ضوابط تحليل الأحكام القضائية ومجالاته دراسة نظريَّة تأصيليَّة Controls For Analyzing Judicial Judgments And Its Fields A Theoretical Fundamental Study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

طالب في مرحلة الدكتوراه في قسم الشريعة والدراسات الإسلامية بكلية الآداب والعلوم الإنسانية بجامعة الملك عبد العزيز

المستخلص

يُعدُّ التحليل والتعليق مهارةً وأداةً مقياس لجودة الأحكام القضائيَّة، وقد عرض الباحث عدة تعريفات لمفهوم تحليل الحكم القضائي انتهى فيها إلى تعريفه بأنه: «ممارسة مؤهل أو متخصص لعملية تجمع بين الجانب النظري والتطبيقي؛ لتحليل عناصر الحكم القضائي المؤثرة، من خلال المهارات والأدوات المتخصصة، ومنهجية محددة ومعينة يختارها؛ لتحقيق مصلحة وغاية معتبرة»، كما تضمن البحث أهمية تحليل الأحكام القضائيَّة، وبيان المجالات التي تكمن فيها عملية التحليل من حيث طبيعة الحكم القضائي، ومصدره، ونوعيته، وأجزائه واستعمالاته، كما تضمن البحث ضوابط تحليل الحكم والتي تعود إلى ثلاثة عناصر رئيسية وهي: المحلل الذي يقوم بعملية التحليل، والحكم أو الأحكام القضائيَّة المستهدفة لذلك، وعملية تحليل الحكم بذاتها، كما تضمن البحث خاتمة تضمنت النتائج والتوصيات.
Analysis and commentary is a skill and a tool for measuring the quality of judicial Judgments. Judicial Judgment analysis has been known in several definitions, in which the Researcher concluded that it is the practice of a qualified or specialized person in a process that combines the theoretical and applied aspects of analyzing the influential elements of judicial Judgment, through specialized skills and tools, and a specific and defined methodology that he chooses. To achieve a significant interest and purpose." The Research also included the importance of analyzing judicial Judgments, and explaining the areas in which the analysis process lies in terms of the nature of the judicial Judgment, its source, quality, parts, and uses. The research also included the controls for analyzing the ruling, which go back to three main elements: the analyst who carries out the analysis process, and the targeted judicial ruling or rulings. Therefore, the process of analyzing the Judgment itself, and the research also included a conclusion that included results and recommendations.

الكلمات الرئيسية


  • 1- إحياء علوم الدين، أبو حامد محمد بن محمد الغزالي، دار المعرفة، د.ط، د.ت.

    2- البرهان في أصول الفقه، عبد الملك بن عبد الله بن يوسف بن محمد الجويني، دار الكتب العلمية، ط1، 1418هــ.

    3- تاج العروس من جواهر القاموس، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الزَّبيدي، دار الهداية، د.ط، د.ت.

    4- تحليل الحكم القضائي، أحمد محمد القرشي، دار الاداوة للنشر، ط1، 1445هــ.

    5- التدريب القانوني والمهارات القانونية والعيادة القانونية وكفالة الحق في التقاضي، فايز محمد حسين محمد، دار المطبوعات الجامعية، د.ط، 2016م.

    6- تقنية تحرير الأحكام والتعليق عليها، أحمد العلمي، مجلة العدالة، العدد (55) السنة الخامسة عشر، أبريل 1988م، أبو ظبي.

    7- التنوير شرح الجامع الصغير، محمد بن إسماعيل بن صلاح بن محمد الحسني، مكتبة دار السلام، ط1، 1432هــ.

    8- توصيف الأقضية، عبد الله بن محمد آل خنين، دار ابن فرحون، ط2، 1434هــ.

    9- التوضيحات المرعية لنظام المرافعات الشرعية، نبيل عبد الرحمن الجبرين، دار التدمرية، ط1، 1438هـــ.

    10- حجية السوابق القضائية، مجلة العدل، العدد (34) ربيع الآخر، 1428هــ.

    11- الحكم القضائي، عبد الله بن محمد آل خنين، دار الصميعي، دار الحضارة، ط1، 1440هــ.

    12- الحكم القضائي، مصطفى عبد الباقي، معهد الحقوق بجامعة بيرزيت، ط1، 2002م.

    13- حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، أبو نعيم أحمد بن عبد الله بن أحمد الأصبهاني، دار الكتب العلمية، د. ط، 1409هــ.

    14- ديوان المبتدأ والخبر في تاريخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر، عبد الرحمن بن محمد بن محمد، ابن خلدون، دار الفكر، ط2، 1408هــ.

    15- سلسلة الأحاديث الصحيحة وشيء من فقهها وفوائدها، محمد ناصر الدين الألباني، مكتبة المعارف للنشر والتوزيع، ط1، 1422هــ.

    16- الفقيه والمتفقه، أحمد بن علي بن ثابت الخطيب البغدادي، دار ابن الجوزي، ط2، 1421هــ.

    17- الكاشف شرح نظام المرافعات الشرعية، عبد الله بن محمد آل خنين، مكتبة الرشد، ط7، 1441هــ.

    18- كشاف القناع عن متن الإقناع، وزارة العدل بالمملكة العربية السعودية، ط1، 1422هــ.

    19- المبادئ والقرارات الصادرة الهيئات القضائية، مركز البحوث بوزارة العدل بالمملكة العربية السعودية، ط1، 1438هــ.

    20- مزيل الملام عن حكام الأنام، ولي الدين عبد الرحمن بن محمد بن خلدون، دار الوطن، ط1، 1417هـــ.

