دور الذكاء الاصطناعي في انتهاك حقوق الملكية الفكرية في النظام السعودي: تحليل للحالات العملية وسبل الحماية / The Role of Artificial Intelligence in Violating Intellectual Property Rights Under the Saudi Legal System: An Analysis of Practical Cases and Protective Measures

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة حائل كلية الشريعة والقانون قسم القانون

المستخلص

يستعرض هذا البحث تأثير الذكاء الاصطناعي على حقوق الملكية الفكرية، مع التركيز على التحديات القانونية والأخلاقية الناشئة عن استخدام تقنيات الذكاء الاصطناعي في المجالات الإبداعية. يتناول البحث كيفية استخدام الذكاء الاصطناعي في إنشاء المحتوى مثل النصوص، الصور، الموسيقى، والبرمجيات، وما يترتب على ذلك من تساؤلات حول ملكية هذه الابتكارات. كما يناقش البحث صور انتهاك الذكاء الاصطناعي لحقوق الملكية الفكرية، بما في ذلك التزييف العميق (Deepfake)، وانتهاك براءات الاختراع والتصاميم الصناعية، وسرقة البيانات المستخدمة في تدريب نماذج الذكاء الاصطناعي دون إذن. يستعرض البحث أيضًا سبل حماية الملكية الفكرية في مواجهة هذه الانتهاكات، مع التركيز على التشريعات السعودية ودور هيئة الملكية الفكرية والجهات التنظيمية الأخرى، بالإضافة إلى الحلول التقنية والقانونية المقترحة، مثل استخدام الذكاء الاصطناعي للكشف عن الانتهاكات، وتطوير تقنيات التحقق من حقوق الملكية الفكرية في المحتوى الرقمي، وأهمية التعاون الدولي لمكافحة الانتهاكات الرقمية.
 
This research examines the impact of artificial intelligence (AI) on intellectual property rights, focusing on the legal and ethical challenges arising from the use of AI technologies in creative fields. It explores how AI is utilized in generating content such as texts, images, music, and software, raising questions about the ownership of these innovations. The study also discusses instances where AI infringes upon intellectual property rights, including deepfakes, patent and industrial design violations, and unauthorized use of data for training AI models. Furthermore, it reviews measures to protect intellectual property against such infringements, focusing on Saudi legislation and the roles of the Intellectual Property Authority and other regulatory bodies. The research also proposes technical and legal solutions, such as employing AI to detect violations, developing verification technologies for digital content intellectual property rights, and emphasizing the importance of international cooperation to combat digital infringements.

الكلمات الرئيسية


  1. أولاً: البحوث المتخصصة:

    • حماية الملكية الفكرية لأنظمة الذكاء الاصطناعي: دراسة مقارنة، وليد وهبة، نُشرت في مجلة القانون والدراسات الاجتماعية، المجلد 2، العدد 3، يونيو 2023م.
    • حماية حقوق الملكية الفكرية للأعمال والاختراعات المتولدة بالذكاء الاصطناعي" المنشورة في مجلة الدراسات القانونية، المجلد 65، العدد 1، سبتمبر 2024م.
    • المسؤولية المدنية عن فعل الذكاء الاصطناعي في النظام السعودي دراسة تحليلية تأصيلية، خالد بن عبد الرحيم المالكي، مجلة البحوث الفقهية والقانونية، كلية الشريعة والقانون جامعة الأزهر، مجلد 47، العدد 47.
    • النظام القانوني لحقوق الملكية الفكرية في مجال الذكاء الاصطناعي، مجلة جامعة الأنبار للعلوم القانونية والسياسية، المؤلف: أ.م.د. محمد عمر الحجيلي، متاح على: https://political-encyclopedia.org/library/6401

    ثانياً: المقالات:

    1. استثناء تنقيب الذكاء الاصطناعي عن النصوص والبيانات من حماية حقوق المؤلف، الهيئة السعودية للملكية الفكرية، متاح على: https://www.saip.gov.sa/en/articles/1496/
    2. إشكاليات تقنية التزييف العميق وعلاقتها بحماية حقوق المؤلف، الهيئة السعودية للملكية الفكرية، متاح على: https://saip.gov.sa/articles/1473/
    3. حقوق النشر وكيفية حمايتها، محامي شركة نخبة، متاح على:

    https://saudielitelawyers.com/2025/02/13/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B4%D8%B1-%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D9%82%D9%87%D8%A7/](https://saudielitelawyers.com/2025/02/13/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D

