حجية الأحاديث النبوية بين منهج المحدثين وأصول المذاهب الأربعة وآثارها على الدراسات الحديثية المعاصرة دراسة تحليلية مقارنة The Authenticity of the Prophetic Hadiths between the Methodology of the Hadith Scholars and the Principles of the Four Schools of Thought and Their Effects on Contemporary Hadith Studies A Comparative Analytical Study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة العلوم الإسلامية العالمية

المستخلص

تعتبر الأحاديث النبوية مصدراً من مصادر استنباط الأحكام الشرعية، وقد اعتنت المذاهب الأربعة ببيان الأصول التي تتعامل بها مع الأحاديث النبوية، وتستنبط الأحكام الشرعية من خلالها، وفي المقابل كان للمحدثين أصولهم ومناهجهم في تمييز الحديث الصحيح من الضعيف، وذلك ليتمكن الفقيه من الوصول إلى الحديث الصحيح بسهولة ويسر، ومعرفة الأحاديث التي تصلح للاحتجاج بها، وقد استنبط بعض المحدثين أحكاما من الأحاديث الصحيحة؛ إلا أن مرتبة الحديث صحة وضعفا  ليست هي العامل الوحيد في الاحتجاج بالأحاديث ؛ فقد يصح الحديث ولا يعمل به ، وقد يعمل بحديث ضعيف وافق أصلا من الأصول، بناء على ذلك كان لا بد من بيان منهج كل من أصحاب المذاهب الأربعة والمحدثين في الاحتجاج بالأحاديث النبوية واستنباط الأحكام الشرعية منها، وذلك من خلال بيان المسار الصحيح  العاصم من الاضطراب في استنباط الأحكام الشرعية.
Abstract:
The prophetic traditions (Hadith) are considered a primary source for deriving Islamic legal rulings (Ahkam). The four main Islamic schools of thought have addressed the principles by which they deal with prophetic traditions and extract legal rulings from them. On the other hand, the scholars of Hadith have their own principles and methodologies for distinguishing authentic Hadiths from weak ones.
This is to enable the jurist to easily access and understand authentic Hadiths, identify the Hadiths that can be used as evidence, and some scholars have derived rulings from authentic Hadiths. However, the authenticity or weakness of a Hadith is not the sole factor in using it as evidence, as a Hadith may be authentic but not acted upon, and it may act upon a weak hadeeth that agrees with a fundamental principle. Accordingly, it was necessary to clarify the approach of each of the four schools of thought and the hadith scholars in invoking the hadiths of the Prophet and deducing legal rulings from them, by showing the correct path that is safe from turmoil in deriving legal rulings.

الكلمات الرئيسية


  • الأصبحي، مالك بن أنس بن مالك بن عامر ( ت ١٧٩ هـ ) المدونة، دار الكتب العلمية، ط١، ١٤١٥
  • الألباني،محمد ناصر الدين (ت1420هـ) إرواء الغليل في تخريج أحاديث منار السبيل، المكتب الإسلامي، بيروت ، ط2، 1985
  • الألباني، محمد ناصر الدين (ت1420هـ) تمام المنة في التعليق على فقه السنة، دار الراية، ط5
  • الألباني، محمد ناصر الدين (ت1420هـ) صحيح الجامع الصغير وزيادته، الناشر: المكتب الإسلامي
  • الإثيوبي، محمد بن علي ، شرح ألفية السيوطي في الحديث، الناشر:مكتبة الغرباء الأثرية، المدينة المنورة، المملكة العربية السعودية، ط1، 1993
  • الأزهري ، محمد بن أحمد ( ت 370) تهذيب اللغة ، تحقيق: محمد عوض مرعب ، دار إحياء التراث العربي ، بيروت ، ط1، 2001.
