جريمة الإيذاء المبهج دراسة مقارنة / The Crime Of Happy Slapping (A Comparative Study)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الحقوق جامعة طنطا

المستخلص

لقد شهدت العقود الأخيرة انتشار الإنترنت بوتيرة غير مسبوقة، فأصبح بمنزلة طفرة نوعية غيّرت ملامح الحياة اليومية، فقد تحول إلى أداة محورية للتواصل، والإلهام، والتعليم، والترفيه، وأسهم في تعزيز الترابط بين الأفراد من خلال إتاحة الفرصة لإنشاء مجتمعات افتراضية، والتكيف مع معطيات الثورة الرقمية. ومع ذلك، فإن الاستخدام المتزايد للإنترنت لم يكن خاليًا من المخاطر، بل أفرز تحديات قانونية ومجتمعية بالغة التعقيد، لا سيما عندما يتم استغلاله في ممارسات غير مشروعة أو مسيئة.
ومن أبرز مظاهر إساءة استخدام الإنترنت انتشار المحتوى المسيء للأفراد عبر المنصات الرقمية، خاصة وسائل التواصل الاجتماعي، فضلًا عن تفشي الأنشطة الإجرامية في "الشبكة المظلمة"، والتي تتجسد في الترويج لاستغلال الأطفال في المواد الإباحية، والاتجار غير المشروع بالمخدرات والأسلحة، واستغلال الفضاء الإلكتروني في تسهيل الاتصالات الإرهابية.
وعلاوة على ما تقدم، فقد أفرزت البيئة الرقمية أنماطًا مستحدثة من الجرائم، كان من بينها ما يُعرف بجريمة "الإيذاء المبهج"، والتي تُعرَّف بأنها: "كل اعتداء يُرتكب في مواجهة المجني عليه، سواء كان جسديًا أو جنسيًا، ويتم تسجيله أو تصويره ونشره عبر الإنترنت، سواء من خلال مواقع التواصل الاجتماعي أو البريد الإلكتروني الجماعي، بقصد الإضرار به نفسيًا، أو السخرية منه، وتحويله إلى مادة للتسلية على حساب معاناته".
 
Abstract:
The Lasting Impact of the Internet: Between Digital Innovation and Emerging Cybercrimes In recent decades, the internet has expanded at an unprecedented pace, marking a transformative shift in daily life. It has evolved into a fundamental tool for communication, inspiration, education, and entertainment, fostering interconnectedness among individuals by enabling the formation of virtual communities and adaptation to the digital revolution. However, widespread use of the internet has not been without risks; rather, it has given rise to complex legal and societal challenges, particularly when exploited for unlawful or abusive purposes.
One of the most alarming manifestations of internet misuse is the proliferation of offensive content targeting individuals on digital platforms, especially social media. Additionally, illicit activities have thrived within the "dark web," including the promotion of child exploitation through pornography, illegal drug and arms trafficking, and the use of cyberspace to facilitate terrorist communications.
Moreover, the digital sphere has given birth to emerging cybercrimes, among which is the phenomenon known as “Happy Slapping.” This crime is legally defined as "any physical or sexual assault committed against a victim, which is recorded, filmed, and disseminated online—whether through social media or mass email— with the intent to inflict psychological harm, ridicule the victim, and turn their suffering into a source of entertainment."

الكلمات الرئيسية


  1. أولا: أهم المراجع القانونية العربية:

    • ا) الكتـــــب العلمية:
    • أبو الوليد محمد بن رشد: البيان والتحصيل والشرح والتعليل، دار الغرب الإسلامي، بيروت، ط2،ج16
    • د.أحمد شوقي أبو خطوة: شرح الاحكام العامة لقانون العقوبات، دار النهضة العربية، بدون تاريخ نشر
    • د. أحمد شوقي أبو خطوة: شرح قانون العقوبات، القسم الخاص، دار النهضة العربية، بدون تاريخ نشر
    • د. أحمد فتحي سرور: الوسيط في قانون العقوبات القسم الخاص، الكتاب الثاني، دار النهضة العربية،2016.
    • د. أحمد فتحي سرور: الوسيط في قانون العقوبات القسم العام، دار النهضة العربية، 2015، ط6
    • د. حازم محمد حنفي: الدليل الالكتروني ودوره في المجال الجنائي، دار النهضة العربية، ط1،2017.
    • د. حسام الأهواني: الحق في احترام الحياة الخاصة، الحق في الخصوصية، دار النهضة العربية، 1978.
    • د. حسام محمد السيد: جريمة الثأر الإباحي في قانون العقوبات المقارن، دار الفتح، 2025
    • د. حسنين إبراهيم عبيد: الوجيز في قانون العقوبات، القسم الخاص، دار النهضة العربية، 2000
    • د. رامي القاضي: المواجهة التشريعية لظاهرة البلطجة في القانون المصري- دراسة مقارنة، دار النهضة العربية، 2012
    • د. سامح السيد جاد: العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي ،بدون دار نشر،1978.
    • د. سامح السيد جاد: شرح قانون العقوبات القسم الخاص ،جرائم الاعتداء علي الأشخاص والأموال، بدون دار نشر،2005.
    • د. سامي جميل الفياض : رفع المسؤولية الجنائية في أسباب الإباحة ،دار الكتب العلمية، دون سنة نشر.
    • شمس الدين محمد أبو العباس الرملي: تحفة المحتاج الي شرح المنهاج ، دار الفكر ، بيروت،ج7
    • الشيخ محمد أبو زهرة: الجريمة والعقوبة في الفقه الإسلامي، دار الفكر العربي، بيروت، بدون تاريخ نشر
    • د. طارق سرور: جرائم النشر والاعلام، الكتاب الأول الاحكام الموضوعية، دار النهضة العربية، 2004
    • د. طارق عفيفي صادق أحمد: الجرائم الإلكترونية جرائم الهاتف المحمول، المركز القومي للإصدارات القانونية، 2015
    • د. عاصم أحمد محمد: النظرية العامة للحق في سلامة الجسم ، ط2 بدون دار نشر 1988
    • د. عبد العال الديربي و ا. محمد صادق : الجرائم الالكترونية ، المركز القومي للإصدارات القانونية ، 2012، ط1.
    • ا. عبد القادر عودة: التشريع الجنائي الإسلامي مقارنة بالقانون الوضعي، ط 14، مؤسسة الرسالة، ،2000.
    • علاء الدين أبو بكر بن مسعود الحنفي : بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع ، دار الكتب العلمية،ط2،ج7،
    • د. فوزية عبد الستار: شرح قانون العقوبات، القسم العام، دار النهضة العربية، 1987.
    • د. محمد أبو العلا عقيدة: المجني عليه ودورة في الظاهرة الاجرامية ،دراسة في علم المجني عليه، ط1،دار الفكر العربي 1988.
    • د. محمد سامي الشوا: جرائم البلطجة، دار النهضة العربية، 2002.
    • د. محمد صبري: الجرائم الإلكترونية والدارك ويب، دراسة قانونية، دار النهضة العربية،2020.
    • د. محمد غالب بركات: سيكولوجية البلطجة رؤية علاجية، نيوبوك للنشر والتوزيع، 2017.
    • د. محمود أحمد طه: المواجهة التشريعية لجرائم الكمبيوتر والإنترنت دراسة مقارنة، دار الفكر والقانون،2013.
    • د. محمود أحمد طه: حقوق الانسان في قانون الإجراءات الجنائية،بدون دار نشر،2022