    1. الذكاء الاصطناعي بين مستقبل المطورين وحقوق المؤلفين (الجزء الأول)، الهيئة السعودية للملكية الفكرية، متاح على: https://saip.gov.sa/articles/1365/
    2. الذكاء الاصطناعي بين مستقبل المطورين وحقوق المؤلفين (الجزء الثاني)، الهيئة السعودية للملكية الفكرية، متاح على: https://www.saip.gov.sa/articles/1366/
    3. الذكاء الاصطناعي في إنشاء المحتوى: هل يمكن أن يحل الذكاء الاصطناعي محل الكتاب البشريين؟ تم الاطلاع عليه في 18 فبراير 2025، من https://cciedump.spoto.net/arabicblog/blog/الذكاء-الاصطناعي-في-إنشاء-المحتوى-هل-ي/
    4. رؤية السعودية 2030، 2016م.
    5. عقوبة انتهاك الملكية الفكرية في السعودية، استشارات سعودية قانونية، متاح على:

    https://saudicounsel.com/2024/12/26/%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%87%D8%A7%D9%83-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88/

    1. فرص وتحديات الذكاء الاصطناعي في مجال صناعة المحتوى تم الاطلاع عليه في 18 فبراير 2025، من https://aiarabic.com/archives/26350
    2. كيف يمكن للذكاء الاصطناعي أن يغير مستقبل المحتوى الإبداعي؟ تم الاطلاع عليه في 18 فبراير 2025، من [https://saedhassunah.com/post/32611/كيف-يمكن-للذكاء-الاصطناعي-أن-يغير-مستق](https://saedhassunah.com/post/32611
    3. الملكية الفكرية في عصر الذكاء الاصطناعي: بين الإبداع التكنولوجي والتحديات القانونية تم الاطلاع عليه في 18 فبراير 2025، من https://freetech.tech/ai/الملكية-الفكرية-في-عصر-الذكاء-الاصطناعي.
    4. الملكية الفكرية في عصر الذكاء الاصطناعي: بين الإبداع التكنولوجي والتحديات القانونية تم الاطلاع عليه في 18 فبراير 2025، من https://freetech.tech/ai/الملكية-الفكرية-في-عصر-الذكاء-الاصطناعي.
    5. الملكية الفكرية والتحديات القانونية في تكنولوجيا الذكاء الاصطناعي، مجلة التراث، المؤلف: محمد بن شهيدة، المجلد 13، العدد 4، متاح على:

    https://search.mandumah.com/Record/1448375

    1. المنظمة العالمية للملكية الفكرية، 2020.
    2. موقع:

    https://saip.gov.sa/articles/1475/?utm_source=chatgpt.com

    تم الزيارة يوم 25/2/2025م.

    1. موقع:

    https://sdaia.gov.sa/ar/SDAIA/about/Pages/RegulationsAndPolicies.aspx?utm_source=chatgpt.com

    تمت زيارته يوم 25/2/2025م.

     

    ثالثاً: القوانين والأنظمة:

    • نظام العلامات التجارية، 1423هــ، ص 10-18
    • نظام براءات الاختراع، 1425هــ.
    • نظام حماية حقوق المؤلف، 1424هــ.
    • نظام حماية حقوق المؤلف.
    • نظام حماية حقوق المؤلف، ولائحته التنفيذية.
    • الهيئة السعودية للملكية الفكرية، 2023م.

     

    References:

     

    1: albuhuth almutakhasisa:

    • himayat almilkiat alfikriat li'anzimat aldhaka' aliastinaeii: dirasat muqaranati, walid wahbat, nushrt fi majalat alqanun waldirasat alaijtimaeiati, almujalad 2, aleadad 3, yuniu 2023m.
    • himayat huquq almilkiat alfikriat lil'aemal walaikhtiraeat almutawaladat bialdhaka' alaistinaeiu" almanshurat fi majalat aldirasat alqanuniati, almujalad 65, aleadad 1, sibtambar 2024m.
    • almaswuwliat almadaniat ean fiel aldhaka' alaistinaeii fi alnizam alsaeudii dirasat tahliliat tasiliata, khalid bin eabd alrahim almaliki, majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniati, kuliyat alsharieat walqanun jamieat al'azhar, mujalad 47, aleadad 47.
    • alnizam alqanuniu lihuquq almilkiat alfikriat fi majal aldhaka' alaistinaeii, majalat jamieat al'anbar lileulum alqanuniat walsiyasiati, almualafu: 'a.mu.da. muhamad eumar alhujayli, mutah ealaa: https://political-encyclopedia.org/library/6401

