الخروج عن مقتضى الواجب الوظيفي الموجب للمسؤوليَّة التأديبيَّة / Violation of Official Duties as Grounds for Disciplinary Liability

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم القانون، كلية الشريعة والقانون، جامعة جازان، جازان، المملكة العربية السعودية

المستخلص

يقوم النشاط الإداري في الدولة على العديد من العناصر، ومن أهمها العنصر البشري ممثلًا في الموظف العام، فيؤدي الموظف العام عمله من خلال ارتباطه بما يسمَّى بالوظيفة العامة، وبمجرد نشوء العلاقة الوظيفية بين الشخص الطبيعي والسلطة الإدارية يصبح الموظف العام محلَّ مسؤوليَّةٍ تأديبيَّةٍ إذا ما صدرت عنه أفعالٌ تؤثِّر سلبيًا على الوظيفة العامة أو سير المرفق بانتظام. وبما أنَّ العديد من الأنظمة المرتبطة بالموظف والوظيفة العامة قد نصَّت على الواجبات والمحظورات بنوعٍ من العمومية؛ فقد استهدفنا في هذا البحث تحديدَ الأشخاص محل المسؤوليَّة التأديبيَّة، ودورَ القضاء في تحديد ضوابط الخروج عن مقتضى الواجب الوظيفي الموجب للمسؤوليَّة التأديبيَّة، إضافةً إلى دور السلطة الإدارية في تقدير العقوبة التأديبيَّة وحدود القضاء الإداري في الرقابة عليها، ذلك أنَّ العقوبة جزاءٌ يمَسُّ الموظف العام بما ينال من حياته الوظيفية.
وتوصَّل البحث إلى أنَّ مجال تطبيق المسؤوليَّة التأديبيَّة واسع، فلا يقتصر على فئات محددة من الوظائف العامة أو الأدوات القانونية التقليدية للارتباط بالوظيفة العامة، كما أنَّ أساس المسؤوليَّة التأديبيَّة يختلف تمامًا عن غيره من المسؤوليَّات. وتملك السلطة الإدارية سلطة تقديرية عالية لتحديد الأفعال التي تعد خروجًا عن مقتضى الواجب الوظيفي، وفي المقابل لدى القضاء الإداري رقابة موائمة تحُدُّ مِن تعسُّف جهة الإدارة عند اختيار العقوبة التأديبيَّة على الموظف العام.
 
The administration of the state relies on several fundamental components, chief among them being the human element, embodied in public employees. A public employee carries out their duties within the framework of public office, and once the employment relationship between an individual and the administrative authority is established, the employee becomes subject to disciplinary liability if they engage in conduct that adversely affects public office or disrupts the proper functioning of public service. Given that many regulations governing public employees and public office define duties and prohibitions in broad and general terms, this study clarifies who falls under disciplinary liability, the role of the judiciary in setting the criteria for determining when an act constitutes a violation of official duties warranting disciplinary action, and the extent of administrative discretion in imposing disciplinary sanctions. Additionally, it examines the limits of judicial oversight over such decisions, recognizing that disciplinary measures directly impact a public employee’s professional standing.
 The study finds that disciplinary liability has a broad scope, extending beyond specific categories of public office or conventional legal frameworks governing public employment. Moreover, its legal foundation is distinct from other forms of liability. The administrative authority exercises significant discretionary power in identifying acts that constitute a breach of official duties. However, administrative courts maintain a system of judicial review based on the principle of proportionality to ensure that disciplinary penalties imposed on public employees remain fair and free from administrative overreach.

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: المعاجم

    • لسان العرب، محمد بن مكرم علي، أبو الفضل جمال الدين بن منظور الأنصاري، المتوفى في 711، دار صادر، بيروت، الطبعة الثالثة.
    • المعجم الوسيط، مجمع اللغة العربية، إبراهيم مصطفى، أحمد الزيات، حامد عبد القادر، محمد النجار، دار الدعوة، القاهرة.
    • معجم لغة الفقهاء، محمد رواس قلعجي، حامد صادق قنيبي، دار النفائس للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة الثانية، 1988م.

