الاستثمار في المصارف الإسلامية: المعوقات والحلول / Investing In Islamic Banks: Obstacles And Solutions

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

دكتوراه في الفقه وأصوله - كلية الشريعة - قسم الفقه - جامعة آل البيت - المفرق - الأردن

المستخلص

هدفت هذه الدراسة إلى تحديد مفهوم الاستثمار في المصارف الإسلامية، ومحاولة إبراز المعوقات التي تعاني منها عملية الاستثمار في المصارف الإسلامية، مع طرح بعض الحلول التي من شأنها الحد من تلافي ومحو هذه المعوقات، ولتحقيق هدف الدراسة تم اتباع المنهج الاستنباطي القائم على محاولة تحديد أبعاد مشكلة الدراسة، وكذلك اعتماد المنهج التحليلي لدراسة وتحليل ما يتعلق بصيغ الاستثمار؛ ومن ثم العمل على محاولة وضع بعض الحلول لهذه المعوقات.
وأكدت نتائج الدراسة على أن نجاح المشاريع الاستثمارية في المصارف الإسلامية يرتبط ارتباطاً وثيقاً باتساع رقعة التعاملات المصرفية وما تقدمه للعملاء من تسهيلات لكافة عمليات الاستثمار في المصارف الإسلامية، كما بيّنت وجود العديد من معوقات الاستثمار في المصارف الإسلامية والتي تحتاج لتكاتف الجهود للحد منها وتذليلها أمام المستثمرين، وأوصت الدراسة بضرورة سعي المصارف الإسلامية إلى فتح مجال الاستثمار في صيغٍ استثماريةٍ جديدةٍ، وتطوير الصيغ الموجودة وكذلك تكثيف الجهود في دراسة الجدوى الاقتصادية للمشاريع الاستثمارية قبل الإقدام عليها، الأمر الذي يسهّل ويضمن نجاح العميلة الاستثمارية.
 
Abstract:
 This study aimed to define the concept of investment in Islamic banks, identify the most important existing investment formulas in Islamic banks, and attempt to highlight the obstacles that the investment process in Islamic banks suffers from while proposing some solutions that would reduce the avoidance and eradication of these obstacles. To achieve the goal of the study, the deductive approach is based on trying to determine the dimensions of the study problem, as well as adopting the analytical approach to study and analyze matters related to investment formulas. Then, we worked on trying to develop some solutions to these obstacles. The study included an introduction, a preface, two sections, and a conclusion. The results of the study confirmed that the success of investment projects in Islamic banks is closely linked to the expansion of banking transactions and the facilities provided to customers for all investment operations in Islamic banks. It also showed the existence of many obstacles to investment in Islamic banks, which require intensified efforts to reduce and overcome them for investors. The study recommended the need for Islamic banks to seek to open the field of investment in new investment formulas, develop existing formulas, as well as intensify efforts in studying the economic feasibility of investment projects before undertaking them, which facilitates and guarantees the success of the investment client.

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: الكتب.

    • الآمدي، أبو الحسن سيد الدين علي(المتوفى: 631هـــ) الإحكام في أصول الأحكام، المحقق: عبد الرزاق عفيفي، المكتب الإسلامي، بيروت.
    • الخضري، محسن أحمد، البنوك الإسلامية، دار ايتراك للنشر والتوزيع، ط3.
    • داغي، علي محي الدين، الهيئات الشرعية بين الأخطاء والمخالفات الشرعية في المصارف الإسلامية، سلسلة فقه البنوك الإسلامية، دراسة فقهية اقتصادية، دار البشائر الإسلامية، 2007م.
    • الزحيلي، وهبة، المعاملات المالية المعاصرة، بحوث وقضايا وحلول، دار الفكر- دمشق.
    • الشرقاوي، عائشة البنوك الإسلامية، التجربة بين الفقه والقانون والتطبيق، المركز الثقافي العربي، الدار البيضاء، 2000م.
    • صيام، أحمد زكريا، مبادئ الاستثمار، دار المناهج للنشر, الأردن- عمان، 1997م.
    • عبد المنعم، محمد أبو زيد، المخاطر التي تواجه استثمارات المؤسسات المصرفية الإسلامية، كتاب: الوقائع- دور المؤسسات المصرفية الإسلامية في الاستثمار والتنمية، جامعة الشارقة، الشارقة، 2003م.
    • ابن فارس، أحمد بن فارس بن زكريا، (ت:395هـــ)، معجم مقاييس اللغة، تحقيق: عبد السلام محمد هارون، دار الجيل، بيروت.
    • فضيل، محمود عبد، مشكلة التضخم في الاقتصاد العربي: الجذور والمسببات والأبعاد والسياسات. مركز دراسات الوحدة العربية، بيروت، 1982م.
    • القطان، محمد أمين علي، الرقابة الشرعية في مؤسسات صناعة الخدمات المالية الإسلامية، 2014م.
    • ابن منظور، محمد بن مكرم بن علي(ت:711هـــ)، لسان العرب، دار صادر، بيروت، ط3.
    • الهاشمي، محمد الطاهر، المصارف الإسلامية والمصارف التقليدية ودورها في تحقيق التنمية الاقتصادية والاجتماعية، الإدارة العامة للمنشورات والمطبوعات، ليبيا، 2010م.

