مسؤولية المصرف العقدية عن التحويل الإلكتروني للأموال في النظام السعودي (دراسة تحليلية) Contractual Responsibility of Banks for Electronic Money Transfer in the Saudi System An analytical study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

جامعة القصيم

المستخلص

يشهد القطاع المصرفي في المملكة العربية السعودية في الآونة الأخيرة تطوراً ملحوظاً، حيث شرعت المصارف إلى الاستفادة من التكنولوجية الحديثة في تقديم خدماتها المصرفية التقليدية والمبتكرة، ومن ضمنها خدمة تحويل الأموال التي كانت تتم بطريقة تقليدية عن طريق تقيد المصرف لمبلغ معين في الجانب المدين لحساب عميل، وتقيد ذات المبلغ في الجانب الدائن لحساب عميل آخر. واتجهت المصارف إلى تنظيم عقود تقديم الخدمة لعملائها عبر اتفاقيات تضمن للمصارف حقوقها في مواجهة عملائها عند تقديمها لخدماتها المصرفية الإلكترونية.
تهدف هذه الدراسة إلى الوقوف على ماهية التحويل الإلكتروني للأموال وأنواعه المختلفة وشروطه، بالإضافة إلى مسؤولية المصارف العقدية عن التحويل الإلكتروني للأموال. استخدمت الدراسة المنهج الوصفي التحليلي، وخلصت إلى عدد من النتائج والتوصيات. من ضمن النتائج التي توصلت إليها هي: أن المنظم السعودي لم يعرف التحويل الإلكتروني، ولم ينص على اعتباره من وسائل الدفع المقبولة، كما أنه يتضح عدم تقنين المنظم السعودي مسؤولية المصرف في عملية التحويل الإلكتروني عند إخلاله بالتزاماته العقدية تجاه العميل بقواعد خاصة، وإنما يُتَّبع في ذلك الأحكام العامة الواردة في نظام المعاملات المدنية للعام 1444هـ.
وخلصت الدراسة إلى عدد من التوصيات، من أهمها: ضرورة الإسراع بإصدار قواعد نظامية خاصة بالتحويل الإلكتروني تعرفه وتعتبره من وسائل الدفع المقبولة.
 
Abstract:
The banking sector in the Kingdom of Saudi Arabia has recently witnessed significant development. Banks have leveraged modern technology to provide traditional and innovative banking services, including money transfer services. Previously conducted through conventional methods involving debiting a specific amount from one client's account and crediting the same amount to another client's account, banks have transitioned to regulating service provision contracts to their clients through agreements that safeguard their rights in the face of clients when offering electronic banking services.
This study aims to delineate the nature of electronic money transfer, its various types, conditions, and the contractual responsibility of banks for electronic money transfer. Employing a descriptive-analytical methodology, the study has drawn several conclusions and recommendations. Among the findings is that the Saudi regulator has not defined electronic transfer and hasn't designated it as an acceptable means of payment. Furthermore, the Saudi regulator doesn't regulate the bank's responsibility in the electronic transfer process when it breaches its contractual obligations towards the client with specific rules but rather follows the general provisions outlined in the Civil Transactions System for the year 1444 AH.
The study has derived several recommendations, foremost among them being the necessity to expedite the issuance of regulatory rules specifically addressing electronic transfers, recognizing them as acceptable means of payment.

