الرؤية الفقهية لتجميد البويضات لأسباب اجتماعية، وتجميد اللقائح المخصبة (الأجنة) في تقنية مساعدة الإنجاب / The Jurisprudential View Of Freezing Eggs For Social Reasons, And Freezing Fertilized Cells (Embryos) In Assisted Reproductive Technology

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشريعة بجامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية

المستخلص

الحمد لله الذي خلق الإنسان من تراب، ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين، من نطفة تمنى وتخرج من الصلب والترائب، والصلاة والسلام علي خير الخلق وبعد .
ومنذ أن خلق الإنسان، وهو يسعى لتحقيق هذه الغريزة سعيًا حثيثًا، ويبحث عن علاج العقم بالوسائل المتاحة له، حتى أنعم الله -سبحانه وتعالى- على البشرية بالتطور الطبي الكبير، في جميع المجالات الطبية، ومنها مجال الإخصاب والإنجاب، حتى إن بعض الناس كان في السابق يعد ممن عقمهم عقمًا دائمًا، أصبح بإمكانهم اليوم الإنجاب بفضل الله أولاً، ثم باكتشاف الوسائل المساعدة، كالتلقيح الصناعي، وأصبح كذلك بإمكان المريض الذي يعالج من أمراض قد يؤدي به علاجها إلى العقم الدائم .
ويعد تجميد البويضات (سواء الملقحة أو غير الملقحة) من النوازل الطبية التي ساهمت في علاج حالات من العقم، وهذه النازلة تتطور بشكل سريع، ولهذا لزم على العلماء والباحثين إيضاح حكمها الشرعي، ليعلم من يحتاجه من المسلمين متى يجوز له الانتفاع من هذ ا التقدم العلمي، ومتى يحرم عليه.
وقد اتبع الباحث المنهج الاستقرائي الاستنباطي وقد توصل الباحث لعدة نتائج

يجوز تجميد بويضات النساء المصابات بالسرطان، أو يعالجن بالجراحة المؤدية إلى استئصال الأجهزة التناسلية المسؤولة عن إنتاج البويضات، نظرًا لقيام الحاجة إلى التجميد، لاستخدامها في المستقبل.
لا يجوز تجميد البويضات غير الملقحة (النطف الأنثوية) إذا كان الهدف والغاية من التجميد غير علاجي، أي أسباب اجتماعية كخشية العنوسة، أو حفظ القدرة على الإنجاب حتى سن اليأس.

يحرم تجميد البويضات لفتاة بكر لمجرد الحفظ؛ لما يتضمنه ذلك التجميد من محاذير ومخاطر على الفتاة وعلى بكارتها.
 
   Abstract:
Praise be to God who created man from dust, then made his offspring from a lineage from a degrading water, from a sperm that he wished for and emerged from the loins and bones. May the blessings and peace be upon the best of creation.
Since the creation of man, he has been striving to achieve this instinct diligently, and searching for a cure for infertility with the means available to him, until God - Glory be to Him - has blessed humanity with great medical development, in all medical fields, including the field of fertilization and procreation, to the point that some people were in The former is considered permanently infertile.
Today, they are able to have children, thanks to God first, then with the discovery of assistive means, such as artificial insemination, and it is also possible for a patient who is being treated for diseases whose treatment may lead to permanent infertility.
Freezing eggs (whether fertilized or unfertilized) is one of the medical events that has contributed to treating cases of infertility.
The researcher followed the inductive-deductive approach and the researcher reached several results
- It is permissible to freeze the eggs of women who have cancer, or are treated with surgery that leads to the removal of the reproductive organs responsible for egg production, given the need for freezing, for use in the future.
 
- It is not permissible to freeze unfertilized eggs (female sperm) if the aim and purpose of the freezing is not therapeutic, i.e. social reasons such as fear of spinsterhood, or preserving the ability to reproduce until menopause.
- It is forbidden to freeze the eggs of a virgin girl simply for preservation; Because of the warnings and risks involved in freezing the girl and her virginity.

