العدل بين الزوجات في القسم، صوره، ضوابطه، أحكامه في الفقه الإسلامي / Justice Between Wives In The Section, Its Forms, Controls, And Rulings In Islamic Jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الفجيرة، كلية الادآب والعاوم الإنسانية والاجتماعية بالإمارات الغربية المتحدة

المستخلص

جاء هذا البحث لتوضيح آراء الفقهاء في مسألة تعدد الزوجات والعدل بينهن في القسم لإبراز الرؤية الإسلامية للمرأة وتوضيح علو مكانتها في الشريعة الإسلامية. وقد اشتمل هذا البحث على مقدمة، وتمهيد، وثلاثة مباحث، وخاتمة. أما المقدمة فتحتوي على أسباب اختيار البحث، وأهدافه، وأهميته، والدراسات السابقة، ومنهج البحث، وإجراءاته، وخطته. والتمهيد جعلته في التعريف بالمصطلحات الواردة في عنوان البحث، والمبحث الأول: تعدد الزوجات في الشريعة الإسلامية، ويتضمن ثلاثة مطالب: المطلب الأول: مشروعية تعدد الزوجات وحكمه، والمطلب الثاني: أسباب تعدد الزوجات، والمطلب الثالث: ضوابط التعدد في الشريعة الإسلامية. والمبحث الثاني: مسألة الخلاف في القَسْم للبكر والثيب، ويتضمن أربعة مطالب: المطلب الأول: في القول الأول في مسألة القَسْم للبكر والثيب، وأدلتهم، والمطلب الثاني: في القول الثاني في مسألة القَسْم للبكر والثيب وأدلتهم، والمطلب الثالث: مناقشة القول الأول لأدلة القول الثاني، والمطلب الرابع: في القول المختار، وسببه والمبحث الثالث: مسألة الخلاف في القسم في السفر، ويتضمن ثلاثة مطالب: المطلب الأول: في القول الأول في مسألة القسم في السفر، وأدلتهم، والمطلب الثاني: في القول الثاني في مسألة القسم في السفر، وأدلتهم، والمطلب الثالث: في القول المختار، وسببه، وأما الخاتمة: فتشتمل على أهم النتائج، ثم قائمة المصادر والمراجع. وقد اعتمد البحث على المنهج الاستقرائي، والمنهج التحليلي والاستنباطي. وقد توصل البحث إلى نتائج أهمها: إثبات أهمية التشريع الإسلامي الخاص بإباحة تعدد الزوجات لما فيه من فوائد عظيمة على مستوى الفرد والمجتمع في الأمة الإسلامية، وأن المفهوم الشرعي للقسم بين الزوجات هو المبيت عندهن للصحبة والمؤانسة لا في المجامعة والمحبة، ومشروعيته ثابتة في الكتاب والسنة والإجماع، كما وضع الشرع الحنيف ضوابط دقيقة لنظام القسم وهي تمثل الأسس التي لابد منها لكي يستقيم البيت المسلم ويتجنب المخاطر والمزالق عند التطبيق، كما تترتب على مشروعية القسم بين الزوجات أحكام مختلفة بصفة الوجوب أو الندب أو التحريم أو الإباحة، لأن في مراعاتها تسديداً للخطوات وإزاحة للغشاوة التي افتعلها أعداء المسلمين للطعن بهذا الدين والتآمر على استقرار حياة المسلمين.
 
This current research came to clarify the views of jurists on the issue of polygamy and justice between them in the section to highlight the Islamic vision of women and clarify their high status in Islamic law. This research included an introduction, a preface, three chapters, and a conclusion. The introduction contains the reasons for choosing the research, its objectives, its importance, previous studies, the research methodology, its procedures, and its plan. And the preface. The first chapter: Polygamy in Islamic law, and includes three demands: The first demand: The legitimacy of polygamy and its ruling, the second demand: The reasons for polygamy, and the third demand: The controls of polygamy in Islamic law. The second section: The issue of disagreement over the division of time for virgins and previously married women, and includes three topics: The first topic: Al-Shafi'i's opinion on the division of time for virgins and previously married women and his evidence, The second topic: The opinion of the opponents and their evidence, and the third topic: Imam Al-Shafi'i's discussion of the opponents. The third topic: The issue of disagreement over the division during travel, and includes two topics: The first topic: Imam Al-Shafi'i's opinion on the issue and his evidence, and the second topic: The opinion of the opponents and their evidence. As for the conclusion, it includes the most important results, then a list of sources and references. The research relied on the inductive method, the analytical method, and the deductive method. The research reached the most important results: proving the importance of Islamic legislation regarding the permissibility of polygamy for its great benefits on the individual and societal levels in the Islamic nation, and that the legal concept of division among wives is spending the night with them for companionship and sociability, not for sexual intercourse and love, and its legitimacy is established in the Qur’an, Sunnah and consensus, as the Noble Sharia has set precise controls for the division system, which represent the foundations that are necessary for the Muslim home to be straight and avoid risks and pitfalls when applied, as well as the legitimacy of division among wives entails different rulings in the form of obligation, recommendation, prohibition or permissibility, because observing them corrects the steps and removes the veil that the enemies of Muslims have created to challenge this religion and conspire against the stability of Muslims’ lives.

الكلمات الرئيسية


  • أولًا: القرآن الكريم.

    ثانيًا: من كتب التفسير وعلوم القرآن:

    • البحر المحيط في التفسير: لأبي حيان محمد بن يوسف بن علي بن يوسف بن حيان أثير الدين الأندلسي (المتوفى: 745هــ)، تحقيق: صدقي محمد جميل، الناشر: دار الفكر -بيروت- الطبعة: 1420 هــ.
    • تفسير الشعراوي – الخواطر: للشيخ محمد متولي الشعراوي (المتوفى: 1418هــ)، الناشر: مطابع أخبار اليوم، 1997م.
    • تفسير القرآن العظيم: لأبي الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي البصري ثم الدمشقي (المتوفى: 774هــ)، تحقيق: سامي بن محمد سلامة، الناشر: دار طيبة للنشر والتوزيع، الطبعة: الثانية 1420هــ - 1999 م.
    • تفسير التحرير والتنوير: لمحمد الطاهر بن عاشور، طبعة الدار التونسية للنشر،١٩٨٤م.
    • تفسير الماتريدي (تأويلات أهل السنة): لمحمد بن محمد بن محمود، أبو منصور الماتريدي (المتوفى: 333هــ)،تحقيق: د. مجدي باسلوم، الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، لبنان، الطبعة: الأولى، 1426 هــ - 2005 م.
    • جامع البيان في تأويل القرآن: لمحمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملي، أبو جعفر الطبري (المتوفى: 310هــ)، تحقيق: أحمد محمد شاكر، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1420 هــ - 2000 م.
    • الجامع لأحكام القرآن: لأبي عبد الله محمد بن أحمد، شمس الدين القرطبي (المتوفى: 671هــ) تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، الناشر: دار الكتب المصرية القاهرة، الطبعة: الثانية، 1384هــ - 1964 م.
    • فتحُ البيان في مقاصد القرآن: لأبي الطيب محمد صديق خان بن حسن بن علي ابن لطف الله الحسيني البخاري القِنَّوجي (المتوفى: 1307هــ)، عني بطبعهِ وقدّم له وراجعه: خادم العلم عَبد الله بن إبراهيم الأنصَاري، الناشر: المَكتبة العصريَّة للطبَاعة والنّشْر، صَيدَا بَيروت، عام النشر: 1412 هــ - 1992 م.
    • الكشاف عن حقائق التنزيل وعيون الأقاويل في وجوه التأويل، لأبي القاسم محمود بن عمر الزمخشري الخوارزمي (المتوفى: 538هــ)، دار النشر: دار إحياء التراث العربي بيروت- بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ، تحقيق: عبد الرزاق المهدي.

     ثالثًا: من كتب السنة وشروحها:

    • الأحكام الوسطى من حديث النبي - صلى الله عليه وسلم -: لعبد الحق بن عبد الرحمن بن عبد الله بن الحسين بن سعيد إبراهيم الأزدي، الأندلسي الأشبيلي، المعروف بابن الخراط (المتوفى: 581 هــ)، تحقيق: حمدي السلفي، صبحي السامرائي، الناشر: مكتبة الرشد للنشر والتوزيع، الرياض - المملكة العربية السعودية، عام النشر: 1416 هــ - 1995 م.
    • الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان: لمحمد بن حبان بن أحمد بن حبان بن معاذ بن مَعْبدَ، التميمي، أبو حاتم، الدارمي، البُستي (المتوفى: 354هــ)، ترتيب: الأمير علاء الدين علي بن بلبان الفارسي (المتوفى: 739 هــ)، حققه وخرج أحاديثه وعلق عليه: شعيب الأرنؤوط، الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت، الطبعة: الأولى، 1408 هــ - 1988م.
    • البدرُ التمام شرح بلوغ المرام: للحسين بن محمد بن سعيد اللاعيّ، المعروف بالمَغرِبي (المتوفى: 1119 هــ)، تحقيق: علي بن عبد الله الزبن، الناشر: دار هجر، الطبعة: الأولى- (1414هــ - 1994 م).
    • التلخيص الحبير: لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هــ)،تحقيق: الدكتور محمد الثاني بن عمر بن موسى، الناشر: دار أضواء السلف، الطبعة: الأولى، 1428هــ - 2007م.
    • جامع الأحاديث: (ويشتمل على جمع الجوامع للسيوطي والجامع الأزهر وكنوز الحقائق للمناوي، والفتح الكبير للنبهاني)،لعبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هــ)،ضبط نصوصه وخرج أحاديثه: فريق من الباحثين بإشراف: د/ على جمعة (مفتي الديار المصرية)، طبع على نفقة: د/ حسن عباس زكى.
    • الدراية في تخريج أحاديث الهداية: لأبي الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (المتوفى: 852هــ)- تحقيق: السيد عبد الله هاشم اليماني المدني- الناشر: دار المعرفة بيروت، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • سنن أبي داود: لأبي داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي (المتوفى: 275هــ)- تحقيق: محمد محيى الدين عبد الحميد- الناشر: المكتبة العصرية، صيدا بيروت- بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • سنن الترمذي: في سننه: لمحمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هــ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرين.
    • السنن الكبرى: لأبي بكر أحمد بن الحُسَين بن عليٍّ البيهقي (384 - 458 هــ) تحقيق: الدكتور عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: مركز هجر للبحوث والدراسات العربية والإسلامية (الدكتور / عبد السند حسن يمامة)، الطبعة: الأولى، 1432 هــ - 2011 م.
    • شرح سنن ابن ماجة: المسمى «مرشد ذوي الحجا والحاجة إلى سنن ابن ماجه والقول المكتفى على سنن المصطفى»، لمحمد الأمين بن عبد الله بن يوسف بن حسن الأُرمي العَلًوي الأثيوبي الهَرَري الكري البُوَيطي، مراجعة لجنة من العلماء برئاسة: الأستاذ الدكتور هاشم محمد علي حسين مهدي، الناشر: دار المنهاج، المملكة العربية السعودية جدة- الطبعة: الأولى، 1439 هــ - 2018م.
    • صحيح البخاري: لمحمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي- الناشر: دار ابن كثير، اليمامةبيروت- الطبعة الثالثة، 1407 هـ- 1987- م تحقيق: د. مصطفى ديب البغا.
    • صحيح مسلم: لأبي الحسين مسلم بن الحجاج القشيري النيسابوري( المتوفى: 261 هــ) تحقيق: مجموعة من المحققين- الناشر: دار الجيل بيروت- الطبعة: مصورة من الطبعة التركية المطبوعة في استانبول سنة 1334هــ.
    • عون المعبود شرح سنن أبي داود: لأبي الطيب محمد أشرف بن أمير بن علي بن حيدر، أبو عبد الرحمن، شرف الحق، الصديقي، العظيم آبادي (المتوفى: 1329هــ)، تحقيق: عبد الرحمن محمد عثمان، دار النشر: المكتبة السلفية المدينة المنورة، الطبعة: الثانية 1388هــ، 1968م.
    • فتح الباري شرح صحيح البخاري: لأحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، الناشر: دار المعرفة - بيروت، 1379هـ،رقم كتبه وأبوابه وأحاديثه: محمد فؤاد عبد الباقي، قام بإخراجه وصححه وأشرف على طبعه: محب الدين الخطيب، عليه تعليقات العلامة: عبد العزيز بن عبد الله بن باز.
    • المستدرك على الصحيحين: للحافظ أبو عبد الله الحاكم النيسابوري (405 هــ)، الناشر: دار المعرفة بيروت- بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ، بإشراف: د/ يوسف المرعشلي، وبتحقيق مصطفى عبد القادر عطا.
    • مسند الإمام أحمد بن حنبل: لأبي عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هــ)،تحقيق: شعيب الأرنؤوط -وعادل مرشد، وآخرون، إشراف: د عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1421 هــ - 2001 م.
    • المصنف: لأبي بكر عبد الرزاق بن همام بن نافع الحميري اليماني الصنعاني (المتوفى: 211هــ)،المحقق: حبيب الرحمن الأعظمي، الناشر: المجلس العلمي- الهند- يطلب من: المكتب الإسلامي بيروت- الطبعة: الثانية، 1403هـ.
    • المنتقى شرح الموطأ: لأبي الوليد سليمان بن خلف بن سعد بن أيوب بن وارث القرطبي الباجي الأندلسي (المتوفى: 474هــ)،الناشر: مطبعة السعادة - بجوار محافظة مصر، الطبعة: الأولى، 1332 هــ.

