إشكالية تعديل الدستور وتحقيق الإصلاح الدستوري والديمقراطي / The Problem of Amending the Constitution and Achieving Constitutional and Democratic Reform

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية القانون جامعة سرت

المستخلص

تهدف هذه الدراسة إلى تناول أحد أهم المراحل التي يمر بها الدستور، ألا وهي مرحلة التعديل، وتبرز أهمية الدراسة باعتبار أن تعديل نصوص الدستور يعد وسيلةً من وسائل إيجاد الملاءمة بين ظروف الدولة والمجتمع والنصوص التي تحكمها، ومحاولة جسر الهوة بين التنظيم القانوني والواقع الفعلي، والمحافظة على بقاء الدستور واستمرار نفاذ أحكامه.
وتطرح الدراسة الفرضية التالية: بقدر أهمية تعديل الدستور، وحاجة الدولة والمجتمع له في مرحلةٍ معينةٍ، إلا أنه يبقى سلاحًا ذا حدين يجب استخدامه بعنايةٍ تامةٍ، فيجب أن يكون الهدف من التعديل هو مواكبة التطورات والظروف المستجدة بما يحقق المصلحة العليا للمجتمع، من خلال تحقيق إصلاحاتٍ تسهم بالفعل في عملية النهوض بالدولة والمجتمع، وليس أداة في يد السلطة الحاكمة تلجأ إليه لتحقيق أهداف خاصة بها.
وتركز الدراسة على تناول واقع التعديلات الدستورية في النظام الدستوري الليبي، من خلال تحليل النصوص الدستورية في ليبيا ابتداءً من دستور 1951م مرورًا بالإعلان الدستوري 2011م، وانتهاءً بمشروع دستور2017م، ومقارنتها مع بعض الدساتير العربية والأجنبية الحديثة، وتقييمها وتحديد مدى ملاءمتها لتحقيق الإصلاح الدستوري والتحول الديمقراطي المنشود، والوصول في النهاية إلى مجموعة من النتائج والتوصيات.
 
This study aims to address one of the most important stages that the constitution, which is the amendment stage. The importance of the study is highlighted by the fact that amending the provision of the constitution is a means of finding compatibility between the conditions of the state, society and the rules that govern them. It attempts to bridge the gap between the legal system and the actual reality, and to preserve the survival of the constitution and the continued enforcement of its provisions.
The study proposes the following hypothesis: While constitutional amendment is important and necessary for both the state and society at a certain stage, it remains a double-edged sword that must be used with extreme caution. The purpose of the amendment must be to keep pace with developments and emerging circumstances in a way that accomplishes the best interest of the society, by achieving reforms that actually contribute to the process of advancing the state and society, and not as a tool in the hands of the ruling authority that resorts to it to attain its own goals.
Therefore, the study focuses on addressing the reality of constitutional amendments in the Libyan constitutional system, by analyzing the constitutional provisions in Libya, starting with the 1951 Constitution, passing through the 2011 Constitutional Declaration, and ending with the 2017 draft constitution. It compares them with some resent foreign and Arab constitutions, evaluating them and determining the extent of their ability to achieve the desired constitutional reform and democratic transformation, and ultimately reaching a set of results and recommendations.

الكلمات الرئيسية


  • أولًا- المراجع باللغة العربية

    1-القرآن الكريم

    2-الكتب

    1- د.إبراهيم أبوخزام، الوسيط في القانون الدستوري، الكتاب الأول الدساتير والدولة ونظم الحكم، دار الكتاب الجديد المتحدة، بيروت لبنان، الطبعة الثانية، 2002م.

    2- د. إبراهيم عبدالعزيز شيحا، القانون الدستوري، الدار الجامعية للطباعة والنشر، بيروت، 1983م.

    3- د.أحمد حضراني، القانون الدستوري والمؤسسات السياسية، مطبعة ووراقة سجلماسة، مكناس المغرب، 2005م.

    4- د.جابر جاد نصار، الوسيط في القانون الدستوري، دار النهضة العربية، القاهرة، الطبعة الأولى، 1996م.

    5- د.حسن مصطفى البحري:

    -القانون الدستوري والنظم السياسية، منشورات الجامعة الافتراضية السورية، 2018م.

    -القانون الدستوري والنظم السياسية، جامعة دمشق، الطبعة الأولى، 2020م.

