بطلان حكم التحكيم بناء على تقرير الخبير (دراسة تحليلية تطبيقية مقارنة) / Invalidation of an Arbitration Award Based on an Expert's Report (an Analytical and Comparative Applied Study)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

القسم الخاص- كلية الحقوق- جامعة الملك عبد العزيز- جدة- المملكة العربية السعودية

المستخلص

تناول هذا البحث بيان خصوصية الخبرة أمام هيئات التحكيم في التشريع المصري وكذلك في النظام السعودي، وحالات بطلان حكم التحكيم العامة المنصوص عليها، والحالة الخاصة لبطلان حكم التحكيم لتقرير الخبير والتي لا تعتبر طريقاً من طرق الطعن المتعارف عليها في القضاء العادي، ولكنها تعد وسيلة لإعادة النظر في أحكام التحكيم المعيبة دون إعطاء محكمة الاستئناف الحق في تناول موضوع النزاع، حيث يعد بطلان حكم التحكيم بسبب تقرير الخبير سببا غير مباشر للبطلان، متبعا المنهج الاستقرائي التحليلي التطبيقي المقارن.
 إن الأسباب الخاصة لبطلان حكم التحكيم لتقرير الخبير تتحقق إذا كان التقرير معيبا او أخل بمبدأ المساواة بين الأطراف أو أخل بالإجراءات الجوهرية التي يجب اتباعها عند كتابة تقريره، او إذا تجاوزت الخبرة نطاق اتفاق التحكيم، او خالف التقرير النظام العام او أحكام الشريعة الإسلامية.
ويوصي الباحث المشرع المصري والمنظم السعودي ان يعتمد صور بطلان حكم التحكيم بسب تقرير الخبير، مقترحا النص الآتي: "
1ـ تقبل دعوى بطلان التحكيم القائم على تقرير الخبير في الأحوال الآتية:
أـ إذا أخل الخبير في تقريره بمبدأ المساواة بين الخصوم
ب ـ إذا أخل الخبير بالإجراءات الجوهرية التي نصت عليها قواعد الإثبات وقواعد المرافعات المدنية والتجارية واللائحة التنفيذية للمحاكم التجارية
ج ـ إذا تجاوز الخبير في تقريره نطاق اتفاق التحكيم وفقا لما ورد في قواعد سلطة هيئة التحكيم
د ـ إذا وجد في التقرير مخالفة لقواعد النظام العام او أحكام الشريعة الإسلامية
2ـ وتقضي المحكمة التي تنظر دعوى البطلان من تلقاء نفسها ببطلان حكم التحكيم دون النظر في الوقائع التي قام عليها تقرير الخبير "
 
This research deals with the statement of the specificity of expertise before arbitration bodies in Egyptian legislation as well as in the Saudi system, and the general cases of invalidity of the arbitration award stipulated, and the special case of invalidity of the arbitration award due to the expert report, which is not considered a method of appeal known in the ordinary judiciary, but is a means of reviewing defective arbitration awards without giving the Court of Appeal the right to address the subject of the dispute, as invalidity of the arbitration award due to the expert report is an indirect reason for invalidity, following the comparative analytical and applied inductive approach.
 The special reasons for invalidating the arbitration award for the expert report are realized if the report is defective or violates the principle of equality between the parties or violates the essential procedures that must be followed when writing his report, or if the expertise exceeds the scope of the arbitration agreement, or the report violates public order or the provisions of Islamic law.
The researcher recommends that the Egyptian legislator and the Saudi regulator adopt the forms of invalidating the arbitration award due to the expert report, proposing the following text: "
1- The arbitration invalidity claim based on the expert report is accepted in the following cases:
A- If the expert violates the principle of equality between the parties in his report
B- If the expert violates the essential procedures stipulated by the rules of evidence and the rules of civil and commercial litigation and the executive regulations of commercial courts
C- If the expert exceeds the scope of the arbitration agreement in his report in accordance with what is stated in the rules of the authority of the arbitration panel
D- If the report is found to violate the rules of public order or the provisions of Islamic law
2- The court that considers the invalidity claim shall rule on its own initiative to invalidate the arbitration award without considering the facts on which the expert report was based."

