تجريم اكتناز الذهــب وتخزينه دراسة مقارنة بين القانون الجنائي والفقه الإسلامي / The Criminalization of Gold Hoarding and Storage: An Analysis from the Perspective of Islamic Jurisprudence

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات - جامعة الأزهر

المستخلص

اكتناز الذهب وتخزينه من أخطر الممارسات الصانعة للأزمات الضارة بالأسواق بل والمجتمع كله وتشكل خطراً محدقاً بالأمن الوطني بل والعالمي ؛ حيث يُعد كارثة اقتصادية فادحة بل وجريمة اجتماعية وأخلاقية في المقام الأول تتعانق مع إهدار المصلحة العامة وعدم احترامها فلا يقتصر ضرره على كونه حبساً للمال وحجباً له عن المشاركة في الدورة الاقتصادية وإنما في الوقت ذاته يُعد حبسا واحتكاراً لسلعة استراتيجية مهمة للبلاد والعباد على حدٍ سواء؛ بداية من خاتم الزواج مرورا باستخدامه في صناعات عدة كالأدوية والإلكترونيات وصولا إلى استعماله رفاهية في بعض الأطعمة ، كما أن اكتنازه وتخزينه من قبل الأفراد والتجار فضلاً عن كونه يُعتبر ممارسة ضارة بذاته فإنه يشكل سبباً للجريمة وزيادة معدلها على كافة الأصعدة وكل الفئات، بوصفه نتيجة طبيعية لأزمة الغلاء والتضخم الاقتصادي المترتبين بدورهما على اكتناز الذهب وتخزينه وتجميد الأموال في صورة ذهب ؛ مما يحجبهما عن التعامل، ويضعف مقدرة الدولة على النفاذ إلى الأسواق ويعجزها عن توفير السلع لمواجهة الغلاء فتتفشى الجريمة بوصفها وجها آخر لهذه الأزمة؛ الأمر الذى يتطلب دراسة تلك الظاهرة وبيان أثرها وموقف القانون الوضعي والفقه الإسلامي منها.
 
Abstract:
Gold hoarding and storage is a dangerous practice that harms both markets and society as a whole, posing a significant threat to national and global security. When individuals and traders engage in hoarding and storing gold, it not only constitutes harmful practice in itself but also serves as a catalyst for crime, increasing crime rates across all sectors and demographics. This phenomenon is a natural consequence of inflation and economic hardship caused by gold hoarding, which restricts its circulation, weakens the state’s ability to access markets, and hinders efforts to provide goods to combat inflation. As a result, crime proliferates as a secondary manifestation of this crisis. Therefore, a comprehensive study of this phenomenon is essential, including an analysis of its impacts and the perspectives of statutory law and Islamic jurisprudence on the matter.
 

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: القرآن الكريم.

    ثانياً : كتب التفسير :

    - ابن كثير القرشي: تفسير القرآن العظيم لابن كثير عماد الدين أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير الدمشقي، دار الكتب العلمية، بيروت ، لبنان ، ط1 ، ج4 ، ط2 ، ج2 .

    - ابن عطية المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز(تفسير بن عطية ) أبو محمد عبد الحق بن غالب بن عبد الرحمن بن تمام بن عطية الأندلسي المحاربي ، ت 542هـ ، ت: عبد السلام عبد الشافي محمد، بيروت، دار الكتب العلميه١٤٢٢ ه ، ط١، ج٢، م.ش .

    - ابن عاشور، تحرير المعنى السديد وتنوير العقل الجديد من تفسير الكتاب المجيد، الدار التونسية للنشر، ١٩٨٤م ، تونس، بدون رقم طبعة ، ج١٠ .

    - السخاوي ، جمال القراء وكمال الاقراء ، دمشق ، دار المأمون للتراث ، ١٤٨٧ هجريا /١٩٩٧م ، ط١ .

    - القرطبي: محمد بن أحمد القرطبي، الجامع لأحكام القرآن، تحقيق أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، راجعه محمد الحفناوي ، دار الكتب المصرية 1384هـجري- 1964م ، القاهرة ، ط2 ، ج 8 .

    - الطبري، جامع البيان في تأويل القرآن: لمحمد بن جرير الطبري، تحقيق أحمد محمد شاكر ، بيروت ، مؤسسة الرسالة ، 1420 هـ-2000 م ، ج1 .

    - الشعراوي، تفسير الشعراوي للشيخ محمد متولي الشعراوي، القاهرة، مطابع أخبار اليوم، 1997 م ، بدون رقم طبعة ، ج 8 .

     

    ثالثاً: كتب الحديث وشروحه ورجاله:

    ـ البخاري، صحيح البخاري للإمام أبي عبد الله محمد بن إسماعيل البخاري، دار بن كثير، لبنان، بيروت، يناير 2018 م.

    - مسلم، صحيح مسلم لأبي الحسن مسلم بن الحجاج القشيري النيسابوري، دار إحياء التراث العربي.

    - أحمد، مسند أحمد، تحقيق شعيب الأرناؤوط وجماعة، طبعة مؤسسة الرسالة ، ج7 .