    رابعًا: من كتب اللغة ومعاجمها:

    • تاج العروس من جواهر القاموس: لمحمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي (المتوفى: 1205هــ)، تحقيق: مجموعة من المحققين، الناشر: دار الهداية، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • القاموس المحيط: لمجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروز آبادي (المتوفى: 817هــ)، تحقيق: مكتب تحقيق التراث في مؤسسة الرسالة، بإشراف: محمد نعيم العرقسُوسي، الناشر: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت - لبنان الطبعة: الثامنة، 1426 هــ - 2005م.
    • لسان العرب: لمحمد بن مكرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الإفريقي (المتوفى: 711هــ)، الناشر: دار صادر بيروت، الطبعة: الثالثة - 1414 هــ.
    • المصباح المنير في غريب الشرح الكبير: لأحمد بن محمد بن علي الفيومي، ثم الحموي، أبو العباس (المتوفى: نحو 770هــ)، الناشر: المكتبة العلمية بيروت- بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • المعجم الوسيط: لمجمع اللغة العربية، في القاهرة، (إبراهيم مصطفى / أحمد الزيات / حامد عبد القادر / محمد النجار)، الناشر: دار الدعوة، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.

    خامسًا: من كتب الفقه المذهبي:

    أ-من كتب الفقه الحنفي:

    • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: لعلاء الدين، أبو بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني (المتوفى: 587هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الثانية، 1406هــ - 1986م.
    • بداية المبتدي في فقه الإمام أبي حنيفة: لعلي بن أبي بكر بن عبد الجليل الفرغاني المرغيناني، أبو الحسن برهان الدين (المتوفى: 593هــ)،الناشر: مكتبة ومطبعة محمد علي صبح- في القاهرة، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • البناية شرح الهداية: لأبي محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابي الحنفي بدر الدين العيني (المتوفى: 855هــ)-الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، لبنان الطبعة: الأولى، 1420 هــ - 2000 م.
    • تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ: لعثمان بن علي بن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي (المتوفى: 743 هــ).
    • حاشية الشلبي: لشهاب الدين أحمد بن محمد بن أحمد بن يونس بن إسماعيل بن يونس الشِّلْبِيِّ (المتوفى: 1021 هــ)، الناشر: المطبعة الكبرى الأميرية - بولاق، في القاهرة، الطبعة: الأولى، 1313هــ.
    • رد المحتار على الدر المختار: لمحمد أمين بن عمر بن عبد العزيز، المعروف بابن عابدين الدمشقي الحنفي(المتوفى: 1252هــ)،الناشر: دار الفكر-بيروت- الطبعة: الثانية، 1412هــ - 1992م.
    • العناية شرح الهداية، لمحمد بن محمد بن محمود، أكمل الدين أبو عبد الله ابن الشيخ شمس الدين ابن الشيخ جمال الدين الرومي البابرتي (المتوفى: 786هــ)، الناشر: دار الفكر-الطبعة: بدون طبعة، وبدون تاريخ.
    • لسان الحكام في معرفة الأحكام: لأحمد بن محمد بن محمد، أبو الوليد، لسان الدين ابن الشِّحْنَة الثقفي الحلبي (المتوفى: 882هــ)، الناشر: البابي الحلبي في القاهرة، الطبعة: الثانية، 1393 1973م.
    • المبسوط: لمحمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي (المتوفى: 483هــ)، الناشر: دار المعرفة- بيروت- الطبعة: بدون رقم طبعة- تاريخ النشر: 1414هــ - 1993م.

    ب-من كتب الفقه المالكي:

    • بداية المجتهد ونهاية المقتصد: لأبي الوليد محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبي الشهير بابن رشد الحفيد (المتوفى: 595هــ)، الناشر: دار الحديث في القاهرة، الطبعة: بدون رقم طبعة، تاريخ النشر: 1425هــ - 2004 م.
    • التاج والإكليل لمختصر خليل: لمحمد بن يوسف بن أبي القاسم بن يوسف العبدري الغرناطي، أبو عبد الله المواق المالكي (المتوفى: 897هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1416هــ-1994م.
    • الذخيرة: لأبي العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هــ)، المحقق: محمد حجي، وآخرون، الناشر: دار الغرب الإسلامي- بيروت، الطبعة: الأولى، 1994م.
    • القوانين الفقهية: لأبي القاسم، محمد بن أحمد بن محمد بن عبد الله، ابن جزي الكلبي الغرناطي (المتوفى: 741هــ)، بدون معلومات نشر.
    • المدونة الكبرى: لمالك بن أنس بن مالك بن عامر الأصبحي المدني (المتوفى: 179هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1415هــ - 1994م.
    • منح الجليل شرح مختصر خليل، لمحمد بن أحمد بن محمد عليش، أبو عبد الله المالكي (المتوفى: 1299هــ)- الناشر: دار الفكر بيروت- الطبعة: بدون طبعة- 1409هــ/1989م.
    • مواهب الجليل في شرح مختصر خليل: لشمس الدين أبو عبد الله محمد بن محمد بن عبدالرحمن الطرابلسي المغربي، المعروف بالحطاب الرُّعيني المالكي (المتوفى: 954هــ)،الناشر: دار الفكر، الطبعة: الثالثة، 1412هــ - 1992م.