الكلمات الرئيسية


  1. أولاً: الكتب

    1. المعتصم بالله الغرياني - القانون التجاري - بدون طبعة - دار الجامعة الجديدة - الإسكندرية - 2007م.
    2. المقدادي عادل علي - عمليات البنوك وفقاً لقانون التجارة العماني رقم 55 لسنة 1990م - المكتب الجامعي الحديث - العام 2006م.
    3. حسن حُسني- عقود الخدمات المصرفية - دون ناشر - القاهرة- 1986م.
    4. ذكري عبد الرازق محمد خليفة - الأوراق التجارية والعمليات المصرفية في النظام التجاري السعودي - مكتبة الرشد - الطبعة الأولى - 2015م.
    5. زياد بن أحمد القرشي- النظام التجاري السعودي الطبيعة السادسة- 2022م- دار حافظ للنشر والتوزيع.
    6. سليمان ضيف الله الزين - التحويل الإلكتروني للأموال - دار الثقافة للنشر والتوزيع - عمان الأردن - 2012م.
    7. شريف محمد غنام - مسؤولية البنك عن أخطاء الكمبيوتر في النقل الإلكتروني للنقود - دار الجامعة الجديدة - الإسكندرية - الطبعة الأولى - 2006م.
    8. عبد الرزاق السنهوري نظرية العقد منشورات الحلبي الحقوقية بيروت لبنان ط 2 1998م.
    9. علي جمال الدين عوض - عمليات البنوك من الوجهة القانونية والعملية - دار النهضة العربية - القاهرة - 1993م.
    10. علي فيلالي- الالتزام المستحق للتعويض- دار موفم للنشر والتوزيع- الجزائر- 2002م.
    11. عزيز العكيلي - الوسيط في شرح القانون التجاري - الجزء الثاني - الأوراق التجارية وعمليات البنوك - دار الثقافة للنشر والتوزيع - الطبعة الأولى الإصدار الرابع - عمان الأردن - 2010م.
    12. محمد عمر ذوابة - عقد التحويل الإلكتروني (دراسة قانونية مقارنة) - دار الثقافة للنشر والتوزيع عمان - الأردن - 2006م.
    13. محمود الكيلاني - الموسوعة التجارية والمصرفية (المجلد الرابع) عمليات البنوك - دار الثقافة للنشر والتوزيع- عمان- الأردن - الطبعة الثالثة - لعام 2014م.
    14. محمود محمد أبو فروة - مسؤولية البنك المدنية عن التحويل الإلكتروني للأموال - دراسة مقارنة - الطبعة الأولى - 2014م.
    15. مصطفى كمال طه - العقود التجارية وعمليات البنوك - دار المطبوعات الجامعية - مصر - 2002م.
    16. نبيل إبراهيم سعد - النظرية العامة للالتزام - ج 9 - منشأة المعارف - الإسكندرية - 2009م.

    ثانياً: رسائل الماجستير والدكتوراة

    1. الربضي - مؤنس إحسان - الجوانب القانونية لعملية التحويل الإلكتروني للأموال - رسالة ماجستير - جامعة اليرموك - كلية القانون - الأردن - 2012م.
    2. بلخام منصف صلاح الدين - المسؤولية المدنية للبنك عن التحويل المصرفي - رسالة ماجستير - جامعة محمد البشير الإبراهيمي - كلية الحقوق والعلوم السياسية - العام (2019-2020م).
    3. حازم نعيم الصمادي - المسؤولية المدنية المصرفية للأضرار الناجمة عن استعمال الوسائل الإلكترونية في العمليات المصرفية - رسالة ماجستير - جامعة آل البيت - العام 2002م.
    4. ساجي عماد الدين وشتى زكرياء المسؤولية المدنية للمصارف مذكرة مقدمة لاستكمال درجة الماجستير في القانون -جامعة بومرداس للعام الجامعي (2020-2021م).
    5. سهام خليلي المسؤولية المدنية للبنك رسالة ماجستير جامعة محمد خضير بسكرة- كلية الحقوق والعلوم السياسية- 2007-2008م.
    6. صليح بونفلة النظام القانوني للعمليات المصرفية الإلكترونية رسالة دكتوراة كلية الحقوق والعلوم السياسية- جامعة جامعة 8 ماي قالمة نوفمبر 2020م.
    7. كريمة بوخالفة - النظام القانوني للتحويل المصرفي - رسالة ماجستير - جامعة محمد لمين دباغين - العام (2014- 2105م).