    - البيهقي، السنن الكبرى لأبي بكر أحمد بن الحسين بن علي البيهقي ( ت 458 هـجري ) ، ت: محمد عبد القادر عطا ، دار الكتب العلمية ، بيروت ، لبنان ط3 ، 1424هـ- 2003 م ، ج ٤.

    - الألباني ، سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة وآثرها السيئ في الأمة ، لمحمد ناصر الدين الألباني (ت 1420هـ) ، مكتبة المعارف ، الرياض ، السعودية ، ١٤١٢ ه -١٩٩٢م ، ط ١، ج٣، مجلد 3 ، السلسلة الصحيحة للألباني .

    - أبو داوود ، سنن أبي داوود : لأبي داوود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السجستاني ت 275 هـجري ، المكتبة العصرية ،صيدا، بيروت، تحقيق محمد محيي الدين عبدالحميد،ج٢،م.ش

    - ابن بطال ، شرح صحيح البخاري : لعلي بن خلف بن عبد الملك الشهير ب ابن بطال ، الرياض ، مكتبة الرشد ، 1423 هـ ، 2003 م ، ط2 ، ج3 .

    - الهيثمي ، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ،لأبي الحسن نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان الهيثمي ، ت807هـ ، تحقيق حسام الدين القدسي، القاهرة، مكتبة القدسي، بدون رقم طبعة، ١٤١٤ه، ١٩٩٤م، ج١٠.

    - العسقلاني، تهذيب التهذيب لأبي الفضل أحمد بن علي بن حجر العسقلاني الشافعي (733-852هـ)، مؤسسة الرسالة ، بيروت 1435هـ – 2014م ، ط1 ، ج1 ، ص301 ، م. ش. - الرازي ، مفاتيح الغيب ( التفسير الكبير ) ، لأبي عبدالله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي الرازي الملقب بفخر الدين الرازي خطيب الري ، ت 606هـ ، بيروت، دار إحياء التراث العربي ، ١٤٢٠ه ، ط ، 1420هـ٣ ، ج١٦ ، م.ش .

    -ابن عبد البر، الاستذكار، لأبي عمر يوسف بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي ، ت463هـ ، ت: سالم محمد عطا ، محمد علي معوض ، بيروت، دار الكتب العلمية ١٤٢١ه-2000م ، ط١، ج٣، م.ش .

    - ابن دقيق العيد: شرح الأربعين النووية ، لابن دقيق العيد : تقي الدين أبي الفتح محمد بن علي بن وهب بن مطيع القشيري ، (ت702)، مؤسسة الريان ، ط6 ، 1424هـ- 2003م .

    - الهروي ، مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح لعلي بن سلطان محمد أبي الحسن نور الدين الملا الهروي القاري (ت 1014 )هجرى ، دار الفكر ، بيروت ، ج 8

     - ابن عدي ، الكامل في ضعفاء الرجال ، لأبي أحمد بن عدي الجرجاني ت 365هـجري ، ت : عادل أحمد عبد الموجود وآخرين ، دار الكتب العلمية ، بيروت ، لبنان ، ط1 ، 1418هـجري – 1997م ، م.ش .

    - المعجم الجامع في تراجم المعاصرين، تأليف أعضاء ملتقى أهل الحديث، أعده للمكتبة الشاملة ، أسامة ابن الزهراء ، مرقم آليا غير مطبوع .

     

    رابعاً: معاجم اللغة:

    ـ ابن فارس : مقاييس اللغة لابن فارس : أحمد بن فارس بن زكريا القزويني ، ت: عبد السلام محمد هارون ، القاهرة ، دار الفكر .

    - ابن منظور : لسان العرب لابن منظور محمد بن مكرم جمال الدين الأنصاري ، دار المعارف ، ج1 ، دار صادر بيروت ، ج3.

    - أبو منصور الأزهري : تهذيب اللغة ، لمحمد بن أحمد الأزهري الهروي ، ت: محمد عوض ، ج6 ، دار إحياء التراث ، بيروت ، ط1 ، 2001م.

    - المعجم الوسيط ، مجمع اللغة العربية بالقاهرة ،ج1 ، ط5 .

    - سموحي فوق العادة ، المعجم الدبلوماسي والشئون الدولية ، بيروت ، مكتبة لبنان ، 1679 .

    خامساً : المراجع الشرعية:

    - النووي، المجموع شرح المهذب، لأبي زكريا محيي الدين بن شرف النووي ، ت 676هـ ، إدارة الطباعة المنيرية ، مطبعة التضامن الأخوي ، القاهرة 1344هـ ، وصورتها دار الفكر ، بيروت في 20 مجلد ، ج٥، م.ش .

    - الكاساني ، بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع ، للكاساني : علاء الدين أبي بكر بن مسعود الكاساني الحنفي الملقب بملك العلماء (ت 587) ، ط1، 1328هـجري ، كتاب الزكاة ، زكاة المال ، مطبعة شركة المطبوعات العلمية ، مصر ، وصورتها كاملة مطبعة دار الكتب العلمية وغيرها ، وأصدرت دار الكتب العلمية طبعة لاحقة من 10 أجزاء بتحقيق علي معوض وعادل عبد الموجود ، م.ش .

