الثقافة التنظيمية لعنصر العمل وأثرها على أداء المؤسسات الاقتصادية / Organizational Culture of Labor and its Impact on the Performance of Economic Institutions

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشريعة والقانون تفهنا الاشراف

المستخلص

تعد الثقافة التنظيمية من المفاهيم الحديثة التي ظهرت في نهاية القرن الماضي، وقد اختلف الدارسون في وضع تعريف محدد لها، وهذا لحداثتها وتعدد عناصرها ولالتصاقها الشديد بشخصية الإنسان وسلوكياته وبيئته التي يقيم فيها ويعمل في إطارها.
وتعتبر الثقافة التنظيمية عاملاً رئيساً يميز أي مؤسسة عن غيرها حيث أنها القلب النابض الذي ينبض داخل بناء المؤسسة، وتعكس معتقداتها وقيمها وسلوكيات موظفيها، أنها تمثل البيئة الروحية التي تشكل في أروقة المؤسسة، والتي تحمل في ثنايها توجهات وتوجيهات تؤثر بصورة كبيرة علي أداء العاملين فيها.
ووفي عالم الأعمال المعاصر، لايمكن تجاهل تأثير الثقافة التنظيمية علي الأداء الوظيفي والمؤسسة الاقتصادية ككل، حيث تلعب دوراً هاماً في توجيه سلوك العاملين وتشكيل بيئة العمل  في المؤسسة الاقتصادية التي تعد المحور الأساسي الذي يدور حوله الاقتصاد في أي دولة حيث تعمل إلي تحقيق مقاصد اقتصادية واجتماعية مختلفة وفي العصر الراهن شهدت هذه المؤسسات اهتماماً بالغاً من العديد من الدول وهذا لما تتميز به من خصائص يراد بها معالجة المشكلات الأساسية التي تواجه الاقتصاد بهدف تحقيق التنمية والتقدم فهي إنتاج يتم فيها تجميع بعض العناصر الاقتصادية وتعد وظيفة تعبر عن القدرات الفكرية والإبداعية في ميدان إنتاج السلع و تقديم الخدمات وسنتناول في هذا المبحث أثر الثقافة التنظيمية علي أداء المؤسسات الاقتصادية من خلال علاقتها بالأداء الوظيفي وتأثيرها علي الممارسات الإدارية بالمؤسسة الاقتصادية و تأثير ثقافة جماعية العمل علي أداء العاملين بالمؤسسة و تأثير الاتصال التنظيمي علي أداء العاملين في المؤسسة الاقتصادية وأثرها علي الانتماء والولاء التنظيمي والإبداع والابتكار والرقابة.
 
Abstract:
Organizational culture is a modern concept that emerged at the end of the last century. Scholars have differed in defining it due to its novelty, its many elements, and its close connection to the personality, behaviors, and environment of the individuals who live and work within it.
Organizational culture is a key factor that distinguishes any institution from others. It is the beating heart inside the institution's structure, reflecting its beliefs, values, and the behaviors of its employees. It represents the spiritual environment within the organization, carrying within it orientations and directives that significantly influence the performance of its workers.
In the contemporary business world, the impact of organizational culture on job performance and the economic institution as a whole cannot be ignored. It plays a crucial role in guiding the behavior of employees and shaping the work environment in the economic institution, which is the core around which the economy of any country revolves. Economic institutions aim to achieve various economic and social objectives. In the current era, these institutions have garnered significant attention from many countries due to their unique characteristics, which address the primary issues facing the economy with the goal of achieving development and progress. These institutions are where certain economic elements are gathered, and they function as expressions of intellectual and creative abilities in the production of goods and the provision of services.
In this research, we will examine the effect of organizational culture on the performance of economic institutions, focusing on its relationship with job performance and its influence on administrative practices within the economic institution. We will also discuss the impact of collective work culture on the performance of employees, the influence of organizational communication on employee performance, and its effect on organizational commitment, loyalty, creativity, innovation, and control.