  • البخاري ،محمد بن اسماعيل(ت261هـ) الجامع الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه،تحقيق:محمد زهير الناصر، الناشر:دار طوق النجاة، ط،1422
  • بدران، عبد القادر بن أحمد (ت1346هـ) المدخل إلى مذهب الإمام أحمد لابن بدران، تحقيق:عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر:مؤسسة الرسالة، بيروت، ط2، 1401
  • البجيرمي، سليمان بن محمد (ت1221هـ) حاشية البجيرمي على الخطيب ، دار الفكر ، 1995
  • أبو البقاء الحنفي ، أيوب بن موسى (ت1094) معجم في المصطلحات والفروق اللغوية ، تحقيق: عدنان درويش ومحمد المصري ، الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت.
  • الترمذي ، محمد بن عيسى ( ت279) الجامع الكبير ، سنن الترمذي ، تحقيق: بشار عواد معروف ، دار الغرب الإسلامي ، بيروت ، 1998.
  • تقي الدين السبكي، علي بن عبد الكافي (ت785هـ) الإبهاج في شرح المنهاج، دار الكتب العلمية، بيروت ، 1995
  • ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم (ت728هـ) مجموع الفتاوى، تحقيق:عبد الرحمن بن محمد، الناشر: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية ، المملكة العربية السعودية ، 1995
  • الجويني ، عبد الملك بن عبد الله (ت487هـ) البرهان في أصول الفقه ، تحقيق:عبد العظيم الديب.
  • الجوهري،إسماعيل بن حماد(ت395هـ) الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية، تحقيق: أحمد عبد الغفور، الناشر:دار العلم للملايين،ط4،بيروت، 1987
  • ابن جماعة، محمد بن إبراهيم (ت733هـ) المنهل الروي في مختصر علوم الحديث النبوي،تحقيق :د محيي الدين عبد الرحمن رمضان ، دار الفكر، دمشق ، ط2، 1406هـ
  • ابن حجر ، أحمد بن علي ( ت852) فتح الباري شرح صحيح البخاري ، الناشر : دار المعرفة ، بيروت ، 1379.
  • ابن حجر ، أحمد بن علي (ت852هـ) تقريب التهذيب ، تحقيق: محمد عوامة، الناشر:دار الرشيد، سوريا، ط1، 1986
  • الحنفي ، محمود بن أحمد بن عبد العزيز(ت616هـ) المحيط البرهاني في الفقه النعماني فقه الإمام أبي حنيفة رضي الله عنه، تحقيق:عبد الكريم الجندي ، الناشر: دار الكتب العلمية ، بيروت، ط1، 2004
  • أبو الحسين البصري، محمد بن علي (ت463هـ) المعتمد في أصول الفقه، تحقيق:خليل الميس، دار الكتب العلمية، بيروت، ط1، 1403هـ
  • ابن حزم ، علي بن أحمد بن سعيد ، الإحكام في أصول الأحكام ، تحقيق: أحمد شاكر ، دار الآفاق الجديدة ، بيروت.
  • الخطابي ، حمد بن محمد ( ت 388) معالم السنن وهو شرح سنن أبي داود ، المطبعة العلمية ، حلب ، ط1، 1932.
  • ابن رجب الحنبلي، عبد الرحمن بن أحمد (ت795هـ) شرح علل الترمذي، تحقيق:همام سعيد، الناشر:مكتبة المنار، الأردن، ط1، 198
  • الزركشي ، محمد بن عبد الله بن بهادر(ت794هـ) البحر المحيط في أصول الفقه ، الناشر: دار الكتبي ، ط1، 1994
  • السجستاني ، سليمان بن الأشعث ( ت275) سنن أبي داود ، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد ، المكتبة العصرية ، بيروت.
  • الشافعي ، محمد بن إدريس ( ت204) الأم ، دار المعرفة ، بيروت ، 1990.
  • مسلم ، مسلم بن الحجاج ( ت261) المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم ، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي ، دار إحياء التراث العربي ، بيروت.
  • القرافي ، أحمد بن إدريس ( ت684) الفروق ، عالم الكتب.
  • القرافي ، أحمد بن إدريس (ت684) شرح تنقيح الفصول ، تحقيق: طه عبد الرؤوف سعد ، الناشر : شركة الطباعة الفنية المتحدة ، ط1، 1973
  • النووي ، يحيى بن شرف ( ت 676) المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، دار إحياء التراث العربي ، بيروت ، ط2، 1392.