الكلمات الرئيسية


  • إبراهيم، إبراهيم أحمد، التحكيم الدولي الخاص، ط1، دار النهضة العربية، القاهرة، 1996م.
  • إبراهيم، إبراهيم أحمد، ، بطلان حكم التحكيم في ضوء قانون التحكيم المصري مقارنة بالتشريعات العربية، سلسلة ورس عمل التحكيم التجاري في الوطن العربي، الرياض، 2005
  • ابن فارس، أبي الحسن أحمد، ، معجم مقاييس اللغة، تحقيق: عبد السلام محمد هارون، ط2، مطبعة مصطفى البابي الحلبي، مصر، 1389هــ ـ 1969م
  • ابن منظور، محمد بن مكرم، معجم لسان العرب، تحقيق: عبد الله على الكبير، وآخرون، دار المعارف، القاهرة،1413هــ،
  • أبو الوفا، أحمد، ، التحكيم الاختياري والإجباري، منشأة المعارف، الإسكندرية، 1988م
  • أبو سليمان، عبد الوهاب، كتابة البحث العلمي صياغة جديدة، ط7، مكتبة الرشد، الرياض، ط 2003م
  • أبو عيد، إلياس، نظرية الإثبات في أصول المحاكمات المدنية والجزائرية، منشورات زين الحقوقية، بيروت، 2005 م
  • الاتحاد العربي للتحكيم الدولي بإشراف مركز القاهرة الإقليمي للتحكيم التجاري الدولي، مجلة التحكيم العربي، https://crcica.org/ar/journal-of-arab-arbitration تاريخ الدخول 15/11/2024
  • احكام محكمة النقض المصرية https://legalforumuae.com/ تاريخ الدخول 25/11/2024
  • أحمد، ، أحمد، خليفة شرقاوي، التنظيم القانوني لبطلان حكم التحكيم "دراسة تحليلية مقارنة"، ورقة عمل مقدمة للمؤتمر العلمي السنوي " القانون والاستثمار"، الذي يعتزم عقده كلية الحقوق جامعة طنطا في الفترة 29-30 ابريل 2015م،
  • أحمد، ، مها عبد الرحيم، دور هيئة التحكيم في الاثبات "دراسة تحليلية اجرائية"، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة الاسكندرية، 2021م
  • الاكاديمية الدولية للوساطة والتحكيم، https://iamaeg.net/ar/publications/articles/the-difference-between-experts-and-arbitrators تاريخ دخول الموقع 25/11/2024
  • البجاد، محمد بن ناصر، التحكيم في المملكة العربية السعودية، معهد الادارة العامة، الرياض، 1420هــ
  • الجمال، مصطفى، عبد العال، عكاشة، التحكيم في العلاقات الخاصة الداخلية والدولية، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت، 1998م
  • الجمال، مصطفى، عبد العال، عكاشة، التحكيم في العلاقات الخاصة الداخلية والدولية، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت، 1998م
  • حداد، حمزة أحمد ، التحكيم في القوانين العربية، دار الثقافة للنشر والتوزيع، القاهرة، 2014
  • الحديدي، علي، دور الخبير الفني في الخصومة "دراسة تحليلية مقارنة"، مكتبة الانجلو المصرية، القاهرة، 1989م
  • حسن، خالد أحمد ، بطلان حكم التحكيم، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق جامعة عين شمس، القاهرة، 2006م
  • الحسن، صالح بن محمد، الضوابط الشرعية للتحكيم، مطبعة النرجس، الرياض، 1417هــ
  • الحسين، حسين شحاته، بطلان حكم التحكيم في نظام التحكيم السعودي، مجلة الشريعة والفانون، كلية القانون، جامعة الامارات، 2017، المجلد 31، العدد 72، ص259
  • حيدر، علي خواجة، درر الأحكام شرح مجلة الأحكام، تعريب: فهمي الحسيني، ط1، دار الجيل، بيروت، 1411هــ ـ 1991م،