الكلمات الرئيسية


  1. أحكام التدخل الطبي في النطف البشرية، لطارق بن عبدالمنعم محمد خلف، دار النفائس، عمان الأردن، الطبعة الأولى 1431هــ.
  2. أحكام التلقيح غير الطبيعي (أطفال الأنابيب)، لسعد بن عبدالعزيز الشويرخ، دار كنوز أشبيليا، الرياض، الطبعة الأولى 1430هــ.
  3. الأحكام الشرعية المتعلقة بالإخصاب خارج الجسم، بحث تكميلي لدرجة الماجستير، للبنى محمد جبر الصفدي، كلية الشريعة والقانون، الجامعة الإسلامية، بغزة، 1428هــ.
  4. الأحكام الطبية المتعلقة بالنساء في الفقه الإسلامي، لمحمد خالد منصور، دار النفائس، الأردن، الطبعة الأولى 1419هــ.
  5. أحكام النوازل في الإنجاب، لمحمد بن هائل المدحجي، دار كنوز أشبيليا، الرياض، الطبعة الأولى 1432هــ.
  6. اختيار جنس الجنين والانتفاع بالأجنة والخلايا الجذعية والإخصاب المساعد من منظور إسلامي، لعبدالفتاح محمود إدريس، دار الصميعي، الرياض، الطبعة الأولى 1433هــ.
  7. آداب الزفاف في السنة المطهرة، لمحمد بن ناصر الألباني، (ت:1420هــ)، دار السلام 1423هــ.
  8. إرواء الغليل في تخريج أحاديث منار السبيل، لمحمد بن ناصر الألباني، (ت:1420هــ)، تحقيق زهير الشاويش، المكتب الإسلامي، بيروت، 1405هــ.
  9. الاستفادة من الأجنة المجهضة والفائضة في زراعة الأعضاء وإجراء التجارب، لعبدالله باسلامة، مجلة مجمع الفقه الإسلامي الدولي، العدد 6، الجزء 3.
  10. الأشباه والنظائر في الفروع لعبد الرحمن بن أبي بكر السيوطي (ت:911هــ), دار السلام, القاهرة، الطبعة الثالثة 1427هــ.
  11. الأشباه والنظائر، لزين الدين بن إبراهيم بن محمد المعروف بابن نجيم (ت:970هــ), وضع حواشيه وخرج أحاديثه زكريا عميرات ,دار الكتب العلمية ,بيروت , الطبعة الأولى 1419هــ.
  12. أضواء البيان في إيضاح القرآن بالقرآن، لمحمد الأمين بن محمد المختار الشنقيطي (ت:1393هــ)، حقق بإشراف بكر بن عبدالله أبو زيد، دار عالم الفوائد، مكة المكرمة، الطبعة الأولى 1426هــ.
  13. أعطني طفلاً بأي ثمن أحدث تقنيات تشخيص وعلاج العقم، لسمير عباس، الطبعة الأولى 1997م.
  14. إعلام الموقعين عن رب العالمين لأبي عبدالله محمد بن أبي بكر بن أيوب ابن قيم الجوزية (ت:751هــ)، تحقيق مشهور بن حسن آل سلمان، دار ابن الجوزي، الدمام، الطبعة الأولى 1423هــ.
  15. بنوك الأجنة بنوك الحيامن المنوية بنوك البييضات والجينات، لياسين بن ناصر الخطيب، ضمن السجل العلمي لمؤتمر الفقه الإسلامي الثاني، (قضايا طبية معاصرة) جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المجلد الثاني 1431هــ.
  16. بنوك الأجنة دراسة فقهية، لليلى بنت سراج أبو العلا، ضمن السجل العلمي لمؤتمر الفقه الإسلامي الثاني، (قضايا طبية معاصرة) جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المجلد الثاني 1431هــ.