  • السيوطي ، عبد الرحمن بن أبي بكر ( ت 911) شرح سنن ابن ماجه ، الناشر: قديمي كتب خانة ، كراتشي.
  • الكشميري ، محمد أنور شاه ( ت 1353) العرف الشذي شرح سنن الترمذي ، تصحيح: محمود شاكر ، دار التراث العربي ، بيروت ، ط1، 2004.
  • العظيم آبادي ، محمد أشرف ( ت 1329) عون المعبود شرح سنن أبي داود ، دار الكتب العلمية ، بيروت ، ط2، 1415.
  • أبو الفضل البعلي ، محمد بن أبي الفتح ( ت 709) المطلع على الفاظ المقنع،تحقيق : محمد الأرناؤوط وياسين الخطيب ،مكتبة السوادي للتوزيع ، ط1، 2003.
  • مجمع اللغة العربية بالقاهرة ، المعجم الوسيط ، الناشر: دار الدعوة ، القاهرة.
  • ابن فارس ، أحمد بن فارس بن زكرياء( ت395هـ) معجم مقاييس اللغة ، تحقيق: عبد السلام هارون ، الناشر: دار الفكر ، 1979
  • أبو هلال العسكري ، الحسن بن عبد الله (ت 395هـ) الفروق اللغوية ، تحقيق: محمد إبراهيم سليم ، الناشر: دار العلم والثقافة للنشر والتوزيع ، القاهرة
  • الشنقيطي ، محمد يحيى بن عمر المختار بن الطالب( ت13٣0هـ-1912) إيصال السالك في أصول الإمام مالك ، الشنقيطي ،ط2005 وهو شرح على منظومة أحمد بن أبي كف ، في أصول الفقه المالكي ، منقول عن طبعة المكتبة العلمية ، تونس ، 1928 ص17
  • الشثري ، سعد بن ناصر ، أراء الإمام البخاري الأصولية من خلال تراجم صحيحه ،الناشر: مجلة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية ، الرياض ، العدد 25/1420هـ، من ص143-173.
  • الطوفي الصرصري، سليمان بن عبد القوي بن الكريم (المتوفى : 716هــ) شرح مختصر الروضة

المحقق : عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر : مؤسسة الرسالة الطبعة : الأولى ، 1407 هــ / 1987 م

  • عبد الوهاب،علي جمعة محمد،المدخل إلى دراسة المذاهب الفقهية،الناشر:دارالسلام،القاهرة،2001
  • العيني، محمود بن أحمد(ت855هـ) البناية شرح الهداية ، الناشر: دار الكتب العلمية ، بيروت ، ط1، 2000
  • ابن عبد البر، يوسف بن عبد الله (ت463هـ) الكافي في فقه أهل المدينة ، تحقيق:محمد محمد الموريتاني ، الناشر:مكتبة الرياض الحديثة ، المملكة العربية السعودية ، ط2، 1980
  • القرطبي، محمد بن أحمد بن رشد(ت520هـ) المقدمات الممهدات ، الناشر: دار الغرب الإسلامي ، ط1، 1988
  • عبيد، كوكب ، فقه العبادات على المذهب المالكي ، مطبعة الإنشاء ، دمشق ، ط1، 1986
  • الشافعي، محمد بن إدريس (ت204هـ) الرسالة، تحقيق:أحمد شاكر، الناشر:مكتبة الحلبي، مصر، ط1، 1940
  • الحنبلي، علي بن سليمان (ت855هـ) الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف، دار إحياء التراث العربي
  • السرخسي، محمد بن أحمد (ت483هـ) أصول السرخسي، دار المعرفة، بيروت
  • الشاطبي، إبراهيم بن موسى (ت790هـ) الموافقات، تحقيق: مشهور حسن، دار ابن عفان، ط، 1997
  • الشافعي، محمد بن إدريس (ت204هـ) الرسالة، تحقيق:أحمد شاكر، الناشر:مكتبة الحلبي، مصر، ط1، 1940
  • السلمي، عياض بن نامي ، أصول الفقه الذي لا يسع الفقيه جهله، دار التدمرية، الرياض ، المملكة العربية السعودية، ط، 2005
  • الشاطبي، إبراهيم بن موسى (ت790هـ) الاعتصام، تحقيق: سليم الهلالي، دار ابن عفان ، السعودية ، ط، 1992
  • الشيرازي، إبراهيم بن علي (ت476هـ) المهذب في فقه الإمام الشافعي، الناشر:دار الكتب العلمية.