    6- د.حماد صابر، الوجيز في القانون الدستوري والمؤسسات السياسية، النظرية العامة الجزء الأول، مطبعة فاس، 2016م.

    7- د.خير إله بروين، الوسيط في القانون الدستوري الإيراني، ترجمة د.زهير شكر، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت لبنان، الطبعة الأولى، 2009م.

    8-د.سامي جمال الدين، النظم السياسية والقانون الدستوري، منشأة المعارف، الإسكندرية، 2005م.

    9- سعيد عبدالمنعم، ثمن الإصلاح، أهمية التفكير الجاد في مستقبل مصر، نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزيع، القاهرة، 2006م.

    10- د.علي خطار شطناوي، الأنظمة السياسية والقانون الدستوري الأردني والمقارن، دار الأوائل للنشر والتوزيع، عمان، الطبعة الأولى، 2013.

    11- د. علي يوسف الشكري، مبادئ القانون الدستوري، مؤسسة دار الصادق الثقافية، 2011م.

    12- محمد بن أبي بكر عبدالقادر الرازي، مختار الصحاح، دار الكتاب العربي، بيروت، 1981م.

    13- د. محمد علي سويلم، الرقابة على دستورية القوانين وتطور الأنظمة الدستورية، دار المطبوعات الجامعية، الإسكندرية، 2013م.

    14-محمد رضا بن حماد، القانون الدستوري والأنظمة السياسية، مركز النشر الجامعي، تونس، الطبعة الرابعة منقحة ومزيدة،2021م.

    15- د.محمد عطية فودة، تعديل الدساتير في الأنظمة الديمقراطية المعاصرة والرقابة عليها، دار النهضة العربية للنشر والتوزيع، 2019م.

    16- د. منذر الشاوي، القانون الدستوري، مطبعة شفيق، بغداد، 1970م.

    17-د. موسى شتيوي، د. محمد أبو رمان وآخرون، الإصلاح الدستوري في الأردن، مركز الدراسات الاستراتيجية، الجامعة الأردنية، 2016م.

    18- د.نعمان أحمد الخطيب، الوسيط في النظم السياسية والقانون الدستوري، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، الطبعة السابعة 2011م.

    19- وحيد عبدالمجيد، التغيير طريق مصر إلى النهضة، دار مصر المحروسة، القاهرة، الطبعة الأولى، 2005م.

    ثانيًا- الرسائل العلمية

    1-الدكتوراه

    1-عمر عبدالله عمر أمبارك، الرقابة على دستورية القوانين في ليبيا (دراسة تحليلية مقارنة)، أطروحة دكتوراه، كلية الحقوق جامعة الإسكندرية، 2013م.

    - نفيسة بختي، التعديل الدستوري في الدول العربية بين العوائق والحلول، أطروحة دكتوراه، جامعة أبوبكر بلقايد تلمسان، الجزائر، 2015/ 2016. https://www.elmizaine.com/2019/01/pdf_23.html

     

    2-الماجستير

    1-المعتصم أمغونن سليمان، الرقابة القضائية على التعديلات الدستورية (دراسة تحليلية مقارنة)، رسالة ماجستير، كلية القانون جامعة عمر المختار، دار النهضة العربية، القاهرة، 2022م.

    2-زيبار محمود عبدالله، تعديل الدستور في الدولة الفيدرالية (دراسة مقارنة)، رسالة ماجستير، جامعة الشرق الأدنى قبرص، 2020م.

    3-مفتاح محمد السيد، اختصاص القضاء الدستوري بالرقابة على التعديلات الدستورية، رسالة ماجستير، كلية القانون جامعة سرت، 2021/ 2022. http://dspace.su.edu.ly

    ثالثًا- البحوث والمقالات

    1-أحمد إكرام فالح، ودولة أحمد عبدالله، تعديل الدستور وأثره في تغيير خصائص الدساتير، مجلة دراسات إقليمية، مركز الدراسات الإقليمية -جامعة الموصل، المجلد الخامس، العدد 14، 2009م.

    https://yarab.yabesh.ir/yarab/handle/yad/170161

    2- أحمد بيطام، دور الشعب في إعداد وتعديل الدستور في الأنظمة الديمقراطية، مجلة الباحث للدراسات الأكاديمية، كلية الحقوق والعلوم السياسية، العدد السادس، يونيو 2015م. https://asjp.cerist.dz/en/article/6273