    ثانياً: الرسائل العلمية

    1)حماد، حمزة عبد الكريم، مخاطر الاستثمار في المصارف الإسلامية، مفهومها، طبيعتها، مصادرها، وآثارها، أطروحة دكتوراه، كلية الدراسات العليا- الجامعة الأردنية، 2007م- عمان الأردن.

    2)العماوي، إسماعيل عبد السلام، المعوقات الخارجية للمصارف الإسلامية-دراسة تطبيقية لآثارها على البنك الإسلامي الأردني، رسالة ماجستير، نوقشت في بجامعة اليرموك، إربد، الأردن، 2003م.

    ثالثاً: البحوث والندوات.

    • إدريس، محمود محمد علي، جهود المالكية في تجديد عقود الاستثمار وتطويرها( المزارعة نموذجاً)، بحث منشور في المجلة الدولية للتراث الإسلامي، الصادرة عن معهد IIUM للصيرفة والتمويل الإسلامي، المجلد الأول، العدد الثاني، لسنة2020م.
    • إسماعيل، حسن محمد، الصعوبات التي تواجه البنوك الإسلامية، وتصورات لكيفية مواجهتها، بحث ضمن بحوث مجلة مجمع الفقه الإسلامي التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامي، الصادرة عن منظمة المؤتمر الاسلامي بجدة.
    • حسين، محمد أحمد، المضاربة في المصارف الإسلامية، بحث مقدم لمؤتمر بيت المقدس الإسلامي الدولي الخامس، التمويل الإسلامي ماهيته صيغته مستقبله، فلسطين، رام الله، وزارة الأوقاف والمقدسات الدينية، 2014م.
    • حماد، حمزة عبد الكريم محمد، الرقابة الشرعية في المصارف الإسلامية، بحث منشور الكترونياً في مجلة البيان، المنتدى الإسلامي، العدد213، 2005م.
    • الرمضاوى سليمان، الرقابة الشرعية المختصة على أنشطة البنك الإسلامي، بحث منشور في مجلة البشائر الاقتصادية، جامعة طاهري محمد- كلية الاقتصاد والعلوم التجارية وعلوم التيسير، مجلد(6) رقم (1) 2020م.
    • أبو زيد، محمد عبد المنعم، المخاطر التي تواجه استثمارات المؤسسات المصرفية الإسلامية، بحث في: كتاب الوقائع-دور المؤسسات المصرفية الإسلامية.
    • الشريف، محمد عبد الغفار، الرقابة الشرعية والشركات المالية الإسلامية، بحث ضمن بحوث المؤتمر العلمي الثالث لاقتصاد الإسلامي، لجامعة أم القرى، 2005م.
    • الشمري، هاشم مزروك علي، والدغمي، عباس كاظم جاسم، دور المصارف الإسلامية في ظل التطورات النقدية الإلكترونية في الأردن، بحث منشور في المجلة العربية للإدارة، المنظمة العربية للتنمية الإدارية، العراق، 2009م.
    • الصديقي، محمد نجاة الله، مشكلات البنوك الإسلامية في الوقت الحاضر، ضمن ندوة بعنوان: قضايا معاصرة في النقود والبنوك والمساهمة في الشركات، البنك الإسلامي للتنمية، والمعهد الإسلامي للبحوث والتدريب ومجمع الفقه الإسلامي بجدة، 1993م.
