ولاية العهد بين الفقه الإسلامي والواقع الإسلامي المعاصر / The Crown Prince Between Islamic Jurisprudence and Contemporary Islamic Reality

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية البريمي الجامعية بسلطنة عمان

المستخلص

يعد موضوع ولاية العهد في الفقه الإسلامي من أهم المستجدات التي طرأت على الفكر السياسي الإسلامي والتي كانت لها مبرراتها، نتيجة اتساع حدود الدولة الإسلامية في عصر الدولة الأموية، ويمكن القول بأن نظام ولاية العهد من الموضوعات المتجددة والتي تحتاج إلى البحث والتحليل، فموضوع ولاية العهد يعالج أهم القضايا التي تهم جميع المسلمين اليوم سواء كانوا حكاما أو محكومين، ويحقق تطبيق نظام ولاية العهد الاستقرار السياسي والسلام الاجتماعي في العالم الإسلامي المعاصر، وبتطبيقها يمكن الحد من ظاهرة الانقلابات العسكرية والتمرد على السلطة السياسية وكذلك الحد من ظاهرة الاستبداد السياسي .
 وتطبق بعض الدول الإسلامية والعربية نظام ولاية العهد، منها المملكة العربية السعودية وسلطنة عمان، حيث صدر نظام هيئة البيعة في المملكة العربية السعودية الصادر بالأمر الملكي ( أ / 135) في 26/9/ 1427 هـ الذي ينظم كيفية اختيار ولي العهد السعودي، كما صدر النظام الأساس للدولة في سلطنة عمان رقم 6/2021 والذي يتضمن لأول مرة تنظيم مسألة ولاية العهد في سلطنة عمان، وهو ما يدعونا لنتناول ولاية العهد في الفقه الإسلامي، وكذلك في كل من السعودية وسلطنة عمان.
 
Abstract:
The topic of the Crown Prince in Islamic jurisprudence is considered one of the most significant developments that have emerged in Islamic political thought, which had its justifications, as a result of the expansion of the borders of the Islamic State in the era of the Umayya state we can be said that the system of the Crown Prince is one of the recurring topics is one of the renewable topics that need research and analysis the mandate of the covenant addresses the most important issues of concern to all Muslims today, whether they are rulers or governed. the application of the mandate of the covenant system achieves political stability and social peace in the contemporary Islamic world. by applying it, it is possible to reduce the phenomenon of military coups and rebellion against political power, as well as reduce the phenomenon of political  tyranny.
 Some Islamic and Arab countries apply the covenant guardianship system, including the kingdom of Saudi Arabia and the Sultanate of Oman, where the law of the allegiance commission was issued in the kingdom of Saudi Arabia issued by royal order (a /135) on 26/9/1427 ah, which regulates how to choose the Saudi crown prince, as well as the issuance of the state statute in the Sultanate of Oman No. 6/2021, which includes for the first time regulating the issue of the crown jurisdiction in the Sultanate of Oman, which invites us to address the crown jurisdiction in Islamic jurisprudence, as well as in both Saudi Arabia and the Sultanate of Oman.

الكلمات الرئيسية


  • أولا: ـ القرآن الكريم .

    ثانيا: الفقه وأصوله: ـ

    1 ـ الأحكام السلطانية، أبو الحسن الماوردي، دار الحديث، القاهرة، بدون تاريخ .

    2ـ الغياثي غياث الأمم في التياث الظلم، عبد الملك بن عبد الله الجويني، ، مكتبة إمام الحرمين، 1401 .

    2 ـ الطبقات الكبرى، لابن سعد، تحقيق إحسان عباس، دار صادر ، 1968.

    3 ـ الفقه على المذاهب الأربعة ، الجزء الخامس ، دار الكتب العلمية ببيروت، 2003.

     4ـ الفصل في الملل والأهواء والنحل ، علي بن أحمد بن حزم، ، مكتبة الخانجي، بالقاهرة، بدون تاريخ، الجزء الرابع.

    5 ـ الكامل في التاريخ، لابن الأثير الجزري، تحقيق سيد بن محمد السناري، الجزء الثاني، دار الحديث، 2010.

    6 ـ المحن، محمد بن أحمد التميمي، تحقيق عمر سليمان العقيلي، دار العلوم بالرياض، 1404 هـ 1984.

    7 ـ المغنى فى أبواب التوحيد والعدل ، الجزء المتمم للعشرين، القسم الأول فى الإمامة للقاضى أبى الحسن عبد الجبار ، الشركة العربية بمصر ، الطبعة الأولى 1380 هـ .