  17. بنوك الحيامن والبييضات دراسة فقهية، لعبدالله بن عبدالواحد الخميس، ضمن السجل العلمي لمؤتمر الفقه الإسلامي الثاني، (قضايا طبية معاصرة) جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المجلد الثاني 1431هــ.
  18. بنوك الحيامن وضوابطها في الفقه الإسلامي، لحسن السيد حامد خطاب، ضمن السجل العلمي لمؤتمر الفقه الإسلامي الثاني، (قضايا طبية معاصرة) جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المجلد الثاني 1431هــ.
  19. البنوك الطبية البشرية وأحكامها الفقهية، لإسماعيل مرحبا، دار ابن الجوزي، الدمام، الطبعة الأولى 1429هــ.
  20. البنوك الطبية واقعها وأحكامها، لعبدالرحمن محمد أمين طالب، ضمن السجل العلمي لمؤتمر الفقه الإسلامي الثاني، (قضايا طبية معاصرة) جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، المجلد الثاني 1431هــ.
  21. تجميد البييضات بين الطب والشرع، لشفيقة الشهاوي رضوان، مجلة الزهراء-القاهرة.
  22. تجميد النطف والبييضات وبعض أحكامه، لمحمد بن عبدالعزيز اليمني، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، العدد 92.
  23. الجامع لأحكام القرآن، لأبي عبدالله محمد بن أحمد القرطبي (ت:671هــ)، تحقيق عبدالله بن عبدالمحسن التركي، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى 1427هــ.
  24. خلق الإنسان بين الطب والقرآن، لمحمد بن علي البار، الدار السعودية، جدة، الطبعة السادسة 1406هــ.
  25. دليل صحة الأسرة إعداد كلية طب هارفارد, مكتبة جرير, الرياض, الطبعة الأولى 2002م.
  26. رحلة الإيمان في جسم الإنسان، لحامد أحمد حامد، دار القلم، دمشق، الطبعة الأولى 1411هــ.
  27. سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة وأثرها السيء على الأمة، لمحمد ناصر الدين الألباني (ت: 1420هــ)، مكتبة المعارف، الرياض، الطبعة الأولى 1412هــ.
  28. سنن أبي داود، لأبي داود سليمان بن الأشعث السجستاني (ت:275هــ)، بيت الأفكار الدولية، الرياض.
  29. السنن الكبرى لأبي عبدالرحمن أحمد بن شعيب النسائي (ت:303هــ)، تحقيق حسن عبدالمنعم شلبي، مؤسسة الرسالة، بيروت،الطبعة الأولى 1422هــ.
  30. صحيح ابن حبان بترتيب ابن بلبان لعلاء الدين علي بن بلبان الفارسي (ت: 739هــ)، تحقيق شعيب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، بيروت، الطبعة الثانية 1414هــ.
  31. صحيح البخاري، لأبي عبدالله محمد بن إسماعيل البخاري (ت:256هــ)، مطبوع مع فتح الباري، دار طيبة، الرياض، الطبعة الأولى 1427هــ.
  32. صحيح الجامع الصغير وزيادته، لمحمد ناصر الدين الألباني، المكتب الإسلامي بيروت، الطبعة الثالثة 1408هــ.
  33. العقم عند الرجال والنساء أسبابه وعلاج، لسبيرو فاخوري، دار العلم للملايين، بيروت، الطبعة الرابعة 1984م.
  34. القاموس المحيط لمحمد بن يعقوب الفيروزآبادي (ت:817هــ),تحقيق مكتب تحقيق التراث في مؤسسة الرسالة بإشراف محمد نعيم العرقسوسي,مؤسسة الرسالة ,بيروت , الطبعة السادسة ,1419
