أثر الأحكام الفقهية في إحداث التوازن البيئي "دراسة فقهية" / The Impact Of Jurisprudential Rulings In Creating Environmental Balance "Jurisprudential Study"

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشريعة والقانون بالقاهرة

المستخلص

= أهمية الموضوع: ترجع أهمية هذا الموضوع إلى كونه يتناول قضية البيئة ومشكلاتها التي أصبحت اليوم تشغل أحاديث المفكرين والمثقفين والعلماء في العالم على اختلاف تخصصاتهم، بل أصبحت هم الجماهير من عامة الناس؛ لما لها من عوارض على صحة الإنسان والنبات والحيوان، ولقد انتشرت الأمراض الخطيرة بين الناس، ومات العديد من الأطفال، ويعزى ذلك إلى اختلال التوازن البيئي.
منهج البحث:
سوف يتبع الباحث في بحثه هذا كلاًّ من:
المنهج الاستقرائي وذلك بتتبع أطراف الموضوع وما كتبه العلماء حوله في مصادرهم المعتمدة، وإعادة تنسيق ذلك واستخلاص ما يرتبط بموضوع البحث.
المنهج الوصفي وذلك بتوصيف وتوضيح ما كتبه العلماء حول الموضوع مع المقارنة بين مذاهب العلماء المختلفة في هذه المسألة، وبيان أدلة كل فريق للوصول إلى الراجح من هذه الأقوال.
نتائج البحث:
= لابدّ أن تعي البشرية خطورة اختلال التوازن البيئي، وعليها الالتزام بالقوانين والسنن التي سنّها الله في الكون التي أوصلها إلينا عبر تعاليم الدين الإسلامي الحنيف بالشكل الأشمل والأكمل.
= من أهم هذه المشكلات، وأكثرها ضراوة مشكلة التلوث البيئي التي يعانى منها المجتمع المعاصر بشرقه وغربه، والتي انتشرت آثارها السيئة، في كل أنحاء المعمورة.
= قاسمت السنة النبوية القرآن الكريم اهتمامه بموضوع البيئة شرحاً وتفصيلاً وتقنيناً وتأصيلاً.
 
= The importance of the topic: The importance of this topic is due to the fact that it deals with the issue of the environment and its problems, which today occupy the conversations of thinkers, intellectuals, and scientists in the world, regardless of their specializations, and have even become the concern of the masses of the general public. Because of its effects on human, plant and animal health, serious diseases have spread among people, and many children have died, and this is due to the environmental imbalance.Research Methodology:The researcher will follow in his research this each of:The inductive approach by tracing the parties to the topic and what scholars wrote about it in their approved sources, re-coordinating that and extracting what is related to the research topic.Descriptive method by describing and clarifying what scholars have written on the subject with a comparison between the different doctrines of scholars on this issue, and showing the evidence of each team to reach the most correct of these sayings..research results:= Humanity must be aware of the danger of environmental imbalance, and must adhere to the laws and laws that God has enacted in the universe and which He has conveyed to us through the teachings of the true Islamic religion in the most comprehensive and complete manner.= One of the most important and most severe of these problems is the problem of environmental pollution that contemporary society suffers from in the East and West, and whose bad effects have spread throughout the globe.= The Sunnah of the Prophet shared the Holy Qur’an’s interest in the subject of the environment in explanation, detail, codification, and consolidation.

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: القرآن الكريم:

    ثانياً: كتب التفسير وعلوم القرآن.

    = أحكام القرآن، ابن العربي ن: دار الكتب العلمية بيروت دون طبعه،.

    = أحكام القرآن ، الجصاص ن: دار الكتب العلمية بيروت لبنان ط: الأولى، 1415هــ/1994م.

    = تفسير القرآن العظيم (ابن كثير): أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هــ) ت: محمد حسين شمس الدين، الناشر: دار الكتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون بيروت، الطبعة: الأولى - 1419 ه ـ

    = تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان، عبد الرحمن السعدي، مؤسسة الرسالة.

    ثالثاً: كتب الحديث، وعلومه.

    = الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان، لمحمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن مَعْبدَ، التميمي، أبو حاتم، الدارمي، البُستي (المتوفى: 354هــ)

    = التلخيص الحبير في تخريج أحاديث الرافعي الكبير: أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هــ) (ط شركة الطباعة الفنية) .

    = الجامع الكبير - سنن الترمذي : محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هــ): ( ط السلفية).

    = الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه = صحيح البخاري : محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، ن: دار طوق النجاة ، ط: الأولى، 1422هــ.

     = السنن الكبرى، أبو بكر أحمد بن الحسين بن علي البيهقي، ط مجلس دائرة المعارف العثمانية بالهند 1352 هـ) .

    = المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم: مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري (المتوفى: 261هــ) ت: محمد فؤاد عبد الباقي، ن: دار إحياء التراث العربي بيروت.

    = سنن ابن ماجه: ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد القزويني، وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى: 273هــ) ت: محمد فؤاد عبد الباقي ، ن: دار إحياء الكتب العربية - فيصل عيسى البابي الحلبي.

    = سنن أبي داود: أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السِّجِسْتاني (المتوفى: 275هــ)، ن: المكتبة العصرية، صيدا بيروت.

    = فتح الباري شرح صحيح البخاري: أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي ن: دار المعرفة - بيروت، 1379رقم كتبه وأبوابه وأحاديثه: محمد فؤاد عبد الباقي.

    = فيض القدير شرح الجامع الصغير: زين الدين محمد المدعو بعبد الرؤوف بن تاج العارفين بن علي بن زين العابدين الحدادي ثم المناوي القاهري (المتوفى: 1031هــ)ن: المكتبة التجارية الكبرى مصر ط: الأولى، 1356.

    = مجمع الزوائد ومنبع الفوائد: أبو الحسن نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان الهيثمي (المتوفى: 807هــ) ت: حسام الدين القدسي ن: مكتبة القدسي، القاهرة، عام النشر: 1414 هـ، 1994 م.

    = مسند الإمام أحمد بن حنبل: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هــ)، ت: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد. الناشر: دار المعرفة - بيروت، 1379.

    حققه وخرج أحاديثه وعلق عليه: شعيب الأرنؤوط ،الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت، الطبعة: الأولى، 1408 هـ - 1988 م.

    رابعاً: كتب اللغة والمعاجم.

    = تاج العروس من جواهر القاموس: محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي (المتوفى: 1205هــ)، ن: دار الهداية.

    = لسان العرب، لمحمد بن مكرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعي الإفريقي (المتوفى: 711هــ). الناشر: دار صادر بيروت، الطبعة الثالثة - 1414 هـ.

    = مختار الصحاح: زين الدين أبو عبد الله محمد بن أبي بكر بن عبد القادر الحنفي الرازي (المتوفى: 666هــ)

    = معجم مقاييس اللغة: أحمد بن فارس بن زكريا القزويني الرازي، أبو الحسين (المتوفى: 395هــ)، ن: دار الفكر، عام النشر: 1399هــ - 1979م.

    ت: يوسف الشيخ محمد، ن: المكتبة العصرية - الدار النموذجية، بيروت صيدا، ط: الخامسة، 1420هــ / 1999م.

    خامساَ: المصادر العامة.

     = أثر الأحكام الفقهية والقيم الأخلاقية في الحفاظ على البيئة، د/ أيمن محمد هاروش، المجلة العربية للنشر العلمي، العدد الثامن والعشرون تاريخ الإصدار: 2 شباط 2021 م .

    = الإسلام والبيئة، محمد فتح الله الزيادي: بحث مقدم لمجمع الفقه الإسلامي الدولي، الدورة التاسعة عشرة إمارة الشارقة دولة الإمارات العربية المتحدة، سنة .

    = الاسلام والبيئة، الشيخ خليل رزق.

    = التزام الدولة بالتدخل الوقائي لحماية البيئة، د/ حازم صلاح الدين عبدالله، بحث مقدم لمؤتمر القانون والبيئة، كلية الحقوق جامعة طنطا.

    = التوازن البيئي بين العلم والإيمان، د: أحمد مليجي، ص7، المركز القومي للبحوث.