    • د.محمود أحمد طه: الموسوعة الفقهية والقضائية شرح قانون العقوبات ،القسم العام، الجزء الثاني ، دار الكتب القانونية ،مصر،2014.
    • د. محمود زكي زيدان: الحماية الجنائية الموضوعية للحق في النسيان الرقمي، دار الفكر والقانون،2024 .
    • د. محمود محمد جابر:الجرائم الناشئة عن استخدام الهواتف النقالة ، المكتب الجامعي الحديث، الإسكندرية ، 2017.
    • د. محمود نجيب حسني: شرح قانون العقوبات , القسم العام, النظرية العامة للجريمة, دار النهضة العربية ,القاهرة ,1982.
    • د. محمود نجيب حسني: الفقه الجنائي الإسلامي، دار النهضة العربية،القاهرة، 2007
    • د. محمود نجيب حسني: المساهمة الجنائية في التشريعات العربية، دار النهضة العربية، ط2، 1992
    • د. محمود نجيب حسني: جرائم الامتناع والمسئولية الجنائية عن الامتناع، دار النهضة العربية، 1986
    • د. محمود نجيب حسني: شرح قانون العقوبات القسم الخاص، دار النهضة العربية، بدون تاريخ نشر .
    • د. مدحت محمد عبد العزيز: المسئولية الجنائية للاشتراك بالمساعدة دراسة مقارنة، دار النهضة العربية، 2019
    • د. ممدوح خليل البحر: حماية الحياة الخاصة في القانون الجنائي،دار النهضة العربية ،1983
    • د.هشام محمد رستم: الحماية الجنائية لحق الإنسان في صورته، مكتبة الآلات الحديثة، 1986
    • د. هيثم عبد الرحمن البلقي: الجرائم الالكترونية الواقعة علي العرض بين الشريعة والقانون، دار العلوم للنشر والتوزيع، القاهرة، 2010
    • ب) المقالات والدوريات العلمية:
    • د. أحمد سيد أحمد السيد: استخدام الصورة في الإثبات الجنائي، المجلة القانونية، كلية الحقوق جامعة الخرطوم، ع 4، المجلد9،2021،
    • د. احمد محمد العمر: الدليل الرقمي وحجيته في الاثبات الجزائي، مجلة الدراسات الفقهية والقانونية، سلطنة عمان، ع3، 2020.
    • د. حزام فتيحة: احكام جريمة الإيذاء المبهج بواسطة الهاتف النقال -دراسة مقارنة،مجلة السياسة العالمية، المجلد 5 ع 2 سنه 2021
    • د. حسام أحمد كيلاني: الدليل الرقمي ومعوقات إثبات الجريمة الإلكترونية، مجلة البحوث الفقهية والقانونية،كلية الشريعة والقانون،ع 47، أكتوبر 2024
    • د. حيداس محمد عالي: جريمة الايذاء المبهج-دراسة مقارنة، مجلة الباحث للدراسات والأبحاث القانونية والقضائية، ع48، نوفمبر 2022.
    • د. خالد موسي توني: المواجهة الجنائية لظاهرة التسلط الالكتروني في التشريعات الجنائية المقارنة، مجلة الشريعة والقانون، طنطا، ع 31، ج1، يناير 2016
    • د. سمير الجمال: المسئولية المدنية عن الايذاء المبهج، مجلة البحوث القانونية والقضائية، كلية الحقوق، جامعة المنصورة، ع68، ابريل 2019.
    • د. شريف يوسف خاطر: الحماية الدستورية للكرامة الإنسانية، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، كلية الحقوق جامعة المنصورة، ع50، مجلد 1، 2011
    • د. صابرين يوسف عبد الله الحياني: المواجهة التشريعية لجريمة الايذاء المبهج، المجلة الدولية للاجتهاد القضائي ع 8 ديسمبر 2022.
    • د. عبد القادر الحسيني إبراهيم: جريمة امتناع الطبيب عن المساعدة في القانون الجنائي والشريعة الإسلامية، مجلة كلية الشريعة والقانون -أسيوط، ع34، يناير 2022،ج2
