قاعدة الضرر يزال وأثرها في ترسيخ القيم في أوقات الصراعات الدولية والثقافية / The Rule Of " Harm Removed " And Its Influences Of Consolidating The Values In The Times Of Cultural And International Conflicts

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة الأزهر- كلية الشريعة والقانون بالقاهرة

المستخلص

تناول البحث قاعدة فقهية، وهي قاعدة الضرر يزال، وأثرها في ترسيخ القيم الإنسانية في أوقات الصراعات الدولية والصراعات الثقافية، وجاء البحث في مقدمة، ومبحثين، ثم الخاتمة، والتوصيات، وكان من أهداف البحث إبراز مكانة القواعد الفقهية، وأهميتها، وقدرتها على مواكبة العصر ومستجداته، في كل مكان وزمان على وجه العموم، وبيان أهمية ومكانة القاعدة الفقهية الضرر يزال، وكيف ترسخ وتحافظ على القيم الإنسانية على وجه الخصوص، ثم إبراز دور القاعدة الفقهية الضرر يزال، والقواعد المندرجة تحتها أوقات الصراعات الدولية بمختلف أنواعها، الدولية والثقافية والحضارية، وكذا كان من أهداف البحث التعرف على فروع جديدة مستحدثة لقاعدة الضرر يزال، لم يتناولها الفقهاء القدامى بصورتها المستحدثة، ومنها: تحريم المساكنة قبل الزواج، وتحريم المثلية، والمراهنات الرياضية، والتلقيح الصناعي، وبنوك النطف (المني)، والعملات الرقمية المشفرة، والألعاب الإلكترونية القاتلة، وبيع المحتكر جبرًا عليه عند الحاجة وامتناعه من البيع دفعًا للضرر العام وقت الصراعات. وبينت من خلالها أن القيم الإنسانية تتوافق مع الفطرة السوية السليمة، فهي تعبر في حقيقتها عن التكريم الحقيقي للإنسان، واعتبار إنسانيته من خلال مجموعة السلوكيات التي تحكم وجهة نظره، وتصرفاته وآراءه إزاء الثقافات الإنسانية، والصراعات، والمواقف، والأحداث في العالم الخارجي، فتشمل قيم: السلام، والعدل، والحرية، والرفق بالضعيف، والتواضع، ورعاية المسنين، ورفض القهر، والظلم، ونبذ العنف، والتفرقة، والعنصرية.
 
Abstract:
This research has handled the jurisprudential rules in which is the rule of “ Harm Removed “  and its influences on consolidating the humanitarian values in the times of cultural and international disputes , as this thesis consist of preface and two chapters and then conclusion and the recommendations that the objective of this research is to show the prominent rules of jurisprudence and its importance and its ability to match the contemporary era and its developments in all times and places in general, also to show the importance and the bases of the jurisprudential rules of “ harm removal :  and how to consolidate and save the humanitarian values specially  as one of the most important role of this rule is that the harm  is removed and other gradual rules in the times of different international disputes in all types , internationally, culturally and civilly that not handled before by the previous jurists in its modern features  in which are including : the forbidden of housing before marriage and  the forbidden of homosexuality and sports gambling and artificial insemination and banks of seminal fluid and Crypto currencies and killing electronic games and sales of monopolies by enforcement  if needed and his prevention to sale to cause harms publically in the times of disputes as I have shown through them the humanitarian values that matching the healthy instinct that considering in its reality to honor the human beings and considering that the humanitarian is group of some behaviors that developed from the perspective and his actions and others cultural opinions and disputes and attitudes and events in the outer world in which are including : peace, justice, freedom, and kindness  of weak , humble, cares of elderly people and refusing the Oppression, injustice, rejection of violence, discrimination and racism

الكلمات الرئيسية


  • أولًا: القرآن الكريم

    ثانيًا: كتب التفسير:

    • تفسير القرآن العظيم: أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي الدمشقي [700 -774 هـ]، المحقق: سامي بن محمد سلامة، دار طيبة للنشر والتوزيع، الطبعة: الثانية 1420هــ - 1999م.
    • جامع البيان في تأويل القرآن (تفسير الطبري): محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملي، أبو جعفر الطبري (المتوفى : 310هــ)، تحقيق : أحمد محمد شاكر، مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1420هــ - 2000م.
    • الجامع لأحكام القرآن = تفسير القرطبي: أبو عبد الله محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح الأنصاري الخزرجي شمس الدين القرطبي (المتوفى : 671هــ)، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، دار الكتب المصرية القاهرة، الطبعة: الثانية ، 1384هــ - 1964م.

    ثالثًا: كتب الحديث والتخريج والشروح:

    • التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد: أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي (المتوفى : 463هــ)، المحقق: مصطفى بن أحمد العلوى و محمد عبد الكبير البكرى، مؤسسة قرطبة.
    • الجامع الكبير (سنن الترمذي): محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هــ)، المحقق: بشار عواد معروف، دار الغرب الإسلامي بيروت، 1998م.
    • الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه = صحيح البخاري: محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، المحقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، دار طوق النجاة (مصورة عن السلطانية بإضافة ترقيم محمد فؤاد عبد الباقي)، الطبعة: الأولى، 1422هــ.
    • سنن أبي داود: أبو داود سليمان بن الأشعث بن إسحاق بن بشير بن شداد بن عمرو الأزدي السِّجِسْتاني (المتوفى: 275هــ)، المحقق: شعَيب الأرنؤوط - محَمَّد كامِل قره بللي، دار الرسالة العالمية، الطبعة: الأولى، 1430هــ - 2009م.
    • سنن الدارقطني: أبو الحسن علي بن عمر بن أحمد بن مهدي بن مسعود بن النعمان بن دينار البغدادي الدارقطني (المتوفى: 385هــ)، حققه وضبط نصه وعلق عليه: شعيب الارنؤوط، حسن عبد المنعم شلبي، عبد اللطيف حرز الله، أحمد برهوم، مؤسسة الرسالة، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1424 هـ - 2004 م.
    • السنن الكبرى: أحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخُسْرَوْجِردي الخراساني، أبو بكر البيهقي (المتوفى: 458هــ)، المحقق: محمد عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية، بيروت لبنات، الطبعة: الثالثة، 1424هــ.
    • شرح الزرقاني على موطأ الإمام مالك: محمد بن عبد الباقي بن يوسف الزرقاني المصري الأزهري، تحقيق: طه عبد الرؤوف سعد، مكتبة الثقافة الدينية القاهرة، الطبعة: الأولى، 1424هــ - 2003م.
    • عمدة القاري شرح صحيح البخاري: أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابي الحنفي بدر الدين العيني (المتوفى: 855هــ)، دار إحياء التراث العربي بيروت.
    • فتح الباري - ابن حجر : فتح الباري شرح صحيح البخاري، أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، تحقيق: أحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، دار المعرفة - بيروت، 1379هـ.
    • فيض القدير شرح الجامع الصغير: زين الدين محمد المدعو بعبد الرؤوف بن تاج العارفين بن علي المناوي (المتوفى : 1031هــ)، دار الكتب العلمية بيروت - لبنان الطبعة الاولى 1415هـ - 1994م.
    • مجمع الزوائد ومنبع الفوائد: أبو الحسن نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان الهيثمي (المتوفى: 807هــ)، المحقق: حسام الدين القدسي، مكتبة القدسي، القاهرة، 1414هــ، 1994م.
    • المستدرك على الصحيحين: أبو عبد الله الحاكم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (المتوفى: 405هــ)، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية بيروت، الطبعة: الأولى، 1411 ه 1990م.
    • مسند الإمام أحمد بن حنبل: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني (المتوفى: 241هــ)، المحقق: شعيب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون، إشراف: د عبد الله بن عبد المحسن التركي، مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1421 هـ - 2001م.
    • المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم (صحيح مسلم): مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري (المتوفى: 261هــ) المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي بيروت.
    • المعجم الكبير: سليمان بن أحمد بن أيوب بن مطير اللخمي الشامي، أبو القاسم الطبراني (المتوفى: 360هــ)، مسند من يعرف بالكنى، من يكنى أبا عزيز أبو عزيز بن عمير بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدار بن قصي أخو مصعب بن عمير له حديث في غزوة بدر في ذكر الأسارى، المحقق: حمدي بن عبد المجيد السلفي، مكتبة ابن تيمية القاهرة، الطبعة: الثانية.
    • المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج: أبو زكريا يحيى بن شرف بن مري النووي، دار إحياء التراث العربي بيروت، الطبعة الثانية، 1392هـ.
    • الموطأ: مالك بن أنس بن مالك بن عامر الأصبحي المدني (المتوفى: 179هــ)، المحقق: محمد مصطفى الأعظمي، مؤسسة زايد بن سلطان آل نهيان للأعمال الخيرية والإنسانية - أبو ظبي الإمارات، الطبعة: الأولى، 1425هــ - 2004م.