    3-الصادق بولعراوي، أثر الثورة على القواعد الدستورية، مجلة أبحاث قانونية وسياسية، جامعة جيجل، الجزائر، المجلد 06، العدد 01، يونيو 2021.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/154508

    4- باسم نغيمش الغريباوي، مصدق عادل طالب، المعالجة الدستورية للنقص الدستوري " تشخيص ومعالجات دراسة في إطار دستور العراق 2005 "، مجلة العلوم القانونية، جامعة بغداد، المجلد 36، عدد خاص، ديسمبر 2021م.

    5- د. بركات محمد، أسباب وأهداف التعديل الدستوري الجزائري دراسة في ظل التحولات العربية الراهنة، مجلة الحقوق والعلوم السياسية، جامعة عباس لغرور الجزائر، العدد 05 يناير 2016. https://asjp.cerist.dz/en/article/10199

    6- جمال محمد سليم، التدخل الخارجي في ثورات الربيع العربي وانعكاساته على الأمن القومي العربي، مجلة الغدير، العدد 64، خريف 2013م. https://buescholar.bue.edu.eg/cgi/viewcontent  

    7- حسين جبار النائلي، ضمانات تعديل الدستور الإنجليزي، مجلة المحقق الحلي للعلوم القانونية والسياسية، العدد الثالث، السنة السادسة، 2015م. https://search.emarefa.net/ar/detail/BIM-594789

    8- زكري لامية، مبادرة الشرق الأوسط الكبير: الدوافع، الخلفيات، المخاطر، المجلة الجزائرية للسياسات العامة، العدد 04، يونيو 2014م. https://asjp.cerist.dz/en/article/18614

    9- د.سلوى فوزي الدغيلي، الرقابة على التعديلات الدستورية، مجلة دراسات قانونية، كلية القانون جامعة بنغازي، العدد 23، 2019م.

    10- ضياء عبدالحميد عبدالوكيل، دور تعديل الدستور في دعم خطط وجهود الإصلاح السياسي، مجلة جامعة الزيتونة للدراسات القانونية، المجلد 04، عدد خاص، 2023م.

    11- عبدالله خلف الرقاد، أ. مشعل محمد الرقاد، تعديل الدستور، مجلة دراسات وأبحاث، جامعة زيان عاشور الجلفة، الجزائر، المجلد الثامن، العدد 24، 30 سبتمبر 2016م.

    12- د.عمر عبدالله عمر أمبارك، ثنائية السلطة التنفيذية وفق التعديل الدستوري الثالث عشر 2023م، مجلة الدراسات والبحوث القانونية، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة المسيلة الجزائر، المجلد 10، العدد 01، يناير 2025م. https://asjp.cerist.dz/en/article/262170

    13- د.محمد أبوبكر عبدالمقصود، القيود الواردة على سلطة تعديل الدستور، بحث مقدم للمؤتمر الدولي الرابع عشر، كلية الحقوق جامعة المنصورة، أبريل 2012م.

    14- د.محمد الناصر بوغزالة، دوافع التعديل الدستوري، مجلة العلوم القانونية والسياسية، جامعة الوادي الجزائر، المجلد السابع، العدد الثالث (خاص)، أكتوبر 2016م. https://asjp.cerist.dz/en/article/6286

    15- مساعد فاطمة، التحولات الديمقراطية في أمريكا اللاتينية: نماذج مختارة، دفاتر السياسة والقانون، جامعة قاصدي مرباح ورقلة الجزائر، عدد خاص، أبريل 2011م. https://search.mandumah.com/Record/663129

    16- ميسون طه حسين، فكرة الدستور الحي في الفقه والقضاء الدستوري، مجلة جامعة بابل-العلوم الإنسانية، المجلد 27، العدد 01، 2019م. https://www.iraqoaj.net/iasj/article/163672

    17- نورهان محمد نبيل، الأسس المعتمدة في وضع التعديلات الدستورية، مجلة جامعة الزيتونة الأردنية للدراسات القانونية، المجلد 04، إصدار خاص، 2023م. https://zjjls.zuj.edu.jo

    18- د. يحيى الجمل، الرقابة على دستورية القوانين في المملكة الليبية، بحث منشور في مجلة القانون والاقتصاد، العدد الأول، السنة الرابعة والثلاثون، مارس 1964.