    9 ـ تاريخ الخلفاء، جلال الدين السيوطي، تحقيق حمدي الدمرداش، مكتبة نزار مصطفي الباز، 1425 هـ ـ 2004، الجزءالأول.

    10 ـ تاريخ الطبري الجزء 2 ، تحقيق محمد أبو الفضل إبراهيم ، دار المعارف ، بدون تاريخ.

    11 ـ مآثر الإنافة في معالم الخلافة، لأحمد بن علي القلقشندي، ، تحقيق عبدالستار أحمد فراج، مطبعة حكومة الكويت، 1985.

    ثالثا: المراجع العامة

    1 ـ د.السيد عبد الرحمن، نظام الحكم في الاسلام بين النظرية والتطبيق، نيو بوك للنشر والتوزيع، 2017.

    2ـ د. أحمد صديق عبد الرحمن، البيعة فى النظام السياسي الإسلامى وتطبيقاتها فى النظام السياسي المعاصر، مكتبة وهبة ، 1988.

    3 ـ د. سليمان الطماوي ، السلطات الثلاث في الدساتير العربية المعاصرة وفي الفكر السياسي الإسلامي، دار الفكر العربي، 1986.

    4 ـ د. عبد القادر عودة، الاسلام وأوضاعنا السياسية، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1981

    5 ـ د. عبد الرحمن عبد العزيز الشلهوب ، النظام الدستوري في المملكة العربية السعودية ، مطبعة سفير بالرياض ، 1433 هـ .

    6 ـ عبد الكريم زيدان، مجموعة بحوث فقهية، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1986.

    7 ـ عماد الدين خليل، مدخل إلى التاريخ والحضارة الإسلامية، منشورات الجامعة الإسلامية،2001.

    8 ـ مصطفى عبد الكريم الخطيب، معجم المصطلحات والألقاب التاريخية، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1996.

    9 ـ طه عبد المقصود، تاريخ الخلفاء الراشدين، دار الهاني، القاهرة، 2004.

     

    رابعا: الرسائل العلمية :

    1ـ أنس عز الدين عبد الرحمن جراب، الإصلاح والتغيير السياسي في ضوء نظام الحكم في الإسلام، دراسة لاستكمال متطلبات الحصول على درجة الدكتوراه في الفقه وأصوله، جامعة العلوم الإسلامية العالمية، 2012.

    2ـ سعيد كنعان سعيد مطر، رسالة مقدمة لجامعة النجاح الوطنية، كلية الدراسات العليا، لاستكمال متطلبات الحصول على الماجستير في الفقه والتشريع، 2020.

    خامسا: المقالات والبحوث العلمية :

    1 ـ بدر بن هلال العلوي وخلود بنت سالم، استحداث الخليفة معاوية بن أبي سفيان لنظام ولاية العهد، مجلة الآداب والعلوم الاجتماعية، جامعة السلطان قابوس، سلطنة عمان، العدد السادس، 2014.

    2 ـ د. عدنان محمود العساف، الاستخلاف في ضوء مقاصد التشريع، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية، الكويت، العدد 80، 2010 .

    سادسا: التشريعات

    1ـ النظام الأساس للدولة في سلطنة عمان الصادر بالمرسوم السلطاني 6/2021 بتاريخ 11/1/2021.

    2ـ النظام الأساس للحكم في المملكة العربية السعودية الصادر بالأمر الملكي أ/90 1412/08/27 هـ.

     3 ـ نظام هيئة البيعة الصادر بالأمر الملكى ( أ / 135) فى 26/9/ 1427 هـ .

     4 ـ اللائحة التنفيذية لنظام هيئة البيعة الصادر بالأمر الملكى رقم ( أ /126) فى 28/9/1428 هـ .

     

    References:

     

    1: alquran alkarim .

    2: alfiqh wa'usulihi:

    • 1 al'ahkam alsultaniatu, 'abu alhasan almawirdi, dar alhadithi, alqahirati, bidun tarikh .
    • 2 alghiathiu ghiath al'umam fi altiyath alzulma, eabd almalik bin eabd allh aljuayni, , maktabat 'iimam alharamayni, 1401 .
    • 2 altabaqat alkubraa, liaibn saeda, tahqiq 'iihsan eabaas, dar sadir , 1968.
    • 3 alfiqh ealaa almadhahib al'arbaeat , aljuz' alkhamis , dar alkutub aleilmiat bibayrut, 2003.
    • 4 alfasl fi almalal wal'ahwa' walnahl , ealiu bin 'ahmad bin hazma, , maktabat alkhanji, bialqahirati, bidun tarikhi, aljuz' alraabiei.
    • 5 alkamil fi altaarikhi, liaibn al'athir aljazari, tahqiq sayid bin muhamad alsanari, aljuz' althaani, dar alhadithi, 2010.
    • 6 almuhana, muhamad bin 'ahmad altamimi, tahqiq eumar sulayman aleaqilii, dar aleulum bialriyad, 1404 ha 1984.
    • 7 almughanaa faa 'abwab altawhid waleadl , aljuz' almutamam lileishrina, alqism al'awal faa al'iimamat lilqadaa 'abaa alhasan eabd aljabaar , alsharikat alearabiat bimisr , altabeat al'uwlaa 1380 hu .
    • 9 tarikh alkhulafa'i, jalal aldiyn alsuyuti, tahqiq hamdi aldamardash, maktabat nizar mustafi albazi, 1425 hi 2004, aljuz'ial'uwl.
    • 10 tarikh altabarii aljuz' 2 , tahqiq muhamad 'abu alfadl 'iibrahim , dar almaearif , bidun tarikhi.
    • 11 mathir al'iinafat fi maealim alkhilafati, li'ahmad bin eali alqalqashandi, , tahqiq eabdalistar 'ahmad faraji, matbaeat hukumat alkuayt, 1985.

    3: almarajie alamma

    • 1 da.alisayid eabd alrahman, nizam alhukm fi alaislam bayn alnazariat waltatbiqi, niu buk lilnashr waltawziei, 2017.
    • 2 d. 'ahmad sidiyq eabd alrahman, albayeat faa alnizam alsiyasiu al'iislamaa watatbiqatuha faa alnizam alsiyasii almueasiri, maktabat wahbat , 1988.
    • 3 du. sulayman altamawi , alsulutat althalath fi aldasatir alearabiat almueasirat wafi alfikr alsiyasii al'iislamii, dar alfikr alearabii, 1986.
    • 4 da. eabd alqadir eawdat, alaisalam wa'awdaeuna alsiyasiatu, muasasat alrisalati, bayrut, 1981
    • 5 da. eabd alrahman eabd aleaziz alshalhub , alnizam aldusturiu fi almamlakat alearabiat alsueudiat , matbaeat safir bialriyad , 1433 hu .
    • 6 eabd alkarim zidan, majmueat buhuth fiqhiatin, muasasat alrisalati, bayrut, 1986.
    • 7 eimad aldiyn khalil, madkhal 'iilaa altaarikh walhadarat al'iislamiati, manshurat aljamieat al'iislamiati,2001.
    • 8 mustafaa eabd alkarim alkhatib, muejam almustalahat wal'alqab altaarikhiati, muasasat alrisalati, bayrut, 1996.
    • 9 tah eabd almaqsud, tarikh alkhulafa' alraashidina, dar alhani, alqahirati, 2004.

    4: alrasayil aleilmia:

    • 1ـ 'anas eizi aldiyn eabd alrahman jarabi, al'iislah waltaghyir alsiyasiu fi daw' nizam alhukm fi al'iislami, dirasatan liaistikmal mutatalibat alhusul ealaa darajat aldukturah fi alfiqh wa'usulihi, jamieat aleulum al'iislamiat alealamiati, 2012.
    • 2 saeid kanean saeid mutari, risalat muqadimat lijamieat alnajah alwataniati, kuliyat aldirasat aleulya, liaistikmal mutatalibat alhusul ealaa almajistir fi alfiqh waltashriei, 2020.

    5: almaqalat walbuhuth aleilmia:

    • 1 badr bin hilal alealawi wakhulud bint salima, aistihdath alkhalifat mueawiat bin 'abi sufyan linizam wilayat aleahdi, majalat aladab waleulum alaijtimaeiati, jamieat alsultan qabus, saltanat eaman, aleadad alsaadisi, 2014.
    • 2 da. eadnan mahmud aleasaafi, alaistikhlaf fi daw' maqasid altashriei, majalat alsharieat waldirasat al'iislamiati, alkuayti, aleadad 80, 2010 .

    6: altashrieat

    • 1 alnizam al'asas lildawlat fi saltanat eumaan alsaadir bialmarsum alsultanii 6/2021 bitarikh 11/1/2021.
    • 2 alnizam al'asas lilhukm fi almamlakat alearabiat alsueudiat alsaadir bial'amr almalakii 'a/90 1412/08/27 hu.
    • 3 nizam hayyat albayeat alsaadir bial'amr almalkaa ( a / 135) faa 26/9/ 1427 hi .
    • 4 allaayihat altanfidhiat linizam hayyat albayeat alsaadir bial'amr almalkaa raqm ( a /126) faa 28/9/1428 hi .