  • ابن قيم الجوزية، محمد بن أبي بكر(ت751هـ) إعلام الموقعين عن رب العالمين، تحقيق: محمد عبد السلام إبراهيم ، دار الكتب العلمية،بيروت، ط، 1991
  • السخاوي، محمد بن عبد الرحمن (ت902هـ) فتح المغيث بشرح ألفية الحديث للعراقي ، تحقيق: علي حسين علي، الناشر:مكتبة السنة، مصر ، ط1، 2003
  • القاسمي، محمد جمال الدين بن محمد (ت1332هـ) قواعد التحديث من فنون مصطلح الحديث، دار الكتب العلمية، بيروت
  • القطان، مناع بن خليل (ت1420هـ) تاريخ التشريع الإسلامي، الناشر: مكتبة وهبة ، ط5، 2001
  • الكبيسي، صهيب عباس عودة ،منهج الأصوليين الحنفية في الاستدلال بالسنة النبوية ،الناشر:مكتبة الرشد، المملكة العربية السعودية، ط1، 2014
  • النووي، يحيى بن شرف(ت676هـ) المجموع شرح المهذب، الناشر :دار الفكر
  • المرداوي، علي بن سليمان (ت855هـ) الإنصاف في الاحتجاج معرفة الراجح من الخلاف للمرداوي، الناشر : دار إحياء التراث العربي، ط2
  • الفلاني، صالح بن محمد (ت1218هـ) إيقاظ همم أولي الأبصار للاقتداء بسيد المهاجرين والأنصار، الناشر:دار المعرفة، بيروت
  • ابن عبد البر، يوسف بن عبد الله (ت463هـ) التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد، تحقيق:مصطفى بن أحمد العلوي، محمد عبد الكبير، الناشر:عموم الأوقاف والشؤون الإسلامية ، المغرب، 1387هـ
  • الفوارعة، آلاء سعيد، أحاديث الأحكام دراسة تأصيلية، رسالة دكتوراة ، الجامعة الأردنية ، 2015
  • أبو النجا، موسى بن أحمد ( ت968هـ) الإقناع في مذهب الإمام أحمد، تحقيق:عبد اللطيف محمد موسى، الناشر:دار المعرفة، بيروت
  • المنياوي، محمود بن محمد،المعتصر من شرح مختصر الأصول في علم الأصول، الناشر:المكتبة الشاملة، مصر،ط، 2011

 

References:

 

  • al'asbihi, malik bn 'anas bin malik bin eamir ( t 179 h ) almudawanatu, dar alkutub aleilmiati, ta1, 1415
  • al'albani,muhamad nasir aldiyn (t1420hi) 'iirwa' alghalil fi takhrij 'ahadith manar alsabil, almaktab al'iislamia, bayrut , ta2, 1985
  • al'albani, muhamad nasir aldiyn (t1420hi) tamam almanat fi altaeliq ealaa fiqh alsanat , dar alraayati, ta5
  • al'albani, muhamad nasir aldiyn (t1420hi) sahih aljamie alsaghir waziadatuhu, alnaashiru: almaktab al'iislamiu
  • al'iithyubi, muhamad bin ealiin , sharh 'alfiat alsuyutii fi alhadithi, alnaashir:maktabat alghuraba' al'athariati, almadinat almunawarati, almamlakat alearabiat alsaeudiati, ta1, 1993
  • al'azhari , muhamad bin 'ahmad ( t 370) tahdhib allughat , tahqiqu: muhamad eawad mureib , dar 'iihya' alturath alearabii , bayrut , ta1, 2001.