    ثالثًا- الدساتير

    - الدستور الليبي لسنة 1951م.

    - الإعلان الدستوري الليبي 2011م وتعديلاته.

    - مشروع الدستور الليبي 2017م.

    - مجموعة من الدساتير العربية والأجنبية.

    رابعًا-المراجع باللغة الانجليزية

    Articles:

    • Chipasha Mulenga, Climate change and soil protection in Zambia's law and policy, Baku State University Law Review, vol. 10, No. 1, 2024.
    • William Engdahl, Egypt's Revolution: Creative Destruction for a 'Greater Middle East'?, February 7, 2011.
    • https://www.voltairenet.org/article168381.html
    • Gabor Halmai, Judicial Review of Constitutional Amendments and New Constitutions in Comparative Perspective,Wake Forest Law Review, 13, No, 38, 2016.
    • Mauro Arturo Rivera Leon, Understanding Constitutional Amendments in Mexico; perpetuum mobile constitution, Mexican Law Review, vol. 9, No 2, 2017.
    • Michael McFaul, Russia’s Road to Autocracy, Journal Of Democracy, vol. 32, No., 4, 2021.
    • Rodrigo Uprimny, The Recent Transformation of Constitutional Law in Latin America: Trends and Challenges, Texas Law Review, vol. 89, No 7, 2011.

    خامسًا- المواقع الإلكترونية

    - الموقع الإلكتروني للمحكمة الدستورية العليا المصرية https://www.sccourt.gov.eg

    - الموقع الإلكتروني للدساتير العالم https://www.constituteproject.org

    - الموقع الإلكتروني لصحيفة الشرق الأوسط https:aawsat.com

    - الموقع الإلكتروني لصحيفة اليوم السابع https://www.youm7.com

    - الموقع الإلكتروني لصحيفة الشرق https://asharq.com

     

    References:

    alquran alkarim

    alkutub

    • da.'iibrahim 'abukhzam, alwasit fi alqanun aldusturiu, alkutaab al'awal aldasatir waldawlat wanuzam alhikmi, dar alkitaab aljadid almutahidati, bayrut lubnan, altabeat althaaniata, 2002m.
    • d. 'iibrahim eabdialeaziz shiha, alqanun aldusturi, aldaar aljamieiat liltibaeat walnushri, birut, 1983m.
    • da.'ahmad hadrani, alqanun aldusturiu walmuasasat alsiyasiatu, matbaeat wawaraqat sijalmasat, miknas almaghribi, 2005m.
    • di.jabir jad nasar, alwasit fi alqanun aldusturi, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, altabeat al'uwlaa, 1996m.
    • da.hasan mustafaa albahri:

    -alqanun aldusturii walnuzum alsiyasiatu, manshurat aljamieat aliaiftiradiat alsuwriati, 2018m.

    -alqanun aldusturii walnuzum alsiyasiatu, jamieat dimashqa, altabeat al'uwlaa, 2020m.

    • da.hmad sabir, alwajiz fi alqanun aldusturii walmuasasat alsiyasiati, alnazariat aleamat aljuz' al'awal, matbaeat fas, 2016m.
    • da.khir 'iilh bruiin, alwasit fi alqanun aldusturii al'iiraniu, tarjamat di.zihir shakra, manshurat alhalabi alhuquqiati, bayrut lubnan, altabeat al'uwlaa, 2009m.
    • d.sami jamal aldiyn, alnuzum alsiyasiat walqanun aldusturi, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriati, 2005m.
    • saeid eabdalmuneam, thaman al'iislahi, 'ahamiyat altafkir aljadi fi mustaqbal masir, nahdat misr liltibaeat walnashr waltawzie, alqahirat, 2006m.
    • da.eali khataar shatnawi, al'anzimat alsiyasiat walqanun aldusturiu al'urduniyu walmuqarani, dar al'awayil lilnashr waltawziei, eaman, altabeat al'uwlaa, 2013.
    • da. eali yusif alshukri, mabadi alqanun aldusturi, muasasat dar alsaadiq althaqafiati, 2011m.
    • muhamad bin 'abi bakr eabdalqadir alraazi, mukhtar alsahahi, dar alkitaab alearabii, bayrut, 1981m.
    • d. muhamad eali suaylimi, alraqabat ealaa dusturiat alqawanin watatawur al'anzimat aldusturiati, dar almatbueat aljamieiati, al'iiskandiriati, 2013m.
    • muhamad rida bin hamad, alqanun aldusturiu wal'anzimat alsiyasiatu, markaz alnashr aljamiei, tunis, altabeat alraabieat munaqahat wamazidatun,2021m.
    • du.muhamad eatiat fudat, taedil aldasatir fi al'anzimat aldiymuqratiat almueasirat walraqabat ealayha, dar alnahdat alearabiat lilnashr waltawzie, 2019m.
    • du. mundhir alshaawi, alqanun aldusturi, matbaeat shafiqi, baghdad, 1970m.
    • du. musaa shtiui, du. muhamad 'abu rumaan wakhrun, al'iislah aldusturiu fi al'urduni, markaz aldirasat alastiratijiati, aljamieat al'urduniyati, 2016m.
    • da.naeman 'ahmad alkhatayb, alwasit fi alnuzum alsiyasiat walqanun aldusturi, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, altabeat alsaabieat 2011m.
    • wahid eabdalmijid, altaghyir tariq misr 'iilaa alnahdati, dar misr almahrusati, alqahirati, altabeat al'uwlaa, 2005m.