    ج-من كتب الفقه الشافعي:

    • الأم: لأبي عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي (المتوفى: 204هــ)،الناشر: دار المعرفة - الطبعة: بدون رقم طبعة، سنة النشر: 1410هــ/1990م.
    • حاشيتا قليوبي وعميرة: لأحمد سلامة القليوبي، وأحمد البرلسي عميرة، دار الفكر بيروت- الطبعة: بدون رقم طبعة، 1415هــ-1995م.
    • الحاوي الكبير: لأبي الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي (المتوفى: 450هــ)، دار النشر / دار الفكر بيروت، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • المجموع شرح المهذب: (مع تكملة السبكي والمطيعي): لأبي زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هــ)، الناشر: دار الفكر، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج: لشمس الدين، محمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي (المتوفى: 977هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1415هــ - 1994م.
    • الوسيط في المذهب: لأبي حامد محمد بن محمد الغزالي الطوسي (المتوفى: 505هــ)، تحقيق: أحمد محمود إبراهيم , محمد محمد تامر، الناشر: دار السلام القاهرة، الطبعة: الأولى، 1417هـ.

     د-من كتب الفقه الحنبلي:

    • الإقناع في فقه الإمام أحمد بن حنبل، لموسى بن أحمد بن موسى بن سالم بن عيسى بن سالم الحجاوي المقدسي، ثم الصالحي، شرف الدين، أبو النجا (المتوفى: 968هــ)- المحقق: عبد اللطيف محمد موسى السبكي- الناشر: دار المعرفة بيروت - لبنان بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • الكافي في فقه الإمام أحمد: لأبي محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة، ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة (المتوفى: 620هــ)،الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1414 هــ - 1994م.
    • المغني في فقه الإمام أحمد بن حنبل الشيباني: لأبي محمد موفق الدين الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هــ)،الناشر: دار الفكر بيروت- الطبعة الأولى، 1405 هـ.

    هـ- من كتب الفقه الظاهري:

    • المحلَّى بالآثار: لأبي محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي الظاهري (ت: 456هــ)، الناشر: دار الفكر - بيروت- الطبعة: بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • مراتب الإجماع في العبادات والمعاملات والاعتقادات: لأبي محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (المتوفى: 456هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت- بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.

    سادسًا: من كتب أصول الفقه وقواعده الكلية:

    • الْأَشْبَاهُ وَالنَّظَائِرُ عَلَى مَذْهَبِ أَبِيْ حَنِيْفَةَ النُّعْمَانِ: لزين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بابن نجيم المصري (المتوفى: 970هــ)، وضع حواشيه وخرج أحاديثه: الشيخ: زكريا عميرات، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان- الطبعة: الأولى، 1419 هــ - 1999 م.
    • الأشباه والنظائر: لتاج الدين عبد الوهاب بن تقي الدين السبكي (المتوفى: 771هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية- الطبعة: الأولى 1411هــ- 1991م.
    • الإبهاج في شرح المنهاج: (منهاج الوصول إلي علم الأصول للقاضي البيضاوي( المتوفي سنه 785هــ)، لتقي الدين أبو الحسن علي بن عبد الكافي بن علي بن تمام بن حامد بن يحيي السبكي وولده تاج الدين أبو نصر عبد الوهاب، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، عام النشر: 1416هــ - 1995 م.
    • القواعد الفقهية: ليعقوب الباحسين، الناشر: طبعة: مكتبة الرشد- الرياض- الطبعة: الأولى 1418-1998م-.
    • المستصفى: لأبي حامد محمد بن محمد الغزالي الطوسي (المتوفى: 505هــ)، تحقيق: محمد عبد السلام عبد الشافي- الناشر: دار الكتب العلمية- الطبعة: الأولى، 1413هــ - 1993م.

    سابعًا: من الكتب الفقهية العامة:

    • الفقه على المذاهب الأربعة: لعبد الرحمن الجزيري الناشر، دار إحياء التراث العربي - بيروت- لبنان، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • مختصر اختلاف العلماء: لأبي جعفر أحمد بن محمد بن سلامة بن عبد الملك بن سلمة الأزدي الحجري المصري المعروف بالطحاوي (المتوفى: 321هــ) تحقيق: د/ عبد الله نذير أحمد- الناشر: دار البشائر الإسلامية بيروت- الطبعة: الثانية، 1417هـ.
    • الموسوعة الفقهية الكويتية: صادرة عن: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية الكويت- الطبعة: (من 1404 - 1427 هــ).

    ثامنًا: من الأبحاث العلمية:

    • تعدد الزوجات في الإسلام: لمحمد بن مسفر الطويل الزهراني، طبعة: دار أم القرى للطباعة، بدون رقم طبعة، وبدون تاريخ.
    • تعدد الزوجات في الإسلام كيف ولماذا: رعد كامل مصطفى الحيالي، 1990م.
    • تعدد الزوجات في الشريعة الإسلامية: للدكتور/ عبد الناصر توفيق العطار، الناشر: المكتبة الأزهرية للتراث، القاهرة، الجزيرة للنشر والتوزيع، الطبعة الأولى، 1432هـ-2012م.
    • تعدد الزوجات من النواحي الدينية والاجتماعية والقانونية: للدكتور/ عبد الناصر توفيق العطار، الناشر: الشركة المصرية للطباعة والنشر، القاهرة، الطبعة الخامسة، 1972م.
    • تعدد الزوجات بين حقائق التنزيل وافتراءات التضليل: لمحمود محمد غريب، من علماء الأزهر الشريف والموجه الديني لشباب جامع القاهرة، الناشر: دار القلم للتراث في القاهرة، الطبعة الثانية،1423هـ- 2004م.
    • تعدد الزوجات في الإسلام: لعبد الله ناصح علوان، الناشر: دار السلام، للطباعة والنشر والتوزيع والترجمة، في القاهرة مصر، الطبعة التاسعة، بدون سنة نشر.
    • تعدد الزوجات وأهميته للمجتمع المسلم: لياسر بن عقيل الطريقي، بحث منشور في مجلة الرئاسة العام للبحوث العلمية والإفتاء.
    • الحقوق المادية للزوجة: لنور الدين أبو لحية، الناشر: دار الأنوار، الطبعة: الثانية،1437هـ.

