الاحتيال المالي في النظام السعودي والفقه الإسلامي / Financial Fraud in the Saudi System and Islamic Jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

حاصل على ماجستير في تخصص الأنظمة من كلية إدارة الأعمال بجامعة نجران

المستخلص

الاحتيال المالي في النظام السعودي والفقه الإسلامي يعد من الجرائم التي تتعلق بالتلاعب والخداع للاستيلاء على مال الغير في النظام السعودي، ويتم التعامل مع جريمة الاحتيال المالي وفقًا لنظام مكافحة الاحتيال المالي الذي يحدد عقوباتها وإجراءات التحقيق والمحاكمة.
وفقًا للنظام المذكور، يتم تشديد عقوبة جريمة الاحتيال في حالتين: الأولى هي إذا تم ارتكاب الجريمة عن طريق عصابة منظمة، والثانية هي في حالة العودة إلى ارتكاب الجريمة بعد صدور الحكم بها. في هاتين الحالتين، يقوم المنظم بتشديد العقوبة بحيث لا تقل عن نصف الحد الأعلى المحدد في النظام، وقد تتجاوز ضعفها.
من الناحية الفقهية الإسلامية، يُعد الاحتيال المالي من السلوكيات غير المقبولة شرعًا. يتنافى الاحتيال مع مبادئ العدل والأمانة في الإسلام، حيث يستند النظام المالي الإسلامي إلى المصداقية والشفافية في المعاملات المالية؛ وبالتالي، يُعد الاحتيال المالي مخالفًا للأحكام الشرعية ويعاقب عليه.
يجب أن يتم التمييز بين الاحتيال المالي والخطأ المالي العرضي في الفقه الإسلامي. في حالة الخطأ المالي العرضي يكون الشخص غير متعمد ارتكاب الخطأ أو الضرر المالي، وعادةً ما يكون هناك تعويض أو تصحيح للخطأ. أما في حالة الاحتيال المالي فإنه ينطوي على عمليات متعمدة للتلاعب والخداع في المعاملات المالية.
بشكل عام، يجب على المجتمع والنظام القانوني والفقه الإسلامي العمل سويًا لمكافحة الاحتيال المالي وتطبيق العقوبات المناسبة للمتورطين، وذلك للحفاظ على العدالة والنزاهة في المعاملات المالية وحماية المجتمع من الأضرار المحتملة.
 
Abstract:
Financial fraud in the Saudi Arabian legal system and Islamic jurisprudence refers to crimes involving manipulation and deception in financial transactions. In the Saudi legal system, financial fraud is dealt with according to the Anti-Financial Fraud Law, which specifies penalties, investigation procedures, and trials for such crimes.
According to the mentioned law, the punishment for financial fraud is intensified in two cases. Firstly, if the crime is committed by an organized gang, and secondly, in the case of a repeat offense. In these two situations, the penalty is increased to not less than half of the maximum prescribed punishment in the law and may exceed its double.
From an Islamic jurisprudence perspective, financial fraud is considered morally and religiously unacceptable. Fraud contradicts the principles of justice and trustworthiness in Islam, as the Islamic financial system is based on credibility and transparency in financial transactions. Therefore, financial fraud is deemed a violation of Islamic legal principles and is subject to punishment.
It is important to differentiate between financial fraud and unintentional financial errors in Islamic jurisprudence. In the case of unintentional financial errors, the person is not intentionally committing the mistake or financial harm, and there is usually compensation or rectification for the error. In contrast, financial fraud involves intentional acts of manipulation and deception in financial transactions.
In general, society, the legal system, and Islamic jurisprudence must work together to combat financial fraud and apply appropriate penalties to those involved. This is crucial for maintaining justice, integrity in financial transactions, and protecting the community from potential harm.

