قاعدة العدالة الضريبية ومدى تطبيقها في نظام ضريبة الدخل السعودي Tax Justice Principle and Its Application in the Saudi Income Tax System

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الحقوق بجامعة الملك خالد

المستخلص

   أجمع فقهاء القانون الضريبي على عدة قواعد يجب على الدولة مراعاتها عند فرضها الضريبة وسنّها الأنظمة المتعلقة بها، وهم تلك القواعد هي قاعدة: (العدالة الضريبية)، والتي من خلالها يتحقق التوازن بين مصلحة الدولة في فرض الضريبة، المتمثلة في الوفرة المالية وتغطية نفقاتها العامة، وبين مصلحة الفرد، المتمثلة بعدم الإضرار به، وزيادة عبء الضريبة عليه، إضافة إلى فرضها على جميع المكلفين على قدم المساواة دون تمييز بينهم.
ولذلك تأتي هذه الدراسة بتوضيح هذه القاعدة، والأركان التي تقوم عليها، ومدى تطبيق هذه القاعدة في نظام ضريبة الدخل السعودي، وقد انتهيت في هذه الدراسة إلى عدد من النتائج والتوصيات، خصوصاً فيما يتعلق بتداخل عبء ضريبة الدخل مع العبء الزكوي بالنسبة للسعوديين، وأوجه معالجة ذلك بما يحقق العدالة بمفهومها الشامل بين الوطني والأجنبي.  
Legal scholars in tax law have unanimously agreed on several principles that states must consider when imposing and legislating tax-related systems. One of these principles is the principle of tax justice, through which a balance is achieved between the state's interest in imposing taxes, represented by financial abundance and covering its public expenses, and the interest of the individual, represented by not harming them or increasing the tax burden on them, in addition to imposing taxes on all taxpayers equally without discrimination.
Therefore, this study aims to clarify this principle, its pillars, and the extent of its application in the Saudi income tax system. The study has concluded several results and recommendations, especially regarding the overlap of the income tax burden with the Zakat burden for Saudis, and the ways to address this to achieve justice in its comprehensive sense between nationals and foreigners.

الكلمات الرئيسية


  • الكتب القانونية:

    • أسس المالية العامة خالد الخطيب، وأحمد شامية، دار وائل للنشر، عمان، الأردن، ط1، 2003م .
    • أسس المالية العامة، خالد الخطيب، دار وائل للنشر، عمان، الأردن، ط: 2003م.
    • التشريع الضريبي المصري، د. عادل حشيش، دار الجامعة الجديدة، مصر 2009م.
    • التشريع الضريبي المصري، محمد إبراهيم أبو شادي، دار النهضة العربية، القاهرة 2009م، 2010.
    • التشريع المالي والضريبي، د. صخر الجندي، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، الأردن، الطبعة الأولى، 1438-2017م.
    • الزكاة والضريبة، د. غازي عناية، دار إحياء العلوم، بيروت، ط1416هــ.
    • السياسة الدولية في المالية العامة، يوسف أحمد البطريق، الدار الجامعية، الاسكندرية، ط1998م.
    • الضمانات الدستورية للالتزام الضريبي وفقاً للتشريع الأردني (دراسة مقارنة)، جهاد الخصاونة، جامعة عمان الغربية
    • العدالة الضريبية "دراسة مقارنة" د. عبدالباسط الزبيدي، المكتب الجامعي الحديث، مصر، 2015م.
    • العدالة الضريبية في التشريع الضريبي المصري بين النظرية والتطبيق "دراسة مقارنة" د. عاطف محمد موسى، دار النهضة العربية، القاهرة، 2011م.
    • العدالة الضريبية في ظل الضرائب المباشرة، "دراسة مقارنة" حسين كامل وداعة، منشورات زين الحقوقية، بيروت، لبنان، الطبعة الأولى، 2017م.
    • العدالة الضريبية، محمد السيد إبراهيم، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، جامعة المنوفية، كلية الحقوق، العدد 50، 2019م، ص 5.
    • اللائحة التنفيذية لنظام ضريبة الدخل صدرت بالقرار الوزاري رقم (1535) وتاريخ 11/6/1425هــ والمنشور في جريدة أم القرى في عددها (4102)، وتاريخ 27/5/1427هــ.
    • المالية العامة "الإدارة العامة" د. رانيا عمارة، مركز الدراسات العربية للنشر والتوزيع، مصر، الطبعة الأولى، 1436هــ، 2015م.
    • المالية العامة والتشريعات الضريبية، د. سالم الشوابكة، دار الثقافة للنشر والتوزيع، عمان، الأردن، الطبعة الأولى، 2015م.
    • المالية العامة، د. حسين عواضه، ود. عبدالرؤوف قطيش، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت، لبنان، الطبعة الأولى، 2013م، ص 384. التشريعات المالية للضريبة، د. محمد الفلاح، دار الفكر الجامعي، مصر، 2017م.
    • مبدأ المساواة أمام الضريبة وتطبيقاته، د. دريد عيسى إبراهيم، دار الكتب والدراسات العربية، 2007م.
    • المحاسبة الضريبية والزكوية في المملكة العربية السعودية، سعد الهويمل، مطبوعات معهد الإدارة العامة، الرياض، 1434هــ، 2013م.
    • معجم المصطلحات القانونية، إعداد جيرار كونو، ترجمة منصور القاضي المؤسسة الجامعية للنشر، عمان، الأردن،.
    • نظام الزكاة والضرائب، محمد الدسوقي، الناشر: مكتبة الرشد، الرياض، الطبعة الأولى، 1437هــ.
    • نظام الضريبة الموحدة على الداخل ومدى ملائمة للتطبيق في الدول النامية، دراسة تطبيقية للنظام الضريبي المصري، د. عبدالسلام محمد عبدالسلام، 1995م0
    • نظام ضريبة الدخل صدر بالمرسوم الملكي رقم (م/1) وتاريخ 15/1/1425هــ والمنشور في الجريدة الرسمية أم القرى في عددها رقم (3987)، وتاريخ 19/2/1425هــ.
    • نظريات وقواعد فرض الضريبة (مدخل قانوني مقارن)، أ.د. رمضان صديق، نشر جامعة حلوان، 2023-2024.
    • نظرية الضريبة، د. عبدالهادي مقبل، الناشر: مكتبة جامعة طنطا، مصر، 2003م.
    • النظرية العامة للضريبة والتشريع الضريبي، د. عباس محمد نصر الله، منشورات زين الحقوقية، بيروت؛ لبنان، الطبعة الأولى، 2017م، ص 38. دراسات في علم الضرائب، عبدالمجيد قدي، دار جرير للنشر والتوزيع، عمان، الأردن، الطبعة الأولى، 2011-1432هــ، ص 37. الوجيز في الضرائب، كامل الخطيب، منشورات زين الحقوقية، بيروت، لبنان، الطبعة الأولى، 2016.
    • "ثروة الأمم"، آدم سيمث، ترجمة وليد شحاته، دار الفرقد للطباعة والنشر والتوزيع، دمشق، سوريا الطبعة الأولى، 2016م.
    • وعاء ضريبة الدخل في التشريع الضريبي "التباين في الأنظمة الضريبية" د. عبدالباسط الزبيدي، دار الحامد للنشر والتوزيع، عمان، الأردن.

     

    المجلات العلمية:

    • أحكام إخضاع السعودي ومن في حكمه لضريبة الدخل، دراسة تأصيلية تطبيقية، منصور الحيدري، مجلة جامعة الملك سعود، العدد 2، يوليو 2020.
    • الضوابط القانونية والفنية للضريبة على الدخل، دراسة مقارنة وتطبيقية على دول مجلس التعاون الخليجي"، محمد إبراهيم الشافعي، مجلة كلية القانون الكويتية العالمية، 2017م.
    • العدالة الضريبية رهان لتحقيق العدالة الاجتماعية" يونس مليح، مجلة الإرشاد القانوني، العدد (2)، 2018م.
    • مجلة البحوث القانونية، العدد (11)، 2020م.