    - الموصلي، الاختيار لتعليل المختار لابن مودود عبد الله بن محمود بن مودود الموصلي الحنفي ، مطبعة الحلبي ، القاهرة ، وصورتها دار الكتب العلمية ، بيروت ، وغيرها ، 1356هـجري – 1937م ، ج1 ،كتاب الزكاة ، باب زكاة الذهب والفضة ، ،ش.م .

    - ابن رشد الجد ،المقدمات الممهدات لابن رشد أبي الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي(ت520) ، ت: د. محمد حجي ، دار الغرب الإسلامي، ، بيروت، لبنان ، 19٨٨-١٤٠٨، ط١،ج١، كتاب الزكاة الأول ، م.ش .

    - ابن عاشور ، مقاصد الشريعة الإسلامية لابن عاشور محمد الطاهر، تحقيق محمد الحبيب ابن الخوجه ، الناشر وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية ، قطر ، 1425 هـ -2004م ، ج2 .

    - الرازي ، المحصول ، لفخر الدين الرازي أبو عبدالله محمد بن عمر بن الحسن بن الحسين التيمي ،1/78 ، مؤسسة الرسالة ، ط3، 1418هـ،1997م.

    - ابن قدامة : المغني لابن قدامة أبو محمد عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة ( 541-620)، م ش ، طبعة مكتبة القاهرة ، ط1 ، 1388هـ، 1968م، ج2

    - السرخسي: المبسوط للسرخسي ، شمس الأئمة محمد بن أحمد بن أبي سهل ، ج2 ، مطبعة السعادة ، مصر ، وصورتها دار المعرفة ، بيروت ، لبنان ، والأصول للسرخسي.

    - الغزالي ، إحياء علوم الدين ، لأبي حامد محمد بن محمد الغزالي الطوسي، دار المعرفة بيروت،ج3.

    - د.أحمد عوّاد الكبيسي، الحاجات الاقتصادية في المذهب الاقتصادي الإسلامي، ط1، 1986، مطبعة العاني، بغداد.

    ـ قطب مصطفى سانو: الاستثمار أحكامه وضوابطه في الفقه الإسلامي، دار النقاش للنشر والتوزيع ، يناير 2000م. -

    - د.أحمد خلف جراد الترفه وأحكامه الشرعية ومكانته من النظام النقدي(أكل الذهب والفضة أنموذجا). ، الجامعة العراقية ، عدد4 ، ج3.

    - د. زكريا القضاة، دراسات في الاقتصاد الإسلامي، ط1، 1988م، جامعة اليرموك، العراق.

    - د.محمد عبد المنعم : نحو تطوير المضاربة في المصارف الإسلامية، ط1، 2000م، المعهد العالمي للفكر الإسلامي، مصر.

    - محمد عثمان شبير، المدخل إلى فقه المعاملات المالية:ط2،2010م،دار النقاش،الأردن.

    - عبد السلام العبادي، الملكية في الشريعة الإسلامية ـــــ طبيعتها ووظائفها وقيودها ـــ دراسة مقارنة بالقوانين الوضعية، ط1، 1975م، مكتبة الأقصى، عمان.

    - عبد السميع المصري، مقومات الاقتصاد الإسلامي، ط3، 1983م، مكتبة وهبة، مصر.

    - أحمد فراس العوران ، المخاطر الأخلاقية والأزمة العالمية المعاصرة وجهة نظر إسلامية : وجهة نظر إسلامية ، مجلة "إسلامية المعرفة"، المعهد العالمي للفكر الإسلامي ، 2010 ، مجلد 16، ع62

    - أميرة مشهور ، الاستثمار في الاقتصاد الإسلامي ، مكتبة مدبولي الصغير ،1991م ، ص 124

    - عدنان خالد التركماني ، السياسة النقدية والمصرفية في الإسلام ، بيروت ، مؤسسة الرسالة ، 1998 م.

    - يوسف حامد العالم ، المقاصد العامة للشريعة الإسلامية ، الرياض ، الدار العالمية للكتاب الإسلامي بالتعاون مع المعهد العالمي للفكر الإسلامي، 1415 هـ ، 1994 م ، ط 2 .

    - د. رفعت السيد العوضي ، الأخلاق في الاقتصاد الإسلامي ، المعهد العالمي للفكر الإسلامي ، دار الكلمة للنشر والتوزيع ، 1401هـجري ، 1981م

    سادساً : المراجع القانونية.

    ـ د. يسر أنور ، د. آمال عثمان : أصول علمي الإجرام والعقاب ، دار النهضة العربية ، 1986م.

    ـ د .أحمد حسني أحمد طه : مذكرات في علم الإجرام . ، مطبعة النور.

    ـ د.عبد الفتاح الصيفي علم الإجرام. ، بيروت ، دار الكتب ، 1973 م.