    21- المعجم الأوسط، سليمان بن أحمد بن أيوب أبو القاسم الطبراني، دار الحرمين، د.ط، د.ت.

    22- منهجية الاعتماد على الأحكام والقرارات القضائية في الأبحاث العلمية، ميمون جمال الدين، مجلة الأستاذ الباحث للدراسات القانونية والسياسية، العدد الحادي عشر، سبتمبر 2018م.

    23- المنهجية القانونية بين القواعد والنظريات والمهارات التطبيقية، مصطفى البنداري أبو سعده، مطبعة جامعة المنصورة، ط1، 2021م.

    24- المنهجية في حل النزعات ووضع الدراسات القانونية، حلمي محمد الحجار، راني حلمي النجار، منشورات الحلبي الحقوقية، ط3، 1444هــ.

    25- المنهجية في دراسة القانون، صالح طليس، منشورات زين الحقوقية، ط1، 2010م.

    26- مهارات المهن القانونية، علي خطار شطناوي، مكتبة الرشد، ط2، 1442هــ.

     

     

     

     

     

    References:

     

    • 1- 'iihya' eulum aldiyn, 'abu hamid muhamad bin muhamad alghazalii, dar almaerifati, du.ti, da.t.
    • 2- alburhan fi 'usul alfiqah, eabd almalik bin eabd allh bin yusif bin muhamad aljuayni, dar alkutub aleilmiati, ta1, 1418h.
    • 3- taj alearus min jawahir alqamus, mhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alzzabydy, dar alhidayati, du.ti, di.t.
    • 4- tahlil alhukm alqadayiyi, 'ahmad muhamad alqurashi, dar aladawat lilnashri, ta1, 1445h.
    • 5- altadrib alqanuniu walmaharat alqanuniat waleiadat alqanuniat wakafalat alhaqi fi altaqadi, fayiz muhamad husayn muhamad, dar almatbueat aljamieiati, du.ti, 2016m.
    • 6- tiqniat tahrir al'ahkam waltaeliq ealayha, 'ahmad alealmi, majalat aleadalati, aleadad (55) alsanat alkhamisat eashra, 'abril 1988m, 'abu zabi.
    • 7- altanwir sharh aljamie alsaghira, muhamad bin 'iismaeil bin salah bin muhamad alhasni, maktabat dar alsalami, ta1, 1432h.
    • 8- tawsif al'aqdiati, eabd allh bin muhamad al khanin, dar abn farhun, ta2, 1434h.
    • 9- altawdihat almareiat linizam almurafaeat alshareiati, nabil eabd alrahman aljabrin, dar altadmuriati, ta1, 1438h.
    • 10- hajiat alsawabiq alqadayiyatu, majalat aleadli, aleadad (34) rabie alakhar, 1428h.
    • 11- alhakm alqadayiy, eabd allah bin muhamad al khanin, dar alsamieii, dar alhadarati, ta1, 1440h.
    • 12- alhukm alqadayiy, mustafaa eabd albaqi, maehad alhuquq bijamieat birzit, ta1, 2002m.
    • 13- hilyat al'awlia' watabaqat al'asfia'i, 'abu naeim 'ahmad bin eabd allh bin 'ahmad al'asbhani, dar alkutub aleilmiati, da. tu, 1409h.
    • 14- diwan almubtada walkhabar fi tarikh alearab walbarbar waman easarahum min dhawi alshaan al'akbaru, eabd alrahman bin muhamad bin muhamad, aibn khaldun, dar alfikri, ta2, 1408h.
    • 15- silsilat al'ahadith alsahihat washay' min fiqhiha wafawayidiha, muhamad nasir aldiyn al'albani, maktabat almaearif lilnashr waltawziei, ta1, 1422h.
    • 16- alfaqih walmutafaqihi, 'ahmad bn ealii bn thabit alkhatib albaghdadii, dar abn aljuzi, ta2, 1421h.
    • 17- alkashif sharh nizam almurafaeat alshareiati, eabd allah bin muhamad al khanin, maktabat alrishdi, ta7, 1441h.
    • 18- kashaaf alqinae ean matn al'iiqnaei, wizarat aleadl bialmamlakat alearabiat alsaeudiati, ta1, 1422h.
    • 19- almabadi walqararat alsaadirat alhayyat alqadayiyatu, markaz albuhuth biwizarat aleadl bialmamlakat alearabiat alsaeudiati, ta1, 1438h.
    • 20- muzil almalam ean hukaam al'anami, wali aldiyn eabd alrahman bin muhamad bin khaldun, dar alwatani, ta1, 1417h.
    • 21- almuejam al'awsata, sulayman bin 'ahmad bin 'ayuwb 'abu alqasim altabrani, dar alharmini, du.ta, da.t.
    • 22- manhajiat alaietimad ealaa al'ahkam walqararat alqadayiyat fi al'abhath aleilmiati, mymun jamal aldiyn, majalat al'ustadh albahith lildirasat alqanuniat walsiyasiati, aleadad alhadi eashra, sibtambar 2018m.
    • 23- almanhajiat alqanuniat bayn alqawaeid walnazariaat walmaharat altatbiqiati, mustafaa albindari 'abu saedah, matbaeat jamieat almansurat, ta1, 2021m.
    • 24- almanhajiat fi hali alnazaeat wawade aldirasat alqanuniati, hilmi muhamad alhajaar, rani hilmi alnijar, manshurat alhalabii alhuquqiati, ta3, 1444h.
    • 25- almanhajiat fi dirasat alqanuni, salih talis, manshurat zayn alhuquqiati, ta1, 2010m.
    • 26- maharat almihan alqanuniati, ealiin khataar shatnawi, maktabat alrishdi, ta2, 1442h.