    • الصيفي، عبد الله، والسليم، بدر علي، الودائع الاستثمارية في المصارف الإسلامية، تخريجها وكيفية توزيع أرباحها، بحث منشور في مجلة دراسات علوم الشريعة والقانون، الجامعة الأردنية، عمان الأردن، مجلد رقم(37) العدد(1) 2010م.
    • عبد الباري، مشعل، التدقيق الشرعي، بحث منشور في مجلة الاقتصاد الإسلامي، العدد(188).
    • عبد الحليم، عمر محمد، المعالجة المحاسبية لأثار التضخم على الحقوق والالتزامات بالتطبيق على البنوك الإسلامية، بحث منشور في مجلة مركز صالح عبد الله كامل للاقتصاد الإسلامي، جامعة الأزهر، المجلد رقم (2) ، العدد(6).
    • عبد السلام، مصطفى محمود محمد عبد العال، أثر صيغ التمويل بالمداينات والمشاركات على الاستقرار المالي في المصارف الإسلامية، بحث منشور مجلة مصر المعاصرة الصادرة عن الجمعية المصرية للاقتصاد السياسي والاحصاء والتشريع، مجلد(108) العدد(527)، 2007م.
    • العز، علي محمد أحمد، الابتكار في صيغ التمويل الإسلامي، بحث من منشورات فقه المعاملات الإسلامية 2016م.
    • عطية، جمال الدين، الصعوبات التي تواجه البنوك الإسلامية منذ قيامها إلى الآن، بحث منشور في مجلة المسلم المعاصر، 1981م.
    • عمارة، نوال، واقع وتحديات الرقابة الشرعية في المصارف الإسلامية، مجلة مركز صالح عبد الله كامل للاقتصاد الإسلامي، مجلد(12)، العدد(36).
    • قاسم، محمد قاسم، البنوك الإسلامية واستراتيجيتها الاستثمارية، ورقة عمل لبحث إمكانيات التعاون بين منظمة الخليج للاستشارات الصناعية والبنوك الإسلامية، من الأبحاث المنشورة في مجلة مجمع الفقه الإسلامي.
    • القري، محمد علي، عرض لبعض مشكلات البنوك الإسلامية ومقترحات لمواجهتها، منظمة المؤتمر الإسلامي - مجمع الفقه الإسلامي.
    • الهاشمي، مزهر، مخاطر الاستثمار في المصارف الإسلامية، بحث منشور في مجلة رماح للبحوث والدراسات، العدد(29) لعام 2019م.
    • الهواري، سيد، الموسوعة العلمية والعملية للبنوك الإسلامية-الاستثمار، الاتحاد الدولي للبنوك- مصر، الإسلامية.
    • الهيتمي، عبد الرزاق رحيم، أثر الرقابة الشرعية على التزام المصارف الإسلامية بالأحكام الشرعية، بحث مقدم لمؤتمر المصارف الإسلامية بين الواقع والمأمول، دائرة الشؤون الإسلامية، دبي، 2009م.
    • اليحيي، بندر بن عبد العزيز الإبراهيم، معوقات التمويل بالمشاركة في المصارف الإسلامية الحلول المقترحة وإدارة مخاطرها، بحث منشور في مجلة العلوم الشرعية بجامعة محمد بن سعود، السعودية، المجلد(55) 2019م.

     

    References:

     

    1: alkutub.