    ـ أخلاقيات تُقاسم المخاطر في الاقتصاد والتمويل الإسلامي .د. عباس زمير.

    - دليل أخلاقيات الاقتصاد الإسلامي ، دي جرو يتر .

    ـ فتحي عبد الكريم. ، النظام الاقتصادي في الإسلام ، دار غريب للطباعة ، 1397هـ، 1977م

    - موسى آدم عيسى ، آثار التغيرات في قيمة النقود ، وكيفية معالجتها في الاقتصاد الإسلامي ، ط1 ، مجموعة دلة البركة ، جدة ، 1993م

    - د.فريد روابح ، محاضرات في القانون الجنائي ، مطبعة الدروس ، سطيف ، 2018 .

    ـ الحاجات الاقتصادية في المذهب الاقتصادي الإسلامي .د. أحمد عوّاد الكبيسي ، ط1، 1986 ، مطبعة العاني ، بغداد.

    - دراسات في الاقتصاد الإسلامي، زكريا القضاة ، ط1، 1988م ، جامعة اليرموك ، العراق .

    سابعا : كتب في مجالات أخرى :

    ـ الغزالي محمد بن محمد أبو حامد الطوسي ، إحياء علوم الدين ، دار القلم ، بيروت ، ج4 (الكتاب في مجال الرقائق والآداب) .

    - عمدة المحتاج في علمي الأدوية والعلاج .لأحمد أفندي بن حسن بن علي الرشيدي المصري ، دار الطباعة الخديوية ، 1866م، مصر ،(الكتاب في مجال الصيدلة والعقاقير)

    -علال الفاسي ، المذاهب الاقتصادية ، ط1 ، المغرب ، الرباط ، مطبعة الرسالة ، 2005 .

    - محيي الدين عواد ، الذهب سيد المعادن للكاتب ، محيي الدين عواد الظاهر، مجلة الوعي الإسلامي ، ع 573 ، 2013م ..

    - مالكوم بر، الذهب، للكاتب مالكوم بر ، ترجمة أمين سلامة .

    - دبيان بن محمد الدبيان ، المعاملات المالية أصالة ومعاصرة ، ط2 ، 1432هـ ، بدون دار نشر

    ثامناً : رسائل جامعية :

    ـ السرطاوي عبد الحكيم إسماعيل محمود: الذهب وأحكامه الشرعية ومكانته من النظام النقدي. ، رسالة ماجستير،1998م، 1419هـجري ، جامعة أم درمان الإسلامية ، كلية الشريعة والقانون ، السودان، 1998م.

    تاسعاً : القوانين واللوائح:

    - قانون العقوبات المصري، رقم 58 لسنة 1937م ، المعدل بالقانون 141 لسنة 2021م .

    - قانون حماية المستهلك رقم 181 لسنة 2018م (قانون مصري).

    - قانون التهريب السوداني المعدل بالقرار الجمهوري رقم 119 لسنة 1999م ثم قانون التهريب لعام 2016م.

    - مشروع الرئاسة الأمريكية الأمر التنفيذي رقم 6102.

    - قانون احتياطي الذهب الأمريكي لعام ١٩٣٤ م

    عاشراً : المواقع الإلكترونية والجرائد والمجلات والمؤتمرات:

    - الجزيرة نت : عبد الحافظ الصاوي ، مع توالي الأزمات الاقتصادية كيف يمكنك الحفاظ على مدخراتك ؟ ، الجزيرة نت ، 14-1-2023م

    - السعد الثابت ، ( انفسو بيديا ) ، ويكيبيديا ، الاكتناز ف الاقتصاد ، مقالة ، marabot ،بوابة عالم العملات

    BBCNEWS - عربي، سمية نصر، 10 مارس 2022م ، alromaizan.com blog<https: > ho.. - مجلة الوعي الإسلامي ، الظاهر محيي الدين عواد ، الذهب سيد المعادن ، مقال ، الناشر. وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية ، الكويت ، المجلد50 ، ع 573 ، 2013م ، ا434هـ.

    - سكاى نيوز عربية ، نفاذ الذهب، 11 يونيو2024م.

    - سودان نيوز

    - المصري اليوم : حنان وجدي ، عضو المجلس الاستشاري للوحدة الاقتصادية العربية ، الخميس 19-9-2024م .

    - اليوم السابع ، بوابة أخبار اليوم الإلكترونية،

    - موقع دفترة ، مقال ، 26 – 11 - 2024 م ، المركز التعليمي ، إدارة الحسابات ، الكاتب فريق عمل دفترة

    ـ برنامج القرآن العظيم ،اليوم السابع. رأي د. على جمعة ، مفتي الديار المصرية سابقاً ، الأحد 10 من أبريل 2022م، بقلم/ محمد عبد المجيد.

    - موقع قاموس المعاني ، almaany>com ، متعدد اللغات ، تاريخ الإطلاق ، 2010م،

     - بوابة علم العملات .