    تاسعًا: من المعاجم الفقهية:

    • مُعجم لُغة الفقهاء: لمحمد رواس قلعجي - وحامد صادق قنيبي، الناشر: دار النفائس، الطبعة: الثانية، 1408 هــ - 1988 م.
    • معجم المصطلحات والألفاظ الفقهية: د/ محمود عبد الرحمن عبد المنعم (٣ / ٤٣٢) ط. دار الفضيلة - القاهرة.

     عاشرًا: من الكتب العامة:

    • حادي الأرواح على هامش إعلام الموقعين: لمحمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (المتوفى: 751هــ)، مكتبة دار التراث - ۱۹۹۱م.
    • عدالة الشهود عند الفقهاء: د/ أفنان بنت محمد عبد المجيد تلمساني، مجلة العدد، العدد، (44)، شوال 1430هـ، المملكة العربية السعودية، الرياض، وزارة العدل.
    • الفكر الإسلامي والتطور: د/ محمد فتحي عثمان، الناشر: الدار الكويتية الطبعة: الثانية، 1388 هــ- 1969م.
    • المرأة في القرآن: للعقاد، مؤسسة هنداوي للتعليم والثقافة - مصر ۲۰۱۲م.
    • المرشد السليم في المنطق الحديث والقديم: د. عوض الله حجازي، ط/ دار الطباعة المحمدية، القاهرة، الطبعة: الثانية.
    • المفصل في أحكام المرأة المسلمة والبيت المسلم في الشريعة الإسلامية: للدكتور/ لعبد الكريم زيدان، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى-1313هـ-1993م.
    • مناهج البحوث وكتابتها: ليوسف القاضي، ط/ طبعة دار المريخ، الرياض، 1404هـ.

     

    References:

     

    1: alquran alkarim.

    2: min kutub altafsir waeulum alquran:

    • albahr almuhit fi altafsiri: li'abi hayaan muhamad bin yusif bin ealii bin yusif bin hayaan 'uthir aldiyn al'andalusii (almutawafaa: 745hi), tahqiqu: sidqi muhamad jamil, alnaashir: dar alfikr -biruta- altabeati: 1420 hi.
    • tafsir alshaerawii - alkhawatiru: lilshaykh muhamad mutualiy alshaerawi (almutawafaa: 1418hi), alnaashir: mutabie 'akhbar alyawmi, 1997m.
    • tafsir alquran aleazimi: li'abi alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii albasrii thuma aldimashqii (almutawafaa: 774hi), tahqiqu: sami bin muhamad salamata, alnaashir: dar tiibat lilnashr waltawziei, altabeati: althaaniat 1420hi - 1999 mi.
    • tafsir altahrir waltanwiri: limuhamad altaahir bin eashur, tabeat aldaar altuwnusiat lilnashri,1984m.
    • tafsir almatridi (tawilat 'ahl alsunati): limuhamad bin muhamad bin mahmud, 'abu mansur almatridii (almutawafaa: 333hi),tahqiqu: du. majdi baslum, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1426 ha - 2005 mi.
    • jamie albayan fi tawil alqurani: limuhamad bin jarir bin yazid bin kathir bin ghalib alamli, 'abu jaefar altabari (almutawafaa: 310hi), tahqiqu: 'ahmad muhamad shakiri, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1420 ha - 2000 mi.
    • aljamie li'ahkam alqurani: li'abi eabd allah muhamad bin 'ahmada, shams aldiyn alqurtibii (almutawafaa: 671hi) tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish, alnaashir: dar alkutub almisriat - alqahiratu, altabeatu: althaaniatu, 1384hi - 1964 mi.
    • fth albayan fi maqasid alqurani: li'abi altayib muhamad sidiyq khan bin hasan bin ealiin aibn lutf allah alhusaynii albukharii alqinnawjy (almutawafaa: 1307hi), eaniy btbeh wqddm lah warajieah: khadim alealam eabd allah bin 'iibrahim alansary, alnaashir: almaktbt alesryat lltbaet walnnshr, sayda - bayrwt, eam alnashr: 1412 ha - 1992 mi.
    • alkashaf ean haqayiq altanzil waeuyun al'aqawil fi wujuh altaawili, li'abi alqasim mahmud bin eumar alzumakhshari alkhawarizmi (almutawafaa: 538h), dar alnashri: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut- bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi, tahqiqi: eabd alrazaaq almahdi.

    3: min kutub alsuna washuruhiha:

    • al'ahkam alwustaa min hadith alnabii - salaa allah ealayh wasalam -: lieabd alhaqi bin eabd alrahman bin eabd allh bin alhusayn bin saeid 'iibrahim al'azdi, al'andalusii al'ashbili, almaeruf biabn alkharaat (almutawafaa: 581 hi), tahqiqu: hamdi alsalafi, subhi alsaamaraayiy, alnaashir: maktabat alrushd lilnashr waltawziei, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiati, eam alnashri: 1416 ha - 1995 mi.
    • al'iihsan fi taqrib sahih aibn hiban: limuhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin mueadh bin maebda, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafaa: 354hi), tartibi: al'amir eala' aldiyn eali bin balban alfarisii (almutawafaa: 739 ha), haqaqah wakharaj 'ahadithah waealaq ealayhi: shueayb al'arnawuwta, alnaashir: muasasat alrisalati, bayrut, altabeata: al'uwlaa, 1408 ha - 1988m.
    • albdr altamaam sharh bulugh almurami: lilhusayn bin muhamad bin saeid allaey, almaeruf balmaghriby (almutawafaa: 1119 hi), tahqiqu: eali bin eabd allah alzaban, alnaashir: dar hajar, altabeati: al'uwlaa- (1414hi - 1994 mi).
    • altalkhis alhubayr: li'abi alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalani (almutawafaa: 852hi),tahqiqu: alduktur muhamad althaani bin eumar bin musaa, alnaashir: dar 'adwa' alsalaf, altabeati: al'uwlaa, 1428hi - 2007m.
    • jamie al'ahaditha: (wayashtamil ealaa jame aljawamie lilsuyutii waljamie al'azhar wakunuz alhaqayiq lilmanawi, walfath alkabir lilnibahani),laeabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutii (almutawafaa: 911hi),dabt nususih wakharaj 'ahadithahu: fariq min albahithin bi'iishrafi: da/ ealaa jumea (mufatay aldiyar almisriati), tabe ealaa nafaqati: du/ hasan eabaas zakaa.
    • aldirayat fi takhrij 'ahadith alhidayati: li'abi alfadl 'ahmad bin eali bin muhamad bin 'ahmad bin hajar aleasqalanii (almutawafaa: 852hi)- tahqiqu: alsayid eabd allah hashim alyamani almadani- alnaashir: dar almaerifat - bayrut, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • sunan 'abi dawud: li'abi dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidaad bin eamrw al'azdi (almutawafaa: 275hi)- tahqiqu: muhamad mahyaa aldiyn eabd alhamid- alnaashir: almaktabat aleasriatu, sayda - bayrut- bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • sunan altirmidhi: fi sununihi: limuhamad bin eisaa bin sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa (almutawafaa: 279hi), alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi, tahqiqi: 'ahmad muhamad shakir wakhrin.
    • alsunan alkubraa: li'abi bakr 'ahmad bin alhusayn bin ely albayhaqi (384 - 458 hu) tahqiqu: alduktur eabd allah bin eabd almuhsin alturki, alnaashir: markaz hajr lilbuhuth waldirasat alearabiat wal'iislamia (alduktur / eabd alsand hasan yamama), altabeata: al'uwlaa, 1432 ha - 2011 mi.
    • sharah sunan aibn majat: almusamaa <<murshid dhawi alhaja walhajat 'iilaa sunan aibn majah walqawl almuktafaa ealaa sunan almustafaa>>, limuhamad al'amin bin eabd allah bin yusif bin hasan al'urmy alealanwy al'athyubi alharary alkarii albuayty, murajaeat lajnat min aleulama' biriasati: al'ustadh alduktur hashim muhamad eali husayn mahdi, alnaashir: dar alminhaji, almamlakat alearabiat alsaeudiat - jidat- altabeati: al'uwlaa, 1439 ha - 2018m.
    • shih albukhari: limuhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukharii aljaeafi- alnaashir: dar aibn kathir, alyamamat - bayrut- altabeat althaalithata, 1407 ha- 1987- m tahqiqi: du. mustafaa dib albugha.
    • shih muslimin: li'abi alhusayn muslim bin alhajaaj alqushayrii alniysaburi( almutawafaa: 261 hu) tahqiqu: majmueat min almuhaqiqina- alnaashir: dar aljil - bayrut- altabeatu: musawaratan min altabeat alturkiat almatbueat fi aistanbul sanat 1334h.
    • eun almaebud sharh sunan 'abi dawud: li'abi altayib muhamad 'ashraf bin 'amir bin eali bin haydar, 'abu eabd alrahman, sharaf alhaq, alsadiyqi, aleazim abadi (almutawafaa: 1329h), tahqiqu: eabd alrahman muhamad euthman, dar alnashri: almaktabat alsalafiat almadinat almunawarati, altabeatu: althaaniat 1388h, 1968m.
    • fath albari sharh sahih albukhari: li'ahmad bin eali bin hajar 'abu alfadl aleasqalaniu alshaafieii, alnaashir: dar almaerifat - bayrut, 1379ha,raqm kutubih wa'abwabih wa'ahadithihi: muhamad fuad eabd albaqi, qam bi'iikhrajih wasahhih wa'ashraf ealaa tabeihi: muhibu aldiyn alkhatibi, ealayh taeliqat alealaamati: eabd aleaziz bin eabd allah bin bazi.
    • alimustadrak ealaa alsahihayni: lilhafiz 'abu eabd allah alhakim alnaysaburi (405 h), alnaashir: dar almaerifat - bayrut- bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi, bi'iishrafi: du/ yusif almireashli, wabitahqiq mustafaa eabd alqadir eata.
    • msnid al'iimam 'ahmad bin hanbal: li'abi eabd allh 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241hi),tahqiqu: shueayb al'arnawuwt -waeadil murshid, wakhrun, 'iishrafi: d eabd allah bin eabd almuhsin alturki, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1421 ha - 2001 mi.
    • almusanafi: li'abi bakr eabd alrazaaq bin humam bin nafie alhimyri alyamani alsaneani (almutawafaa: 211ha),almuhaqaq: habib alrahman al'aezami, alnaashiru: almajlis alealamiu- alhindi- yatlub min: almaktab al'iislamii - bayrut- altabeata: althaaniata, 1403h.
    • almuntaqaa sharh almuata: li'abi alwalid sulayman bin khalaf bin saed bin 'ayuwb bin warith alqurtubii albaji al'andalusii (almutawafaa: 474hi),alnaashir: matbaeat alsaeadat - bijiwar muhafazat masr, altabeati: al'uwlaa, 1332 hi.

    4: min kutub allugha wamaeajimiha:

    • taj alearus min jawahir alqamusa: lmhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni, 'abu alfayda, almlqqb bimurtadaa, alzzabydy (almutawafaa: 1205hi), tahqiqu: majmueat min almuhaqiqina, alnaashir: dar alhidayati, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • alqamus almuhita: limajd aldiyn 'abu tahir muhamad bin yaequb alfayruz abadi (almutawafaa: 817hi), tahqiqu: maktab tahqiq alturath fi muasasat alrisalati, bi'iishrafi: muhamad naeim alerqsusy, alnaashir: muasasat alrisalat liltibaeat walnashr waltawzie, bayrut - lubnan altabeati: althaaminati, 1426 ha - 2005m.
    • lisan alearabi: limuhamad bin makram bin ealaa, 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari al'iifriqiu (almutawafaa: 711h), alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414 ha.
    • almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabiri: li'ahmad bin muhamad bin eali alfiuwmi, thuma alhamawi, 'abu aleabaas (almutawafaa: nahw 770h), alnaashir: almaktabat aleilmiat - bayrut- bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • almuejam alwasiti: limajmae allughat alearabiati, fi alqahirati, ('iibrahim mustafaa / 'ahmad alzayaat / hamid eabd alqadir / muhamad alnajar), alnaashir: dar aldaewati, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.