    alrasayil aleilmia

    1-aldukturah

    • 1-eumar eabdallah eumar 'ambarki, alraqabat ealaa dusturiat alqawanin fi libia (dirasat tahliliat muqaranata), 'utruhat dukturah, kuliyat alhuquq jamieat al'iiskandariat, 2013m. - nfisat bakhti, altaedil aldusturiu fi alduwal alearabiat bayn aleawayiq walhululi, 'utruhat dukturah, jamieat 'abubikr bilqayid tilmisani, aljazayar, 2015/ 2016. https://www.elmizaine.com/2019/01/pdf_23.html

    2-almajistir

    • 1-almuetasim 'amghunin sulayman, alraqabat alqadayiyat ealaa altaedilat aldusturia (dirasat tahliliat muqaranata), risalat majistir, kuliyat alqanun jamieat eumar almukhtar, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2022m.
    • 2-zibar mahmud eabdallah, taedil aldustur fi aldawlat alfidiralia (dirasat muqaranati), risalat majistir, jamieat alsharq al'adnaa qubrus, 2020m.
    • 3-miftah muhamad alsayidu, aikhtisas alqada' aldusturii bialraqabat ealaa altaedilat aldusturiati, risalat majistir, kuliyat alqanun jamieat sirt, 2021/ 2022. http://dspace.su.edu.ly

    albuhuth walmaqalat

    • 1-'ahmad 'iikram falha, wadawlat 'ahmad eabdallah, taedil aldustur wa'atharuh fi taghyir khasayis aldasatira, majalat dirasat 'iiqlimiatin, markaz aldirasat al'iiqlimiat -jamieat almawsil, almujalad alkhamis, aleadad 14, 2009m.

    https://yarab.yabesh.ir/yarab/handle/yad/170161

    • 2- 'ahmad bitam, dawr alshaeb fi 'iiedad wataedil aldustur fi al'anzimat aldiymuqratiati, majalat albahith lildirasat al'akadimiati, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, aleadad alsaadisi, yunyu 2015m.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/6273

    • 3-alsaadiq bulearawi, 'athar althawrat ealaa alqawaeid aldusturiati, majalat 'abhath qanuniat wasiasiatin, jamieat jijl, aljazayar, almujalad 06, aleadad 01, yuniu 2021.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/154508

    • 4- biaism nghimish alghiribawi, musadiq eadil talb, almuealajat aldusturiat lilnaqs aldusturii " tashkhis wamuealajat dirasat fi 'iitar dustur aleiraq 2005 ", majalat aleulum alqanuniati, jamieat baghdad, almujalad 36, eadad khasa, disambir 2021m.
    • 5- du. barakat muhamad, 'asbab wa'ahdaf altaedil aldusturii aljazayirii dirasat fi zili altahawulat alearabiat alraahinati, majalat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat eabaas lighurur aljazayar, aleadad 05 yanayir 2016.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/10199

    • 6- jamal muhamad salim, altadakhul alkharijiu fi thawrat alrabie alearabii waneikasatuh ealaa al'amn alqawmii alearabii, majalat alghidir, aleadad 64, kharif 2013m.