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: المراجع باللغة العربية

    • ابتسام بوحلوقة، مريم هزيل، فعالية الاتصال في المؤسسة الاقتصادية وأثره علي الأداء الوظيفي للموظفين، دراسة ميدانية بمؤسسة الخزف الصحي-الميلية-، جامعة محمد الصديق بن يحي جيجل، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، 2017/2018.
    • إسمهان محلق، فريدة روابحة، دور الرقابة الإدارية في تحقيق الالتزام التنظيمي داخل المؤسسة -دراسة ميدانية بمؤسسة الجزائرية للجلود ومشتقاته وحدة جيجل-، جامعة الصديق بن يحي- جيجل- ،كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، 2017/2
    • البندري الخالدي، الولاء الوظيفي وعلاقته بالإنتاجية في المؤسسة، 2022.
    • بوعلاق مريم، بو علاق حليمة، دور التحفيز في تحقيق الرضا الوظيفي لدي الأفراد العاملين في المؤسسة الاقتصادية – دراسة ميدانية في مؤسسة عمربن عمر CAB -قالمة- ، جامعة 08 ماي 1945 قالمة ، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التسيير، 2013/2014.
    • أوليدي مارية، أثر الثقافة التنظيمية علي سلوكيات المواطنة التنظيمية في المؤسسات الاقتصادية دراسة حالة مديرية توزيع الكهرباء والغاز بولاية ورقلة، جامعة قاصدي مرباح، ورقلة، الجزائر، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية والعلوم التسيير، 2018.
    • بسنت طارق أحمد مرزوق، الإدارة التقليدية والإدارة الإلكترونية : مقارنة أداء النظم والتحولات الإدارية في العصر الرقمي في المؤسسات، جامعة أسيوط، كلية التجارة، المجلة العلمية، العدد الواحد والثمانون، يونيو،2024.
    • بدوي ، انتصار عبدالله أحمد، تأثير تطبيق آليات الحوكمة علي الأداء التشغيلي للشركات- دراسة تطبيقية ، رسالة ماجستير، جامعة عين شمس،كلية التجارة، مصر.
    • بلال سباع، تحليل وقياس العلاقة بين الرافعة المالية والقيمة الاقتصادية المضافة في ظل تباين حجم المؤسسة- دراسة عينة من المؤسسات الاقتصادية الجزائرية خلال الفترة 2010/2021، جامعة 8 ماي 1945 قالمة، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التسيير، 2023/2024.
    • بوسنان رستم، ملال سعيد، واقع الثقافة التنظيمية في المؤسسة الاقتصادية الجزائرية دراسة ميدانية بالمؤسسة العمومية لصناعة الأنابيب غرداية، جامعة محمد البشير الإبراهيمي، برج بوعريريج، كلية العلوم الاجتماعية والإنسانية ،2019/2020.
    • تاجوري جليلة، الرقابة الإدارية ودورها في تحسين الأداءالوظيفي للعمال- دراسة ميدانية بمؤسسة وحدة بريد الجزائر-أم البواقي-، جامعة العربي بن مهيدي أم البواقي، كلية العلوم الاجتماعية والإنسانية، 2014/2015.
    • حورية بولعويدات، استخدام تكنولوجيا الاتصال الحديثة في المؤسسة الاقتصادية، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، جامعة منتوري ، قسنطنية، 2008.
    • حملاوي حورية، وآخرون، أثر استخدام تكنولوجيا الإعلام والاتصال علي الثقافة التنظيمية السائدة داخل المؤسسة الاقتصادية اتصالات الجزائر فرع قالمة "أنموذجا"، 2018/2019.
    • خميس ناصر محمد، تأثير الثقافة التنظيمية في تبني نظام الإدارة البيئية ، مجلة جامعة الانبار للعلوم الاقتصادية والإدارية، العدد8، الجزائر، 2012م.
    • خرخاش صباح، تقييم كفاءة أداء مؤسسات الخدمات الصحية في الجزائر – دراسة ميدانية في المؤسسة الاستشفائية ، سليمان عميرات بالمسيلة ، رسالة ماجستير، جامعة محمد بوضياف المسيلة، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية والتسيير، الجزائر.
    • سارة بهلولي، تأثير الثقافة التنظيمية علي المسؤلية الاجتماعية للمؤسسة الاقتصادية الجزائرية – دراسة حالة بعض المؤسسات-، جامعة فرحات عباس سطيف 1، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2015/2016.
    • سامي علي أبو الروس، سامي إبراهيم حنونة، تأثير الإيمان بالمؤسسة علي رغبة العاملين في الجامعات الفلسطينية في بالاستمرار في العمل في جامعاتهم، دراسة ميدانية علي الجامعات الفلسطينية في قطاع غزة-فلسطين-مجلة الجامعة الإسلامية ، سلسلة الدراسات الإنسانية ، الجامعة الإسلامية، غزة، فلسطين، المجلدالتاسع عشر، العدد الأول، 2011.