    • د. علي سليمان صالح ، محمد محمود الطوالية: المسؤولية الجنائية عن نشر صور الاعتداء ، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الشرعية والقانونية ،فلسطين، مجلد 26، ع1، 2018
    • د. علي عبد القادر القهوجي: تجريم تصوير الإيذاء ونشره، مجلة كلية القانون الكويتية العالمية،ع 10
    • د. علي محمود إبراهيم محمود: الأدلة الرقمية وحجيتها في إثبات الجرائم الإلكترونية،دراسة فقهية مقارنة،مجلة كلية الشريعة والقانون أسيوط، ع 32،يوليو 2020،ج2.
    • د. فتيحة محمد قوراري : المسئولية الجنائية الناشئة عن الإيذاء المبهج، مجلة الشريعة والقانون، الامارات ، ع42،ابريل 2010 .
    • د. ليليان نادر فرج: الحماية القانونية للحق في الصورة، مجلة الشريعة والقانون القاهرة، ع 44، نوفمبر 2024.
    • د. محمد عبد الظاهر موسي: القيمة الثبوتية للدليل الرقمي وضوابط اقتناع القاضي الجنائي، مجلة البحوث الاقتصادية والقانونية، كلية الحقوق جامعة بني سويف، المجلد36، ع2، يوليو 2024، صـ236
    • د. محمود سلامة الشريف: جريمة الانتقام الإباحي عبر تقنية التزييف العميق، مجلة الحقوق للبحوث القانونية والاقتصادية المجلد2، ع1، يوليو
    • د. مها رمضان بطيخ: الاعتداء علي الحق في الصورة عبر مواقع التواصل الاجتماعي، المجلة القانونية، كلية الحقوق جامعة القاهرة فرع الخرطوم، ع7، المجلد 13، أغسطس 2022
    • د. نبيل عبد الفتاح قوطه: الحق في الكرامة في منظور القانون الدولي العام، مجلة الدراسات القانونية والاقتصادية، كلية الحقوق جامعه السادات، المجلد9، ع، يونيو 2023
    • د. هدير محمود الشرقاوي و د. سمير الجمال: الدارك ويب وعلاقته بالإيذاء المبهج عبر الإنترنت، دراسة مقارنة، مجلة بنها للعلوم الإنسانية، ع3، ج3، 2024.
    • د. وفاء محمد صقر: جريمة الابتزاز الالكتروني، دراسة مقارنة، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية المجلد 36، ع2، يوليو 2024
    • د. ياسر اللمعي: المواجهة الجنائية لظاهرة التنمر الالكتروني في ضوء السياسة التشريعية الحديثة، مجلة روح القوانين، ع95، يوليو 2021.
    • ج) الرسائل العلمية:
    • د. التوجي محمد: الحماية الجنائية من الجرائم المرتكبة بواسطة الهاتف النقال، رسالة دكتوراه في الحقوق ، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة أحمد دراية أدرار ،الجزائر، 2018،صـ30 ،
    • د. رفعت محمد إبراهيم الشاذلي: النظرية العامة للامتناع في القانون الجنائي والشريعة الإسلامية، دراسة مقارنة، رسالة دكتوراة، كلية الحقوق، جامعة المنصورة، 1998
    • أ. سرباز نظام عثمان: الجريمة الجنائية الناشئة عن إساءة استخدام الهواتف النقالة، رسالة ماجستير، كلية الحقوق جامعة المنصورة، 2014
    • د. الشوادفي عبد البديع احمد عبد المجيد: دور المجني عليه في الظاهرة الإجرامية وأثره على مسئولية الجاني، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة الزقازيق، 2009.
    • د. صالح سريع على باسردة: رضا المجني عليه وأثر الموضوعي والإجرائي، رسالة دكتوراه كلية الحقوق جامعة طنطا 2013
    • د. محمد سيد مصطفي الجمال: الدليل العلمي وحجيته الجنائية، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق، جامعة طنطا، 2013.
    • د. محمد صالح جاد المولي خليفة: الدليل الرقمي وحجيته في اثبات جرائم المعلومات، دراسة مقارنة، رسالة دكتوراه، كلية الحقوق جامعه طنطا، 2018.