  35. قرارت وتوصيات مجمع الفقه الإسلامي المنبثق من منظمة المؤتمر الإسلامي (جدة)، دار القلم، دمشق، الطبعة الثانية 1418هــ.
  36. القضايا الأخلاقية الناجمة عن التحكم في تقنيات الإنجاب، لمحمد بن علي البار، بدون ناشر، ولا تاريخ نشر.
  37. قضايا طبية معاصرة في ضوء الشريعة الإسلامية، جمعية العلوم الطبية الإسلامية، المنبثقة عن نقابة الأطباء الأردنية، دار البشير، عمان الأردن، الطبعة الأولى 1415هــ.
  38. قواعد الأحكام في إصلاح الأنام لعز الدين عبدالعزيز بن عبدالسلام (ت:660هــ), تحقيق نزية كمال حماد, عثمان جمعه ضميرية , دار القلم, دمشق , الطبعة الأولى 1421هــ
  39. قواعد الوسائل في الشريعة الإسلامية دراسة أصولية في ضوء المقاصد الشرعية، لمصطفى بن كرامة الله مخدوم، دار أشبيليا، الرياض، الطبعة الأولى 1420هــ.
  40. لسان العرب لمحمد بن مكرم بن منظور(ت:711هــ) ,تحقيق عبدالله علي الكبير وآخرون , دار المعارف , القاهرة
  41. مجمع الزوائد ومنبع الفوائد لنور الدين علي بن أبي بكر الهيثمي (ت:807هــ)، دار الكتاب العربي، بيروت، الطبعة الثانية 1402هــ، وطبعة دار الفكر، بيروت 1412هــ.
  42. المسائل الطبية المستجدة في ضوء الشريعة الإسلامية، لمحمد بن عبدالجواد النتشة، الحكمة، بريطانيا، الطبعة الأولى 1422هــ.
  43. المستدرك على الصحيحين، لأبي عبدالله محمد بن عبدالله الحاكم النيسابوري (ت:405هــ)، دار المعرفة، بيروت.
  44. مسند الإمام أحمد، لأحمد بن محمد بن حنبل الشيباني (ت:241) تحقيق شعيب الأرنؤوط وآخرون، مؤسسة الرسالة، بيروت، الطبعة الثانية 1420هــ.
  45. المعجم الكبير، لأبي القاسم سليمان بن أحمد الطبراني (ت:360هــ)، تحقيق حمدي عبدالمجيد السلفي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، الطبعة الثانية 1422هــ.
  46. المعجم الوسيط لناصر سيد أحمد وآخرون، دار إحياء التراث العربي، بيروت، الطبعة الأولى 1429هــ.
  47. معجم مقاييس اللغة لأحمد بن فارس (ت:395هــ) ,تحقيق اعتنى به محمد عوض مرعب , فاطمة محمد أصلان , دار إحياء التراث العربي , بيروت , الطبعة الأولى 1422هــ
  48. مقاصد الشريعة الإسلامية، لمحمد سعد بن أحمد اليوبي، دار ابن الجوزي، الدمام، الطبعة الرابعة 1433هــ.
  49. موسبي مرجع الفحوص التشخيصية والمخبرية، ترجمة عبدالباري السعدو، دار علاء الدين، دمشق، الطبعة الأولى 1998م.
  50. الموسوعة الطبية الفقهية لأحمد محمد كنعان ,دار النفائس ,بيروت,الطبعة الأولى 1420هــ
  51. موسوعة المرأة الطبية لسبيرو فاخوري، دار العلم للملايين، بيروت، الطبعة الرابعة 2004م.
  52. النظام القانوني للأنجاب الصناعي، لرضا عبدالحليم عبدالمجيد، دار النهضة العربية، القاهرة، الطبعة الأولى 1996م.
  53. نظام وحدات الإخصاب وعلاج العقم في المملكة العربية السعودية الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/76 وتاريخ 21/11/1424هـــ، المركز الوطني للوثائق والمحفوظات.