    ثالثاً: الأبحاث العلمية

    1. حسام الدين الأهواني - حماية أنشطة البنوك من مخاطر استخدام الحاسبات الإلكترونية - مجلة اتحاد المصارف العربية - بيروت - العام 1999م.
    2. حسين بن عبد الله البلوشي وآخر- القوة القاهرة وأثرها على التزامات العقد مجلة الرسالة الجامعة الإسلامية ماليزيا المجلد السابع- العدد الثاني- ديسمبر 2023م.
    3. محمد فهمي سليم غزوي - ماهية عقد التحويل الإلكتروني للأموال وآثاره بواسطة البنوك التجارية الأردنية - مجلة جامعة الزيتونة الأردنية للدراسات القانونية - المجلد (2) الإصدار (3) - العام 2021م.
    4. فاطمة معروف وآخرون أركان المسؤولية العقدية وشروط قيامها- دراسة تأصيلية- مجلة البيبان للدراسات القانونية والسياسية المجلد 8 العدد الاول 2023م.
    5. نادية دردار - المسؤولية العقدية للبنك الناشئة عن عملية التحويل الإلكتروني للأموال - في التشريع الجزائري - مجلة طبنة للدراسات العلمية الأكاديمية - المجلد (5) - العدد (2) - السنة 2022م.
    6. نوري حمد خاطر - مسؤولية المصرف عن استخدام النظام الرقمي (الإلكتروني) في العمليات المصرفية بين المسؤولية المدنية وفعل المباشرة والتسبب - بحث منشور ضمن أعمال مؤتمر الأعمال المصرفية بين الشريعة والقانون - المجلد الرابع.

    رابعاً: مراجع أجنبية

    1- Rhys Bollen- Harmonisation of International Payment Services Law Part 2 (US Article 4a)- Monash University - Faculty of Law- Journal of International Banking Law and Regulation, Vol. 105, 2008- Date Written: August 15, 2008.

    خامساً: المواقع الإلكترونية

    1. https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/c4af9503-d0f4-4d07-a7c3-add500a67d0c/ 1
    2. https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/6f509360
    3. https://www.sama.gov.sa/ar-sa/Pages/default.aspx
    4. https://www.bfc.gov.sa/ar-
    5. sa/Aboutus/BankingDisputesCommittees/Pages/default.aspx
    6. law.cornell.edu
    7. https://uncitral.un.org
    8. sama.gov.sa
    9. https://eservice.alrajhibank.com.sa/AOW/ar/Wizard/Index
    10. https://books4arab.me
    11. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=175668
    12. https://sjp.moj.gov.sa/Filter/AhkamDetails/38841

    سادساً: القوانين واللوائح والقرارات

    1. نظام التعاملات الإلكترونية للعام 1428هـ - الصادر بموجب المرسوم الملكي رقم م/18 بتاريخ 8/3/1428هـ.
    2. نظام المدفوعات وخدماتها الصادر بموجب المرسوم الملكي رقم (م/26) وتاريخ 22/3/1443هـ.
    3. نظام التعاملات الإلكترونية السعودي للعام 1428هـ، الصادر بقرار مجلس الوزراء رقم 80 وتاريخ 7/3/1428هـ.
    4. نظام التجارة الإلكترونية 1440هـ، الصادر بقرار مجلس الوزراء رقم (628) وتاريخ 1440/11/6هـ.
    5. نظام المعاملات المدنية السعودي الصادر بموجب المرسوم ملكي رقم (م/191) وتاريخ 1444/11/29هـ.
    6. قانون التجارة العراقي رقم (30) لسنة 1984م.
    7. قانون التجارة الكويتي رقم (68) لسنة 1980م.
    8. قانون التجارة الجزائري للعام 2005م.
    9. القانون التجاري المصري للعام 1999م.
    10. قانون التجارة الجزائري للعام 2005م.
    11. قانون التجارة القطري رقم 27 لسنة 2006م
    12. قرار هيئة التدقيق التجاري رقم 115/ ت/4 لعام 1416هـ.
    13. القرار رقم: (4946) بتاريخ 20/2/ 1443هـ - المحكمة التجارية بالرياض - رقم القضية: القرار رقم (10025) بتاريخ 29/8/ 1443هـ، محكمة الاستئناف المحكمة التجارية بالرياض.