    2: almaqalat:

    • astithna' tanqib aldhaka' alaistinaeii ean alnusus walbayanat min himayat huquq almualifi, alhayyat alsueudiat lilmalkiat alfikriati, mutah ealaa: https://www.saip.gov.sa/en/articles/1496/
    • 'iishkaliaat tiqniat altazyif aleamiq waealaqatuha bihimayat huquq almualifi, alhayyat alsueudiat lilmalakiat alfikriati, mutah ealaa: https://saip.gov.sa/articles/1473/
    • huquq alnashr wakayfiat himayitiha, muhami sharikat nukhbata, mutah ealaa:

    https://saudielitelawyers.com/2025/02/13/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B4%D8%B1-%D9%88%D9%83%D9%8A%D9%81%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D9%82%D9%87%D8%A7/](https://saudielitelawyers.com/2025/02/13/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D

    • aldhaka' aliaistinaeiu bayn mustaqbal almutawirin wahuquq almualifin (aljuz' al'uwli), alhayyat alsueudiat lilmalkiat alfikriati, mutah ealaa: https://saip.gov.sa/articles/1365/
    • aldhaka' aliastinaeiu bayn mustaqbal almutawirin wahuquq almualifin (aljuz' althaani), alhayyat alsueudiat lilmalkiat alfikriati, mutah ealaa: https://www.saip.gov.sa/articles/1366/
    • aldhaka' aliaistinaeiu fi 'iinsha' almuhtawaa: hal yumkin 'an yahila aldhaka' aliastinaeiu mahala alkitaab albashariina? tama aliatilae ealayh fi 18 fibrayir 2025, min

    https://cciedump.spoto.net/arabicblog/blog/aldhaka'i-alaistinaeii-fi-'iinsha'i-almuhtawaa-hila-y/

    • ruyat alsueudiat 2030, 2016m.
    • euqubat antihak almilkiat alfikriat fi alsaeudiati, astisharat saeudiat qanuniatun, mutah ealaa:

    https://saudicounsel.com/2024/12/26/%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%87%D8%A7%D9%83-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%83%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88/

    • fras watahadiyat aldhaka' aliaistinaeii fi majal sinaeat almuhtawaa tama aliatilae ealayh fi 18 fibrayir 2025, min

    https://aiarabic.com/archives/26350

    • kayf yumkin lildhaka' aliaistinaeii 'an yughayir mustaqbal almuhtawaa al'iibdaei? tama aliatilae ealayh fi 18 fibrayir 2025, min [https://saedhassunah.com/post/32611/kif-ymikini-lildhaka'i-aliastinaei-'an-yghir-mustaq](https://saedhassunah.com/post/32611
    • almilakiat alfikriat fi easr aldhaka' aliastinaeii: bayn al'iibdae altiknulujii waltahadiyat alqanuniat tama aliatilae ealayh fi 18 fibrayir 2025, min https://freetech.tech/ai/almilkiati-alfikriati-fi-easr-aldhaka'i-aliaistinaeii.
    • almilakiat alfikriat fi easr aldhaka' aliastinaeii: bayn al'iibdae altiknulujii waltahadiyat alqanuniat tama aliatilae ealayh fi 18 fibrayir 2025, min https://freetech.tech/ai/almilkiati-alfikriati-fi-easr-aldhaka'i-aliaistinaeii.
    • almilkiat alfikriat waltahadiyat alqanuniat fi tiknulujia aldhaka' aliaistinaeii, majalat altarathi, almualafa: muhamad bin shahidata, almujalad 13, aleadad 4, mutah ealaa:

    https://search.mandumah.com/Record/1448375

    • almunazamat alealamiat lilmalakiat alfikriati, 2020.
    • muqae:

    https://saip.gov.sa/articles/1475/?utm_source=chatgpt.com

    • tum alziyarat yawm 25/2/2025m.
    • muqae:

    https://sdaia.gov.sa/ar/SDAIA/about/Pages/RegulationsAndPolicies.aspx?utm_source=chatgpt.com

    • tamat ziaratuh yawm 25/2/2025m.

    3: alqawanin wal'anzima:

    • nizam alealamat altijariati, 1423h, s 10-18
    • nizam bara'at aliakhtiraei, 1425h.
    • nizam himayat huquq almualafi, 1424h.
    • nizam himayat huquq almualafi.
    • nizam himayat huquq almualifi, walayihatih altanfidhiati.
    • alhayyat alsueudiat lilmalakiat alfikriati, 2023m.