    ثانيا: المراجع القانونية باللغة الأجنبية:

    • Legal references in English:
    1. Anastasia Metsiou et al: "An exploratory study on ethics on the internet." Journal of System and Management Sciences4 (2023): 624-639.‏
    2. Bjorn Moller: The Concept Of Security: The Pros And Cons Of Expansion And Contraction, Paper for joint sessions of the Peace Theories Commission and the Security and Disarmament Commission at the 18th General Conference of the International Peace Research Association (IPRA), Finland, 5-9 August 2000..
    3. Brough R, Sills J: Multimedia bullying using a website. Arch Dis Child. 2006 Feb;91(2):202. 2006 Feb;91(2):202

    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2082701/

    1. Bruce L. Mann: Social Networking Websites, Concatenation of Impersonation, Denigration, Sexual Aggressive Solicitation, CyberBullying or Happy Slapping Videos, International Journal of Law and Information, Oxford, United Kingdom, 2008, vol. 17, no 3
    2. Chan, S., Khader, M., Ang, J., Tan, E., Khoo, K., & Chin, J.: Understanding ‘happy slapping’. International Journal of Police Science & Management, Vol. 14, No. 1, (2012).
    3. Corinne David-Ferdon and Marci Feldman Hertz: "Electronic media, violence, and adolescents: An emerging public health problem." Journal of Adolescent Health6 (2007):
    4. Dean Cocking, and Jeroen Van den Hoven:. Evil online. Vol. 15. John Wiley & Sons, 2018.
    5. Derek S. Reveron and John E. Savage: Cybersecurity Convergence: Digital Human and National Security, Foreign Policy Research Institute, 2020
    6. Duncanin, H: ‘‘Teen arrested after ‘happy slap’ attack filmed on phone’’, Independent 2005, available at:

    www.independent.ie/world-news/europe/teen-arrested-after-happy-slap-attack-filmed-on-phone-