     

    References:

    1: alkutub

    • almuetasim biallah alghiryanii - alqanun altijariu - bidun tabeat - dar aljamieat aljadidat - al'iiskandariat - 2007m.
    • almiqdadi eadil eali - eamaliaat albunuk wfqaan liqanun altijarat aleumanii raqm 55 lisanat 1990m - almaktab aljamieii alhadith - aleami 2006m.
    • hasan husny- euqud alkhadamat almasrifiat - dun nashir - alqahirati- 1986m.
    • dhakari eabd alraaziq muhamad khalifat - al'awraq altijariat waleamaliaat almasrifiat fi alnizam altijarii alsaeudii - maktabat alrushd - altabeat al'uwlaa - 2015m.
    • zyad bin 'ahmad alqurashi- alnizam altijariu alsueudiu - altabieat alsaadisatu- 2022ma- dar hafiz lilnashr waltawziei.
    • sulayman dayf allah alzayn - altahwil al'iilikturuniu lil'amwal - dar althaqafat lilnashr waltawzie - eamaan al'urduni - 2012m.
    • shrif muhamad ghanaam - maswuwliat albank ean 'akhta' alkumbuyutar fi alnaql al'iiliktrunii lilnuqud - dar aljamieat aljadidat - al'iiskandariat - altabeat al'uwlaa - 2006m.
    • eabd alrazaaq alsinhuriu - nazariat aleaqd - manshurat alhalabii alhuquqiat - bayrut - lubnan - t 2 - 1998m.
    • eali jamal aldiyn eawad - eamaliaat albunuk min alwijhat alqanuniat waleamaliat - dar alnahdat alearabiat - alqahirat - 1993m.
    • eali filali- alialtizam almustahiqu liltaewidi- dar muafam lilnashr waltawziei- aljazayir- 2002m.
    • eaziz aleakili - alwasit fi sharh alqanun altijarii - aljuz' althaani - al'awraq altijariat waeamaliaat albunuk - dar althaqafat lilnashr waltawzie - altabeat al'uwlaa al'iisdar alraabie - eumaan al'urduni - 2010m.
    • muhamad eumar dhawabat - eaqad altahwil al'iiliktrunii (dirasat qanuniat muqaranatan) - dar althaqafat lilnashr waltawzie - eamaan - al'urduni - 2006m.
    • mahmud alkilani - almawsueat altijariat walmasrifia (almujalad alraabieu) eamaliaat albunuk - dar althaqafat lilnashr waltawziei- eaman- al'urduni - altabeat althaalithat - lieam 2014m.
    • mahmud muhamad 'abu farwat - maswuwliat albank almadaniat ean altahwil al'iiliktrunii lil'amwal - dirasat muqaranat - altabeat al'uwlaa - 2014m.
    • mistafaa kamal tah - aleuqud altijariat waeamaliaat albunuk - dar almatbueat aljamieiat - misr - 2002m.
    • nabil 'iibrahim saed - alnazariat aleamat liliailtizam - j 9 - munsha'at almaearif - al'iiskandariat - 2009m.

    2: rasayil almajistir waldukturaa

    • alrabdi - munis 'iihsan - aljawanib alqanuniat lieamaliat altahwil al'iiliktrunii lil'amwal - risalat majistir - jamieat alyarmuk - kuliyat alqanun - al'urduni - 2012m.
    • bilkham munsif salah aldiyn - almaswuwliat almadaniat lilbank ean altahwil almasrifii - risalat majistir - jamieat muhamad albashir al'iibrahimi - kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiat - aleamu (2019-2020mu).
    • hazim naeim alsamadi - almaswuwliat almadaniat almasrifiat lil'adrar alnaajimat ean aistiemal alwasayil al'iiliktruniat fi aleamaliaat almasrifiat - risalat majistir - jamieat al albayt - aleamu 2002m.
    • saji eimad aldiyn washataa zakaria' - almaswuwliat almadaniat lilmasarif - mudhakirat muqadimat liaistikmal darajat almajistir fi alqanun -jamieat bumirdas - lileam aljamieii (2020-2021ma).
    • sham khalili - almaswuwliat almadaniat lilbank - risalat majistir - jamieat muhamad khudayr bisakrat- kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati- 2007-2008m.
    • sliyh bunflat - alnizam alqanuniu lileamaliaat almasrifiat al'iiliktruniati- risalat dukturat - kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati- jamieat jamieat 8 may qalimat - nufimbir 2020m.
    • karimat bukhalifat - alnizam alqanuniu liltahwil almasrifii - risalat majistir - jamieat muhamad limin dabaghin - aleam (2014- 2105mi).