  • albukhariu ,muhamad bin aismaeila(t261hi) aljamie alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah salaa allah ealayh wasalam wasunanuh wa'ayaamihu,tahiqiqu:muhamad zuhayr alnaasir, alnaashir:dar tawq alnajati, ta,1422
  • bdran, eabd alqadir bin 'ahmad (t1346hi) almadkhal 'iilaa madhhab al'iimam 'ahmad liaibn badran, tahqiqa:eabd allah bin eabd almuhsin alturki, alnaashir:muasasat alrisalati, bayrut, ta2, 1401
  • albjirmi, sulayman bn muhamad (t1221hi) hashiat albijiarmiu ealaa alkhatib , dar alfikr , 1995
  • 'abu albaqa' alhanafiu , 'ayuwb bin musaa (t1094) muejam fi almustalahat walfuruq allughawiat , tahqiqu: eadnan darwish wamuhamad almasri , alnaashiru: muasasat alrisalat , bayrut.
  • altirmidhiu , muhamad bin eisaa ( ta279) aljamie alkabir , sunan altirmidhii , tahqiqu: bashaar eawaad maeruf , dar algharb al'iislamii , bayrut , 1998.
  • taqi aldiyn alsabiki, ealiin bin eabd alkafi (t785hi) al'iibhaj fi sharh alminhaji, dar alkutub aleilmiati, bayrut , 1995
  • abn taymiatu, 'ahmad bin eabd alhalim (t728hi) majmue alfatawaa, tahqiqu:eabd alrahman bin muhamad, alnaashir: majamae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, almadinat alnabawiat , almamlakat alearabiat alsaeudiat , 1995
  • aljuayni , eabd almalik bin eabd allh (t487hi) alburhan fi 'usul alfiqh , tahqiqu:eabd aleazim aldiyb.
  • aljuhari,'iismaeil bin hamad(t395ha) alsihah taj allughat wasihah alearabiat, tahqiqu: 'ahmad eabd alghufur, alnaashir:dar alealm lilmalayini,ti4,birut, 1987
  • abin jamaeata, muhamad bin 'iibrahim (t733hi) almunhal alrawiu fi mukhtasar eulum alhadith alnabwya,tahqiq :d muhyi aldiyn eabd alrahman ramadan , dar alfikri, dimashq , ta2, 1406h
  • abin hajar , 'ahmad bin ealiin ( ta852) fath albari sharh sahih albukharii , alnaashir : dar almaerifat , bayrut , 1379.
  • abin hajar , 'ahmad bin ealiin (t852hi) taqrib altahdhib , tahqiqu: muhamad eawaamat, alnaashir:dar alrashid, surya, ta1, 1986
  • alhanafii , mahmud bin 'ahmad bin eabd aleaziza(t616hi) almuhit alburhani fi alfiqh alnuemanii fiqh al'iimam 'abi hanifat radi allah eanhu, tahqiqu:eabd alkarim aljundiu , alnaashir: dar alkutub aleilmiat , bayrut, ta1, 2004
  • 'abu alhusayn albasari, muhamad bin ealiin (t463hi) almuetamad fi 'usul alfiqah, tahqiqu:khalil almis, dar alkutub aleilmiati, bayrut, ta1, 1403h
  • abin hazm , eali bin 'ahmad bin saeid , al'iihkam fi 'usul al'ahkam , tahqiqu: 'ahmad shakir , dar alafaq aljadidat , bayrut.
  • alkhataabi , hamd bin muhamad ( t 388) maealim alsunan wahu sharh sunan 'abi dawud , almatbaeat aleilmiat , halab , ta1, 1932.
  • abin rajab alhanbali, eabd alrahman bin 'ahmad (t795h) sharh ealal altirmidhi, tahqiqu:humam saeid, alnaashir:maktabat almunar, al'urduni, ta1, 198
  • alzarkashi , muhamad bin eabd allh bin bihadri(t794hi) albahr almuhit fi 'usul alfiqh , alnaashir: dar alkutbi , ta1, 1994
  • alsijistani , sulayman bin al'asheath ( ta275) sunan 'abi dawud , tahqiqu: muhamad muhyi aldiyn eabd alhumayd , almaktabat aleasriat , bayrut.