    رابعًا: كتب الفقه وأصوله:

    • الأشباه والنظائر: عبد الرحمن بن أبي بكر السيوطي (سنة الوفاة 911هـ)، دار الكتب العلمية، بيروت، 1403هـ.
    • أضواء على قواعد الفقه الكلية: الأستاذ الدكتور/ محمد أبو زيد الأمير، أستاذ الفقه المتفرغ، ونائب رئيس جامعة الأزهر للوجه البحري سابقا.
    • الأم: الشافعي أبو عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي (المتوفى: 204هــ)، دار المعرفة - بيروت، بدون طبعة، 1410هــ/1990م.
    • الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف (المطبوع مع المقنع والشرح الكبير): علاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان بن أحمد المَرْداوي (المتوفى: 885 هـ)، تحقيق: الدكتور عبد الله بن عبد المحسن التركي - الدكتور عبد الفتاح محمد الحلو، هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، القاهرة - جمهورية مصر العربية الطبعة: الأولى، 1415هــ - 1995م.
    • إيضاح المسالك إلى قواعد الإمام مالك (مع دراسة لحياة المؤلف وآثاره وعصره): أبو العباس أحمد بن يحيى الونشريسى، المحقق: أحمد بو طاهر الخطابي، خريج دار الحديث الحسنية الرباط، أصل الكتاب: دراسة جامعية لنيل دبلوم الدراسات العليا في العلوم الإسلامية من دار الحديث الحسنية بالرباط، مطبعة فضالة - المحمدية (المغرب)، عام النشر: 1400هــ - 1980م.
    • بداية المجتهد ونهاية المقتصد: أبو الوليد محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبي الشهير بابن رشد الحفيد (المتوفى: 595هــ)، دار الحديث القاهرة، بدون طبعة، 1425هــ - 2004م.
    • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: علاء الدين، أبو بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني الحنفي (المتوفى: 587هــ)، دار الكتب العلمية، الطبعة: الثانية، 1406هــ - 1986م.
    • البناية شرح الهداية: أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابى الحنفي بدر الدين العيني (المتوفى: 855هــ)، دار الكتب العلمية - بيروت، لبنان، الطبعة: الأولى، 1420هــ - 2000م.
    • البيان والتحصيل والشرح والتوجيه والتعليل لمسائل المستخرجة: أبو الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي (المتوفى: 520هــ)، حققه: د محمد حجي وآخرون، دار الغرب الإسلامي، بيروت لبنان، الطبعة: الثانية، 1408هــ - 1988م.
    • التاج والإكليل لمختصر خليل: محمد بن يوسف بن أبي القاسم بن يوسف العبدري الغرناطي، أبو عبد الله المواق المالكي (المتوفى: 897هــ)، دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1416هــ-1994م.
    • تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ: عثمان بن علي بن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي (المتوفى: 743 هـ)، الحاشية: شهاب الدين أحمد بن محمد بن أحمد بن يونس بن إسماعيل بن يونس الشِّلْبِيُّ (المتوفى: 1021 هـ)، المطبعة الكبرى الأميرية - بولاق، القاهرة، الطبعة: الأولى، 1313هــ.
    • التحبير شرح التحرير في أصول الفقه: علاء الدين أبي الحسن علي بن سليمان المرداوي الحنبلي، تحقيق: د. عبد الرحمن الجبرين، د. عوض القرني، د. أحمد السراح، مكتبة الرشد، 1421هــ - 2000م، السعودية/ الرياض.
    • تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج الدين السبكي: أبو عبد الله بدر الدين محمد بن عبد الله بن بهادر الزركشي الشافعي (المتوفى: 794هــ)، دراسة وتحقيق: د سيد عبد العزيز - د عبد الله ربيع، المدرسان بكلية الدراسات الإسلامية والعربية بجامعة الأزهر، مكتبة قرطبة للبحث العلمي وإحياء التراث - توزيع المكتبة المكية، الطبعة: الأولى، 1418هــ - 1998م.
    • تقرير القواعد وتحرير الفوائد [المشهور بـ «قواعد ابن رجب»]: زين الدين عبد الرحمن بن أحمد بن رجب الحنبلي (المتوفى: 795 هـ)، المحقق: أبو عبيدة مشهور بن حسن آل سلمان، دار ابن عفان للنشر والتوزيع، المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1419هــ.
    • التنبيه في الفقه الشافعي: أبو اسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف الشيرازي (المتوفى: 476هــ)، عالم الكتب.
    • التوضيح في شرح المختصر الفرعي لابن الحاجب: خليل بن إسحاق بن موسى، ضياء الدين الجندي المالكي المصري (المتوفى: 776هــ)، المحقق: د. أحمد بن عبد الكريم نجيب، مركز نجيبويه للمخطوطات وخدمة التراث، الطبعة: الأولى، 1429هــ - 2008م.
    • جامع الأصول في أحاديث الرسول: مجد الدين أبو السعادات المبارك بن محمد الجزري ابن الأثير (المتوفى : 606هــ)، تحقيق: عبد القادر الأرنؤوط، مكتبة الحلواني - مطبعة الملاح - مكتبة دار البيان، الطبعة: الأولى.
    • الجوهرة النيرة: أبو بكر بن علي بن محمد الحدادي العبادي الزَّبِيدِيّ اليمني الحنفي (المتوفى: 800هــ)، المطبعة الخيرية، الطبعة: الأولى، 1322هــ.
    • حاشية العطار على شرح الجلال المحلي على جمع الجوامع: حسن بن محمد بن محمود العطار الشافعي (المتوفى: 1250هــ)، دار الكتب العلمية، بدون طبعة وبدون تاريخ.
    • الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني: أبو الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي (المتوفى: 450هــ)، المحقق: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1419هــ -1999م.
    • الذخيرة: أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هــ)، المحقق: جزء 1، 8، 13: محمد حجي، جزء 2، 6: سعيد أعراب، جزء 3 - 5، 7، 9 - 12: محمد بو خبزة، دار الغرب الإسلامي- بيروت، الطبعة: الأولى، 1994م.
    • روضة الطالبين وعمدة المفتين: أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هــ)، المكتب الإسلامي، بيروت، 1405هـ.
    • شرح الزركشي على مختصر الخرقي: شمس الدين أبي عبد الله محمد بن عبد الله الزركشي المصري الحنبلي، سنة الولادة 722هــ/ سنة الوفاة ، تحقيق قدم له ووضع حواشيه: عبد المنعم خليل إبراهيم، دار الكتب العلمية، 1423هــ - 2002م، لبنان/ بيروت.
    • الشرح الكبير (المطبوع مع المقنع والإنصاف): شمس الدين أبو الفرج عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن قدامة المقدسي (المتوفى: 682 هـ)، تحقيق: الدكتور عبد الله بن عبد المحسن التركي - الدكتور عبد الفتاح محمد الحلو، هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، القاهرة - جمهورية مصر العربية، الطبعة: الأولى، 1415هــ - 1995م.
    • العناية شرح الهداية: محمد بن محمد بن محمود، أكمل الدين أبو عبد الله ابن الشيخ شمس الدين ابن الشيخ جمال الدين الرومي البابرتي (المتوفى: 786هــ)، دار الفكر.
    • غمز عيون البصائر في شرح الأشباه والنظائر: أحمد بن محمد مكي، أبو العباس، شهاب الدين الحسيني الحموي، دار الكتب العلمية، 1405هــ/ 1985م.
    • الفتاوى الكبرى الفقهية: شهاب الدين أحمد بن محمد بن علي بن حجر الهيتمي السعدي الانصاري، توفي: 974 هـ، 4/106، دار الفكر.
    • الفروق = أنوار البروق في أنواء الفروق: أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هــ)، عالم الكتب، بدون طبعة وبدون تاريخ.
    • قواعد ابن الملقن أو «الأشباه والنظائر في قواعد الفقه»: سراج الدين أبو حفص عمر بن علي الأنصاري المعروف بـ ابن الملقن (المتوفى: 804 هـ)، تحقيق ودراسة: مصطفى محمود الأزهري، (دار ابن القيم للنشر والتوزيع، الرياض - المملكة العربية السعودية)، (دار ابن عفان للنشر والتوزيع، القاهرة - جمهورية مصر العربية)، الطبعة: الأولى، 1431هــ - 2010م.
    • الكافي في فقه الإمام أحمد: أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعيلي المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هــ)، دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1414هــ - 1994م.
    • كتاب الفروع و معه تصحيح الفروع لعلاء الدين علي بن سليمان المرداوي: محمد بن مفلح بن محمد بن مفرج، أبو عبد الله، شمس الدين المقدسي الرامينى ثم الصالحي (المتوفى: 763هــ)، المحقق: عبد الله بن عبد المحسن التركي، مؤسسة الرسالة، الطبعة: الطبعة الأولى 1424هــ - 2003مـ.
    • كفاية الأخيار في حل غاية الاختصار: تقي الدين أبي بكر بن محمد الحسيني الحصيني الدمشقي الشافعي، تحقيق: علي عبد الحميد بلطجي و محمد وهبي سليمان، دار الخير- دمشق، 1994هـ.
    • المجموع شرح المهذب (مع تكملة السبكي والمطيعي): أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هــ)، دار الفكر.
    • المختصر الفقهي لابن عرف: محمد بن محمد ابن عرفة الورغمي التونسي المالكي، أبو عبد الله (المتوفى: 803 هـ)، المحقق: د. حافظ عبد الرحمن محمد خير، مؤسسة خلف أحمد الخبتور للأعمال الخيرية، الطبعة: الأولى، 1435هــ - 2014م.
    • مراتب الإجماع في العبادات والمعاملات والاعتقادات: أبو محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (المتوفى : 456هــ)، دار الكتب العلمية بيروت.
    • المعونة على مذهب عالم المدينة «الإمام مالك بن أنس»: أبو محمد عبد الوهاب بن علي بن نصر الثعلبي البغدادي المالكي (المتوفى: 422هــ)، صـ1400، المحقق: حميش عبد الحقّ، المكتبة التجارية، مصطفى أحمد الباز - مكة المكرمة، أصل الكتاب: رسالة دكتوراة بجامعة أم القرى بمكة المكرمة.
    • مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج: شمس الدين، محمد بن أحمد الخطيب الشربيني الشافعي (المتوفى: 977هــ)، دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1415هــ - 1994م.
    • المغني في فقه الإمام أحمد بن حنبل الشيباني: عبد الله بن أحمد بن قدامة المقدسي أبو محمد، دار الفكر بيروت، الطبعة الأولى ، 1405هـ.
    • المقدمات الممهدات: أبو الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي (المتوفى: 520هــ)، تحقيق: الدكتور محمد حجي، دار الغرب الإسلامي، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1408 هـ - 1988م.
    • نهاية السول شرح منهاج الوصول: الإمام جمال الدين عبد الرحيم الإسنوي، دار الكتب العلمية -بيروت- لبنان، الطبعة الأولى، 1420هــ- 1999م.
    • نهاية المطلب في دراية المذهب: عبد الملك بن عبد الله بن يوسف بن محمد الجويني، أبو المعالي، ركن الدين، الملقب بإمام الحرمين (المتوفى: 478هــ)، 15/277، حققه وصنع فهارسه: أ. د/ عبد العظيم محمود الدّيب، دار المنهاج، الطبعة: الأولى، 1428هــ-2007م
    • النَّوادر والزِّيادات على مَا في المدَوَّنة من غيرها من الأُمهاتِ: أبو محمد عبد الله بن (أبي زيد) عبد الرحمن النفزي، القيرواني، المالكي (المتوفى: 386هــ)، تحقيق: مجموعة محققين، دار الغرب الإسلامي، بيروت، الطبعة: الأولى، 1999م.
    • نيل الأوطار: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، تحقيق: عصام الدين الصبابطي، دار الحديث، مصر، الطبعة: الأولى، 1413هــ - 1993م.
    • الهداية على مذهب الإمام أبي عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل الشيباني: محفوظ بن أحمد بن الحسن، أبو الخطاب الكلوذاني، المحقق: عبد اللطيف هميم - ماهر ياسين الفحل، مؤسسة غراس للنشر والتوزيع، الطبعة: الأولى، 1425هــ / 2004م.
    • الوجيز في إيضاح قواعد الفقه الكلية: د/ محمد صديق بن أحمد بن محمد، مؤسسة الرسالة.