المواقع الإلكترونية:

  1. موقع عيادة القاهرة للخصوبة د.بسام الحلو :

http://www.cairoivf.com/arabic/treatments-cryopreservation.html

  1. موقع بيبي سيبيس

www.babyspacearabia.com

  1. موقع (http://www.fivmarbella.com/ar/vitrificacion-de-ovulos)
  2. موقع (institutobernabeu.com).
  3. موقع (ivf-embryo.gr).
  4. موقع (http://www.fivmarbella.com/ar/vitrificacion-de-ovulos).
  5. موقع صحيفة البيان الإمارتية:

http://www.albayan.ae/across-the-uae/news-and-reports/2012-03-19-1.1614400

 

References:

 

  • 'ahkam altadakhul altibiy fi alnutaf albashariati, litariq bin eabdalmuneim muhamad khalafa, dar alnafayisi, eamaan al'urduni, altabeat al'uwlaa 1431h.
  • 'ahkam altalqih ghayr altabieii ('atfal al'anabib), lisaed bin eabdialeaziz alshuwirkha, dar kunuz 'ashbilya, alrayad, altabeat al'uwlaa 1430h.
  • al'ahkam alshareiat almutaealiqat bial'iikhsab kharij aljisma, bahath takmiliun lidarajat almajistir, lilbunaa muhamad jabr alsafadi, kuliyat alsharieat walqanuni, aljamieat al'iislamiati, bighazati, 1428h.
  • al'ahkam altibiyat almutaealiqat bialnisa' fi alfiqh al'iislamii, limuhamad khalid mansur, dar alnafayisi, al'urdunn, altabeat al'uwlaa 1419h.
  • 'ahkam alnawazil fi al'iinjab, limuhamad bin hayil almudhaji, dar kunuz 'ashbilya, alrayad, altabeat al'uwlaa 1432h.
  • aikhtiar jins aljinin walaintifae bial'ajinat walkhalaya aljidheiat wal'iikhsab almusaeid min manzur 'iislami, lieabdalfataah mahmud 'iidris, dar alsamiei, alrayad, altabeat al'uwlaa 1433h.
  • adab alzifaf fi alsunat almutahirati, limuhamad bn nasir al'albani, (t:1420h), dar alsalam 1423h.
  • 'iirwa' alghalil fi takhrij 'ahadith manar alsabil, limuhamad bin nasir al'albani, (t:1420h), tahqiq zuhayr alshaawish, almaktab al'iislamia, bayrut, 1405h.
  • alaistifadat min al'ajinat almujahadat walfayidat fi ziraeat al'aeda' wa'iijra' altajaribi, lieabdallah biaslamat, majalat mujmae alfiqh al'iislamii alduwaliu, aleadad 6, aljuz' 3.
  • al'ashbah walnazayir fi alfurue lieabd alrahman bin 'abi bakr alsuyutii (t:911h), dar alsalami, alqahirati, altabeat althaalithat 1427h.
  • al'ashbah walnazayir, lizayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamad almaeruf biabn najim (t:970h), wade hawashih wakharaj 'ahadithih zakariaa eumayrat ,dar alkutub aleilmiat ,bayrut , altabeat al'uwlaa 1419h.
  • 'adwa' albayan fi 'iidah alquran bialqurani, limuhamad al'amin bin muhamad almukhtar alshanqitii (t:1393h), haqaq bi'iishraf bikr bin eabdallah 'abu zida, dar ealam alfawayidi, makat almukaramati, altabeat al'uwlaa 1426h.
  • 'aetini tflaan bi'ayi thaman 'ahdath tiqniaat tashkhis waeilaj aleuqmi, lisamir eabaas, altabeat al'uwlaa 1997m.
  • 'iielam almuqiein ean rabi alealamin li'abi eabdallah muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb aibn qiam aljawzia (t:751h), tahqiq mashhur bin hasan al silman, dar aibn aljuzi, aldamam, altabeat al'uwlaa 1423h.
  • bnuk al'ajinat banuk alhayamin almanawiat banuk albiidat waljinati, liasin bin nasir alkhatayb, dimn alsijili aleilmii limutamar alfiqh al'iislamii althaani, (qadaya tibiyat mueasiratin) jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, almujalad althaani 1431h.
  • bnuk al'ajanat dirasatan fiqhiatan, lilaylaa bint siraj 'abu alealaa, dimn alsijili aleilmii limutamar alfiqh al'iislamii althaani, (qadaya tibiyat mueasiratin) jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, almujalad althaani 1431h.