    = الضرر البيئي في أحكام الشريعة الإسلامية والقانون الدولي، مدين أمال، كلية الحقوق، الجزائر،19 سبتمبر/2014م.

    = جريدة العرب الاقتصادية الدولية، 21من شعبان 1443هــ، الجمعة 25 مارس 2022م.

    = حكم المحكمة الإدارية العليا المصرية في الطعن رقم 8450 لسنة 44ق، جلسة 21/2/2001؛ مجموعة أحكام المحكمة الإدارية العليا.

    = حكم محكمة القضاء الإداري بمجلس الدولة بالإسكندرية في الدعوى رقم 1694 لسنة ق55، جلسة 14 يونيو 2001.

    = حماية البيئة ومنع التغيرات المناخية في الفقه الإسلامي، محمد خلف، دراسات علوم الشريعة والقانون ، 2016م.

    = دور الشريعة الإسلامية في حماية البيئة، د/صالح درويش، فلسطين، ضمن كتاب أعمال المؤتمر الدولي: آليات حماية البيئة، لبنان، 2017م.

    = منهج الإسلام في حماية البيئة والمحافظة عليها" الماء نموذجاً" د/ أحمد على سليمان 1432هــ / 2011م.

     

    References:

    1: alquran alkarim:

    2: kutub altafsir waeulum alquran.

    • = 'ahkam alqurani, abn alearabii na: dar alkutub aleilmiat bayrut - dun tabeihi,.
    • = 'ahkam alquran , aljasas na: dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan ta: al'uwlaa, 1415h/1994m.
    • = tafsir alquran aleazim (abn kathir): 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii albasriu thuma aldimashqiu (almutawafaa: 774hi) t: muhamad husayn shams aldiyn, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, manshurat muhamad eali bydun - bayrut, altabeata: al'uwlaa - 1419 h
    • = taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanani, eabd alrahman alsaedi, muasasat alrisalati.

    3: kutub alhadith, waeulumihi.

    • = al'iihsan fi taqrib sahih aibn hiban, limuhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin mueadh bin maebda, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafaa: 354h)
    • = altalkhis alhabir fi takhrij 'ahadith alraafieii alkabir: 'abu alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalanii (almutawafaa: 852hi) (t sharikat altibaeat alfaniyati) .
    • = aljamie alkabir - sunan altirmidhii : muhamad bin eisaa bn sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa (almutawafaa: 279hi): ( t alsalafiati).
    • = aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah salaa allah ealayh wasalam wasunanuh wa'ayaamuh = sahih albukharii : muhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhari aljaeafi, n: dar tawq alnajaat , ta: al'uwlaa, 1422h.
    • = alsunan alkubraa, 'abu bakr 'ahmad bin alhusayn bin eali albayhaqi, t majlis dayirat almaearif aleuthmaniat bialhind 1352 hu) .
    • = almusnid alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah salaa allah ealayh wasalama: muslim bin alhajaaj 'abu alhasan alqushayrii alnaysaburii (almutawafaa: 261hi) t: muhamad fuad eabd albaqi, na: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
    • = sunan abn majah: abn majat 'abu eabd allh muhamad bn yazid alqazwini, wamajat asm 'abih yazid (almutawafaa: 273hi) ti: muhamad fuaad eabd albaqi , na: dar 'iihya' alkutub alearabiat - faysal eisaa albabi alhalbi.
    • = sunan 'abi dawud: 'abu dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin eamrw al'azdi alssijistany (almutawafaa: 275hi), na: almaktabat aleasriati, sayda - bayrut.
    • = fath albari sharh sahih albukharii: 'ahmad bin ealiin bin hajar 'abu alfadl aleasqalanii alshaafieii na: dar almaerifat - bayrut, 1379raqm kutubih wa'abwabih wa'ahadithihi: muhamad fuad eabd albaqi.
    • = fayd alqadir sharh aljamie alsaghira: zayn aldiyn muhamad almadeui baeabd alrawuwf bin taj alearifin bin eali bin zayn aleabidin alhadaadii thuma alminawi alqahiriu (almutawafaa: 1031hi)n: almaktabat altijariat alkubraa - misr ta: al'uwlaa, 1356.
    • = majmae alzawayid wamanbae alfawayidi: 'abu alhasan nur aldiyn eali bin 'abi bakr bin sulayman alhaythamii (almutawafaa: 807hi) ti: husam aldiyn alqudsii na: maktabat alqudsi, alqahirati, eam alnashri: 1414 ha, 1994 mi.
    • = musnad al'iimam 'ahmad bin hanbul: 'abu eabd allh 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241hi), ti: shueayb al'arnawuwt - eadil murshid. alnaashir: dar almaerifat - bayrut, 1379.
    • haqquh wakharaj 'ahadithuh waealaq ealayhi: shueayb al'arnawuwt ,alnaashir: muasasat alrisalati, bayruta, altabeata: al'uwlaa, 1408 hi - 1988 mi.