    • داسي وهيبة، أثر الثقافة التنظيمية علي إدارة المعرفة دراسة عينة من المؤسسات الاقتصادية الجزائرية، جامعة محمد خيضر ، بسكرة، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير،203/2014.
    • رشيد شنيني، المؤسسة الاقتصادية الإسلامية ومتطلباتها، المركز الجامعي عبدالحفيظ بو الصوف ميلة، معهد العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2023.
    • د/ رنا محمد البطرني، د/ ياسمين محمود محمد الجزار، أثر التحول الرقمي علي كفاءة خدمات المقدمة من البنوك المدرجة في بورصة مصري دراسة ميدانية،المجلة العلمية للاقتصاد والتجارة، المعهد الكندي العالي لتكنولوجي الهندسة والإدارة،2023.
    • زايدي سنية ، كشرود فاطمة الزهراء، تأثير الثقافة التنظيمية علي أداء المؤسسة الاقتصادية، شركة Apple نموذجاً ، مجلة التمكين الاجتماعي، المجلد2، العدد1، مارس 2020، الجزائر.
    • زهرة مصطفي، أثر الثقافة التنظيمية علي أداء الموارد البشرية في المؤسسات الاقتصادية، جامعة الجزائر 3، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2016/2017.
    • طواهرية يسري، وآخرون، الاتصال الرقمي وأثره علي الثقافة التنظيمية للمؤسسة الاقتصادية – دراسة ميدانية بمطاحن عمر بن عمر-، جامعة 8 ماي 1945-قالمة- كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، 2022/2023.
    • عادل بن صلاح بن عمر عبد الجبار، ومحمد مترك مسعود القطاني، علم النفس التنظيمي، الإمارات، مكتبة الملك فهد الوطنية، الطبعة الأولي، 2007.
    • علوي حافظ سلام الهدهد، قياس دورالثقافة التنظيمية علي الأداء الوظيفي -دراسة ميدانية علي مؤسسات القطاع الصناعي في سلطنة عمان-، جامعة الأسكندرية، الأسكندرية،2023.
    • عويسي رحمونة ياسمين، أثر الثقافة التنظيمية علي التجديدالتكنولوجي دراسة ميدانية في شركة القفازات،جامعة عين تموشنت بلحاج بو شعيب، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التسيير ،2023/2024.
    • فادية ثابت، أثر الثقافة التنظيمية علي التجديد التكنولوجي في المؤسسة الاقتصادية – دراسة حالة: مؤسسة اتصالات الجزائر-وكالة تبسة-.
    • قريريس نور الهدي، لرجام ابتسام، دور الثقافة التنظيمية في أداء المؤسسة الاقتصادية -دراسة ميدانية في مؤسسة نفطال-تيارت-، جامعة ابن خلدون تيارت، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، 2021/2022.
    • قنوش خولة، دور الحوافز في تعزيز الثقافة التنظيمية في المؤسسة الاقتصادية (دراسة ميدانية في مصنع الآجر ب- برج صباط-)، جامعة 08ماي 1945-قالمة- ، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، 2017/2018.
    • قويدر عقيل حسيبة، أثر الثقافة التنظيمية علي أداء العاملين في المؤسسة الاقتصادية الخدمية-دراسة حالة الصندوق الوطني للتأمينات الاجتماعية للعمال الأجراء"، جامعة الجيلاني بونعامة بخميس مليانة ، كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2018/2019.
    • مازن رشيد يوسف الخزرجي، القائد الريادي ودوره في تعزيز الإبداع في العمل -دراسة استطلاعية لآراء عينة من العاملين في وزارة التربية- المديرية العامة للتعليم المهني، مجلة العلوم الإنسانية والطبيعية، جامعة الكوفة، كلية الآداب، العراق،2024.
    • مسعودي رشيدة، اقتصاد المؤسسة، جامعة الجزائر 3، كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التسيير، 2020/2021.
    • مختار عمومن، محمد رضا بن راس، أثر الثقافة علي الأداء الوظيفي في المؤسسة الاقتصادية (دراسة ميدانية لعينة من عمال مؤسسة الخطوط الجوية الجزائرية -المديرية الجهوية-ورقلة)، جامعة قاصدي مرباح-ورقلة-الجزائر- كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية وعلوم التسيير،2022/2023.
    • هيثور محمد لمين،ا/ صلاح عنتر، دور الثقافة التنظيمية في عملية الصراع التنظيمي في المؤسسة الاقتصادية دراسة نظرية تحليلية،جامعة تيارت.