    • alamdi, 'abu alhasan sayid aldiyn eali(almutawafaa: 631hi) al'iihkam fi 'usul al'ahkami, almuhaqiqi: eabd alrazaaq eafifi, almaktab al'iislamia, bayrut.
    • alkhudari, muhsin 'ahmadu, albunuk al'iislamiatu, dar ayitrak lilnashr waltawziei, ta3.
    • daghi, eali muhi aldiyn, alhayyat alshareiat bayn al'akhta' walmukhalafat alshareiat fi almasarif al'iislamiati, silsilat fiqh albunuk al'iislamiatu, dirasat fiqhiat aiqtisadiatun, dar albashayir al'iislamiati, 2007m.
    • alzuhayli, wahabatu, almueamalat almaliat almueasirati, buhuth waqadaya wahululi, dar alfikri- dimashqa.
    • alsharqawi, eayisht albunuk al'iislamiati, altajribat bayn alfiqh walqanun waltatbiqi, almarkaz althaqafiu alearabii, aldaar albayda', 2000m.
    • syamu, 'ahmad zakaria, mabadi aliastithmari, dar almanahij lilnashri, al'urduni- eaman, 1997m.
    • eabd almuneam, muhamad 'abu zida, almakhatir alati tuajih aistithmarat almuasasat almasrifiat al'iislamiati, kitabi: alwaqayiea- dawr almuasasat almasrifiat al'iislamiat fi alaistithmar waltanmiati, jamieat alshaariqat, alshaariqat, 2003m.
    • abin fars, 'ahmad bin faris bin zakaria, (t:395h), muejam maqayis allughati, tahqiqu: eabd alsalam muhamad harun, dar aljili, birut.
    • fadil, mahmud eabd, mushkilat altadakhum fi alaiqtisad alearabii: aljudhur walmusabibat wal'abead walsiyasati. markaz dirasat alwahdat alearabiati, bayrut, 1982m.
    • alqataan, muhamad 'amin eulay, alraqabat alshareiat fi muasasat sinaeat alkhadmat almaliat al'iislamiati, 2014m.
    • abn manzuri, muhamad bin makram bin eili(ta:711hi), lisan alearbi, dar sadir, bayrut, ta3.
    • alhashimi, muhamad altaahir, almasarif al'iislamiat walmasarif altaqlidiat wadawruha fi tahqiq altanmiat alaiqtisadiat walaijtimaeiati, al'iidarat aleamat lilmanshurat walmatbueati, libya, 2010m.

     

    2: alrasayil aleilmia

    • 1)hmad, hamzat eabd alkarim, makhatir alaistithmar fi almasarif al'iislamiati, mafhumaha, tabieatuha, masadiraha, watharha, 'utruhat dukturah, kuliyat aldirasat aleulya- aljamieat al'urduniyata, 2007m- eaman al'urdunn.
    • 2)aleamawi, 'iismaeil eabd alsalami, almueawiqat alkharijiat lilmasarif al'iislamiati-dirasat tatbiqiat liathariha ealaa albank al'iislamii al'urduniyi, risalat majistir, nuqishat fi bijamieat alyrmuk, 'iirbd, al'urduni, 2003m.

    3: albuhuth walnadawat.