    الرسائل الجامعية:

    • المركز النظامي للأشخاص الخاضعين لضريبة الدخل في المملكة العربية السعودية، "دراسة مقارنة"، أسامة الموسى، رسالة دكتوراه، 1438هــ - 1439هــ.
    • النظام القانوني للضرائب في الكويت والأردن، علي الجفيري، رسالة ماجستير، جامعة آل البيت، 2016-2017م0
    • النظم الضريبية بين الفكر المالي المعاصر والفكر المالي الإسلامي، "دراسة تحليلية مقارنة" سمر الدحلة، رسالة ماجستير، جامعة النجاح الوطنية، 2004م.

     

     

     

     

    References:

     

    alkutub alqanunia:

    • asus almaliat aleamat khalid alkhatib, wa'ahmad shamiatu, dar wayil lilnashri, eaman, al'urduni, ta1, 2003m .
    • asus almaliat aleamati, khalid alkhatib, dar wayil lilnashri, eaman, al'urduni, tu: 2003m.
    • altashrie aldaribii almisrii, du. eadil hashish, dar aljamieat aljadidati, misr 2009m.
    • altashrie aldaribii almisriu, muhamad 'iibrahim 'abu shadi, dar alnahdat alearabiati, alqahirat 2009m, 2010.
    • altashrie almaliu waldaribiu, du. sakhar aljundiu, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, al'urduni, altabeat al'uwlaa, 1438-2017m.
    • alzakat waldaribati, du. ghazi einayatu, dar 'iihya' aleulumi, bayrut, ta1416h.
    • alsiyasat aldawliat fi almaliat aleamati, yusif 'ahmad albatriqi, aldaar aljamieiatu, alaskandiriat, ta1998m.
    • aldamanat aldusturiat lilailtizam aldaribii wfqaan liltashrie al'urduniyi (dirasat muqaranati), jihad alkhasawnat, jamieat euman algharbia
    • aleadalat aldaribia "dirasat muqaranati" di. eabdalbasit alzubaydii, almaktab aljamieii alhadithi, masri, 2015m.
    • aleadalat aldaribiat fi altashrie aldaribii almisrii bayn alnazariat waltatbiq "dirasat muqaranati" du. eatif muhamad musaa, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2011m.
    • aleadalat aldaribiat fi zili aldarayib almubashirati, "dirasat muqaranati" husayn kamil wadaeatu, manshurat zayn alhuquqiati, bayrut, lubnan, altabeat al'uwlaa, 2017m.
    • aleadalat aldaribiati, muhamad alsayid 'iibrahim, majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiati, jamieat almanufiati, kuliyat alhuquqi, aleadad 50, 2019m, s 5.
    • allaayihat altanfidhiat linizam daribat aldakhl sadarat bialqarar alwizarii raqm (1535) watarikh 11/6/1425hi walmanshur fi jaridat 'umi alquraa fi eadadiha (4102), watarikh 27/5/1427h.
    • almaliat aleama "al'iidarat aleamatu" da. rania eimarat, markaz aldirasat alearabiat lilnashr waltawzie, masir, altabeat al'uwlaa, 1436h, 2015m.
    • almaliat aleamat waltashrieat aldaribiati, du. salim alshawabikat, dar althaqafat lilnashr waltawziei, eaman, al'urduni, altabeat al'uwlaa, 2015m.
    • almaliat aleamati, da. husayn eawadahu, wada. eabdalrawuwf qataysh, manshurat alhalabi alhuquqiati, bayrut, lubnan, altabeat al'uwlaa, 2013m, s 384. altashrieat almaliat lildaribati, du. muhamad alfalahi, dar alfikr aljamieii, masr, 2017m.
    • mabda almusawat 'amam aldaribat watatbiqatihi, du. drid eisaa 'iibrahim, dar alkutub waldirasat alearabiati, 2007m.
    • almuhasabat aldaribiat walzakawiat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, saed alhuimla, matbueat maehad al'iidarat aleamati, alrayad, 1434h, 2013m.
    • muejam almustalahat alqanuniati, 'iiedad jirar kunu, tarjamat mansur alqadi almuasasat aljamieiat lilnashri, eaman, al'urdun,.
    • nizam alzakat waldarayibi, muhamad aldasuqiu, alnaashir: maktabat alrushdi, alrayadi, altabeat al'uwlaa, 1437h.
    • nizam aldaribat almuahadat ealaa aldaakhil wamadaa mulayimat liltatbiq fi alduwal alnaamiati, dirasat tatbiqiat lilnizam aldaribii almisrii, d. eabdalsalam muhamad eabdalsslam, 1995m0
    • nizam daribat aldakhl sadar bialmarsum almalakii raqm (ma/1) watarikh 15/1/1425hi walmanshur fi aljaridat alrasmiat 'am alquraa fi eadadiha raqm (3987), watarikh 19/2/1425h.
    • nazariaat waqawaeid fard aldariba (madkhal qanunayun muqarin), 'a.da. ramadan sidiyqa, nashr jamieat hulwan, 2023-2024.
    • nazariat aldaribati, da. eabdalhadi muqbila, alnaashir: maktabat jamieat tanta, masr, 2003m.
    • alnazariat aleamat lildaribat waltashrie aldaribiu, da. eabaas muhamad nasr allah, manshurat zayn alhuquqiati, bayrut; lubnan, altabeat al'uwlaa, 2017m, s 38. dirasat fi eilm aldarayibi, eabdalmajid qadi, dar jarir lilnashr waltawziei, eaman, al'urduni, altabeat al'uwlaa, 2011-1432h, s 37. alwajiz fi aldarayibi, kamil alkhatib, manshurat zayn alhuquqiati, bayrut, lubnan, altabeat al'uwlaa، 2016.
    • "tharwat al'umumi", adam sayamthi, tarjamat walid shihatihu, dar alfarqad liltibaeat walnashr waltawziei, dimashq, suria altabeat al'uwlaa, 2016m.
    • wiea' daribat aldakhl fi altashrie aldaribii "altabayun fi al'anzimat aldaribiati" du. eabdalbasit alzubaydii, dar alhamid lilnashr waltawziei, eaman, al'urdunn.