    وادة جميلة، المؤسسة الاقتصادية الجزائرية وتحديات العولمة، جامعة قاصدي مرباح -ورقلة- كلية العلوم الاقتصادية والتجارية وعلوم التسيير، 2012/2013.

    • د/ وجدان أبو القاسم الميلودي، الانتماء الوظيفي وأثره علي أداء العاملين بالمؤسسات الليبية -دراسة ميدانية في جامعة الزواية-، جامعة الزواية، كلية التربية، العجيلات، مجلة اصالة، العدد السادس، ديسمبر، 2022م.
    • د/ وفاء ناصر المبيرك، ورقة عمل بعنوان مستقبل ريادة الأعمال في العصر الرقمي،جامعة مدينة السادات، كلية التجارة، المجلة العلمية للدراسات والبحوث المالية والإدارية، المجلد الثالث عشر، العدد الثالث، مارس، 2022.

    ثانياً: كتب التراث

    • صحيح الامام مسلم ،ج4 ص2088، حديث رقم 2722،طبعة فيصل عيسي الحلبي، القاهرة.

    ثالثاً: المراجع باللغة الأجنبية:

     

    1- Andrew L. Friedman and Samantha Miles, Stakeholders Theory and Practice, Oxford University Press, 2006,. 2-Frederique Alexandre Bailly et autres, coportements humains et management, pearson eduction, France, 2 editions, 2009.

    3- Miseung Shim, Factors influencing child welfare employee’s turnover: Focusing on organizational culture and climate, Children and Youth Services Review, 2010, 32.

    4- Supramono Soewarto and others, the effect of organizational culture, personality, work motivation to teachers’ organizational commitment, post graduate program, universitas pakuan bogor, Indonesia, International Journal of Managerial Studies and research (IJMSR) VO13, Issue6, June 2015, p166.

    5- Valery Michaux, ‘Cours Organization et Comportement’ , 2006L2007(ppt. document internet);disponible sur Le sit:

    http:www.planetema.net GODBIL 2010 4. Culture%20 organisationnlle.ppt

     

    References:

     