    - جريدة الوطن رأي الشيخ عبد الحميد الأطرش ، رئيس لجنة الفتوى الأسبق بالأزهر الشريف ، الأربعاء 17 مايو 2023م ، كتب أحمد الشرقاوي.

    https:/www.presidency.ucsb.edu/documents/executive_order_6102 - مشروع الرئاسة الأمريكية الامر التنفيذي رقم 6102. https:/www.federalresevehistory.orglessags/roosevelts_gold_program ـ تاريخ الاحتياطي الفيدرالي برنامج روزفلت الذهبي

    https:/www.federalreservehistory.orgessays/gold_resserve.act

    - تاريخ الاحتياطي الفيدرالي قانون احتياطي الذهب لعام ١٩٣٤ م

    ـ موقع capital_Faster الرئيسيه_قانون احتياطي الذهب الأميريكي.

    https:/www.low.cornell.edu/constitution /fifth amendment.

    - معهد المعلومات القانونية "التعديل الخامس"

    BBCNEWSعربي.- alromaizan.comblog<https: >ho. ـ( انفسو بيديا ) ، ويكيبيديا ، الاكتناز ف الاقتصاد ، مقالة ، marabout .

    أحد عشر : المؤتمرات والموسوعات

    ـ د. محمد عبد الله دراز: مؤتمر القانون الإسلامي. المنعقد في باريس عام 1950..

    - الموسوعة الحديثية -الدرر السنية – شروح الأحاديث.

     

    References:

     

    1: alquran alkarim.

    2: kutub altafsir:

    • abin kathir alqurashi: tafsir alquran aleazim liabn kathir eimad aldiyn 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bin kathir aldimashqi, dar alkutub aleilmiati, bayrut , lubnan , ta1 , ji4 , ta2 , ji2 .
    • abin eatiat almuharir alwajiz fi tafsir alkitaab aleaziz(tafsir bin eatia ) 'abu muhamad eabd alhaqi bin ghalib bin eabd alrahman bin tamaam bin eatiat al'andalusi almuharibii , t 542h , t: eabd alsalam eabd alshaafi muhamadu, bayrut, dar alkutub alealamayhi1422 h , ta1, ja2, mu.sh .
    • abin eashur, tahrir almaenaa alsadid watanwir aleaql aljadid min tafsir alkitaab almajid, aldaar altuwnusiat lilnashr, 1984m , tunis, bidun raqm tabeat , ji10 .
    • alsakhawi , jamal alquraa' wakamal alaqara' , dimashq , dar almamun lilturath , 1487 hijriaa /1997m , t1 .
    • alqurtubi: muhamad bin 'ahmad alqurtubiu, aljamie li'ahkam alqurani, tahqiq 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish, rajaeah muhamad alhafnawi , dar alkutub almisriat 1384hjiri- 1964m , alqahirat , ta2 , j 8 .
    • altabri, jamie albayan fi tawil alqurani: limuhamad bin jarir altabari, tahqiq 'ahmad muhamad shakir , bayrut , muasasat alrisalat , 1420 h-2000 m , ji1 .
    • alshaerawi, tafsir alshaerawii lilshaykh muhamad mutualiy alshaerawi, alqahirata, mutabie 'akhbar alyawmi, 1997 m , bidun raqm tabeat , j 8 .

    3: kutub alhadith washuruhih warijalihi:

    • albukhari, sahih albukharii lil'iimam 'abi eabd allah muhamad bin 'iismaeil albukhariu, dar bin kathirin, lubnan, birut, yanayir 2018 mi.
    • mislma, sahih muslim li'abi alhasan muslim bin alhajaaj alqushayrii alniysaburi, dar 'iihya' alturath alearabii.
    • 'ahmadu, musnad 'ahmadu, tahqiq shueayb al'arnawuwt wajamaeatu, tabeat muasasat alrisalat , ji7 .
    • albihaqi, alsunan alkubraa li'abi bakr 'ahmad bin alhusayn bin ealii albayhaqii ( t 458 hijiri ) , ti: muhamad eabd alqadir eata , dar alkutub aleilmiat , bayrut , lubnan ta3 , 1424ha- 2003 m , j 4.
    • al'albaniu , silsilat al'ahadith aldaeifat walmawdueat wathariha alsayiy fi al'umat , limuhamad nasir aldiyn al'albanii (t 1420hi) , maktabat almaearif , alriyad , alsaeudiat , 1412 h -1992m , t 1, ja3, mujalad 3 , alsilsilat alsahihat lil'albanii .
    • 'abu dawwud , sunan 'abi dawwud : li'abi dawwud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin eamrw al'azdi alsajistaniu t 275 hijiri , almaktabat aleasriat ,sida, bayrut, tahqiq muhamad muhyi aldiyn eabdalhamidi,ju2,mu.sh
    • abn bataal , sharh sahih albukharii : liealii bn khalaf bin eabd almalik alshahir b abn bataal , alriyad , maktabat alrushd , 1423 hi , 2003 m , ta2 , ji3 .
    • alhaythami , majmae alzawayid wamanbae alfawayid ,li'abi alhasan nur aldiyn ealii bin 'abi bakr bin sulayman alhaythamii , ta807hi , tahqiq husam aldiyn alqudsi, alqahirata, maktabat alqudsi, bidun raqm tabeati, 1414h, 1994m, ji10.
    • aleasqalani, tahdhib altahdhib li'abi alfadl 'ahmad bin ealii bin hajar aleasqalanii alshaafieii (733-852hi), muasasat alrisalat , bayrut 1435h - 2014m , ta1 , ji1 , si301 , mi. sh. - alraazi , mafatih alghib ( altafsir alkabir ) , li'abi eabdallah muhamad bin eumar bin alhasan bin alhusayn altaymi alraazi almulaqab bifakhr aldiyn alraazi khatib alrayi , t 606h , bayrut, dar 'iihya' alturath alearabii , 1420h , t , 1420hi3 , ji16 , mu.sh .
    • -abin eabd albur, aliastidhkaru, li'abi eumar yusif bin eabd albirr bin easim alnamrii alqurtibii , ta463hi , ti: salim muhamad eata , muhamad eali mueawad , bayrut, dar alkutub aleilmiat 1421hi-2000m , ta1, ja3, mu.sh .
    • abin daqiq aleida: sharh al'arbaein alnawawiat , liabn daqiq aleid : taqi aldiyn 'abi alfath muhamad bn ealiin bn wahab bn mutaye alqushayrii , (t702), muasasat alrayaan , ta6 , 1424hi- 2003m .
    • alharawi , murqaat almafatih sharh mishkaat almasabih lieali bin sultan muhamad 'abi alhasan nur aldiyn almula alharawii alqariyi (t 1014 )hajraa , dar alfikr , bayrut , j 8
    • abin eudayi , alkamil fi dueafa' alrijal , li'abi 'ahmad bin eadii aljirjanii t 365hjiri , t : eadil 'ahmad eabd almawjud wakhrin , dar alkutub aleilmiat , bayrut , lubnan , ta1 , 1418hjiri - 1997m , mu.sh .
    • almuejam aljamie fi tarajim almueasirina, talif 'aeda' multaqaa 'ahl alhadithi, 'aeadah lilmaktabat alshaamilat , 'usamat abn alzahra' , murqim alia ghayr matbue .

    4: maeajim allugha:

    • abn faris : maqayis allughat liabn faris : 'ahmad bin faris bin zakariaa alqazwini , t: eabd alsalam muhamad harun , alqahirat , dar alfikr .
    • abn manzur : lisan alearab liabn manzur muhamad bin makram jamal aldiyn al'ansarii , dar almaearif , ji1 , dar sadir bayrut , ji3.
    • 'abu mansur al'azhariu : tahdhib allughat , limuhamad bn 'ahmad al'azharii alharawii , ti: muhamad eawad , ja6 , dar 'iihya' alturath , bayrut , ta1 , 2001m.
    • almuejam alwasit , majmae allughat alearabiat bialqahirat ,ji1 , ti5 .
    • smuhiun fawq aleadat , almuejam aldiblumasiu walshuyuwn alduwaliat , bayrut , maktabat lubnan , 1679 .

    5: almarajie alshareia:

    • alnnwwiu, almajmue sharh almuhadhabi, li'abi zakaria muhyi aldiyn bin sharaf alnawawii , t 676h , 'iidarat altibaeat almuniriat , matbaeat altadamun al'akhawii , alqahirat 1344h , wasuaratuha dar alfikr , bayrut fi 20 mujalad , ja5, mu.sh .
    • alkasani , badayie alsanayie fi tartib alsharayie , lilkasanii : eala' aldiyn 'abi bakr bin maseud alkasani alhanafii almulaqab bimilk aleulama' (t 587) , ta1, 1328hijiri , kitab alzakaat , zakat almal , matbaeat sharikat almatbueat aleilmiat , misr , wasuratuha kamilat matbaeat dar alkutub aleilmiat waghayriha , wa'asdarat dar alkutub aleilmiat tabeatan lahiqatan min 10 'ajza'an bitahqiq eali mueawad waeadil eabd almawjud , mu.sh .
    • almusili, aliakhtiar litaelil almukhtar liabn mawdud eabd allh bin mahmud bin mawdud almusilii alhanafii , matbaeat alhalabii , alqahirat , wasuaratuha dar alkutub aleilmiat , bayrut , waghayruha , 1356hjiri - 1937m , ja1 ,ktab alzakat , bab zakat aldhahab walfidat , ,sh.m .
    • abn rushd aljadi ,almuqadimat almumahadat liabn rushd 'abi alwalid muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtabi(ti520) , ti: du. muhamad hajiyin , dar algharb al'iislamii, , bayrut, lubnan , 1988-1408, ta1,ja1, kitab alzakat al'awal , mu.sh .
    • abin eashur , maqasid alsharieat al'iislamiat liaibn eashur muhamad altaahir, tahqiq muhamad alhabib aibn alkhawajah , alnaashir wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiat , qatar , 1425 hi -2004m , ji2 .
    • alarazi , almahsul , lifakhr aldiyn alraazi 'abu eabdallah muhamad bin eumar bin alhasan bin alhusayn altaymi ,1/78 , muasasat alrisalat , ta3, 1418h,1997m.
    • abn qudamat : almughaniy liabn qudamat 'abu muhamad eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bn qudama ( 541-620), m sh , tabeat maktabat alqahirat , ta1 , 1388hi, 1968m, ji2
    • alsarukhisi: almabsut lilsarukhsii , shams al'ayimat muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl , ja2 , matbaeat alsaeadat , misr , wasuaratuha dar almaerifat , bayrut , lubnan , wal'usul lilsarukhsi.
    • alghazali , 'iihya' eulum aldiyn , li'abi hamid muhamad bin muhamad alghazali altuwsi, dar almaerifat bayruta,ji3.
    • da.'ahmad ewwad alkbisi, alhajat aliaiqtisadiat fi almadhhab aliaqtisadii al'iislami, ta1, 1986, matbaeat aleani, baghdad.
    • qutb mustafaa sanu: alastithmar 'ahkamuh wadawabituh fi alfiqh al'iislamii, dar alniqash lilnashr waltawzie , yanayir 2000m. -
    • da.'ahmad khalaf jarad altarafuh wa'ahkamuh alshareiat wamakanatuh min alnizam alnaqdii('akl aldhahab walfidat 'unmudhaja). , aljamieat aleiraqiat , eadadi4 , ji3.
    • d. zakariaa alqudaata, dirasat fi alaiqtisad al'iislami, ta1, 1988m, jamieat alyrmuk, aleiraqi.
    • du.muhamad eabd almuneim : nahw tatwir almudarabat fi almasarif al'iislamiati, ta1, 2000ma, almaehad alealamiu lilfikr al'iislami, masr.
    • muhamad euthman shibir, almadkhal 'iilaa fiqh almueamalat almaliati:ta2,2010m,dar alniqash,al'urdun.
    • eabd alsalam aleabaadi, almalakiat fi alsharieat al'iislamiat tabieatuha wawazayifuha waquyuduha dirasat muqaranat bialqawanin alwadeiati, ta1, 1975ma, maktabat al'aqsaa, eaman.
    • eabd alsamie almisriu, muqawimat aliaqtisad al'iislami, ta3, 1983ma, maktabat wahbata, masr.
    • 'ahmad faras aleawran , almakhatir al'akhlaqiat wal'azmat alealamiat almueasirat wijhat nazar 'iislamiat : wijhat nazar 'iislamiat , majala "'iislamiat almaerifati", almaehad alealamii lilfikr al'iislamii , 2010 , mujalad 16, ea62
    • 'amirat mashhur , aliastithmar fi aliaqtisad al'iislamii , maktabat madbuli alsaghir ,1991m , s 124
    • eadnan khalid alturkumani , alsiyasat alnaqdiat walmasrifiat fi al'iislam , bayrut , muasasat alrisalat , 1998 mu.
    • yusif hamid alealam , almaqasid aleamat lilsharieat al'iislamiat , alriyad , aldaar alealamiat lilkitab al'iislamii bialtaeawun mae almaehad alealamii lilfikr al'iislamii, 1415 hi , 1994 m , t 2 .
    • d. rafaeat alsayid aleuadi , al'akhlaq fi aliaqtisad al'iislamii , almaehad alealamia lilfikr al'iislamii , dar alkalimat lilnashr waltawzie , 1401hjiri , 1981m

    6: almarajie alqanunia.

    • du. yusr 'anwar , da. amal euthman : 'usul eilmii al'iijram waleiqab , dar alnahdat alearabiat , 1986m.
    • d .'ahmad husni 'ahmad tah : mudhakirat fi eilm al'iijram . , matbaeat alnuwr.
    • da.eabd alfataah alsayfiu ealam al'iijrami. , bayrut , dar alkutub , 1973 ma.
    • ـ 'akhlaqiaat tuqasm almakhatir fi aliaiqtisad waltamwil al'iislamii .da. eabaas zumir.
    • dalil 'akhlaqiaat aliaqtisad al'iislamii , di juru yitr .
    • fathi eabd alkrim. , alnizam aliaqtisadiu fi al'iislam , dar gharib liltibaeat , 1397hi, 1977m
    • musaa adim eisaa , athar altaghayurat fi qimat alnuqud , wakayfiat muealajatiha fi aliaqtisad al'iislamii , ta1 , majmueat dilat albarakat , jidat , 1993m
    • d.frid rawabih , muhadarat fi alqanun aljinayiyi , matbaeat aldurus , stif , 2018 .
    • alhajat alaiqtisadiat fi almadhhab alaiqtisadii al'iislamii .dd. 'ahmad ewwad alkabaysi , ta1, 1986 , matbaeat aleani , baghdadu.
    • dirasat fi aliaqtisad al'iislami, zakariaa alqudaat , ta1, 1988m , jamieat alyarmuk , aleiraq .