  • alshaafieii , muhamad bin 'iidris ( ta204) al'umu , dar almaerifat , bayrut , 1990.
  • mislim , muslim bin alhajaaj ( ta261) almusnid alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah salaa allah ealayh wasalam , tahqiqu: muhamad fuaad eabd albaqi , dar 'iihya' alturath alearabii , bayrut.
  • alqarafi , 'ahmad bin 'iidris ( ta684) alfuruq , ealim alkutub.
  • alqarafi , 'ahmad bin 'iidris (t684) sharh tanqih alfusul , tahqiqu: tah eabd alrawuwf saed , alnaashir : sharikat altibaeat alfaniyat almutahidat , ta1, 1973
  • alnawawiu , yahyaa bin sharaf ( t 676) alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaaj , dar 'iihya' alturath alearabii , bayrut , ta2, 1392.
  • alsyuti , eabd alrahman bin 'abi bakr ( t 911) sharh sunan abn majah , alnaashir: qadimi katab khanat , kratshi.
  • alkashmiri , muhamad 'anwar shah ( t 1353) aleurf alshadhi sharh sunan altirmidhii , tashihu: mahmud shakir , dar alturath alearabii , bayrut , ta1, 2004.
  • aleazim abadi , muhamad 'ashraf ( t 1329) eawn almaebud sharh sunan 'abi dawud , dar alkutub aleilmiat , bayrut , ta2, 1415.
  • 'abu alfadl albaelii , muhamad bin 'abi alfath ( t 709) almutalie ealaa alfaz almuqanae ,tahqiq : muhamad al'arnawuwt wayasin alkhatib ,maktabat alsawadi liltawzie , ta1, 2003.
  • majmae allughat alearabiat bialqahirat , almuejam alwasit , alnaashir: dar aldaewat , alqahiratu.
  • abin faris , 'ahmad bin faris bin zakaria'( ta395hi) muejam maqayis allughat , tahqiqu: eabd alsalam harun , alnaashir: dar alfikr , 1979
  • 'abu hilal aleaskari , alhasan bin eabd allah (t 395hi) alfuruq allughawiat , tahqiqu: muhamad 'iibrahim salim , alnaashir: dar aleilm walthaqafat lilnashr waltawzie , alqahira
  • alshanqitiu , muhamad yahyaa bin eumar almukhtar bin altaaliba( ta1330hi-1912) 'iisal alsaalik fi 'usul al'iimam malik , alshanqitii ,ta2005 wahu sharh ealaa manzumat 'ahmad bin 'abi kafin , fi 'usul alfiqh almalikii , manqul ean tabeat almaktabat aleilmiat , tunis , 1928 si17
  • alshathari , saed bin nasir , 'ara' al'iimam albukhariu al'usuliat min khilal tarajim sahihih ,alnaashir: majalat jamieat al'iimam muhamad bn sueud al'iislamiat , alriyad , aleadad 25/1420hi, min sa143-173.