    خامسًا: كتب الغريب والمعاجم:

    • البدر المنير في تخريج الأحاديث والأثار الواقعة في الشرح الكبير: ابن الملقن سراج الدين أبو حفص عمر بن علي بن أحمد الشافعي المصري (المتوفى: 804هــ)، تحقيق: مصطفى أبو الغيط وعبد الله بن سليمان وياسر بن كمال، دار الهجرة للنشر والتوزيع - الرياض-السعودية، الطبعة: الاولى، 1425هــ-2004م.
    • تاج العروس من جواهر القاموس: محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي، المحقق: مجموعة من المحققين، دار الهداية.
    • لسان العرب: محمد بن مكرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعي الإفريقي (المتوفى: 711هــ)، دار صادر بيروت، الطبعة: الثالثة - 1414هــ.
    • المصباح المنير في غريب الشرح الكبير: أحمد بن محمد بن علي الفيومي ثم الحموي، أبو العباس (المتوفى: نحو 770هــ)، المكتبة العلمية بيروت.
    • معجم اللغة العربية المعاصرة: د أحمد مختار عبد الحميد عمر، عالم الكتب، الطبعة: الأولى، 1429هــ - 2008م.

    سادسًا: الأبحاث والمراجع العامة:

    • إتلاف أموال الحربيين في الفقه الإسلامي: إبراهيم بن عطية بحر، رسالة ماجستير، الجامعة الإسلامية - غزة، 2000م.
    • أثر الألعاب الإلكترونية عبر الهواتف الذكية، أميرة مشري،(مذكرة لنيل شهادة الماستر)، جامعة أحمد دراية- ولاية أدرار، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، والعلوم الإسلامية.
    • أثر ممارسة الألعاب الإلكترونية التفاعلية على الذاكرة العامة لدى تلاميذ مرحلة التعليم الأساسي: د/ نعيم محمد ناجي السيد، بحث منشور في مجلة كلية التربية، جامعة المنصورة، العدد 116، أكتوبر 2021م.
    • الإخصاب الطبي المساعد في الفقه الإسلامي: د/ نجلاء عبدالجواد فتح الله صهوان، أستاذ الفقه المساعد بكلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بدمنهور، جامعة الأزهر- مجلة الشريعة والقانون العدد الخامس والثلاثون 2020م.
    • الأساليب المتنوعة للتعبير عن مفهوم الصراع في فن التصوير: د/ فادي بطرس ميخائيل حنا، مجلة التربية النوعية والتكنولوجيا - جامعة كفر الشيخ.
    • أطفال الأنابيب بين العلم والشريعة: الباحث/ زياد أحمد سلامة، ط/ الدار العربية للعلوم، دار البيارق.
    • الألعاب الإلكترونية وأحكامها في الفقه الإسلامي: د/ عيد أحمد الهادي، بحث بمجلة الشريعة والقانون العدد الثاني عشر، 2020-2021م.
    • الألعاب الإلكترونية وعلاقتها بانتشار ظاهرة الانتحار لدي الأطفال والمراهقين في المجتمع الجزائري للباحثتين: لامية طامية، جميلة قادم، بحث منشور في المجلة الجزائرية للأبحاث والدراسات، المجلد الخامس، العدد الثاني، أبريل 2022م.
    • الانعكاسات التربوية لاستخدام الأطفال للألعاب الإلكترونية، أد: ماجد محمد الزيودي، کلية التربية جامعة الإسکندرية.
    • بحث بكلية التربية جامعة الأزهر، مجلة التربية العدد 191 الجزء الثاني، لعام 2021م. بعنوان: القواعد الإنسانية والحضارية ومضامينها التربوية في ضوء التربية الإسلامية (دراسة تحليلية): د/ طلال بن عقيل عطاس الخيري، الأستاذ المشارك بقسم التربية الإسلامية والمقارنة كلية التربية جامعة أم القرى.
    • التحديات والألعاب القاتلة عبر وسائل التواصل الاجتماعي (دراسة فقهية تأصيلية): د/ نجلاء إبراهيم بركات، مجلة الشريعة والقانون، العدد الثاني والأربعون 2023م.
    • تطبيق الحوت الأزرق بين التداعيات الإعلامية ومتطلبات المواجهة الجزائرية: د/ عادل بو زيدة، بحث منشور في مجلة دفاتر البحوث العلمية، العدد الثاني عشر، جوان 2018م.
    • التلقيح الصناعي من منظور الفقه الإسلامي: د/ ياسر عبدالحميد جاد الله النجار، مدرس الفقه المقارن بكلية الشريعة والقانون بالدقهلية، مجلة كلية الشريعة و القانون تفهنا الأشرف- دقهلية، العدد الأول، المجلد الثامن عشر.
    • الجريدة الرسمية العدد (۳۷) مكرر (و) الصادر في ٢٧ المحرم سنة ١٤٤2هــ الموافق 15 سبتمبر سنة ٢٠٢٠م السنة الثالثة والستون قانون البنك المركزي، والجهاز المصرفي رقم (١٩٤) لسنة 2020م، الباب الأول.
    • جريدة اليوم السابع مقال بعنوان: لعبة الحوت الأزرق على القائمة السوداء لدار الإفتاء. تحريم المشاركة في اللعبة المميتة، تاريخ النشر 5/4/2018م https://www.youm7.com.
    • حقيقة البيتكوين وحكم التعامل به (دراسة فقهية مقارنة): عبدالله أحمد ربعي، مجلة كلية الدراسات الإسلامية بنين بأسوان - جامعة الأزهر، العدد الثالث، جمادى الأولى، عام 2020م.
    • الصراع السياسي الدولي مفهومه وأسبابه وأنواعه: د/ حسين حسين صالح سميع، بحث بمجلة آداب الحديدة - العدد الخامس عشر - اكتوبر 2022م ، كلية الآداب - جامعة الحديدة.
    • العملات الافتراضية (المقومات، الخصائص، التداعيات وآفاق المستقبل): د/ منصور علي منصور شطا، مجلة حقوق دمياط للدراسات القانونية والاقتصادية - كلية الحقوق -جامعة دمياط، العدد السادس يوليو 2022م.
    • العملات الرقمية المشفرة وأثرها على النظام الاقتصادي في الشريعة والقانون : د/ حسن سيد حسن علي اليداك، مجلة الشريعة والقانون، العدد الأربعون، أكتوبر 2022م.
    • العملات المشفرة: فرص وتحديات استخدامها: آمال مرزوق، مجلة البشائر الاقتصادية، جامعة طاهري محمد بشار -كلية العلوم الاقتصادية والعلوم التجارية، وعلوم التيسير، عام 2020م.
    • قاعدة الضرر يزال وتطبيقاتها في النوازل الطبية المعاصرة - نماذج مختارة-: نصيرة خليف، أنفال رمضاني.
    • قضايا فقهية معاصرة: أ.د/ عطا عبد العاطي السنباطي، عميد كلية الشريعة والقانون بالقاهرة.
    • مركز الازهر العالمي للفتوى الإلكترونية، فتوى بعنوان (مركز الفتوى يدق ناقوس الخطر) تاريخ النشر 26/4/2018مhttps://www.azhar.eg.
    • المساكنة قبل الزواج (دراسة فقهية مقارنة): د/ نجلاء عطا الله أحمد بخيت، مدرس الفقه المقارن بكلية البنات الإسلامية بأسيوط، مجلة كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنين- فرع دسوق- كفر الشيخ.
    • مفهوم الصراع دراسة في الأصول والنظريات: د/ منير محمود بدوي، مجلة الدراسات المستقبلية - جامعة أسيوط، العدد الثالث، 1997م.