    almajalaat aleilmia:

    • 'ahkam 'iikhdae alsaeudii waman fi hukmih lidaribat aldakhli, dirasat tasiliat tatbiqiata, mansur alhaydry, majalat jamieat almalik saeud, aleadad 2, yuliu 2020.
    • aldawabit alqanuniat walfaniyat lildaribat ealaa aldakhli, dirasat muqaranat watatbiqiat ealaa dual majlis altaeawun alkhaliji", muhamad 'iibrahim alshaafieay, majalat kuliyat alqanun alkuaytiat alealamiati, 2017m.
    • aleadalat aldaribiat rihan litahqiq aleadalat aliajtimaeiati" yunis malih, majalat al'iirshad alqanunii, aleadad (2), 2018m.
    • majalat albuhuth alqanuniati, aleadad (11), 2020m.

    alrasayil aljamieia:

    • almarkaz alnizamii lil'ashkhas alkhadiein lidaribat aldakhl fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, "dirasat muqaranati", 'usamat almusaa, risalat dukturah, 1438hi - 1439h.
    • alnizam alqanuniu lildarayib fi alkuayt wal'urdun, eali aljafiri, risalat majistir, jamieat al albit, 2016-2017m0
    • alnuzum aldaribia bayn alfikr almalii almueasir walfikr almalii al'iislamii, "dirasat tahliliat muqaranati" samar aldihlat, risalat majistir, jamieat alnajah alwataniati, 2004m.