    1: almarajie biallugha alearabia

    • aibtisam buhluqati, maryam hazil, faeaaliat alaitisal fi almuasasat alaiqtisadiat wa'atharih eali al'ada' alwazifiu lilmuazafina, dirasat maydaniat bimuasasat alkhazf alsahi-almiliati-, jamieat muhamad alsidiyq bin yahi jijli, kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2017/2018.
    • 'iismhan muhliqa, faridat rawabihat, dawr alraqabat al'iidariat fi tahqiq alailtizam altanzimii dakhil almuasasat -dirasat maydaniat bimuasasat aljazayiriat liljulud wamushtaqaatih wahdat jijili-, jamieat alsidiyq bin yahii- jijl- ,kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2017/2
    • albandari alkhalidi, alwala' alwazifiu waealaqatuh bial'iintajiat fi almuasasati, 2022.
    • buealaq mirim, bu ealaq halimat, dawr altahfiz fi tahqiq alrida alwazifii ladayi al'afrad aleamilin fi almuasasat alaiqtisadiat - dirasat maydaniat fi muasasat eamrbin eumar CAB -qalimati- , jamieat 08 may 1945 qalimat , kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altasyir, 2013/2014.
    • 'awlidi maryt, 'athar althaqafat altanzimiat eali sulukiaat almuatanat altanzimiat fi almuasasat alaiqtisadiat dirasat halat mudiriat tawzie alkahraba' walghaz biwilayat wariqlati, jamieat qasidi mirbah, wariqlata, aljazayir, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waleulum altasyir, 2018.
    • bsant tariq 'ahmad marzuq, al'iidarat altaqlidiat wal'iidarat al'iiliktruniat : muqaranat 'ada' alnuzum waltahawulat al'iidariat fi aleasr alraqamii fi almuasasati, jamieat 'asyut, kuliyat altijarati, almajalat aleilmiata, aleadad alwahid walthamanwn, yunyu,2024.
    • badawi , aintisar eabdallah 'ahmadu, tathir tatbiq aliaat alhawkamat eali al'ada' altashghiliu lilsharikati- dirasat tatbiqiat , risalat majstir, jamieat eayn shams,kiliat altijarati, masr.
    • bilal sabae, tahlil waqias alealaqat bayn alraafieat almaliat walqimat alaiqtisadiat almudafat fi zili tabayun hajm almuasasati- dirasatan eayinatan min almuasasat alaiqtisadiat aljazayiriat khilal alfatrat 2010/2021, jamieat 8 may 1945 qalimati, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altasyiri, 2023/2024.
    • busnan rustum, malal saeid, waqie althaqafat altanzimiat fi almuasasat alaiqtisadiat aljazayiriat dirasatan maydaniatan bialmuasasat aleumumiat lisinaeat al'anabib ghardayat, jamieat muhamad albashir al'iibrahimi, burj bueririj, kuliyat aleulum alaijtimaeiat wal'iinsaniat ,2019/2020.
    • tajuri jalilatu, alraqabat al'iidariat wadawruha fi tahsin al'ada'ialwazifii lileumali- dirasat maydaniat bimuasasat wahdat barid aljazayir-'am albawaqi-, jamieat alearabii bin mahidi 'ami albawaqi, kuliyat aleulum alaijtimaeiat wal'iinsaniati, 2014/2015.
    • huriat buleuidat, aistikhdam tiknulujia alaitisal alhadithat fi almuasasat alaiqtisadiati, kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, jamieat minturi , qisintiniat, 2008.
    • hamlawi huritu, wakhrun, 'athar aistikhdam tiknulujia al'iielam walaitisal eali althaqafat altanzimiat alsaayidat dakhil almuasasat alaiqtisadiat aitisalat aljazayir fare qalima "'unmudhaja", 2018/2019.
    • khamis nasir muhamad, tathir althaqafat altanzimiat fi tabaniy nizam al'iidarat albiyiyat , majalat jamieat alainbar lileulum alaiqtisadiat wal'iidariati, aledad8, aljazayr, 2012m.
    • kharkhash sabahi, taqyim kafa'at 'ada' muasasat alkhadamat alsihiyat fi aljazayir - dirasat maydaniat fi almuasasat alaistishfayiyat , sulayman eumayrat bialmasilat , risalat majistir, jamieat muhamad biwudyaf almasilati, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waltasyir, aljazayir.
    • sarat bihluli, tathir althaqafat altanzimiat eali almaswaliat alaijtimaeiat lilmuasasat alaiqtisadiat aljazayiriat - dirasat halat baed almuasasati-, jamieat farahat eabaas sitif 1, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2015/2016.
    • sami eali 'abu alruws, sami 'iibrahim hanunat, tathir al'iiman bialmuasasat eali raghbat aleamilin fi aljamieat alfilastiniat fi bialaistimrar fi aleamal fi jamieatihim, dirasat maydaniat eali aljamieat alfilastiniat fi qitae ghazati-filstin-mjalat aljamieat al'iislamiat , silsilat aldirasat al'iinsaniat , aljamieat al'iislamiatu, ghazat, filastin, almujaldaltaasie eashr, aleadad al'awl, 2011.
    • dasi wahaybat, 'athar althaqafat altanzimiat eali 'iidarat almaerifat dirasat eayinat min almuasasat alaiqtisadiat aljazayiriati, jamieat muhamad khaydar , bisukrati, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altisiir,203/2014.