    1. Geoff Weiss, Tubefilter: “The good, the bad and the fake: the rise of YouTube’s Prank video genre,” 13 April 2016.
    2. Kowalski, Robin M., and Susan P. Limber. "Electronic bullying among middle school students." Journal of adolescent health6 (2007.‏
    3. Li, Qing, Donna Cross, and Peter K. Smith, edsCyberbullying in the global playground: Research from international perspectives. John Wiley & Sons, 2012.‏
    4. Marek Palasinski: "Implications of urban adolescent discourses of (un) happy slapping." Safer Communities3 -2012.‏
    5. Marek Palasinski:. "Turning assault into a “harmless prank—teenage perspectives on happy slapping." Journal of interpersonal violence 28.9 -2013
    6. Marilyn A Campbell: "Happy?? Slapping??." Connections4 (2006).
    7. McGuire, Michael: Hypercrime: The new geometry of harm. Routledge-Cavendish, 2007.‏
    8. McQuade III, Samuel C., James P. Colt, and Nancy Meyer:Cyber bullying: Protecting kids and adults from online bullies. Bloomsbury Publishing USA, 2009.‏
    9. Michael Shaw: Bullies film fights by phone 21 st January 2005 https://www.tes.com/magazine/archive/bullies-film-fights-phone
    10. Mohamed Lahby, Al-Sakib Khan Pathan Yassine Maleh: Combatting Cyberbullying in Digital Media with Artificial Intelligence - Chapman and Hall/CRC- 2023-
    11. Murphy, V: Happy-slapping’ pair jailed for street attack on granddad’’, Daily Mirror 2010,
    12. Nick Hunter: Cyber bullying. – (Hot topics(-Raintree 2012
    13. Sean West: Unruly: Fighting Back when Politics, AI, and Law Upend the Rules of Business- WILEY-2025
    14. Tomczyk, Łukasz, and Kamil Kopecký: "Children and youth safety on the Internet: Experiences from Czech Republic and Poland." Telematics and Informatics3 (2016):.‏
    15. Twyman, Kimberly, et al.: "Comparing children and adolescents engaged in cyberbullying to matched peers." Cyberpsychology, behavior, and social networking2 -2010.‏
    • Références juridiques en français المراجع القانونية باللغة الفرنسية:

     

    1. Blecher, Ludovic: Christian Papilloud, sociologue, a étudié le «happy slapping», phénomène qui consiste à filmer une aggression mise en scène, comme lundi à Porcheville. In:

    https://www.liberation.fr/societe/2006/04/28/les-images-des-soldats-a-abou-ghraib-ont-fait-des-emules_37662/

    1. Coralie AMBROISE-CASTÉROT:Droit pénal spécial et droit pénal des affaires. Gualino, 2019.‏
    2. Humbeeck, Bruno, Willy Lahaye, and Maxime Berger:Prévention du cyberharcèlement et des violences périscolaires: prévenir, agir, réagir. De Boeck (Pédagogie et Formation), 2017
    3. JACOPIN, Sylvain: La loi du 5 mars 2007, le droit pénal et l’Internet. Cahiers de la recherche sur les droits fondamentaux, 2008, 6
    4. Jean Pradel: Droit pénal comparé, , 2016, dalloz-4 éd
    5. Jonas SIBER:L'image et le procès pénal. PhD Thesis. Université de Lorraine.‏ 2017
    6. PHILOMÈNE, Mme NASR:” Le sort de la femme, auteur ou victime d’infractions sexuelles et/ou familiales en droit pénal comparé français et libanais.. PhD Thesis. Université NANCY 2011
    7. Pierre ROUSSEAU: Incrimination de la diffusion d'une agression filmée: ratio legis et paradoxe. Dalloz Actualité, 2021.‏

    https://www.dalloz-actualite.fr/node/incrimination-de-diffusion-d-une-agression-filmee-iratio-legisi-et-paradoxe

    1. Pierre-Jérôme Delage: « Happy slappers and bad lawyers ». Recueil Dalloz, 2007, 19.
    2. Qing Li, Donna Cross, and Peter K. Smith: Cyberbullying in the Global Playground Research from International Perspectives- John Wiley & Sons -2012
    3. Qu'est-ce que la non-assistance à personne en danger? Vérifié le 28 mars 2023 - Direction de l'information légale et administrative (Premier ministre)

    https://www.service-public.fr/particuliers/vosdroits/F34551

    1. Robin M. Kowalski ,Susan P. Limber and Patricia W. Agatston: Cyber Bullying Bullying in the Digital Age, John Wiley & Sons. 2008
    2. Rola Tarhini:Le sort de la femme, auteur ou victime d'infractions sexuelles et/ou familiales en droit pénal comparé français et libanais. Diss. Université Nancy 2, 2011.‏
    3. Smokowski, Paul R., and C. B. Evans:Bullying and victimization across the lifespan. Springer International Publishing, 2019
    4. Steven P. Lab , William G. Doerner: Victimology- Taylor & Francis-2024
    5. Thomas Livenais: Image et droit penal- Mémoire en vue de l’obtention du Master 2 Droit fondamental des affaires- Année universitaire 2009
    6. WANG, ChenchenEncadrement de la liberté de la preuve dans la procédure pénale: étude comparée France-Chine. PhD Thesis. Université de Bordeaux.‏ . 2019
    7. Xavier pin: Droit penal general -10 edition -2019- Dalloz