    https://democraticac.de/

    https://democraticac.de/?p=51259 الدراسات الاستراتيجية والسياسية والاقتصادية.

    https://www.almasryalyoum.com

     

    References:

     

    1: alquran alkarim

    2: kutub altafsir:

    • tafsir alquran aleazimi: 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir alqurashii aldimashqiu [700 -774 ha], almuhaqiq: sami bin muhamad salamata, dar tiibat lilnashr waltawzie, altabeati: althaaniat 1420hi - 1999m.
    • jamie albayan fi tawil alquran (tafsir altabri): muhamad bin jarir bin yazid bin kathir bin ghalib alamli, 'abu jaefar altabari (almutawafaa : 310hi), tahqiq : 'ahmad muhamad shakir, muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1420hi - 2000m.
    • aljamie li'ahkam alquran = tafsir alqurtubi: 'abu eabd allah muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr bin farah al'ansarii alkhazrajiu shams aldiyn alqurtibii (almutawafaa : 671hi), tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish, dar alkutub almisriat - alqahiratu, altabeatu: althaaniat , 1384hi - 1964m.

    3: kutub alhadith waltakhrij walshuruh:

    • altamhid lima fi almuataa min almaeani wal'asanid: 'abu eumar yusif bin eabd allh bin muhamad bin eabd albirr bin easim alnamrii alqurtibii (almutawafaa : 463h), almuhaqiqi: mustafaa bin 'ahmad alealwaa w muhamad eabd alkabir albakraa, muasasat qurtiba.
    • aljamie alkabir (sunan altirmidhiu): muhamad bin eisaa bin sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa (almutawafaa: 279hi), almuhaqiqi: bashaar eawad maerufun, dar algharb al'iislamii - bayrut, 1998m.
    • aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah salaa allah ealayh wasalam wasunanuh wa'ayaamuh = sahih albukhari: muhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhari aljaeafi, almuhaqaqa: muhamad zuhayr bin nasir alnaasir, dar tawq alnajaa (msawarat ean alsultaniat bi'iidafat tarqim muhamad fuad eabd albaqi), altabeati: al'uwlaa, 1422h.
    • sunan 'abi dawud: 'abu dawud sulayman bin al'asheath bin 'iishaq bin bashir bin shidad bin eamrw al'azdi alssijistany (almutawafaa: 275hi), almuhaqiqi: sheayb al'arnawuwt - mhammad kamil qarah bilili, dar alrisalat alealamiati, altabeatu: al'uwlaa, 1430hi - 2009m.
    • snan aldaariqatani: 'abu alhasan eali bin eumar bin 'ahmad bin mahdi bin maseud bin alnueman bin dinar albaghdadi aldaaruqutnii (almutawafaa: 385hi), haqaqah wadabt nasih waealaq ealayhi: shueayb alarnuuwta, hasan eabd almuneim shalabi, eabd allatif haraz allah, 'ahmad barhum, muasasat alrisalati, bayrut - lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1424 hi - 2004 ma.
    • alsunan alkubraa: 'ahmad bin alhusayn bin eali bin musaa alkhusrawjirdy alkhirasani, 'abu bakr albayhaqi (almutawafaa: 458h), almuhaqaqa: muhamad eabd alqadir eataa, dar alkutub aleilmiati, bayrut - libanati, altabeati: althaalithati, 1424h.
    • sharah alzarqani ealaa muataa al'iimam malk: muhamad bin eabd albaqi bin yusif alzarqani almisri al'azhari, tahqiqa: tah eabd alrawuwf saed, maktabat althaqafat aldiyniat - alqahirati, altabeatu: al'uwlaa, 1424hi - 2003m.
    • eumdat alqariy sharh sahih albukhari: 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabi alhanafii badr aldiyn aleayni (almutawafaa: 855ha), dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
    • fath albari - abn hajar : fath albari sharh sahih albukharii, 'ahmad bin ealiin bin hajar 'abu alfadl aleasqalaniu alshaafieaya, tahqiqu: 'ahmad bin eali bin hajar 'abu alfadl aleasqalani alshaafieii, dar almaerifat - bayrut, 1379h.
    • fid alqadir sharh aljamie alsaghira: zayn aldiyn muhamad almadeui baeabd alrawuwf bin taj alearifin bin ealiin alminawi (almutawafaa : 1031hi), dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan altabeat alawlaa 1415h - 1994m.
    • majmae alzawayid wamanbae alfawayidi: 'abu alhasan nur aldiyn eali bin 'abi bakr bin sulayman alhaythamii (almutawafaa: 807hi), almuhaqiqi: husam aldiyn alqudsi, maktabat alqudsi, alqahirati, 1414h, 1994m.
    • alimustadrak ealaa alsahihayni: 'abu eabd allah alhakim muhamad bin eabd allah bin muhamad bin hamduih bin nueym bin alhakam aldabiu altahmaniu alnaysaburiu almaeruf biaibn albaye (almutawafaa: 405hi), tahqiqu: mustafaa eabd alqadir eataa, dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1411 ha- 1990m.
    • msnid al'iimam 'ahmad bin hanbul: 'abu eabd allh 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshaybani (almutawafaa: 241hi), almuhaqiqi: shueayb al'arnawuwt - eadil murshid, wakhrun, 'iishrafi: d eabd allah bin eabd almuhsin alturki, muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa, 1421 hi - 2001m.
    • almusnad alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah salaa allah ealayh wasalam (shih muslimin): muslim bin alhajaaj 'abu alhasan alqushayri alnaysaburi (almutawafaa: 261hi) almuhaqaqi: muhamad fuad eabd albaqi, dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
    • almuejam alkabira: sulayman bin 'ahmad bin 'ayuwb bin mutayr allakhmi alshaami, 'abu alqasim altabaranii (almutawafaa: 360hi), musnad man yueraf bialkinaa, man yuknaa 'aba eaziz 'abu eaziz bin eumayr bin hashim bin eabd manaf bin eabd aldaar bin qusay 'akhu museab bin eumayr lah hadith fi ghazwat badr fi dhikr al'asaraa, almuhaqaqi: hamdi bin eabd almajid alsalafi, maktabat aibn taymiat - alqahirati, altabeati: althaaniati.
    • alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji: 'abu zakariaa yahyaa bin sharaf bin miriin alnawawiu, dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, altabeat althaaniatu, 1392h.
    • almuata'a: malik bin 'anas bin malik bin eamir al'asbahi almadanii (almutawafaa: 179hi), almuhaqaqi: muhamad mustafaa al'aezami, muasasat zayid bin sultan al nahyan lil'aemal alkhayriat wal'iinsaniat - 'abu zabi - al'iimarati, altabeatu: al'uwlaa, 1425hi - 2004m.