  • bnuk alhayamin walbayidat dirasat fiqhiatan, lieabdallah bin eabdalwahid alkhamis, dimn alsijili aleilmii limutamar alfiqh al'iislamii althaani, (qadaya tibiyat mueasiratin) jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, almujalad althaani 1431h.
  • bnuk alhayamin wadawabituha fi alfiqh al'iislamii, lihasan alsayid hamid khatab, dimn alsijili aleilmii limutamar alfiqh al'iislamii althaani, (qadaya tibiyat mueasiratin) jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, almujalad althaani 1431h.
  • albunuk altibiyat albashariat wa'ahkamuha alfiqhiatu, li'iismaeil marhaba, dar abn aljuzi, aldamam, altabeat al'uwlaa 1429h.
  • albunuk altibiyat waqieuha wa'ahkamuha, lieabdalrahman muhamad 'amin talib, dimn alsijili aleilmii limutamar alfiqh al'iislamii althaani, (qadaya tibiyat mueasiratin) jamieat al'iimam muhamad bin sueud al'iislamiati, almujalad althaani 1431h.
  • tajmid albiidat bayn altibi walsharea, lishafiqat alshahawi ridwan, majalat alzahra'-alqahrati.
  • tajmid alnutaf walbayidat wabaed 'ahkamihi, limuhamad bin eabdialeaziz alyamani, majalat albuhuth alfiqhiat almueasirati, aleadad 92.
  • aljamie li'ahkam alqurani, li'abi eabdallah muhamad bin 'ahmad alqurtibii (t:671h), tahqiq eabdallah bin eabdalmuhsin alturki, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa 1427h.
  • khalaq al'iinsan bayn altibi walqurani, limuhamad bin ealii albari, aldaar alsaeudiati, jidat, altabeat alsaadisat 1406h.
  • dalil sihat al'usrat 'iiedad kuliyat tib harfardi, maktabat jrir, alriyad, altabeat al'uwlaa 2002m.
  • rhalat al'iiman fi jism al'iinsani, lihamid 'ahmad hamida, dar alqalami, dimashqa, altabeat al'uwlaa 1411h.
  • silsilat al'ahadith aldaeifat walmawdueat wa'atharuha alsayi' ealaa al'umati, limuhamad nasir aldiyn al'albanii (t: 1420hi), maktabat almaearifi, alriyad, altabeat al'uwlaa 1412h.
  • sunan 'abi dawud, li'abi dawud sulayman bin al'asheath alsijistanii (t:275h), bayt al'afkar alduwliati, alriyad.
  • alsunan alkubraa li'abi eabdalrahman 'ahmad bin shueayb alnasayiyi (t:303h), tahqiq hasan eabdalmuneim shalabi, muasasat alrisalati, bayrutu,alitabeat al'uwlaa 1422h.
  • sahih abn hibaan bitartib abn balban lieala' aldiyn eali bin balban alfarisii (t: 739h), tahqiq shueayb al'arnawuwta, muasasat alrisalati, bayrut, altabeat althaaniat 1414h.
  • shih albukhari, li'abi eabdallah muhamad bin 'iismaeil albukharii (t:256h), matbue mae fath albari, dar tibat, alriyad, altabeat al'uwlaa 1427h.
  • shih aljamie alsaghir waziadatuhu, limuhamad nasir aldiyn al'albaniu, almaktab al'iislamiu bayrut, altabeat althaalithat 1408h.
  • aleaqm eind alrijal walnisa' 'asbabuh waeilaji, lisbiru fakhuri, dar aleilm lilmalayini, bayrut, altabeat alraabieat 1984m.
  • alqamus almuhit limuhamad bin yaequb alfayruzabadi (t:817hi),tahqiq maktab tahqiq alturath fi muasasat alrisalat bi'iishraf muhamad naeim aleirqasusi,muasasat alrisalat ,bayrut , altabeat alsaadisat ,1419
  • qararat watawsiat majmae alfiqh al'iislamii almunbathiq min munazamat almutamar al'iislamii (jdatu), dar alqalami, dimashqa, altabeat althaaniat 1418h.
  • alqadaya al'akhlaqiat alnaajimat ean altahakum fi tiqniaat al'iinjabi, limuhamad bin eali albari, bidun nashir, wala tarikh nashra.
