat bialqahirati, dar aldaewati.
  • alnihayat fi gharayb alhadith wal'athra, majd aldiyn muhamad bin muhamad alshaybani aljazari aibn al'athira, tahqiqu: tahir alzaawi wamahmud altanahi, almaktabat aleilmiatu, bayrut, 1979m.
  • lisan alearabi, muhamad bin mukrama, abn manzur al'ansari, ta3, dar sadir, birut, 1414hi.
  • taj alearus min jawahir alqamusa, mhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni, ta1, dar alfikri, bayrut, 1414hi.
  • muejam allughat alearabiat almueasirati, du. 'ahmad mukhtar eabdalhamidi, ta1, ealim alkatub, 2008m.
  • almawsueat alfiqhiat alkuaytiati, wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiati, ta1, matabie dar alsafwati, masr.
  • altawqif ealaa muhimaat altaerifi, zayn aldiyn eabdalrawuwf bin ealii alhadaadi, ta1, ealim alkutub, alqahirati, 1990mi.
  • tahadhib allughati, muhamad bin 'ahmad al'azhari, tahqiqu: muhamad mureibi, ta1, dar 'iihya' alturath alearabi, bayrut, 2001m.
  • muejam lughat alfuqaha'i, muhamad qaleaji w hamid qanibi, ta2, dar alnafayis lilnashr waltawzie, 1988m.
  • alqanun alduwlii al'iinsanii, 'iijabat ealaa 'asyilatika, allajnat aldawliat lilsalib al'ahmar ICRC.
  • alqanun alduwalii al'iinsaniu, nils miltsir, allajnat aldawliat lilsalib al'ahmar, 2016m.
  • alqanun alduwalii al'iinsaniu wahimayat almadaniiyn khilal alnizaeat almusalahati, du. museab altajani, ta1, almarkaz aldiymuqratii alearabia, 'almanya, 2019m.
  • alqanun alduwliu al'iinsaniu waltahadiyat almueasiratu, alqanun alduwliu al'iinsaniu bayn alnazariat waltatbiqi, du. 'ahmad aldaawudi, allajnat aldawliat lilsalib al'ahmar.
  • aldarurat aleaskariat fi nitaq alqanun alduwalii al'iinsanii, rushu khalid, risalat dukturah muqadimat fi kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat 'abi bakr bilqaydi, tilmisan, 2013m.
  • alwjiz fi alqanun alduwlii al'iinsanii, da. falij ghazalan, 'a. samir musaa, 2019.
  • himayat almadaniiyn fi alnizaeat almusalahat alduwaliat fi alqanun alduwalii al'iinsanii walsharieat al'iislamiati, khalil 'ahmad aleubaydii, risalat dukturah, jamieat sant klmintis alealamiati, 1429hi.
  • al'iielan alduwliu bishan qawanin waeadat alharba, bruksil, eam 1874m.
  • atifaqiat lahay bishan qawanin wa'aeraf alharb albariyat 1907m.
  • atifaqiat jinif al'uwlaa litahsin hal aljarhaa walmardaa bialquaat almusalahat fi almaydan, 1949m.
  • atifaqiat jinif althaaniat litahsin hal jarhaa wamardaa wagharqaa alquaat almusalahat fi albahari, 1949m.
  • atifaqiat jinif althaalithat bishan mueamalat 'asraa alharb 1949m.
  • aitifaqiat jinif alraabieat bishan himayat al'ashkhas almadaniiyn fi waqt alharba, 1949m.
  • alburutukul al'iidafii al'awal walmulhaq biatifaqiaat jinif walmutaealiq bihimayat dahaya almunazaeat almusalahati, 1977m.
  • albarutukul althaani almulhaq biaitifaqiat hazr 'aw taqyid al'aslihat altaqlidiat almutaealiq bihazr 'aw taqyid aistiemal al'algham wal'ashrak alkhidaeiat walnabayit al'ukhraa.

• nizam ruma al'asas lilmahkamat aljinayiyat alduwaliati, 1998m.