الكلمات الرئيسية


  • ابن القيم، محمد بن أبي بكر، (1432هــ)، إغاثة الهفان من مصايد الشيطان، الرياض، مكتبة المعارف.
  • ابن بطة، عبيد الله بن محمد، تحقيق: زهير الشاويش(1424هـــ)، إبطال الحيل، بيروت، ط2، المكتب الإسلامي.
  • ابن تيمية، أحمد، (2004)، مجموع الفتاوى، المدينة المنورة، مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف.
  • ابن قدامة، عبدالله بن أحمد، (1997)، المغني، الرياض، ط3، دار عالم الكتب للطباعة والنشر والتوزيع.
  • ابن منظور، محمد بن علي، (1990)، لسان العرب، بيروت، دار صادر للطباعة.
  • أبو خطوة، أحمد شوقي عمر، (1985)، قانون العقوبات، القسم الخاص، جرائم اﻻعتداء على الأشخاص، دون مكان وناشر.
  • أبو عامر، محمد زكي، (1980)، قانون العقوبات القسم الخاص، بيروت، الدار الجامعية.
  • أحمد، عبد الرحيم توفيق، (2005)، الجرائم التي تقع على الأموال، عمان، دار وائل للنشر.
  • الألباني، محمد ناصر الدين، (1985)، إرواء الغليل في تخريج أحاديث منار السبيل، بيروت، المكتب الإسلامي.
  • البجاد، محمد بن ناصر، (2008)، جرائم السوق المالية في النظام السعودي، بدون دار نشر.
  • البخاري، محمد ابن إسماعيل، (1422هــ)، صحيح البخاري، بيروت، دار طوق النجاة.
  • البعلبكي، منير، (2010)، قاموس المورد الحديث، بيروت، دار العلم للملايين.
  • البنك المركزي السعودي، (2020)، دليل مكافحة الاحتيال المالي في البنوك والمصارف العاملة في المملكة العربية السعودية.
  • جعفر، علي محمد، (2006)، قانون العقوبات القسم الخاص، بيروت، مؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع.
  • حبشي، مجدي، (2001)، الحماية الجنائية وشبه الجنائية للسوق المالية - دراسة مقارنة للقانونين المصري والفرنسي، القاهرة، دار النهضة العربية.
  • حسني، محمود نجيب (١٩٨٤)، جرائم الاعتداء على الأموال في قانون العقوبات اللبناني، بيروت، دار النهضة العربية.
  • الرازي، محمد بن أبي بكر عبد القادر،(1981)، مختار الصحاح، الكويت، دار الرسالة.
  • زيد، محمد إبراهيم، (د.ت)، قانون العقوبات المقارن القسم الخاص، الإسكندرية، منشأة المعرف.
  • السعيدان، وليد، (د.ت)، تلقيح الأفهام العلية بشرح القواعد الفقهية، دون ناشر (المكتبة الشاملة).
  • سفياني، علي محمد، "تجريم الاحتيال المصرفي في الشريعة والقانون، دراسة تأصيلية تطبيقية"، جامعة نايف الأمنية، الرياض، 2006م.
  • الشوابكة، محمد أمين (۲۰۰۷) ، جرائم الأنظمة: الحاسوب والإنترنت، القاهرة، دار النهضة العربية.
  • الصيفي ، عبد الفتاح ( ۲۰۰۰)، قانون العقوبات القسم العام، القاهرة، منشأة المعارف.
  • عبد الستار، فوزية، (1982)، شرح قانون العقوبات القسم الخـاص، بيروت: دار النهضـة العربيـة.
  • عبد الفتاح، جريمة الاحتيال دراسة مقارنة، (رسالة ماجستير)، فلسطين، جامعة النجاح الوطنية في نابلس، 2008.
  • العتيبي، هاجد، "جريمة النصب والاحتيال في ضوء النظام السعودي دراسة تأصيلية تطبيقية"، مجلة العلوم الإنسانية والإدارية ، العدد (٣٢ ) صفر ١٤٤٥ هـ - سبتمبر ٢٠٢٣.
  • علواني، هليل فرج، (1993)، جرائم التزييف والتزوير، الإسكندرية، دار المطبوعات الجامعية.
  • القهوجي، على عبد القادر، (1995)، قانون العقوبات اللبناني القسم الخاص، بيروت الدار الجامعية.
  • مهدي، عبد الرؤوف، (2009)، شرح القواعد العامة لقانون العقوبات، القاهرة، دار النهضة العربية.
  • نظام الإجراءات الجزائية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/ ١٧) بتاريخ ٨ / ٣ / ١٤٢٨.
  • نظام مكافحة الاحتيال المالي وخيانة الامانة الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/79) وتاريخ (10/9/1442هـــ وقرار مجلس الوزراء رقم (534) وتاريخ (1/9/1442).
  • النفيعي، فهد بن محمد، الحماية الجنائية للسوق المالية السعودي، رسالة دكتوراه منشورة بجامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، الرياض، 2006.
  • وزير، عبد العظيم مرسي، (1993)، شرح قانون العقوبات، القاهرة، دار النهضة العربية.

المراجع الأجنبية:

 

-Nelemans, M (2007), redefining Trade-Based Manipulation, forth coming in Valparaiso university law review.