    ثانياً: الكتب والأبحاث

    • أنس جعفر، الوسيط في القانون العام، دار النهضة العربية، القاهرة، 1987م.
    • بكر القباني، القانون الإداري الكويتي، مطبوعات جامعة الكويت، 1975
    • حسان عبد السميع أبو العلا، اختصاص ديوان المظالم بنظر الدعوى التأديبية، بحث منشور في مجلة البحوث القانونية، المركز القانوني، العدد 51، 2012م
    • حمدي العجمي، القانون الإداري في المملكة العربية السعودية، دراسة مقارنة، معهد الإدارة العامة، الرياض، 2016م
    • خالد خليل الظاهر، القضاء الإداري/قضاء الإلغاء، دراسة مقارنة، مكتبة القانون والاقتصاد، الرياض، 2014م
    • رمضان محمد بطيخ، المسؤولية التأديبية لعمال الحكومة والقطاع العام فقهًا وقضاءً، دار النهضة العربية، القاهرة، 1999م
    • سامي جمال الدين، أصول القانون الإداري، مطابع الدوبجي، الإسكندرية، 1993م، ج1
    • سليمان الطماوي، الجريمة التأديبية، دراسة مقارنة، دار الفكر العربي، القاهرة، 1975م.
    • سليمان الطماوي، الوجيز في القانون الإداري، دار الفكر العربي، القاهرة، 1979م
    • سليمان الطماوي، مبادئ القانون الإداري، نظرية المرفق العام وعمال الإدارة، دار الفكر العربي، القاهرة، 1956م.
    • عبد الحميد كمال حشيش، دراسات في الوظيفة العامة في النظام الفرنسي، دار النهضة العربية، 1975م
    • عبد العزيز خليل بديوي، الوجيز في المبادئ العامة للدعوى الإدارية وإجراءاتها، الطبعة الأولى، دار الفكر العربي، القاهرة، 1970م
    • عبد المحسن سيد عمّار، مبادئ النظام الإداري السعودي المقارن، دار حافظ للنشر والتوزيع، جدة، 2008م
    • عصام بن عبد المحسن الحميدان، أخلاقيات المهنة في الإسلام وتطبيقاتها في أنظمة المملكة العربية السعودية، الطبعة الأولى، مكتبة العبيكان، الرياض، 2010
    • ماجد الحلو، القضاء الإداري، دار المطبوعات الجامعية، الإسكندرية، 1985م
    • ماهر أبو العينين، الدفوع التأديبية، الطبعة الأولى، القاهرة، 2006م.
    • محمد أنس جعفر، الدعاوى الإدارية، دار النهضة العربية، القاهرة، 2001م
    • محمد جودت الملط، المسؤولية التأديبية للموظف العام، رسالة دكتوراه مقدمة إلى كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 1967م
    • محمد صبحي نجم، قانون العقوبات، القسم العام، الطبعة الثانية، مكتبة دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، 1991
    • مغاوري محمد شاهين، المساءلة التأديبية للعاملين المدنيين، عالم الكتب القاهرة، 1974م

    ثالثاً: الأنظمة واللوائح

    • اللائحة التنفيذية للموارد البشرية في الخدمة المدنية.
    • اللائحة التنفيذية للموارد البشرية في الخدمة المدنية، والصادرة بالقرار الوزاري رقم (1550) وتاريخ 9/6/1440هــ وتعديلاته.
    • اللائحة التنفيذية لنظام المؤسسات الصحفية.
    • مدونة قواعد السلوك الوظيفي وأخلاقيات الوظيفة العامة، المعتمدة بقرار مجلس الوزراء رقم 555 وتاريخ 25/12/1437هــ
    • النظام الأساسي للحكم الصادر بالأمر الملكي رقم أ/90 بتاريخ 27/8/1412هــ
    • نظام الانضباط الوظيفي والصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/18) وتاريخ 8/2/1443هــ
    • نظام الخدمة المدنية، الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/49 بتاريخ 10/7/1397هــ.
    • نظام القضاء الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/78 بتاريخ 19/9/1428هــ
    • نظام تأديب الموظفين الصادر بالمرسوم الملكي رقم: (م/٧) وتاريخ: ١/٢/١٣٩١ هـ
    • نظام ديوان المراقبة العامة الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/9 بتاريخ 11/2/1391هــ،
    • نظام ديوان المظالم والصادر بموجب المرسوم الملكي رقم م/78 بتاريخ 19/9/1428هـ.
    • نظام عقوبات نشر الوثائق والمعلومات السرية وإفشائها، والصادر بموجب قرار مجلس الوزراء رقم (141) بتاريخ 7/5/1432هـ.

    رابعاً: الأحكام القضائية/ الصفحة الإلكترونية الرسمية لديوان المظالم في المملكة العربية السعودي

    • مدونة الأحكام القضائية لديوان المظالم لعام 1437هــ
    • مدونة الأحكام القضائية لديوان المظالم لعام 1440هــ
    • مدونة الأحكام القضائية لديوان المظالم لعام 1441هــ
    • مدونة الأحكام القضائية لديوان المظالم لعام 1442هــ
    • مدونة الأحكام القضائية لديوان المظالم لعام 1443هــ

     

    References:

    1: almaeajim

    • lisan alearbi, muhamad bin makram ealay, 'abu alfadl jamal aldiyn bin manzur al'ansari, almutawafaa fi 711, dar sadir, bayrut, altabeat althaalithata.
    • almuejam alwasiti, majmae allughat alearabiati, 'iibrahim mustafaa, 'ahmad alzayaati, hamid eabd alqadir, muhamad alnajar, dar aldaewati, alqahirati.
    • muejam lughat alfuqaha'i, muhamad rawaas qileaji, hamid sadiq qanibi, dar alnafayis liltibaeat walnashr waltawzie, altabeat althaaniati, 1988m.