     

    References:

     

    alkutub aleilmia:

    • 'abu alwalid muhamad bin rushd: albayan waltahsil walsharh waltaelili, dar algharb al'iislamii, bayrut, ta2,ju16
    • da.'ahmad shawqi 'abu khutwat: sharah alaihkam aleamat liqanun aleuqubati, dar alnahdat alearabiati, bidun tarikh nashr
    • d. 'ahmad shawqi 'abu khutwat: sharh qanun aleuqubati, alqism alkhasa, dar alnahdat alearabiati, bidun tarikh nashr
    • da. 'ahmad fathi surur: alwasit fi qanun aleuqubat alqism alkhasa, alkutaab althaani, dar alnahdat alearabiati,2016.
    • da. 'ahmad fathi srur: alwasit fi qanun aleuqubat alqism aleama, dar alnahdat alearabiati, 2015, ta6
    • d. hazim muhamad hanafayi: aldalil alalkitruniu wadawruh fi almajal aljanayiy, dar alnahdat alearabiati, ta1,2017.
    • du. husam al'ahwani: alhaqu fi ahtiram alhayat alkhasati, alhaqi fi alkhususiati, dar alnahdat alearabiati, 1978.
    • du. husam muhamad alsayidi: jarimat althaar al'iibahii fi qanun aleuqubat almuqarani, dar alfath, 2025
    • d. hasanin 'iibrahim eubaydi: alwajiz fi qanun aleuqubati, alqism alkhasa, dar alnahdat alearabiati, 2000
    • d. rami alqadi: almuajahat altashrieiat lizahirat albaltajat fi alqanun almisrii- dirasat muqaranati, dar alnahdat alearabiati, 2012
    • du. samih alsayid jad: aleafw ean aleuqubat fi alfiqh al'iislamii walqanun alwadeii ,bdun dar nashri,1978.
    • du. samih alsayid jad: sharh qanun aleuqubat alqism alkhasu ,jarayim alaietida' eali al'ashkhas wal'amwali, bidun dar nashri,2005.
    • da. sami jamil alfayaad : rafae almaswuwliat aljinayiyat fi 'asbab al'iibahat ,dar alkutub aleilmiati, dun sanat nashara.
    • shams aldiyn muhamad 'abu aleabaas alramli: tuhfat almuhtaj aliu sharh alminhaj , dar alfikr , bayrut,j7
    • alshaykh muhamad 'abu zahrata: aljarimat waleuqubat fi alfiqh al'iislamii, dar alfikr alearabii, bayrut, bidun tarikh nashr
    • da. tariq srur: jarayim alnashr walaelami, alkitaab al'awal aliahkam almawdueiatu, dar alnahdat alearabiati, 2004
    • da. tariq eafifi sadiq 'ahmadu: aljarayim al'iiliktiruniat jarayim alhatif almahmuli, almarkaz alqawmia lil'iisdarat alqanuniati, 2015
    • da. easim 'ahmad muhamad: alnazariat aleamat lilhaqi fi salamat aljism , tu2 bidun dar nashr 1988
    • d. eabd aleal aldiyrbi w a. muhamad sadiq : aljarayim alalkitruniat , almarkaz alqawmiu lil'iisdarat alqanuniat , 2012, ta1.
    • a. eabd alqadir eawdatu: altashrie aljinayiyu al'iislamiu muqaranatan bialqanun alwadei, t 14, muasasat alrisalati, ,2000.
    • eala' aldiyn 'abu bakr bin maseud alhanafii : badayie alsanayie fi tartib alsharayie , dar alkutub aleilmiati,t2,ju7,
    • du. fawziat eabd alsatar: sharh qanun aleuqubati, alqism aleama, dar alnahdat alearabiati, 1987.
    • d. muhamad 'abu aleula eaqidata: almajni ealayh wadawrat fi alzaahirat alajramiat ,dirasat fi eilm almajnii ealayhi, ta1,dar alfikr alearabii 1988.
    • d. muhamad sami alshawaa: jarayim albaltajati, dar alnahdat alearabiati, 2002.
    • d. muhamad sabri: aljarayim al'iiliktiruniat waldaarik wiib, dirasat qanuniatun, dar alnahdat alearabiati,2020.
    • d. muhamad ghalib barkat: saykulujiat albaltajat ruyat eilajiata, nyubuk lilnashr waltawziei, 2017.
    • da. mahmud 'ahmad tah: almuajahat altashrieiat lijarayim alkumbiutir wal'iintirnit dirasat muqaranati, dar alfikr walqanuni,2013.
    • d. mahmud 'ahmad tah: huquq alansan fi qanun al'iijra'at aljinayiyati,bidun dar nashri,2022
    • da.mahmud 'ahmad tah: almawsueat alfiqhiat walqadayiyat sharh qanun aleuqubat ,alqism aleami, aljuz' althaani , dar alkutub alqanuniat ,msir,2014.
    • d. mahmud zaki zaydan: alhimayat aljinayiyat almawdueiat lilhaqi fi alnisyan alraqmii, dar alfikr walqanuni,2024 .
    • da. mahmud muhamad jabir:aljarayim alnaashiat ean aistikhdam alhawatif alnaqaalat , almaktab aljamieii alhadithi, al'iiskandariat , 2017.
    • d. mahmud najib hasni: sharh qanun aleuqubat , alqism aleami, alnazariat aleamat liljarimati, dar alnahdat alearabiat ,alqahirat ,1982.
    • d. mahmud najib hasni: alfiqh aljinayiyu al'iislamiu, dar alnahdat alearabiati,alqahirati, 2007
    • d. mahmud najib hasni: almusahamat aljinayiyat fi altashrieat alearabiati, dar alnahdat alearabiati, ta2, 1992
    • d. mahmud najib hasni: jarayim aliamtinae walmasyuwliat aljinayiyat ean aliaimtinaei, dar alnahdat alearabiati, 1986
    • d. mahmud najib hasni: sharh qanun aleuqubat alqism alkhasa, dar alnahdat alearabiati, bidun tarikh nushr .
    • d. midahat muhamad eabd aleazizi: almasyuwliat aljinayiyat liliashtirak bialmusaeadat dirasat muqaranati, dar alnahdat alearabiati, 2019
    • da. mamduh khalil albahra: himayat alhayat alkhasat fi alqanun aljanayiy,dar alnahdat alearabiat ,1983
    • da.hisham muhamad rustum: alhimayat aljinayiyat lihaqi al'iinsan fi suratihi, maktabat alalat alhadithati, 1986
    • d. haytham eabd alrahman albalqi: aljarayim alalkutruniat alwaqieat eali aleard bayn alsharieat walqanunu, dar aleulum lilnashr waltawzie, alqahirata, 2010