    3: al'abhath aleilmia

    • husam aldiyn al'ahwanii - himayat 'anshitat albunuk min makhatir aistikhdam alhasibat al'iiliktruniat - majalat aitihad almasarif alearabiat - bayrut - aleamu 1999m.
    • hasin bin eabd allah albaluwshi wakhar- alquat alqahirat wa'atharuha ealaa ailtizamat aleaqd - majalat alrisalat aljamieat al'iislamiat malizia - almujalad alsaabieu- aleadad althaani- disambir 2023m.
    • muhamad fahmi salim ghazawi - mahiat eaqad altahwil al'iiliktrunii lil'amwal watharah biwasitat albunuk altijariat al'urduniyat - majalat jamieat alzaytunat al'urduniyat lildirasat alqanuniat - almujalad (2) al'iisdar (3) - aleam 2021m.
    • fatimat maeruf wakhrun - 'arkan almaswuwliat aleaqdiat washurut qiamaha- dirasat tasiliati- majalat albiban lildirasat alqanuniat walsiyasiat - almujalad 8 aleadad alawil 2023m.
    • nadiat dirdar - almaswuwliat aleaqdiat lilbank alnaashiat ean eamaliat altahwil al'iiliktrunii lil'amwal - fi altashrie aljazayirii - majalat tabnat lildirasat aleilmiat al'akadimiat - almujalad (5) - aleadad (2) - alsanat 2022m.
    • nuri hamd khatir - maswuwliat almasrif ean aistikhdam alnizam alraqamii (al'iiliktrunii) fi aleamaliaat almasrifiat bayn almaswuwliat almadaniat wafiel almubasharat waltasabub - bahth manshur dimn 'aemal mutamar al'aemal almasrifiat bayn alsharieat walqanun - almujalad alraabiei.

    alqawanin wallawayih walqararat

    • nizam altaeamulat al'iilikturuniat lileam 1428hi - alsaadir bimujib almarsum almalakii raqm mi/18 bitarikh 8/3/1428hi.
    • nizam almadfueat wakhadmatuha alsaadir bimujib almarsum almalakii raqm (m/26) watarikh 22/3/1443h.
    • nizam altaeamulat al'iiliktruniat alsueudiu lileam 1428hi, alsaadir biqarar majlis alwuzara' raqm 80 watarikh 7/3/1428h.
    • nizam altijarat al'iilikturuniat 1440hi, alsaadir biqarar majlis alwuzara' raqm (628) watarikh 1440/11/6h.
    • nizam almueamalat almadaniat alsueudiu alsaadir bimujib almarsum malakayun raqm (m/191) watarikh 1444/11/29h.
    • qanun altijarat aleiraqiu raqm (30) lisanat 1984m.
    • qanun altijarat alkuaytiu raqm (68) lisanat 1980m.
    • qanun altijarat aljazayirii lileam 2005m.
    • alqanun altijarii almisrii lileam 1999m.
    • qanun altijarat aljazayirii lileam 2005m.
    • qanun altijarat alqatrii raqm 27 lisanat 2006m
    • qarar hayyat altadqiq altijarii raqm 115/ ti/4 lieam 1416hi.
    • alqarar raqama: (4946) bitarikh 20/2/ 1443h - almahkamat altijariat bialriyad - raqm alqadiati: alqarar raqm (10025) bitarikh 29/8/ 1443hi, mahkamat alaistinaf almahkamat altijariat bialriyad.