    4: kutub alfiqh wa'usulihi:

    • al'ashbah walnazayir: eabd alrahman bin 'abi bakr alsuyutiu (snat alwafat 911hi), dar alkutub aleilmiati, bayrut, 1403hi.
    • 'adwa' ealaa qawaeid alfiqh alkuliyati: al'ustadh alduktur/ muhamad 'abu zayd al'amir, 'ustadh alfiqh almutafirghi, wanayib rayiys jamieat al'azhar lilwajh albahrii sabqa.
    • al'um: alshaafieiu 'abu eabd allh muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie bin eabd almutalib bin eabd manaf almatlabii alqurashii almakiyi (almutawafaa: 204hi), dar almaerifat - bayrut, bidun tabeati, 1410h/1990m.
    • al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf (almatbue mae almuqanae walsharh alkabiri): eala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman bin 'ahmad almardawy (almutawafaa: 885 hu), tahqiqu: alduktur eabd allah bin eabd almuhsin alturki - alduktur eabd alfataah muhamad alhulu, hajar liltibaeat walnashr waltawzie wal'iielani, alqahirat - jumhuriat misr alearabiat altabeati: al'uwlaa, 1415hi - 1995m.
    • 'iidah almasalik 'iilaa qawaeid al'iimam malik (mae dirasat lihayaat almualif watharih waeasrihi): 'abu aleabaas 'ahmad bin yahyaa alwinishrisaa, almuhaqiqi: 'ahmad bu tahir alkhatabi, khiriyj dar alhadith alhasaniat - alribati, 'asl alkitabi: dirasat jamieiat linil diblum aldirasat aleulya fi aleulum al'iislamiat min dar alhadith alhusaniat bialribati, matbaeat fadalat - almuhamadia (almaghribi), eam alnashr: 1400h - 1980m.
    • bidayat almujtahid wanihayat almuqtasidi: 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtubii alshahir biabn rushd alhafid (almutawafaa: 595hi), dar alhadith - alqahirati, bidun tabeatin, 1425hi - 2004m.
    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: eala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alkasanii alhanafii (almutawafaa: 587hi), dar alkutub aleilmiati, altabeati: althaaniati, 1406hi - 1986m.
    • albinayat sharh alhidayati: 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanafii badr aldiyn aleaynii (almutawafaa: 855hi), dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan, altabeati: al'uwlaa, 1420hi - 2000m.
    • alibayan waltahsil walsharh waltawjih waltaelil limasayil almustakhrajati: 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtibii (almutawafaa: 520hi), haqaqahu: d muhamad hajiy wakhrun, dar algharb al'iislami, bayrut - lubnan, altabeata: althaaniati, 1408hi - 1988m.
    • altaj wal'iiklil limukhtasar khalil: muhamad bin yusif bin 'abi alqasim bin yusif aleabdari algharnati, 'abu eabd alllh almawaq almalikiu (almutawafaa: 897hi), dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1416h-1994m.
    • tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbii: euthman bin eali bin mahjin albariei, fakhr aldiyn alziylei alhanafii (almutawafaa: 743 hu), alhashiat: shihab aldiyn 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin yunis bin 'iismaeil bin yunis alshshilbi (almutawafaa: 1021 hu), almatbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, alqahirata, altabeatu: al'uwlaa, 1313h.
    • altahbir sharh altahrir fi 'usul alfiqah: eala' aldiyn 'abi alhasan eali bin sulayman almirdawii alhanbali, tahqiqu: da. eabd alrahman aljabrin, da. eawad alqaranii, du. 'ahmad alsaraha, maktabat alrishdi, 1421h - 2000ma, alsaeudiat/ alriyad.
    • tashnif almasamie bijame aljawamie litaj aldiyn alsabiki: 'abu eabd allah badr aldiyn muhamad bin eabd allah bin bihadir alzarkashii alshaafieii (almutawafaa: 794h), dirasat watahqiqi: d sayid eabd aleaziz - d eabd allah rabie, almudarisan bikuliyat aldirasat al'iislamiat walearabiat bijamieat al'azhar, maktabat qurtbat lilbahth aleilmii wa'iihya' alturath - tawzie almaktabat almakiyati, altabeati: al'uwlaa, 1418hi - 1998m.
    • taqrir alqawaeid watahrir alfawayid [almashhur bi <<qawaeid aibn rajaba>>]: zayn aldiyn eabd alrahman bin 'ahmad bin rajab alhanbali (almutawafaa: 795 hu), almuhaqiqi: 'abu eubaydat mashhur bin hasan al silman, dar aibn eafaan lilnashr waltawziei, almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeati: al'uwlaa, 1419h.
    • altanbih fi alfiqh alshaafieii: 'abu ashaq 'iibrahim bin ealii bin yusuf alshiyrazii (almutawafaa: 476hi), ealim alkutub.
    • altawdih fi sharh almukhtasar alfareii liabn alhajibi: khalil bin 'iishaq bin musaa, dia' aldiyn aljundii almaliki almisrii (almutawafaa: 776hi), almuhaqiqi: da. 'ahmad bin eabd alkarim najib, markaz najibuyh lilmakhtutat wakhidmat altarathi, altabeati: al'uwlaa, 1429hi - 2008m.
    • jamie al'usul fi 'ahadith alrasul: majd aldiyn 'abu alsaeadat almubarak bin muhamad aljazarii abn al'uthir (almutawafaa : 606hi), tahqiqu: eabd alqadir al'arnawuwta, maktabat alhulwani - matbaeat almalaah - maktabat dar albayan, altabeatu: al'uwlaa.
    • aljawharat alnayrat: 'abu bakr bin eali bin muhamad alhadaadi aleabaadi alzzabidi alyamani alhanafii (almutawafaa: 800hi), almatbaeat alkhayriati, altabeatu: al'uwlaa, 1322h.
    • hashiat aleataar ealaa sharh aljalal almahaliyi ealaa jame aljawamiei: hasan bin muhamad bin mahmud aleataar alshaafieii (almutawafaa: 1250h), dar alkutub aleilmiati, bidun tabeat wabidun tarikhi.
    • alhawy alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii wahu sharh mukhtasar almuzni: 'abu alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasari albaghdadii, alshahir bialmawardi (almutawafaa: 450h), almuhaqiqi: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjudi, dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1419hi -1999m.
    • aldhakhirati: 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almalikiu alshahir bialqurafii (almutawafaa: 684h), almuhaqiqi: juz' 1, 8, 13: muhamad haji, juz' 2, 6: saeid 'aerab, juz' 3 - 5, 7, 9 - 12: muhamad bu khubzata, dar algharb al'iislami- bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1994m.
    • rudat altaalibin waeumdat almuftina: 'abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawiu (almutawafaa: 676hi), almaktab al'iislamia, bayrut, 1405hi.