    almaqalat waldawriaat aleilmia:

    • d. 'ahmad sayid 'ahmad alsayidu: aistikhdam alsuwrat fi al'iithbat aljanayiy, almajalat alqanuniatu, kuliyat alhuquq jamieat alkhartum, e 4, almujaladi9,2021,
    • d. aihmad muhamad aleumra: aldalil alraqamiu wahujyatuh fi alathibat aljazayiyi, majalat aldirasat alfiqhiat walqanuniati, saltanat eaman, ea3, 2020.
    • da. hizam fatihati: ahkam jarimat al'iidha' almubhaj biwasitat alhatif alnaqaal -dirasat muqaranati,majalat alsiyasat alealamiati, almujalad 5 e 2 sinih 2021
    • d. husam 'ahmad kilani: aldalil alraqamiu wamueawiqat 'iithbat aljarimat al'iiliktruniati, majalat albuhuth alfiqhiat walqanuniat,kaliyat alsharieat walqanuni,e 47, 'uktubar 2024
    • d. hidas muhamad eali: jarimat alayadha' almubhiji-dirasat muqaranati, majalat albahith lildirasat wal'abhath alqanuniat walqadayiyati, ea48, nufimbir 2022.
    • d. khalid musi tuni: almuajahat aljinayiyat lizahirat altasalut alalkitrunii fi altashrieat aljinayiyat almuqaranati, majalat alsharieat walqanuni, tanta, e 31, ja1, yanayir 2016
    • du. samir aljamal: almasyuwliat almadaniat ean alaydha' almubhij, majalat albuhuth alqanuniat walqadayiyati, kuliyat alhuquqi, jamieat almansurati, ea68, abril 2019.
    • d. sharif yusif khatiru: alhimayat aldusturiat lilkaramat al'iinsaniati, majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiati, kuliyat alhuquq jamieat almansurati, ea50, mujalad 1, 2011
    • da. sabrin yusif eabd allah alhayani: almuajahat altashrieiat lijarimat alayadha' almubhij, almajalat alduwaliat lilaijtihad alqadayiyi e 8 disambir 2022.
    • d. eabd alqadir alhusayni 'iibrahim: jarimat aimtinae altabib ean almusaeadat fi alqanun aljinayiyi walsharieat al'iislamiati, majalat kuliyat alsharieat walqanun -asyuti, ea34, yanayir 2022,j2
    • da. eali sulayman salih , muhamad mahmud altawalit: almaswuwliat aljinayiyat ean nashr suar alaietida' , majalat aljamieat al'iislamiat lildirasat alshareiat walqanuniat ,filastin, mujalad 26, ea1, 2018
    • da. eali eabd alqadir alqahwaji: tajrim taswir al'iidha' wanashruhu, majalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati,e 10
    • da. eali mahmud 'iibrahim mahmud: al'adilat alraqamiat wahujyatuha fi 'iithbat aljarayim al'iiliktruniati,dirasat fiqhiat muqaranati,majalat kuliyat alsharieat walqanun 'asyuta, e 32,yulyu 2020,ju2.
    • da. fatihat muhamad qwrari : almasyuwliat aljinayiyat alnaashiat ean al'iidha' almubhija, majalat alsharieat walqanuni, alamarat , ea42,abril 2010 .
    • d. lilyan nadir faraj: alhimayat alqanuniat lilhaqi fi alsuwrati, majalat alsharieat walqanun alqahirati, e 44, nufimbir 2024.
    • d. muhamad eabd alzaahir musi: alqimat althubutiat lildalil alraqmii wadawabit aiqtinae alqadi aljinayiy, majalat albuhuth alaiqtisadiat walqanuniati, kuliyat alhuquq jamieat bani suif, almujaladi36, ea2, yuliu 2024, sa236
    • d. mahmud salamat alsharifi: jarimat alaintiqam al'iibahii eabr taqniat altazyif aleamiqi, majalat alhuquq lilbuhuth alqanuniat walaiqtisadiat almujalada2, ea1, yuliu
    • da. maha ramadan bitikh: alaietida' eali alhaq fi alsuwrat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii, almajalat alqanuniata, kuliyat alhuquq jamieat alqahirat fare alkhartum, ea7, almujalad 13, 'aghustus 2022
    • d. nabil eabd alfataah qutahu: alhaqu fi alkaramat fi manzur alqanun alduwalii aleama, majalat aldirasat alqanuniat walaiqtisadiati, kuliyat alhuquq jamieuh alsaadati, almujalada9, ei, yuniu 2023
    • d. hadir mahmud alsharqawi w du. samir aljamali: aldaarik wib waealaqatuh bial'iidha' almubhij eabr al'iintirnta, dirasat muqaranati, majalat banha lileulum al'iinsaniati, ea3, ja3, 2024.
    • da. wafa' muhamad saqra: jarimat aliaibtizaz alalkitrunii, dirasat muqaranati, majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiat almujalad 36, ea2, yuliu 2024
    • d. yasir allamaei: almuajahat aljinayiyat lizahirat altanamur alalkitrunii fi daw' alsiyasat altashrieiat alhadithati, majalat ruh alqawanini, ea95, yuliu 2021.

    alrasayil aleilmia:

    • d. altawajiy muhamad: alhimayat aljinayiyat min aljarayim almurtakibat biwasitat alhatif alnaqal, risalat dukturah fi alhuquq , kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat 'ahmad dirayat 'adrar ,aljazayar, 2018,sa30 ,
    • d. rafaeat muhamad 'iibrahim alshaadhili: alnazariat aleamat lilaimtinae fi alqanun aljinayiyi walsharieat al'iislamiati, dirasat muqaranati, risalat dukturati, kuliyat alhuquqi, jamieat almansurat, 1998
    • 'a. sarbaz nizam euthman: aljarimat aljinayiyat alnaashiat ean 'iisa'at aistikhdam alhawatif alnaqaalati, risalat majistir, kuliyat alhuquq jamieat almansurat, 2014
    • du. alshawadifi eabd albadie aihmad eabd almajid: dawr almajnii ealayh fi alzaahirat al'iijramiat wa'atharuh ealaa masyuwliat aljani, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat alzaqaziq, 2009.
    • da. salih sarie ealaa baisridat: rida almajniu ealayh wa'athar almawduei wal'iijrayiy, risalat dukturah kuliyat alhuquq jamieat tanta 2013
    • d. muhamad sayid mustafi aljamali: aldalil aleilmiu wahujyatuh aljinayiyatu, risalat dukturah, kuliyat alhuquqi, jamieat tanta, 2013.
    • d. muhamad salih jad almuali khalifat: aldalil alraqami wahujyatuh fi athbat jarayim almaelumati, dirasat muqaranati, risalat dukturah, kuliyat alhuquq jamieuh tanta, 2018.