    5: min kutub alfiqh almadhhabi:

    kutub alfiqh alhanafii:

    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: lieala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bn 'ahmad alkasani (almutawafaa: 587hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: althaaniati, 1406hi - 1986m.
    • bidayat almubtadi fi fiqh al'iimam 'abi hanifat: lieali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alfirghaniu almarghinani, 'abu alhasan burhan aldiyn (almutawafaa: 593ha),alnaashar: maktabat wamatbaeat muhamad eali sabha- fi alqahirati, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • albinayat sharh alhidayati: li'abi muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabi alhanafii badr aldiyn aleaynii (almutawafaa: 855h)-alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan altabeati: al'uwlaa, 1420 ha - 2000 mi.
    • tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbii: laeuthman bin eali bin mahjin albarieii, fakhr aldiyn alziyleii alhanafii (almutawafaa: 743 h).
    • hashiat alshalbi: lishihab aldiyn 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin yunis bin 'iismaeil bin yunis alshshilbi (almutawafaa: 1021 hi), alnaashir: almitbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, fi alqahirati, altabeatu: al'uwlaa, 1313h.
    • rad almuhtar ealaa alduri almukhtar: limuhamad 'amin bin eumar bin eabd aleaziza, almaeruf biabn eabidin aldimashqii alhanfi(almutawafaa: 1252ha),alnaashir: dar alfikiri-birut- altabeati: althaaniati, 1412hi - 1992m.
    • aleinayat sharh alhidayati, limuhamad bin muhamad bin mahmud, 'akmal aldiyn 'abu eabd allah aibn alshaykh shams aldiyn aibn alshaykh jamal aldiyn alruwmiu albabirati (almutawafaa: 786hi), alnaashir: dar alfikri-altabeati: bidun tabeatin, wabidun tarikhi.
    • lisan alhukaam fi maerifat al'ahkami: li'ahmad bin muhamad bin muhamad, 'abu alwalid, lisan aldiyn abn alshshihnat althaqafii alhalabii (almutawafaa: 882h), alnaashir: albabi alhalabii - fi alqahirati, altabeati: althaaniati, 1393 - 1973m.
    • almabsuta: limuhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsii (almutawafaa: 483hi), alnaashir: dar almaerifati- bayruta- altabeatu: bidun raqm tabeati- tarikh alnashr: 1414hi - 1993m.

    kutub alfiqh almaliki:

    • bidayat almujtahid wanihayat almuqtasid: li'abi alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtubii alshahir biaibn rushd alhafid (almutawafaa: 595hi), alnaashir: dar alhadith - fi alqahirati, altabeati: bidun raqm tabeati, tarikh alnashr: 1425h - 2004 mi.
    • altaj wal'iiklil limukhtasar khalil: limuhamad bin yusif bin 'abi alqasim bin yusif aleabdari algharnati, 'abu eabd alllh almawaq almaliki (almutawafaa: 897hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1416h-1994m.
    • aldhakhirati: li'abi aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqarafi (almutawafaa: 684h), almuhaqaqi: muhamad haji, wakhrun, alnaashir: dar algharb al'iislami- bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1994m.
    • alqawanin alfiqhiati: li'abi alqasima, muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin eabd allahi, abn jizi alkalbii algharnatii (almutawafaa: 741hi), bidun maelumat nashra.
    • almudawanat alkubraa: limalik bin 'anas bin malik bin eamir al'asbahii almadanii (almutawafaa: 179hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1415hi - 1994mi.
    • manah aljalil sharh mukhtasar khalil, limuhamad bin 'ahmad bin muhamad ealish, 'abu eabd allah almaliki (almutawafaa: 1299h)- alnaashir: dar alfikr - bayrut- altabeata: bidun tabeati- 1409h/1989m.
    • mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalil: lishams aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin muhamad bin eabdalrahman altarabulsi almaghribi, almaeruf bialhitab alrrueyny almalikii (almutawafaa: 954ha),alnaashir: dar alfikri, altabeati: althaalithati, 1412hi - 1992m.

    kutub alfiqh alshaafiea:

    • al'um: li'abi eabd allh muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie bin eabd almutalib bin eabd manaf almatlabii alqurashii almakiyi (almutawafaa: 204hi),alnaashir: dar almaerifat - altabeatu: bidun raqm tabeati, sanat alnashri: 1410h/1990m.
    • hashita qalyubi waeumayrat: li'ahmad salamat alqilyubi, wa'ahmad albarlasiu eumayrata, dar alfikr - bayrut- altabeatu: bidun raqm tabeati, 1415h-1995m.
    • alhawi alkabiru: li'abi alhasan ealiin bin muhamad bin muhamad bin habib albasarii albaghdadii, alshahir bialmawardii (almutawafaa: 450hi), dar alnashr / dar alfikr - bayrut, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • almajmue sharh almuhadhabi: (me takmilat alsabaki walmutieii): li'abi zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii (almutawafaa: 676hi), alnaashir: dar alfikri, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji: lishams aldiyni, muhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieii (almutawafaa: 977hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1415hi - 1994m.
    • alwasit fi almadhhabi: li'abi hamid muhamad bin muhamad alghazali altuwsii (almutawafaa: 505hi), tahqiqu: 'ahmad mahmud 'iibrahim , muhamad muhamad tamir, alnaashir: dar alsalam - alqahirati, altabeatu: al'uwlaa, 1417hi.

    kutub alfiqh alhanbali:

    • al'iiqnae fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal, limusaa bin 'ahmad bin musaa bin salim bin eisaa bin salim alhajaawii almaqdisi, thuma alsaalihi, sharaf aldiyn, 'abu alnaja (almutawafaa: 968hi)- almuhaqiq: eabd allatif muhamad musaa alsabiki- alnaashir: dar almaerifat bayrut - lubnan - bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu: li'abi muhamad muafaq aldiyn eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qadamat, thuma aldimashqiu alhanbali, alshahir biaibn qudama (almutawafaa: 620ha),alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1414 ha - 1994m.
    • almughaniy fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal alshaybani: li'abi muhamad muafaq aldiyn alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620h),alnaashir: dar alfikr - bayrut- altabeat al'uwlaa, 1405 hi.

    kutub alfiqh alzaahiri:

    • almhlla bialathar: li'abi muhamad ealiin bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alzaahirii (t: 456h), alnaashir: dar alfikr - bayrut- altabeatu: bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat walaietiqadati: li'abi muhamad eali bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alqurtubii alzaahirii (almutawafaa: 456hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut- bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.