    2: alkutub wal'abhath

    • 'anas jaefara, alwasit fi alqanun aleami, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1987m.
    • bakir alqabaani, alqanun al'iidariu alkuaytia, matbueat jamieat alkuayti, 1975
    • hasan eabd alsamie 'abu aleala, aikhtisas diwan almazalim binazar aldaewaa altaadibiati, bahath manshur fi majalat albuhuth alqanuniati, almarkaz alqanunia, aleadad 51, 2012m
    • hamdi aleajami, alqanun al'iidariu fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, dirasat muqaranati, maehad al'iidarat aleamati, alriyad, 2016m
    • khalid khalil alzaahiri, alqada' al'iidari/qida' al'iilgha'i, dirasat muqaranati, maktabat alqanun walaqtisadi, alrayad, 2014m
    • ramadan muhamad batikhi, almaswuwliat altaadibiat lieumaal alhukumat walqitae aleami fqhan wqda'an, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1999m
    • saami jamal aldiyn, 'usul alqanun al'iidari, matabie alduwbaji, al'iiskandiriata, 1993m, ji1
    • sulayman altamawi, aljarimat altaadibiati, dirasat muqaranati, dar alfikr alearabii, alqahirati, 1975m.
    • sulayman altamawi, alwajiz fi alqanun al'iidari, dar alfikr alearabii, alqahirati, 1979m
    • sulayman altamawi, mabadi alqanun al'iidari, nazariat almirfaq aleami waeumaal al'iidarati, dar alfikr alearabii, alqahirati, 1956m.
    • eabd alhamid kamal hashish, dirasat fi alwazifat aleamat fi alnizam alfaransi, dar alnahdat alearabiati, 1975m
    • eabd aleaziz khalil badiwi, alwajiz fi almabadi aleamat lildaewaa al'iidariat wa'iijra'atiha, altabeat al'uwlaa, dar alfikr alearabii, alqahirati, 1970m
    • eabd almuhsin sayid emmar, mabadi alnizam al'iidarii alsueudii almuqarani, dar hafiz lilnashr waltawziei, jidat, 2008m
    • esam bin eabd almuhsin alhamaydani, 'akhlaqiaat almihnat fi al'iislam watatbiqatuha fi 'anzimat almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeat al'uwlaa, maktabat aleabikan, alrayad, 2010
    • majid alhulu, alqada' al'iidari, dar almatbueat aljamieiati, al'iiskandiriati, 1985m
    • mahir 'abu aleaynayni, aldufue altaadibiati, altabeat al'uwlaa, alqahiratu, 2006mi.
    • muhamad 'anas jaefara, aldaeawaa al'iidariatu, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2001m
    • muhamad jawdat almulata, almaswuwliat altaadibiat lilmuazaf aleama, risalat dukturah muqadimatan 'iilaa kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 1967m
    • muhamad subhi najma, qanun aleuqubati, alqism aleama, altabeat althaaniatu, maktabat dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, 1991
    • mughawiri muhamad shahin, almusa'alat altaadibiat lileamilin almadaniiyna, ealam alkutub alqahirati, 1974m

    3: al'anzima wallawayih

    • allaayihat altanfidhiat lilmawarid albashariat fi alkhidmat almadaniati.
    • allaayihat altanfidhiat lilmawarid albashariat fi alkhidmat almadaniati, walsaadirat bialqarar alwizarii raqm (1550) watarikh 9/6/1440hi wataedilatihi.
    • allaayihat altanfidhiat linizam almuasasat alsahufiati.
    • midunat qawaeid alsuluk alwazifii wa'akhlaqiaat alwazifat aleamati, almuetamadat biqarar majlis alwuzara' raqm 555 watarikh 25/12/1437h
    • alnizam al'asasii lilhukm alsaadir bial'amr almalakii raqm 'a/90 bitarikh 27/8/1412h
    • nizam aliandibat alwazifii walsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/18) watarikh 8/2/1443hi
    • nizam alkhidmat almadaniati, alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/49 bitarikh 10/7/1397h.
    • nizam alqada' alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/78 bitarikh 19/9/1428hi
    • nizam tadib almuazafin alsaadir bialmarsum almalakii raqama: (m/7) watarikh: 1/2/1391 hu
    • nizam diwan almuraqabat aleamat alsaadir bialmarsum almalakii raqm ma/9 bitarikh 11/2/1391h,
    • nizam diwan almazalim walsaadir bimujib almarsum almalakii raqm mi/78 bitarikh 19/9/1428hi.
    • nizam euqubat nashr alwathayiq walmaelumat alsiriyat wa'iifshayiha, walsaadir bimujib qarar majlis alwuzara' raqm (141) bitarikh 7/5/1432h.

    4: al'ahkam alqadayiya/ alsafha al'iiliktrunia alrasmia lidiwan almazalim fi almamlaka alarabia alsaeudia

    • mdunat al'ahkam alqadayiyat lidiwan almazalim lieam 1437hi
    • mdunat al'ahkam alqadayiyat lidiwan almazalim lieam 1440hi
    • mdunat al'ahkam alqadayiyat lidiwan almazalim lieam 1441hi
    • mdunat al'ahkam alqadayiyat lidiwan almazalim lieam 1442hi
    • mdunat al'ahkam alqadayiyat lidiwan almazalim lieam 1443hi