    • sharah alzarkashiu ealaa mukhtasar alkharqi: shams aldiyn 'abi eabd allah muhamad bin eabd allah alzarkashi almisrii alhanbali, sanat alwiladat 722h/ sanat alwafaat , tahqiq qadam lah wawade hawashihi: eabd almuneim khalil 'iibrahim, dar alkutub aleilmiati, 1423hi - 2002m, lubnan/ bayrut.
    • alsharh alkabir (almatbue mae almuqanae wal'iinsafi): shams aldiyn 'abu alfaraj eabd alrahman bin muhamad bin 'ahmad bin qudamat almaqdasii (almutawafaa: 682 hu), tahqiqu: alduktur eabd allah bin eabd almuhsin alturki - alduktur eabd alfataah muhamad alhulu, hajar liltibaeat walnashr waltawzie wal'iielani, alqahirat - jumhuriat misr alearabiat, altabeati: al'uwlaa, 1415hi - 1995m.
    • aleinayat sharh alhidayati: muhamad bin muhamad bin mahmud, 'akmal aldiyn 'abu eabd allah abn alshaykh shams aldiyn abn alshaykh jamal aldiyn alruwmiu albabiratii (almutawafaa: 786hi), dar alfikri.
    • ghamz euyun albasayir fi sharh al'ashbah walnazayira: 'ahmad bin muhamad makiy, 'abu aleabaasi, shihab aldiyn alhusaynii alhamawi, dar alkutub aleilmiati, 1405h/ 1985m.
    • alfatawaa alkubraa alfiqhiati: shihab aldiyn 'ahmad bin muhamad bin ealiin bin hajar alhaytmii alsaedii aliansari, tawfi: 974 ha, 4/106, dar alfikri.
    • alfuruq = 'anwar alburuq fi 'anwa' alfuruq: 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqurafi (almutawafaa: 684h), ealam alkutab, bidun tabeat wabidun tarikhi.
    • qawaeid aibn almulaqan 'aw <<al'ashbah walnazayir fi qawaeid alfiqh>>: siraj aldiyn 'abu hafs eumar bin eali al'ansarii almaeruf bi abn almulaqin (almutawafaa: 804 ha), tahqiq wadirasatu: mustafaa mahmud al'azhari, (dar aibn alqiam lilnashr waltawzie, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiatu), (dar aibn eafaan lilnashr waltawzie, alqahirat - jumhuriat misr alearabiati), altabeatu: al'uwlaa, 1431hi - 2010m.
    • alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmadu: 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat aljamaeilii almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbaliu, alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620hi), dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1414hi - 1994m.
    • ktab alfurue w maeah tashih alfurue lieala' aldiyn eali bin sulayman almardawi: muhamad bin muflah bin muhamad bin mufraji, 'abu eabd allah, shams aldiyn almuqdisii alraaminaa thuma alsaalihii (almutawafaa: 763hi), almuhaqiqi: eabd allah bin eabd almuhsin alturki, muasasat alrisalati, altabeati: altabeat al'uwlaa 1424hi - 2003ma.
    • kifayat al'akhyar fi hali ghayat alaikhtisari: taqi aldiyn 'abi bakr bin muhamad alhusayni alhusayni aldimashqiu alshaafieayi, tahqiqa: eali eabd alhamid baltaji w muhamad wahabi sulayman, dar alkhayri- dimashqa, 1994h.
    • almajmue sharh almuhadhab (me takmilat alsabakii walmutieii): 'abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii (almutawafaa: 676ha), dar alfikri.
    • almukhtasar alfiqhii liabn earaf: muhamad bin muhamad aibn earafat alwrighmi altuwnisii almalki, 'abu eabd allah (almutawafaa: 803 ha), almuhaqiqu: du. hafiz eabd alrahman muhamad khayr, muasasatan khalf 'ahmad alkhabtur lil'aemal alkhayriati, altabeati: al'uwlaa, 1435hi - 2014m.
    • maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat walaietiqadati: 'abu muhamad eali bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alqurtubii alzaahirii (almutawafaa : 456hi), dar alkutub aleilmiat - bayrut.
    • almaeunat ealaa madhhab ealam almadina <<al'iimam malik bin 'anas>>: 'abu muhamad eabd alwahaab bin eali bin nasr althaelabi albaghdadi almalikii (almutawafaa: 422hi), sa1400, almuhaqiq: hamish eabd alhqq, almaktabat altijariati, mustafaa 'ahmad albaz - makat almukaramati, 'asl alkitabi: risalat dukturatan bijamieat 'um alquraa bimakat almukaramati.
    • mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji: shams aldiyni, muhamad bin 'ahmad alkhatib alshirbinii alshaafieii (almutawafaa: 977hi), dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1415hi - 1994m.
    • almughaniy fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal alshaybani: eabd allh bin 'ahmad bin qudamat almaqdisii 'abu muhamad, dar alfikr - bayrut, altabeat al'uwlaa , 1405hi.
    • almuqadimat almumahadati: 'abu alwalid muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtibii (almutawafaa: 520hi), tahqiqu: alduktur muhamad haji, dar algharb al'iislami, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1408 hi - 1988m.
    • nihayat alsuwl sharah minhaj alwusuli: al'iimam jamal aldiyn eabd alrahim al'iisnawi, dar alkutub aleilmiat -birut- lubnan, altabeat al'uwlaa, 1420h- 1999m.
    • nihayat almattlab fi dirayat almadhhaba: eabd almalik bin eabd allh bin yusif bin muhamad aljuayni, 'abu almaeali, rukn aldiyn, almulaqab bi'iimam alharamayn (almutawafaa: 478h), 15/277, haqaqah wasanae faharishu: 'a. da/ eabd aleazim mahmud alddyb, dar alminhaji, altabeati: al'uwlaa, 1428h-2007m
    • alnnawadr walzziadat ealaa ma fi almdawwant min ghayriha min al'umhati: 'abu muhamad eabd allah bin ('abi zayda) eabd alrahman alnafzi, alqayrawani, almalikii (almutawafaa: 386hi), tahqiqu: majmueat muhaqiqina, dar algharb al'iislami, bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1999m.
    • nil al'uwtar: muhamad bin ealiin bin muhamad bin eabd alllh alshuwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250hi), tahqiqu: eisam aldiyn alsababiti, dar alhadithi, masr, altabeatu: al'uwlaa, 1413hi - 1993m.
    • alhidayat ealaa madhhab al'iimam 'abi eabd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal alshaybani: mahfuz bin 'ahmad bin alhasan, 'abu alkhataab alkuludhaniu, almuhaqaqa: eabd allatif hamim - mahir yasin alfahl, muasasat ghras lilnashr waltawzie, altabeati: al'uwlaa, 1425hi / 2004m.
    • alwjiz fi 'iidah qawaeid alfiqh alkuliyati: du/ muhamad sidiyq bin 'ahmad bin muhamad, muasasat alrisalati.