  • qadaya tibiyat mueasirat fi daw' alsharieat al'iislamiati, jameiat aleulum altibiyat al'iislamiati, almunbathiqat ean niqabat al'atibaa' al'urduniyata, dar albashir, eamaan al'urduni, altabeat al'uwlaa 1415h.
  • qawaeid al'ahkam fi 'iislah al'anam lieizi aldiyn eabdaleaziz bin eabdalsalam (t:660h), tahqiq naziat kamal hamad, euthman jameuh damiriat , dar alqalami, dimashq , altabeat al'uwlaa 1421hi
  • qawaeid alwasayil fi alsharieat al'iislamiat dirasat 'usuliat fi daw' almaqasid alshareiati, limustafaa bin karamat allah makhdum, dar 'ashbilya, alrayad, altabeat al'uwlaa 1420h.
  • lisan alearab limuhamad bin makram bin manzuri(t:711ha) ,tahqiq eabdallah eali alkabir wakhrun , dar almaearif , alqahira
  • majmae alzawayid wamanbae alfawayid linur aldiyn ealii bin 'abi bakr alhaythamii (t:807h), dar alkitaab alearabii, bayrut, altabeat althaaniat 1402h, watabeat dar alfikri, bayrut 1412h.
  • almasayil altibiyat almustajidat fi daw' alsharieat al'iislamiati, limuhamad bin eabdialjawad alnatshat, alhikmat, biritania, altabeat al'uwlaa 1422h.
  • alimustadrak ealaa alsahihayni, li'abi eabdallah muhamad bin eabdallah alhakim alnaysaburii (t:405h), dar almaerifati, bayrut.
  • msnid al'iimam 'ahmadu, li'ahmad bin muhamad bin hanbal alshaybani (t:241) tahqiq shueayb al'arnawuwt wakhrun, muasasat alrisalati, bayrut, altabeat althaaniat 1420h.
  • almuejam alkabiri, li'abi alqasim sulayman bin 'ahmad altabaranii (t:360h), tahqiq hamdi eabdalmajid alsalafi, dar 'iihya' alturath alearabi, bayrut, altabeat althaaniat 1422h.
  • almuejam alwasit linasir sayid 'ahmad wakhrun, dar 'iihya' alturath alearabi, bayrut, altabeat al'uwlaa 1429h.
  • muejam maqayis allughat li'ahmad bin faris (t:395ha) ,tahqiq aetanaa bih muhamad eawad mureib , fatimat muhamad 'aslan , dar 'iihya' alturath alearabii , bayrut , altabeat al'uwlaa 1422hi
  • maqasid alsharieat al'iislamiati, limuhamad saed bin 'ahmad alyubi, dar abn aljuzi, aldamaami, altabeat alraabieat 1433h.
  • musbi marjie alfuhus altashkhisiat walmakhbariati, tarjamat eabdalbari alsaedu, dar eala' aldiyn, dimashqa, altabeat al'uwlaa 1998m.
  • almusueat altibiyat alfiqhiat li'ahmad muhamad kanean ,dar alnafayis ,birut,alitabeat al'uwlaa 1420hi
  • musueat almar'at altibiyat lisbiru fakhuri, dar aleilm lilmalayini, bayruta, altabeat alraabieat 2004m.
  • alnizam alqanuniu lil'anjab alsinaeii, lirida eabdalhalim eabdalmajid, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, altabeat al'uwlaa 1996m.
  • nizam wahadat al'iikhsab waeilaj aleaqm fi almamlakat alearabiat alsueudiat alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/76 watarikh 21/11/1424h, almarkaz alwatanii lilwathayiq walmahfuzati.

almawaqie al'iilikturunia:

  • muqie eiadat alqahirat lilkhusubat di.bsam alhulw :

http://www.cairoivf.com/arabic/treatments-cryopreservation.html

  • muqie biby sibis

www.babyspacearabia.com

  • mawqie (http://www.fivmarbella.com/ar/vitrificacion-de-ovulos)
  • mawqie (www.institutobernabeu.com).
  • mawqie (www.ivf-embryo.gr).
  • mawqie (http://www.fivmarbella.com/ar/vitrificacion-de-ovulos).
  • mawqie sahifat albayan al'iimartiati:

http://www.albayan.ae/across-the-uae/news-and-reports/2012-03-19-1.1614400