  • الخليفة، ماجد بن سليمان بن عبد الله، تيسير إجراءات التقاضي والتنفيذ، مكتبة الملك فهد، الرياض، 1436هــ
  • خليل، حسين إبراهيم خليل، نحو نظرية للعقد الإجرائي، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة عين شمس، القاهرة، 2012
  • خنين، عبد الله بن محمد بن سعد، التفهيم شرح نظام التحكيم، مكتبة الرشد، الرياض، 2020م
  • دويدار، طلعت، ضمانات التقاضي في خصومة التحكيم" دراسة مقارنة"، دار الجامعة الجديدة، الاسكندرية، 2020م
  • ذكي، محمود جمال الدين، الخبرة في المواد المدنية والتجارية "دراسة انتقادية لأحكام قضاة الموضوع بندب الخبراء، دار النهضة العربية، القاهرة، 1990م
  • الذيابات، صبري أحمد محسن، إجراءات التحكيم التجاري الدولي، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة عين شمس، القاهرة، 2004م
  • رضوان، أبو زيد، الأسس العامة في التحكيم التجاري الدولي، دار الفكر العربي، القاهرة، 1981م
  • سامي، فوزي محمد، التحكيم التجاري الدولي، مكتبة دار الثقافة للنشر والتوزيع، الاسكندرية، 1997م
  • الشرقاوي، الشهابي إبراهيم، الشريف، يحيى بن حسين، مبادئ التحكيم وفقا لنظام التحكيم السعودي رقم 34 لسنة 1433هــ ولائحته التنفيذية، ط4، دار الاجادة، الرياض، 1444هــ، 2023م.
  • الشريعي، إبراهيم محمد السعدي احمد، هيئة التحكيم بين احترام إرادة الأطراف ومراعاة التنظيم القانوني في المجتمع، مجلة العلوم القانونية والاقتصادية، مصر، العدد الثاني، 2017م
  • شفيق، محسن، التحكيم التجاري الدولي" دراسة في قانون التجارة الدولية"، دار النهضة العربية، القاهرة، 1997م
  • الشهيري، أنس محمد ظاهر، الخبرة وأهميتها دورها في الإثبات في النظام السعودي" دراسة مقارنة"، مجلة كلية الشريعة والقانون، جامعة الازهر، العدد 35، 2023 م
  • الصالحي، عصام محمد، سلطة المحكم في الإثبات "دراسة مقارنة"، دار الجامعة الجديدة، الاسكندرية، 2022م
  • الفقي، عاطف محمد، التحكيم في المنازعات البحرية، دار النهضة العربية، القاهرة، 2007م
  • الفوزان، محمد بن براك، الوافي في أصول المرافعات الشرعية، مكتبة القانون والاقتصاد، الرياض، 2016م
  • قانون الإثبات في المواد المدنية والتجارية رقم 25 لسنة 1968، المعدل بالقانون 23 لسنة 1992 والقانون رقم 18 لسنة 1999م.
  • قانون التحكيم في المواد المدنية والتجارية رقم 27 لسنة 1994م، والمعدل بالقانون رقم 8 لسنة 2000م
  • قانون المرافعات المدنية والتجارية الصادر بالقانون رقم 13 لسنة 1968، والمعدل بالقانون رقم 157 لسنة 2024
  • القصاص، عيد محمد، حكم التحكيم "دراسة تحليلية في قانون التحكيم المصري والمقارن"، دار النهضة العربية، القاهرة، 2003م
  • الكيلاني، محمود، قواعد الاثبات واحكام التنفيذ، دار الثقافة، عمان، 2010م
  • اللائحة التنفيذية للمحاكم التجارية الصادرة بالقرار الوزاري رقم (8344) وتاريخ 26/10/ 1444 هـ
  • اللائحة التنفيذية لنظام التحكيم الصادر بالقرار الوزاري رقم (541) بتاريخ 26/8/1438هــ