    • 'iidris, mahmud muhamad ealay, juhud almalikit fi tajdid euqud alaistithmar watatwiriha( almuzaraeat nmwdhjaan), bahath manshur fi almajalat alduwaliat lilturath al'iislami, alsaadirat ean maehad IIUM lilsayrafat waltamwil al'iislami, almujalad al'awala, aleadad althaani, lisanati2020m.
    • 'iismaeil, hasan muhamad, alsueubat alati tuajih albunuk al'iislamiata, watasawurat likayfiat muajahatiha, bahath dimn buhuth majalat majmae alfiqh al'iislamii altaabie limunazamat almutamar al'iislamii, alsaadirat ean munazamat almutamar alaslamii bijidatin.
    • hsin, muhamad 'ahmadu, almudaribat fi almasarif al'iislamiati, bahath muqadim limutamar bayt almuqadas al'iislamii alduwalii alkhamisi, altamwil al'iislamiu mahiatah sighatuh mustaqbalahu, filastin, ram allah, wizarat al'awqaf walmuqadasat aldiyniati, 2014m.
    • hmad, hamzat eabd alkarim muhamad, alraqabat alshareiat fi almasarif al'iislamiati, bahath manshur alktrwnyaan fi majalat albayan, almuntadaa al'iislamii, aleadad213, 2005m.
    • alramadawaa sulayman, alraqabat alshareiat almukhtasat ealaa 'anshitat albank al'iislamii, bahath manshur fi majalat albashayir alaiqtisadiati, jamieat tahiri muhamad- kuliyat alaiqtisad waleulum altijariat waeulum altaysir, mujaladi(6) raqm (1) 2020m.
    • 'abu zid, muhamad eabd almuneam, almakhatir alati tuajih aistithmarat almuasasat almasrifiat al'iislamiati, bahath fi: kitab alwaqayiei-dur almuasasat almasrifiat al'iislamiati.
    • alsharif, muhamad eabd alghafar, alraqabat alshareiat walsharikat almaliat al'iislamiatu, bahath dimn buhuth almutamar aleilmii althaalith liaiqtisad al'iislamii, lijamieat 'umm alquraa, 2005m.
    • alshamri, hashim mazruk ealay, waldaghmi, eabaas kazim jasimi, dawr almasarif al'iislamiat fi zili altatawurat alnaqdiat al'iiliktruniat fi al'urdun, bahath manshur fi almajalat alearabiat lil'iidarati, almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati, aleiraqi, 2009m.
    • alsidiqy, muhamad najaat allah, mushkilat albunuk al'iislamiat fi alwaqt alhadiri, dimn nadwat bieunwani: qadaya mueasirat fi alnuqud walbunuk walmusahamat fi alsharikati, albank al'iislamiu liltanmiati, walmaehad al'iislamii lilbuhuth waltadrib wamujmae alfiqh al'iislamii bijidatin, 1993m.
    • alsayfi, eabd allah, walsulim, badr eulay, alwadayie alaistithmariat fi almasarif al'iislamiati, takhrijuha wakayfiat tawzie 'arbahiha, bahath manshur fi majalat dirasat eulum alsharieat walqanuni, aljamieat al'urduniyati, eamaan al'urdunn, mujalad raqami(37) aledad(1) 2010m.
    • eabd albari, misheala, altadqiq alshareiu, bahath manshur fi majalat aliaqtisad al'iislamii, aleadadi(188).
    • eabd alhalim, eumar muhamad, almuealajat almuhasabiat li'athar altadakhum ealaa alhuquq walailtizamat bialtatbiq ealaa albunuk al'iislamiati, bahath manshur fi majalat markaz salih eabd allah kamil lilaiqtisad al'iislami, jamieat al'azhar, almujalad raqm (2) , aleudad(6).
    • eabd alsalam, mustafaa mahmud muhamad eabd aleal, 'athar siagh altamwil bialmudayanat walmusharakat ealaa alaistiqrar almalii fi almasarif al'iislamiati, bahath manshur majalat misr almueasirat alsaadirat ean aljameiat almisriat lilaiqtisad alsiyasii walaihisa' waltashriei, mujalada(108) aleadad(527), 2007m.
    • aleiz, eali muhamad 'ahmadu, aliaibtikar fi siagh altamwil al'iislamii, bahath min manshurat fiqh almueamalat al'iislamiat 2016m.
    • eatiatun, jamal aldiyn, alsueubat alati tuajih albunuk al'iislamiat mundh qiamiha 'iilaa alan, bahath manshur fi majalat almuslim almueasiri, 1981m.
    • eamarat, nwal, waqie watahadiyat alraqabat alshareiat fi almasarif al'iislamiati, majalat markaz salih eabd allah kamil lilaiqtisad al'iislamii, mujaladi(12), aleudad(36).
    • qasimi, muhamad qasimi, albunuk al'iislamiat wastiratijiatuha alaistithmariatu, waraqat eamal libahth 'iimkaniaat altaeawun bayn munazamat alkhalij lilaistisharat alsinaeiat walbunuk al'iislamiati, min al'abhath almanshurat fi majalat mujmae alfiqh al'iislamii.
    • alqari, muhamad ealay, eurid libaed mushkilat albunuk al'iislamiat wamuqtarahat limuajahatiha, munazamat almutamar al'iislamii - mujmae alfiqh al'iislamii.
    • alhashimi, muzhri, makhatir alaistithmar fi almasarif al'iislamiati, bahath manshur fi majalat ramah lilbuhuth waldirasati, aleadadi(29) lieam 2019m.
    • alhawary, sayd, almawsueat aleilmiat waleamaliat lilbunuk al'iislamiati-alaistithmari, alaitihad alduwaliu lilbunuki- masr, al'iislamiati.
    • alhitmi, eabd alrazaaq rahim, 'athar alraqabat alshareiat ealaa ailtizam almasarif al'iislamiat bial'ahkam alshareiati, bahath muqadim limutamar almasarif al'iislamiat bayn alwaqie walmamuli, dayirat alshuwuwn al'iislamiati, dibi, 2009m.
    • alyhyy, bandar bin eabd aleaziz al'iibrahim, mueawiqat altamwil bialmusharakat fi almasarif al'iislamiat alhulul almuqtarahat wa'iidarat makhatiriha, bahath manshur fi majalat aleulum alshareiat bijamieat muhamad bin saeud, alsaeudiat, almujaladi(55) 2019m.