    5: kutub algharib walmaeajim:

    • albadr almunir fi takhrij al'ahadith wal'athar alwaqieat fi alsharh alkabiri: abn almulaqin siraj aldiyn 'abu hafs eumar bin ealii bin 'ahmad alshaafieii almisrii (almutawafaa: 804hi), tahqiqu: mustafaa 'abu alghit waeabd allah bin sulayman wayasir bin kamali, dar alhijrat lilnashr waltawzie - alriyad-alsaeudiat, altabeati: alawlaa, 1425h-2004m.
    • taj alearus min jawahir alqamus: mhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni, 'abu alfayda, almlqqb bimurtadaa, alzzabydy, almuhaqaqi: majmueat min almuhaqiqina, dar alhidayti.
    • lisan alearbi: muhamad bin makram bin ealaa, 'abu alfadali, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari alruwayfei al'iifriqii (almutawafaa: 711hi), dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414h.
    • almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabira: 'ahmad bin muhamad bin eali alfiuwmii thuma alhamawy, 'abu aleabaas (almutawafaa: nahw 770hi), almaktabat aleilmiat - bayrut.
    • maejam allughat alearabiat almueasirati: d 'ahmad mukhtar eabd alhamid eumri, ealam alkutub, altabeatu: al'uwlaa, 1429hi - 2008m.