  • مجلة الديوان العام للمحاسبه، المملكة العربية السعودية، المجلد الرابع، العدد الأول، 2023
  • محمود، سيد احمد، اصول التقاضي" وفقا لقانون المرافعات وتعديلاته الحديثة واحكام القضاء واراء الفقه، دار النهضة العربية، القاهرة، 2005م
  • محمود، عمر محمود، نظام التحكيم السعودي الجديد "دراسة تأصيلية"، مكتبة خوارزم العلمية، جدة، 2015م
  • مدونة رواق الجمل- https://ahmedazimelgamel.blogspot.com تاريخ الدخول 11/10/2024
  • المركز السعودي للتحكيم التجاري https://www.sadr.org/ADRService-arbitration-arbitration-FAQs تاريخ زيارة الموقع 25/11/2024
  • المقدسي، موفق الدين ابي محمد عبد الله بن احمد بن قدامة، تحقيق: د. عبد الله التركي واخر، ط3، دار عالم الكتب، بيروت
  • المكتب الفني لمحكمة النقض المصرية https://www.cc.gov.eg/posts/332 تاريخ الدخول 5/11/2014
  • المكتبة القانونية law-jeddah.com تاريخ الدخول 31/10/2024
  • المكتبة القانونية، الموسوعة القانونية لمحكمة النقض المصرية https://emj-eg.com/ تاريخ الدخول 25/11/2014
  • المنظمة العربية للتنمية الادارية، https://www.arado.org/ تاريخ الدخول 4/11/2024
  • النداوي، آدم وهيب، شرح قانون الإثبات" دراسة تأصيلية مقارنة"، مطبعة المعارف، بغداد، 1984م
  • نظام الإثبات الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/43 وتاريخ 1443هــ، وقرار مجلس الوزراء رقم (283) وتاريخ 24/5/1443هــ.
  • نظام التحكيم الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/ 34 بتاريخ 24/5/1433هــ وقررا مجلس الوزراء رقم 156 بتاريخ 17/5/1433هــ، والمعدل بالمرسوم الملكي (م/8) وتاريخ 18/1/1443 هـ وقرار مجلس الوزراء رقم (249) بتاريخ7/4/1444هــ
  • نظام المرافعات الشرعية السعودي الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/1) بتاريخ 22/1/1435
  • النمر، أبو العلا علي أبو العلا، دراسة تحليلية للمشكلات العملية والقانونية في مجال التحكيم، ط1، دار أبو المجد للطباعة بالهرم، القاهرة، 2004م
  • هاشم، محمود محمد، القضاء ونظام الإثبات في الفقه الإسلامي والأنظمة الوضعية، ط2، منشورات جامعة سعود، الرياض، 1420هــ ـ 1999م
  • هندي، أحمد، التحكيم دراسة إجرائية" في ضوء قانون التحكيم المصري وقوانين الدول العربية والاجنبية"، دار الجامعة الجديدة، الاسكندرية، 2013م
  • هيكل، علي، قانون المرافعات المدنية والتجارية، دار المطبوعات الجامعة، الاسكندرية، 2007م
  • وافي، محمود على عبد السلام، خصوصية إجراءات التحكيم "دراسة تحليلية مقارنة" في القانون المصري والقوانين الخليجية، مجلة العلوم القانونية والاقتصادية، مصر، 2016،
  • والي، فتحي، الوسيط في القانون المدني، دار النهضة العربية، بيروت، 1980م
  • والي، فتحي، قانون التحكيم بين النظرية والتطبيق، دار النهضة العربية، القاهرة، 2007م
  • وزارة العدل السعودية https://laws.moj.gov.sa/ تاريخ الدخول 28/12/202024
  • يوسف، سحر عبد الستار إمام، دور القاضي في الإثبات "دراسة مقارنة"، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة عين شمس، 2001م