 

 
   

 

 

 

 

 

 

References:

  • abin alqimi, muhamad bin 'abi bakr, (1432hi), 'iighathat alhafan min masayid alshaytan, alrayad, maktabat almaearifi.
  • abn batatu, eubayd allah bin muhamad, tahqiqu: zuhayr alshaawish(1424h), 'iibtal alhili, bayrut, ta2, almaktab al'iislamii.
  • abin taymiatu, 'ahmadu, (2004), majmue alfatawaa, almadinat almunawarati, mujmae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi.
  • abn qadamat, eabdallh bin 'ahmadu, (1997), almaghni, alrayad, ta3, dar ealam alkutub liltibaeat walnashr waltawziei.
  • abn manzurin, muhamad bn eulay, (1990), lisan alearbi, bayrut, dar sadir liltibaeati.
  • 'abu khutwat, 'ahmad shawqi eumr, (1985), qanun aleuqubati, alqism alkhasa, jarayim alaeatida'an ealaa al'ashkhasi, dun makan wanashirin.
  • 'abu eamir, muhamad zaki, (1980), qanun aleuqubat alqism alkhasa, bayrut, aldaar aljamieiatu.
  • 'ahmadu, eabd alrahim tawfiqi, (2005), aljarayim alati taqae ealaa al'amwali, eiman, dar wayil lilnashri.
  • al'albani, muhamad nasir aldiyn, (1985), 'iirwa' alghalil fi takhrij 'ahadith manar alsabil, bayrut, almaktab al'iislamii.
  • albjad, muhamad bin nasir, (2008), jarayim alsuwq almaliat fi alnizam alsueudii, bidun dar nashra.
  • albukhari, muhamad abn 'iismaeil, (1422hi), sahih albukhari, bayrut, dar tawq alnajati.
  • albaelabaki, munir, (2010), qamus almawrid alhadithi, bayrut, dar aleilm lilmalayini.
  • albank almarkaziu alsueudiu, (2020), dalil mukafahat alaihtial almalii fi albunuk walmasarif aleamilat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati.
  • jaefara, eali muhamad, (2006), qanun aleuqubat alqism alkhasa, bayrut, muasasat aljamieiat lildirasat walnashr waltawzie.
  • hbishi, majdi, (2001), alhimayat aljinayiyat washibh aljinayiyat lilsuwq almaliat - dirasat muqaranat lilqanunayn almisrii walfaransi, alqahirata, dar alnahdat alearabiati.
  • hasini, mahmud najib (1984), jarayim alaietida' ealaa al'amwal fi qanun aleuqubat allubnani, bayrut, dar alnahdat alearabiati.
  • alraazi, muhamad bin 'abi bakr eabd alqadir,(1981), mukhtar alsahahi, alkuaytu, dar alrisalati.
  • zidi, muhamad 'iibrahim, (da.t), qanun aleuqubat almuqaran alqism alkhasi, al'iiskandariata, munsha'at almaerifi.
  • alsaeidan, walid, (da.t), talqih al'afham alealiat bisharh alqawaeid alfiqhiati, dun nashir (almaktabat alshaamilati).
  • sfiani, eali muhamad, "tajrim alaihtial almasrifii fi alsharieat walqanuni, dirasat tasiliat tatbiqiatun", jamieat nayif al'amniat, alrayad, 2006m.
  • alshawabikatu, muhamad 'amin (2007) , jarayim al'anzimati: alhasub wal'iintirnti, alqahirata, dar alnahdat alearabiati.
  • alsiyfi , eabd alfataah ( 2000), qanun aleuqubat alqism aleami, alqahirati, munsha'at almaearifi.
  • eabd alsitar, fawziata, (1982), sharh qanun aleuqubat alqism alkhaasi, bayrut: dar alnahdat alearabiti.
  • eabd alfataahi, jarimat aliaihtial dirasat muqaranati, (risalat majistir), filastin, jamieat alnajah alwataniat fi nabuls, 2008.
  • aleatibi, hajid, "jarimat alnasb waliahtial fi daw' alnizam alsueudii dirasat tasiliat tatbiqiatan", majalat aleulum al'iinsaniat wal'iidariat , aleadad (32 ) sifr 1445 hu - sibtambar 2023.
  • ealwani, halil farji, (1993), jarayim altazyif waltazwiri, al'iiskandiriati, dar almatbueat aljamieiati.
  • alqahwaji, ealaa eabd alqadir, (1995), qanun aleuqubat allubnanii alqism alkhasa, bayrut aldaar aljamieiata.
  • mihdi, eabd alrawuwfa, (2009), sharh alqawaeid aleamat liqanun aleuqubati, alqahirata, dar alnahdat alearabiati.
  • nizam al'iijra'at aljazayiyat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/ 17) bitarikh 8 / 3 / 1428.
  • nizam mukafahat aliaihtial almalii wakhianat alamanat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/79) watarikh (10/9/1442hi waqarar majlis alwuzara' raqm (534) watarikh (1/9/1442).
  • alnafiei, fahd bin muhamad, alhimayat aljinayiyat lilsuwq almaliat alsaeudii, risalat dukturah manshurat bijamieat nayif alearabiat lileulum al'amniat, alrayad, 2006.
  • wazir, eabd aleazim marsi, (1993), sharh qanun aleuqubati, alqahirata, dar alnahdat alearabiati.