    https://buescholar.bue.edu.eg/cgi/viewcontent

    • 7- husayn jabaar alnaayili, damanat taedil aldustur al'iinjlizi, majalat almuhaqiq alhuliu lileulum alqanuniat walsiyasiati, aleadad althaalithu, alsanat alsaadisati, 2015m.

    https://search.emarefa.net/ar/detail/BIM-594789

    • 8- zakari lamit, mubadarat alsharq al'awsat alkabira: aldawafiei, alkhalfiaati, almakhatiri, almajalat aljazayiriat lilsiyasat aleamati, aleadad 04, yunyu 2014m.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/18614

    • 9- da.salwaa fawzi aldighili, alraqabat ealaa altaedilat aldusturiati, majalat dirasat qanuniatin, kuliyat alqanun jamieat banghazi, aleadad 23, 2019m.
    • 10- dya' eabdalhamid eabdalwakil, dawr taedil aldustur fi daem khutat wajuhud al'iislah alsiyasiu, majalat jamieat alzaytunat lildirasat alqanuniati, almujalad 04, eadad khasa, 2023m.
    • 11- eabdallah khalaf alraqad, 'a. misheal muhamad alraqadi, taedil aldusturi, majalat dirasat wa'abhathi, jamieat zayaan eashur aljilfat, aljazayar, almujalad althaamina, aleadad 24, 30 sibtambar 2016m.
    • du.eamar eabdallah eumar 'ambark, thunayiyat alsultat altanfidhiat wifq altaedil aldusturii althaalith eashar 2023m, majalat aldirasat walbuhuth alqanuniati, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat almasilat aljazayar, almujalad 10, aleadad 01, yanayir 2025m.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/262170

    • da.muhamad 'abubakr eabdalmaqsud, alquyud alwaridat ealaa sultat taedil aldusturi, bahth muqadim lilmutamar alduwalii alraabie eashra, kuliyat alhuquq - jamieat almansurat, 'abril 2012m.
    • du.muhamad alnaasir bughizalat, dawafie altaedil aldusturi, majalat aleulum alqanuniat walsiyasiati, jamieat alwadi aljazayar, almujalad alsaabieu, aleadad althaalith (khas), 'uktubar 2016m.

    https://asjp.cerist.dz/en/article/6286

    • musaeid fatimat, altahawulat aldiymuqratiat fi 'amrika allaatiniati: namadhij mukhtaratan, dafatir alsiyasat walqanuni, jamieat qasidiun mirbah wariqlat - aljazayar, eadad khasa, 'abril 2011m.

    https://search.mandumah.com/Record/663129

    • misun tah husayn, fikrat aldustur alhayi fi alfiqh walqada' aldusturi, majalat jamieat babili-aleulum al'iinsaniati, almujalad 27, aleadad 01, 2019m.

    https://www.iraqoaj.net/iasj/article/163672

    • nurhan muhamad nabil, al'usus almuetamadat fi wade altaedilat aldusturiati, majalat jamieat alzaytunat al'urduniyat lildirasat alqanuniati, almujalad 04, 'iisdar khasa, 2023m.

    https://zjjls.zuj.edu.jo

    • d. yahyaa aljumlu, alraqabat ealaa dusturiat alqawanin fi almamlakat alliybiati, bahath manshur fi majalat alqanun walaiqtisadi, aleadad al'awala, alsanat alraabieat walthalathwn, maris 1964.

     

    aldasatir

    • aldustur alliybiu lisanat 1951m.
    • al'iielan aldusturii alliybii 2011m wataedilatuhi.
    • mashrue aldustur alliybii 2017m.
    • majmueat min aldasatir alearabiat wal'ajnabiati.

    almawaqie al'iiliktirunia

    • almawqie al'iiliktiruniu lilmahkamat aldusturiat aleulya almisriat

    https://www.sccourt.gov.eg

    • almawqie al'iilikturuniu lildasatir alealim

    https://www.constituteproject.org

    • almawqie al'iilikturuniu lisahifat alsharq al'awsat

    https:aawsat.com

    • almawqie al'iilikturuniu lisahifat alyawm alsaabie

    https://www.youm7.com

    • almawqie al'iilikturuniu lisahifat alsharq

    https://asharq.com