 

References:

 

  • 'iibrahim, 'iibrahim 'ahmadu, altahkim aldawliu alkhasa, ta1, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1996m.
  • 'iibrahim, 'iibrahim 'ahmad, , butlan hakm altahkim fi daw' qanun altahkim almisrii muqaranatan bialtashrieat alearabiati, silsilat waras eamal altahkim altijarii fi alwatan alearabii, alrayad, 2005
  • abin fars, 'abi alhasan 'ahmadu, , muejam maqayis allughati, tahqiqu: eabd alsalam muhamad harun, ta2, matbaeat mustafaa albabi alhalbi, masr, 1389hi 1969m
  • abn manzuri, muhamad bin mukram, muejam lisan alearabi, tahqiqu: eabd allah ealaa alkabir, wakhrun, dar almaearifi, alqahirati,1413h,
  • 'abu alwafa, 'ahmadu, , altahkim aliakhtiariu wal'iijbari, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriati, 1988m
  • 'abu sulayman, eabd alwahaabi, kitabat albahth aleilmii siaghat jadidatun, ta7, maktabat alrushdi, alrayad, t 2003m
  • 'abu eid, 'iilyas, nazariat al'iithbat fi 'usul almuhakamat almadaniat waljazayiriati, manshurat zayn alhuquqiati, bayrut, 2005 m
  • alaitihad alearabii liltahkim alduwlii bi'iishraf markaz alqahirat al'iiqlimii liltahkim altijarii alduwali, majalat altahkim alearabii,

https://crcica.org/ar/journal-of-arab-arbitration tarikh aldukhul 15/11/2024

  • ahukam mahkamat alnaqd almisriat

https://legalforumuae.com/ tarikh aldukhul 25/11/2024

  • 'ahmadu, , 'ahmadu, khalifat sharqawi, altanzim alqanuniu libatlan hakm altahkim "dirasat tahliliat muqaranatan", waraqat eamal muqadimat lilmutamar aleilmii alsanawii " alqanun walaistithmari", aladhi yaetazim eaqduh kuliyat alhuquq jamieat tanta fi alfatrat 29-30 abril 2015m,
  • 'ahmadu, , maha eabd alrahim, dawr hayyat altahkim fi alathibat "dirasat tahliliat ajrayiyatun", risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alaiskandariat, 2021m
  • alakadimiat aldawliat lilwisatat waltahkimi,

https://iamaeg.net/ar/publications/articles/the-difference-between-experts-and-arbitrators tarikh dukhul almawqie 25/11/2024