    4: kutub allugha walmaeajim.

    • = taj alearus min jawahir alqamus: mhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni, 'abu alfayda, almlqqb bimurtadaa, alzzabydy (almutawafaa: 1205hi), ni: dar alhidayati.
    • = lisan alearabi, limuhamad bin makram bin ealaa, 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari alruwifei al'iifriqii (almutawafaa: 711hi). alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeat althaalithat - 1414 hu.
    • = mukhtar alsahahi: zayn aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin 'abi bakr bin eabd alqadir alhanafii alraazi (almutawafaa: 666h)
    • = muejam maqayis allughati: 'ahmad bin faris bin zakariaa alqazwinii alraazi, 'abu alhusayn (almutawafaa: 395hi), ni: dar alfikri, eam alnashri: 1399h - 1979m.
    • tu: yusif alshaykh muhamadu, na: almaktabat aleasriat - aldaar alnamudhajiatu, bayrut - sayda, ta: alkhamisati, 1420hi / 1999m.

    5: almasadir aleama.

    • = 'athar al'ahkam alfiqhiat walqiam al'akhlaqiat fi alhifaz ealaa albiyati, du/ 'ayman muhamad harush, almajalat alearabiat lilnashr alealmii, aleadad althaamin waleishrun tarikh al'iisdar: 2 - shubat - 2021 m .
    • = al'iislam walbiyatu, muhamad fath allah alziyadiu: bahath muqadam limajmae alfiqh al'iislamii alduwali, aldawrat altaasieat eashrat 'iimarat alshaariqat dawlat al'iimarat alearabiat almutahidati, sanatan .
    • = alasalam walbiyatu, alshaykh khalil razaq.
    • = ailtizam aldawlat bialtadakhul alwiqayiyi lihimayat albiyati, da/ hazim salah aldiyn eabdallah, bahath muqadim limutamar alqanun walbiyati, kuliyat alhuquq jamieat tanta.
    • = altawazun albiyiyu bayn aleilm wal'iiman, du: 'ahmad miliji, sa7, almarkaz alqawmii lilbuhuthi.
    • = aldarar albiyiyu fi 'ahkam alsharieat al'iislamiat walqanun alduwli, madin 'amal, kuliyat alhuquqi, aljazayar,19 sibtambar/2014m.
    • = jaridat alearab aliaqtisadiat alduwliatu, 21min shaeban 1443h, aljumueat 25 maris 2022m.
    • = hakm almahkamat al'iidariat aleulya almisriat fi altaen raqm 8450 lisanat 44q, jalsat 21/2/2001; majmueat 'ahkam almahkamat al'iidariat aleulya.
    • = hakam mahkamat alqada' al'iidarii bimajlis aldawlat bial'iiskandariat fi aldaewaa raqm 1694 lisanat qa55, jalsat 14 yuniu 2001.
    • = himayat albiyat wamane altaghayurat almunakhiat fi alfiqh al'iislamii, muhamad khalafa, dirasat eulum alsharieat walqanun , 2016m.
    • = dawr alsharieat al'iislamiat fi himayat albiyati, da/salih darwish, filastin, dimn kitab 'aemal almutamar alduwali: aliat himayat albiyati, lubnan, 2017m.
    • = manhaj al'iislam fi himayat albiyat walmuhafazat ealayha" alma' nmwdhjaan" du/ 'ahmad ealaa sulayman 1432hi / 2011m.