    • rashid shnini, almuasasat alaiqtisadiat al'iislamiat wamutatalibatiha, almarkaz aljamieii eabdalhafiz bu alsuwf milat, maehad aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2023.
    • d/ rana muhamad albatrani, da/ yasmin mahmud muhamad aljazaar, 'athar altahawul alraqamii eali kafa'at khadamat almuqadamat min albunuk almudrajat fi bursat misriin dirasat maydaniati,almajalat aleilmiat lilaiqtisad waltijarati, almaehad alkanadii aleali litiknuluji alhandasat wal'iidarati,2023.
    • zaydi suniyat , kashrud fatimat alzahra', tathir althaqafat altanzimiat eali 'ada' almuasasat alaiqtisadiati, sharikat Apple nmwdhjaan , majalat altamkin alaijtimaeii, almujalada2, aleadadu1, maris 2020, aljazayar.
    • zahrat mustafi, 'athar althaqafat altanzimiat eali 'ada' almawarid albashariat fi almuasasat alaiqtisadiati, jamieat aljazayir 3, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2016/2017.
    • tawahiriat yasri, wakhrun, alaitisal alraqamiu wa'atharuh eali althaqafat altanzimiat lilmuasasat alaiqtisadiat - dirasat maydaniat bimatahin eumar bin eumra-, jamieat 8 may 1945-qalimat- kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2022/2023.
    • eadil bin salah bin eumar eabd aljabar, wamuhamad mitrak maseud alqataani, ealm alnafs altanzimi, al'iimaratu, maktabat almalik fahd alwataniati, altabeat al'awli, 2007.
    • ealawi hafiz salam alhadhadi, qias duralthaqafat altanzimiat eali al'ada' alwazifiu -dirasat maydaniat eali muasasat alqitae alsinaeii fi saltanat eaman-, jamieat al'uskandariat, al'uskandiriati,2023.
    • euisiun rahmunat yasmin, 'athar althaqafat altanzimiat eali altajdidaltiknuluji dirasatan maydaniatan fi sharikat alqufaazati,jamieat eayn tamushinat bilihaj bu shueib, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altasyir ,2023/2024.
    • fadit thabitu, 'athar althaqafat altanzimiat eali altajdid altiknuluji fi almuasasat alaiqtisadiat - dirasat halat: muasasat aitisalat aljazayir-wkalat tabsat-.
    • qariris nur alhidi, lirijam aibtisami, dawr althaqafat altanzimiat fi 'ada' almuasasat alaiqtisadiat -dirasat maydaniat fi muasasat naftali-tyarti-, jamieat aibn khaldun tiaart, kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2021/2022.
    • qanush khawlat, dawr alhawafiz fi taeziz althaqafat altanzimiat fi almuasasat alaiqtisadia (dirasat maydaniat fi masnae alajir bi- burj sabat-), jamieat 08may 1945-qalimat- , kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2017/2018.
    • qwidar eaqil hasibat, 'athar althaqafat altanzimiat eali 'ada' aleamilin fi almuasasat alaiqtisadiat alkhadamiati-dirasat halat alsunduq alwatanii liltaaminat alaijtimaeiat lileumaal al'ujara'a", jamieat aljilani buneamatan bikhamis milyanat , kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyir, 2018/2019.
    • mazin rashid yusif alkhazriji, alqayid alriyadiu wadawruh fi taeziz al'iibdae fi aleamal -dirasat aistitlaeiat lara' eayinat min aleamilin fi wizarat altarbiati- almudiriat aleamat liltaelim almihni, majalat aleulum al'iinsaniat waltabieiati, jamieat alkufat, kuliyat aladab, alearaq,2024.
    • maseudi rashidat, aiqtisad almuasasati, jamieat aljazayir 3, kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altasyiri, 2020/2021.
    • mukhtar eumumin, muhamad rida bin ras, 'athar althaqafat eali al'ada' alwazifiu fi almuasasat alaiqtisadia (dirasat maydaniat lueayinat min eumaal muasasat alkhutut aljawiyat aljazayiriat -almudiriat aljihawiati-wriqla), jamieat qasidi mirbah-wrqlat-aljazayir- kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariat waeulum altisyir,2022/2023.
    • haythur muhamad limin,a/ salah eantar, dawr althaqafat altanzimiat fi eamaliat alsirae altanzimii fi almuasasat alaiqtisadiat dirasatan nazariatan tahliliati,jamieat tyarti.
    • wadat jamilat, almuasasat alaiqtisadiat aljazayiriat watahadiyat aleawlamati, jamieat qasidiun mirbah -wriqlati- kuliyat aleulum alaiqtisadiat waltijariat waeulum altasyiri, 2012/2013.
    • da/ wijdan 'abu alqasim almiludi, alaintima' alwazifiu wa'atharuh eali 'ada' aleamilin bialmuasasat alliybiat -dirasat maydaniat fi jamieat alzawayati-, jamieat alzawayati, kuliyat altarbiati, aleajilati, majalat asalati, aleadad alsaadisi, disambir, 2022m.
    • d/ wafa' nasir almubirka, waraqat eamal bieunwan mustaqbal riadat al'aemal fi aleasr alraqami,jamieat madinat alsaadat, kuliyat altijarati, almajalat aleilmiat lildirasat walbuhuth almaliat wal'iidariati, almujalad althaalith eashra, aleadad althaalitha, mars, 2022.

    2: kutub alturath

    • shih alamam muslim ,ja4 sa2088, hadith raqm 2722,tabeat faysal eisi alhalbi, alqahirati.