  • albjad, muhamad bin nasir, altahkim fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, maehad aladarat aleamati, alrayad, 1420h
  • aljamali, mustafaa, eabd aleal, eukashati, altahkim fi alealaqat alkhasat aldaakhiliat walduwliati, manshurat alhalabii alhuquqiati, bayrut, 1998m
  • aljamali, mustafaa, eabd aleal, eukashati, altahkim fi alealaqat alkhasat aldaakhiliat walduwliati, manshurat alhalabii alhuquqiati, bayrut, 1998m
  • hdadi, hamzat 'ahmad , altahkim fi alqawanin alearabiati, dar althaqafat lilnashr waltawzie, alqahirati, 2014
  • alhadidi, ealay, dawr alkhabir alfaniyi fi alkhusuma "dirasat tahliliat muqaranata", maktabat alanjlu almisriati, alqahirati, 1989m
  • hasana, khalid 'ahmad , butlan hakm altahkimi, risalat dukturah, kuliyat alhuquq jamieat eayn shams, alqahirati, 2006m
  • alhasani, salih bin muhamadi, aldawabit alshareiat liltahkimi, matbaeat alnarjisu, alrayad, 1417h
  • alhsayn, husayn shahaatuhi, batlan hakm altahkim fi nizam altahkim alsaeudii, majalat alsharieat walfanun, kuliyat alqanuni, jamieat alamarat, 2017, almujalad 31, aleadad 72, sa259
  • haydar, eali khawajata, darar al'ahkam sharh majalat al'ahkami, taeribi: fahmi alhusayni, ta1, dar aljili, birut, 1411hi 1991m,
  • alkhalifat, majid bin sulayman bin eabd allah, taysir 'iijra'at altaqadi waltanfidha, maktabat almalik fihad, alrayad, 1436h
  • khalil, husayn 'iibrahim khalil, nahw nazariat lileaqd al'iijrayiy, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat eayn shams, alqahirata, 2012
  • khinina, eabd allh bin muhamad bin saedi, altafhim sharh nizam altahkimi, maktabat alrushdi, alrayad, 2020m
  • duydar, taleat, damanat altaqadi fi khusumat altahkimi" dirasat muqaranati", dar aljamieat aljadidati, alaiskandariati, 2020m
  • dhki, mahmud jamal aldiyn, alkhibrat fi almawadi almadaniat waltijaria "dirasat aintiqadiat li'ahkam qudaat almawdue binadab alkhubara'i, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1990m
  • aldhiyabati, sabri 'ahmad muhsin, 'iijra'at altahkim altijarii alduwali, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat eayn shams, alqahirati, 2004m
  • ridwan, 'abu zida, al'usus aleamat fi altahkim altijarii alduwali, dar alfikr alearabii, alqahirati, 1981m
  • sami, fawzi muhamad, altahkim altijariu alduwli, maktabat dar althaqafat lilnashr waltawziei, aliaiskandiriati, 1997m
  • alsharqawi, alshihabi 'iibrahim, alsharif, yahyaa bin husaynin, mabadi altahkim wafqan linizam altahkim alsueudii raqm 34 lisanat 1433hi walayihatih altanfidhiatu, ta4, dar alajadati, alrayad, 1444h, 2023m.
  • alshariei, 'iibrahim muhamad alsaedi aihmad, hayyat altahkim bayn aihtiram 'iiradat al'atraf wamuraeaat altanzim alqanunii fi almujtamaei, majalat aleulum alqanuniat walaiqtisadiati, masr, aleadad althaani, 2017m
  • shfiqi, mahsin, altahkim altijariu alduwali" dirasat fi qanun altijarat alduwliati", dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1997m
  • alshahiri, 'anas muhamad zahira, alkhibrat wa'ahamiyatuha dawruha fi al'iithbat fi alnizam alsaeudii" dirasat muqaranati", majalat kuliyat alsharieat walqanuni, jamieat alazhr, aleadad 35, 2023 m
  • alsaalihi, eisam muhamad, sultat almahkam fi al'iithbat "dirasat muqaranati", dar aljamieat aljadidati, alaiskandiriat, 2022m
  • alfaqi, eatif muhamad, altahkim fi almunazaeat albahriati, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2007m
  • alfwzan, muhamad bin brak, alwafi fi 'usul almurafaeat alshareiati, maktabat alqanun waliaqtisadi, alrayad, 2016m
  • qanun al'iithbat fi almawadi almadaniat waltijariat raqm 25 lisanat 1968, almueadal bialqanun 23 lisanat 1992 walqanun raqm 18 lisanat 1999m.
  • qanun altahkim fi almawadi almadaniat waltijariat raqm 27 lisanat 1994m, walmueadal bialqanun raqm 8 lisanat 2000m
  • qanun almurafaeat almadaniat waltijariat alsaadir bialqanun raqm 13 lisanat 1968, walmueadal bialqanun raqm 157 lisanat 2024
  • alqasasi, eid muhamad, hakm altahkim "dirasat tahliliat fi qanun altahkim almisrii walmuqarani", dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2003m
  • alkilani, mahmud, qawaeid alathibat wahkam altanfidhi, dar althaqafati, eaman, 2010m
  • allaayihat altanfidhiat lilmahakim altijariat alsaadirat bialqarar alwizarii raqm (8344) watarikh 26/10/ 1444 hu
  • allaayihat altanfidhiat linizam altahkim alsaadir bialqarar alwizarii raqm (541) bitarikh 26/8/1438h
  • majalat aldiywan aleami lilmuhasibihi, almamlakat alearabiat alsaeudiati, almujalad alraabieu, aleadad al'awal, 2023
  • mahmud, sayid aahmad, asul altaqadi" wifqan liqanun almurafaeat wataedilatih alhadithat wahkam alqada' wara' alfiqh, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2005m
  • mahmud, eumar mahmud, nizam altahkim alsueudii aljadid "dirasat tasiliatun", maktabat khawarzum aleilmiati, jidat, 2015m
  • mdunat ruaq aljumli-