    6: al'abhath walmarajie aleama:

    • 'iitlaf 'amwal alharbiiyn fi alfiqh al'iislamii: 'iibrahim bin eatiat bihri, risalat majistir, aljamieat al'iislamiat - ghazata, 2000m.
    • 'athar al'aleab al'iiliktruniat eabr alhawatif aldhakiati, 'amirat mashri,(mudhakirat linil shahadat almastar), jamieat 'ahmad dirayata- wilayat 'adrar, kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, waleulum al'iislamiati.
    • 'athar mumarasat al'aleab al'iiliktruniat altafaeuliat ealaa aldhaakirat aleamat ladaa talamidh marhalat altaelim al'asasii: du/ naeim muhamad naji alsayidu, bahath manshur fi majalat kuliyat altarbiati, jamieat almansurat, aleadad 116, 'uktubar 2021m.
    • al'iikhsab altibiyi almusaeid fi alfiqh al'iislamii: du/ najla' eabdialjawad fatah allah sahwana, 'ustadh alfiqh almusaeid bikuliat aldirasat al'iislamiat walearabiat lilbanat bidiminhuri, jamieat al'azhar- majalat alsharieat walqanun - aleadad alkhamis walthalathun 2020m.
    • al'asalib almutanawieat liltaebir ean mafhum alsirae fi fani altaswiri: du/ fadi butrus mikhayiyl hanaa, majalat altarbiat alnaweiat waltiknulujia - jamieat kafr alshaykh.
    • 'atfal al'anabib bayn aleilm walsharieati: albahithi/ ziad 'ahmad salamat, ta/ aldaar alearabiat lileulumu, dar albayarq.
    • al'aleab al'iilikturuniat wa'ahkamuha fi alfiqh al'iislamii: du/ eid 'ahmad alhadi, bahath bimajalat alsharieat walqanun aleadad althaani eashra, 2020-2021m.
    • al'aleab al'iiliktruniat waealaqatuha biaintishar zahirat alaintihar ladaya al'atfal walmurahiqin fi almujtamae aljazayirii lilbahithatayni: lamiat tamiatun, jamilat qadim, bahath manshur fi almajalat aljazayiriat lil'abhath waldirasati, almujalad alkhamis, aleadad althaani, 'abril 2022m.
    • alianeikasat altarbawiat liastikhdam al'atfal lil'aleab al'iilikturuniati, 'ada: majid muhamad alzuyudi, kliat altarbiat - jamieat al'iiskndiriati.
    • bhath bikuliyat altarbiat jamieat al'azhar, majalat altarbiat aleadad 191 aljuz' althaani, lieam 2021m. bieunwani: alqawaeid al'iinsaniat walhadariat wamadaminuha altarbawiat fi daw' altarbiat al'iislamia (dirasat tahliliati): da/ talal bin eaqil eataas alkhayri, al'ustadh almusharik biqism altarbiat al'iislamiat walmuqaranat kuliyat altarbiat jamieat 'um alquraa.
    • altahadiyat wal'aleab alqatilat eabr wasayil altawasul alaijtimaeii (dirasat fiqhiat tasiliatin): du/ najla' 'iibrahim barkati, majalat alsharieat walqanuni, aleadad althaani wal'arbaeun 2023m.
    • tatbiq alhwt al'azraq bayn altadaeiat al'iielamiat wamutatalibat almuajahat aljazayiriati: du/ eadil bu zidat, bahath manshur fi majalat dafatir albuhuth aleilmiati, aleadad althaani eashr, jwan 2018m.
    • altalqih alsinaeiu min manzur alfiqh al'iislamii: du/ yasir eabdalhamid jad allah alnajar, mudaris alfiqh almuqaran bikuliyat alsharieat walqanun bialdaqahliat, majalat kuliyat alsharieat w alqanun tafahuna al'ashrafi- daqahliat, aleadad al'awala, almujalad althaamin eashr.
    • aljaridat alrasmiat aleadad (37) mukarir (w) alsaadir fi 27 almuhram sanat 1442hi almuafiq 15 sibtambar sanat 2020m alsanat althaalithat walsituwn qanun albank almarkazi, waljihaz almasrifii raqm (194) lisanat 2020m, albab al'uwl.
    • jaridat alyawm alsaabie maqal bieunwani: luebat alhawt al'azraq ealaa alqayimat alsawda' lidar al'iifta'i. tahrim almusharakat fi alluebat almumitati, tarikh alnashr 5/4/2018m https://www.youm7.com.
    • haqiqat albitikwin wahakam altaeamul bih (dirasat fiqhiat muqaranati): eabdallah 'ahmad rabei, majalat kuliyat aldirasat al'iislamiat binin bi'aswan - jamieat al'azhar, aleadad althaalithi, jamadaa al'uwlaa, eam 2020m.
    • alsirae alsiyasiu alduwaliu mafhumuh wa'asbabuh wa'anwaeuhu: da/ husayn husayn salih samie, bahath bimajalat adab alhadidat - aleadad alkhamis eashar - aiktubar 2022m , kuliyat aladab - jamieat alhadidati.
    • aleumlat alaiftiradia (almuqawimati, alkhasayisi, altadaeiat wafaq almustaqbali): du/ mansur eali mansur shataa, majalat huquq dimyat lildirasat alqanuniat walaiqtisadiat - kuliyat alhuquq -jamieat damyati, aleadad alsaadis yuliu 2022m.
    • aleumlat alraqamiat almushfarat wa'atharuha ealaa alnizam alaiqtisadii fi alsharieat walqanun : d/ hasan sayid hasan eali alyadak, majalat alsharieat walqanunu, aleadad al'arbaewn, 'uktubar 2022m.
    • aleumlat almushfaratu: furas watahadiyat aistikhdamiha: amal marzuq, majalat albashayir alaiqtisadiati, jamieat tahiri muhamad bashaar -kuliyat aleulum alaiqtisadiat waleulum altijariati, waeulum altaysir, eam 2020m.
    • qaeidat aldarar yazal watatbiqatiha fi alnawazil altibiyat almueasirat - namadhij mukhtaratun-: nasirat khalif, 'anfal ramadani.
    • qadaya fiqhiat mueasirati: 'a.d/ eata eabd aleati alsinbati, eamid kuliyat alsharieat walqanun bialqahirati.
    • markaz aliazihar alealamii lilfatwaa al'iilikturuniati, fatwaa bieunwan (markaz alfatwaa yaduqu naqus alkhatari) tarikh alnashr 26/4/2018mhttps://www.azhar.eg.
    • almusakanat qabl alzawaj (dirasat fiqhiat muqaranatin): du/ najla' eata allah 'ahmad bakhit, mudaris alfiqh almuqaran bikuliyat albanat al'iislamiat bi'asyuta, majalat kuliyat aldirasat al'iislamiat walearabiat lilbinin- fare dasuq- kafr alshaykh.
    • mafhum alsirae dirasat fi al'usul walnazariaati: du/ munir mahmud bidwi, majalat aldirasat almustaqbaliat - jamieat 'asyut, aleadad althaalithi, 1997m.

    https://democraticac.de/ https://democraticac.de/?p=51259 aldirasat alastiratijiat walsiyasiat walaiqtisadiatu.

    https://www.almasryalyoum.com