  • altuwfi alsarsirii, sulayman bin eabd alqawii bin alkarim (almutawafaa : 716hi) sharh mukhtasar alrawda almuhaqiq : eabd allh bin eabd almuhsin alturki, alnaashir : muasasat alrisalat altabeat : al'uwlaa , 1407 hi / 1987 m
  • eabd alwahabu,eali jumeat muhamad,almadkhal 'iilaa dirasat almadhahib alfiqhiati,alnaashir:daralsslam,alqahrat,2001
  • aleayni, mahmud bin 'ahmadu(t855hi) albinayat sharh alhidayat , alnaashir: dar alkutub aleilmiat , bayrut , ta1, 2000
  • abin eabd albur, yusif bin eabd allah (t463hi) alkafi fi fiqh 'ahl almadinat , tahqiqu:muhamad muhamad almuritani , alnaashiru:maktabat alriyad alhadithat , almamlakat alearabiat alsaeudiat , ta2, 1980
  • alqurtubi, muhamad bin 'ahmad bin rishdi(t520hi) almuqadimat almumahidat , alnaashir: dar algharb al'iislamii , ta1, 1988
  • eabida, kawkab , fiqh aleibadat ealaa almadhhab almalikii , matbaeat al'iinsha' , dimashq , ta1, 1986
  • alshaafieayi, muhamad bin 'iidris (t204hi) alrisalati, tahqiqu:'ahmad shakiri, alnaashir:maktabat alhalbi, masr, ta1, 1940
  • alhanbali, eali bin sulayman (t855hi) al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf , dar 'iihya' alturath alearabii
  • alsarukhisi, muhamad bin 'ahmad (t483hi) 'usul alsarukhisi, dar almaerifati, bayrut
  • alshaatibi, 'iibrahim bin musaa (t790hi) almuafaqati, tahqiqu: mashhur hasana, dar abn eafan, ta, 1997
  • alshaafieayi, muhamad bin 'iidris (t204hi) alrisalati, tahqiqu:'ahmad shakiri, alnaashir:maktabat alhalbi, masr, ta1, 1940
  • alsilmi, eiad bn nami , 'usul alfiqh aladhi la yasae alfaqih jahlahu, dar altadamuriati, alriyad , almamlakat alearabiat alsueudiatu, ta, 2005
  • alshaatibi, 'iibrahim bin musaa (t790hi) aliaetisam, tahqiqu: salim alhalali, dar aibn eafaan , alsueudiat , ta, 1992
  • alshiyrazi, 'iibrahim bin ealiin (t476hi) almuhadhab fi fiqh al'iimam alshaafieayi, alnaashir:dar alkutub aleilmiata.
  • abin qiam aljawziati, muhamad bin 'abi bakri(ti751hi) 'iielam almawqiein ean rabi alealamina, tahqiqu: muhamad eabd alsalam 'iibrahim , dar alkutub aleilmiati,birut, ta, 1991
  • alsskhawi, muhamad bin eabd alrahman (t902h) fath almughith bisharh 'alfiat alhadith lileiraqii , tahqiqu: eali husayn eulay, alnaashir:maktabat alsanat, misr , ta1, 2003
  • alqasmi, muhamad jamal aldiyn bin muhamad (t1332h) qawaeid altahdith min funun mustalah alhadithi, dar alkutub aleilmiati, bayrut
  • alqataan, manaae bin khalil (t1420hi) tarikh altashrie al'iislamii, alnaashir: maktabat wahbat , ta5, 2001
  • alkbisi, suhayb eabaas eawdat ,manhaj al'usuliiyn alhanafiat fi aliastidlal bialsunat alnabawiat ,alnaashir:maktabat alrushdi, almamlakat alearabiat alsueudiati, ta1, 2014
  • alnawawii, yahyaa bin sharafa(t676hi) almajmue sharah almuhadhabi, alnaashir :dar alfikr
  • almardawi, eali bin sulayman (t855hi) al'iinsaf fi aliahtijaj maerifat alraajih min alkhilaf lilmirdawi, alnaashir : dar 'iihya' alturath alearabii, ta2
  • alflani, salih bin muhamad (t1218hi) 'iiqaz himam 'uwli al'absar lilaiqtida' bisayid almuhajirin wal'ansar, alnaashir:dar almaerifati, bayrut
  • abin eabd albur, yusif bin eabd allah (t463hi) altamhid lima fi almuataa min almaeani wal'asanidi, tahqiqu:mustafaa bin 'ahmad alealawi, muhamad eabd alkabir, alnaashir:emum al'awqaf walshuwuwn al'iislamiat , almaghribi, 1387h
  • alfawarieat, ala' saeid, 'ahadith al'ahkam dirasat tasiliati, risalat dukturat , aljamieat al'urduniyat , 2015
  • 'abu alnaja, musaa bin 'ahmad ( ta968h) al'iiqnae fi madhhab al'iimam 'ahmad, tahqiqa:eabd allatif muhamad musaa, alnaashir:dar almaerifati, bayrut
  • alminyawi, mahmud bin muhamadi,almuetasir min sharh mukhtasar al'usul fi eilm al'usuli, alnaashir:almaktabat alshaamilati, masar,ti, 2011