https://ahmedazimelgamel.blogspot.com tarikh aldukhul 11/10/2024

  • almarkaz alsueudii liltahkim altijarii

https://www.sadr.org/ADRService-arbitration-arbitration-FAQs tarikh ziarat almawqie 25/11/2024

  • almiqdisi, muafaq aldiyn abi muhamad eabd allh bin aihmad bin qadamat, tahqiqu: da. eabd allah alturkiu wakharu, ta3, dar ealam alkutab, bayrut
  • almaktab alfaniyu limahkamat alnaqd almisriat

https://www.cc.gov.eg/posts/332 tarikh aldukhul 5/11/2014

  • almaktabat alqanuniat law-jeddah.com tarikh aldukhul 31/10/2024
  • almaktabat alqanuniatu, almawsueat alqanuniat limahkamat alnaqd almisriat

https://emj-eg.com/ tarikh aldukhul 25/11/2014

  • almunazamat alearabiat liltanmiat aladariati,

https://www.arado.org/ tarikh aldukhul 4/11/2024

  • alndawi, adm wahib, sharh qanun al'iithbati" dirasat tasiliat muqaranati", matbaeat almaearifi, baghdad, 1984m
  • nizam al'iithbat alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/43 watarikh 1443h, waqarar majlis alwuzara' raqm (283) watarikh 24/5/1443h.
  • nizam altahkim alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/ 34 bitarikh 24/5/1433hi waqarara majlis alwuzara' raqm 156 bitarikh 17/5/1433h, walmueadal bialmarsum almalakii (m/8) watarikh 18/1/1443 ha waqarar majlis alwuzara' raqm (249) bitarikh7/4/1444h
  • nizam almurafaeat alshareiat alsueudiu alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/1) bitarikh 22/1/1435
  • alnamir, 'abu aleula eali 'abu aleala, dirasat tahliliat lilmushkilat aleamaliat walqanuniat fi majal altahkimi, ta1, dar 'abu almajd liltibaeat bialharmi, alqahirati, 2004m
  • hashimi, mahmud muhamadu, alqada' wanizam al'iithbat fi alfiqh al'iislamii wal'anzimat alwadeiati, ta2, manshurat jamieat saeud, alrayad, 1420h 1999m
  • hindi, 'ahmadu, altahkim dirasat 'iijrayiyatun" fi daw' qanun altahkim almisrii waqawanin alduwal alearabiat walajnbiati", dar aljamieat aljadidati, alaiskandariat, 2013m
  • hikli, ealay, qanun almurafaeat almadaniat waltijariati, dar almatbueat aljamieati, alaiskandariati, 2007m
  • wafi, mahmud ealaa eabd alsalami, khususiat 'iijra'at altahkim "dirasat tahliliat muqaranatan" fi alqanun almisrii walqawanin alkhalijiati, majalat aleulum alqanuniat walaiqtisadiati, masr, 2016,
  • wali, fatahi, alwasit fi alqanun almadanii, dar alnahdat alearabiati, bayrut, 1980m
  • wali, fatahi, qanun altahkim bayn alnazariat waltatbiqi, dar alnahdat alearabiati, alqahiratu, 2007m
  • wizarat aleadl alsueudiat

https://laws.moj.gov.sa/ tarikh aldukhul 28/12/202024

  • yusif, sahar eabd alsataar 'iimam, dawr alqadi fi al'iithbat "dirasat muqaranati", risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat eayn shams, 2001m