    6: min kutub 'usul alfiqh waqawaeidihi alkuliya:

    • al'ashbah walnnazayir ealaa madhhab 'abi hanifat alnnuemani: lizayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamadi, almaeruf biaibn najim almasrii (almutawafaa: 970hi), wade hawashih wakharaj 'ahadithahu: alshaykha: zakariaa eumayrat, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan- altabeata: al'uwlaa, 1419 ha - 1999 mi.
    • al'ashbah walnazayiri: litaj aldiyn eabd alwahaab bn taqi aldiyn alsabakii (almutawafaa: 771hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiati- altabeati: al'uwlaa 1411hi- 1991m.
    • al'iibhaj fi sharh alminhaji: (minhaj alwusul 'iilaya eilm al'usul lilqadi albaydawi( almutawafiy sinah 785hi), litaqi aldiyn 'abu alhasan eali bin eabd alkafi bin eali bin tamaam bin hamid bin yuhyi alsabaki wawaladuh taj aldiyn 'abu nasr eabd alwahaabi, alnaashir: dar alkutub aleilmiat -birut, eam alnashri: 1416hi - 1995 mi.
    • alqawaeid alfiqhiatu: liaequb albahsin, alnaashir: tabeatu: maktabat alrushdi- alrayadi- altabeatu: al'uwlaa 1418-1998ma-.
    • almustasfaa: li'abi hamid muhamad bin muhamad alghazalii altuwsii (almutawafaa: 505hi), tahqiqu: muhamad eabd alsalam eabd alshaafi- alnaashir: dar alkutub aleilmiati- altabeati: al'uwlaa, 1413hi - 1993m.

    7: min alkutub alfiqhia aleama:

    • alfiqh ealaa almadhahib al'arbaeati: lieabd alrahman aljaziri alnaashir, dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut- lubnan, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • mukhtasar aikhtilaf aleulama'i: li'abi jaefar 'ahmad bin muhamad bin salamat bin eabd almalik bin salamat al'azdii alhajarii almisrii almaeruf bialtahawii (almutawafaa: 321hi) tahqiqu: da/ eabd allah nadhir 'ahmadu- alnaashir: dar albashayir al'iislamiat - bayrut- altabeatu: althaaniatu, 1417h.
    • almawsueat alfiqhiat alkuaytiati: sadirat eun: wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiat - alkuayti- altabeati: (min 1404 - 1427 ha).

     

    8: min al'abhath aleilmia:

    • taeadud alzawjat fi al'iislami: limuhamad bin misfar altawil alzahrani, tabeatun: dar 'am alquraa liltibaeati, bidun raqm tabeatin, wabidun tarikhi.
    • taeadud alzawjat fi al'iislam kayf walimadha: raed kamil mustafaa alhayali, 1990m.
    • taeadud alzawjat fi alsharieat al'iislamiati: lilduktur/ eabd alnaasir twfyq aleatar, alnaashir: almaktabat al'azhariat liltarathi, alqahirat, aljazirat lilnashr waltawzie, altabeat al'uwlaa, 1432h-2012m.
    • taeadud alzawjat min alnawahi aldiyniat walaijtimaeiat walqanuniati: lilduktur/ eabd alnaasir twfyq aleatar, alnaashir: alsharikat almisriat liltibaeat walnashri, alqahirati, altabeat alkhamisati, 1972m.
    • taeadud alzawjat bayn haqayiq altanzil waiftira'at altadlili: limahmud muhamad ghirib, min eulama' al'azhar alsharif walmuajah aldiynii lishabab jamie alqahirat, alnaashir: dar alqalam lilturath fi alqahirati, altabeat althaaniatu,1423hi- 2004m.
    • taeadud alzawjat fi al'iislami: lieabd allah nasih eulwan, alnaashir: dar alsalami, liltibaeat walnashr waltawzie waltarjamati, fi alqahirat masir, altabeat altaasieati, bidun sanat nashira.
    • taeadud alzawjat wa'ahamiyatuh lilmujtamae almuslimi: liasir bin eaqil altariqi, bahath manshur fi majalat alriyasat aleami lilbuhuth aleilmiat wal'iifta'i.
    • alhuquq almadiyat lilzawjati: linur aldiyn 'abu lahyat, alnaashir: dar al'anwari, altabeatu: althaaniatu,1437hi.

    9: min almaeajim alfiqhia:

    • muejm lught alfuqaha'i: limuhamad rawaas qaleaji - wahamid sadiq qanibi, alnaashir: dar alnafayisi, altabeati: althaaniati, 1408 ha - 1988 mi.
    • muejam almustalahat wal'alfaz alfiqhiati: du/ mahmud eabd alrahman eabd almuneim (3 / 432) ta. dar alfadilat - alqahirati.

    10: min alkutub aleama:

    • hadi al'arwah ealaa hamish 'iielam almuqieini: limuhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawzia (almutawafaa: 751hi), maktabat dar alturath - 1991m.
    • eadalat alshuhud eind alfuqaha'i: du/ 'afnan bint muhamad eabd almajid tilamasani, majalat aleudadi, aleadad, (44), shawal 1430hi, almamlakat alearabiat alsaeudiat, alriyad, wizarat aleadli.
    • alfikr al'iislamii waltatawuri: du/ muhamad fathi euthman, alnaashir: aldaar alkuaytiat altabeata: althaaniatu, 1388 hu- 1969m.
    • almar'at fi alqurani: lileaqadi, muasasat hindawiin liltaelim walthaqafat - misr 2012m.
    • almurshid alsalim fi almantiq alhadith walqadimu: d. eawad allah hijazi, ta/ dar altibaeat almuhamadiati, alqahirati, altabeati: althaaniati.
    • almufasal fi 'ahkam almar'at almuslimat walbayt almuslim fi alsharieat al'iislamiati: lilduktur/ lieabd alkarim zidan, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa-1313h-1993m.
    • manahij albuhuth wakitabatiha: liusuf alqadi, ta/ tabeatan dar almiriykh, alrayad, 1404h.