    7: kutub fi majalat 'ukhraa :

    • alghazaliu muhamad bin muhamad 'abu hamid altuwsiu , 'iihya' eulum aldiyn , dar alqalam , bayrut , ji4 (alkitab fi majal alraqayiq waladab) .
    • eumdat almuhtaj fi eilmay al'adwiat waleilaj .li'ahmad 'afandi bin hasan bin ealiin alrashidii almasrii , dar altibaeat alkhidywyat , 1866m, misr ,(alkitab fi majal alsaydalat waleaqaqir)
    • -ealal alfasi , almadhahib aliaiqtisadiat , ta1 , almaghrib , alribat , matbaeat alrisalat , 2005 .
    • mahii aldiyn eawaad , aldhahab sayid almaeadin lilkatib , muhyi aldiyn eawaad alzaahir, majalat alwaey al'iislamii , e 573 , 2013m ..
    • malkum bur, aldhahaba, lilkatib malkum barr , tarjamat 'amin salama .
    • dibian bin muhamad aldibyaan , almueamalat almaliat 'asalat wamueasarat , ta2 , 1432hi , bidun dar nashr

    8: rasayil jamieia:

    • alsaratawi eabd alhakim 'iismaeil mahmud: aldhahab wa'ahkamuh alshareiat wamakanatuh min alnizam alnaqdii. , risalat majistir,1998m, 1419hjiri , jamieat 'um dirman al'iislamiat , kuliyat alsharieat walqanun , alsuwdan, 1998m.

    9: alqawanin wallawayih:

    • qanun aleuqubat almisrii, raqm 58 lisanat 1937m , almueadal bialqanun 141 lisanat 2021m .
    • qanun himayat almustahlik raqm 181 lisanat 2018m (qanun misriun).
    • qanun altahrib alsuwdanii almueadal bialqarar aljumhurii raqm 119 lisanat 1999m thuma qanun altahrib lieam 2016m.
    • mashrue alriyasat al'amrikiat al'amr altanfidhiu raqm 6102.
    • qanun aihtiatii aldhahab al'amrikii lieam 1934 m

    10: almawaqie al'iilikturunia waljarayid walmajalaat walmutamarat:

    • aljazirat nit : eabd alhafiz alsaawi , mae tawali al'azamat alaiqtisadiat kayf yumkinuk alhifaz ealaa mudakharatik ? , aljazirat nit , 14-1-2023m
    • alsaed althaabit , ( anfisu bidya ) , wikibidia , aliaktinaz f aliaqtisad , maqalat , marabot ,bawaabat ealam aleumlat
    • BBCNEWS - earabi, sumyat nasr, 10 maris 2022m , alromaizan.com blog<https: > ho.. - majalat alwaey al'iislamii , alzaahir muhyi aldiyn eawad , aldhahab sayid almaeadin , maqal , alnaashir. wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamiat , alkuayt , almujalad50 , e 573 , 2013m , a434hu.
    • skaa niuz earabiat , nafadh aldhahba, 11 yunyu2024m.
    • sudan niuz
    • almisri alyawm : hanan wajdi , eudw almajlis aliaistisharii lilwahdat aliaiqtisadiat alearabiat , alkhamis 19-9-2024m .
    • aliawm alsaabie , bawaabat 'akhbar alyawm al'iiliktruniati,
    • mawqie daftarat , maqal , 26 - 11 - 2024 m , almarkaz altaelimiu , 'iidarat alhisabat , alkatib fariq eamal daftara
    • barnamaj alquran aleazim ,alyawm alsaabieu. ray da. ealaa jumeat , mufti aldiyar almisriat sabqaan , al'ahad 10 min 'abril 2022m, biqalami/ muhamad eabd almajid.
    • mawqie qamus almaeani , almaany>com , mutaeadid allughat , tarikh al'iitlaq , 2010mi,
    • bawaabat eilm aleumlat .
    • jaridat alwatan ray alshaykh eabd alhamid al'atrash , rayiys lajnat alfatwaa al'asbaq bial'azhar alsharif , al'arbiea' 17 mayu 2023m , kutub 'ahmad alsharqawi.

    https:/www.presidency.ucsb.edu/documents/executive_order_6102 - mashrue alriyaasat al'amrikiat alamir altanfidhiu raqm 6102. https:/www.federalresevehistory.orglessags/roosevelts_gold_program tarikh alaihtiatii alfidiralii barnamaj ruzfilt aldhahabi

    • https:/www.federalreservehistory.orgessays/gold_resserve.act
    • tarikh aliahtiatii alfidiralii qanun aihtiatii aldhahab lieam 1934 m
    • mawqie capital_Faster alrayiysiah_qanun aihtiatii aldhahab al'amiriki.
    • https:/www.low.cornell.edu/constitution /fifth amendment.
    • maehad almaelumat alqanunia "altaedil alkhamis"
    • BBCNEWSerbi.- alromaizan.comblog<https: >ho. ( anfisu bidya ) , wikibidya , aliaktinaz f aliaqtisad , maqalat , marabout .

    11: almutamarat walmawsueat:

    • du. muhamad eabd allah dirazi: mutamar alqanun al'iislamii. almuneaqad fi baris eam 1950..
    • almusueat alhadithiat -aldirar alsuniyat - shuruh al'ahaditha.