دواعي نقل الإجماع والعمل به مع العلم بالخلاف دراسة تأصيلية تطبيقية / Reasons for conveying consensus and acting on it despite knowledge of disagreement Applied original study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية البنات الأزهرية بالعاشر من رمضان جامعة الازهر

المستخلص

عالج هذا البحث  ظاهرة امتلأت بها كتب التراث، وهي ظاهرة  نقل الإجماع والعمل به مع  العلم بوجود الخلاف، وتعيين المخالف أحيانًا ،وقد انتهى البحث إلى أن هذه الظاهرة وإن أمكن إرجاعها إلى حرف واحد، وهو عدم اعتداد االنقلة بهذه الخلاف، إلا أن لعدم اعتدادهم هذا دواعي وأسبابًا عدة، منها: ما يرجع إلى اختلافهم في مفهوم الإجماع الحجة ،وما يعد من الاتفاقات إجماعًا وما لا يعد، ومنها: ما يرجع إلى اختلافهم في صفات المجمعين، ومن يعتد بخلافه ومن لا يعتد، ومنها: ما يرجع إلى أسباب أخرى تذكر في مواضع حكايتهم للإجماع ،وكان من أهمها:ثبوت رجوع المخالف، وكذا عدم صحة ما نسب إليه من المخالفة ،أو ضعف دليله، أو كونه ليس من علماء الفن الذي انعقد فيه الإجماع ... إلخ .
وقد تكون البحث من مقدمة،وثلاثة مباحث،وخاتمة، المبحث الأول: مبحث تمهيدي، وفيه : التعريف بعنوان البحث. الألفاظ التي عبروا بها عن  تصحيح الإجماع ،وعدم اعتدادهم بالخلاف. بيان تهيب العلما من مخالفة الإجماع . بيان إشكالية نقل الإجماع.المبحث الثاني: وهو الأهم ،وفيه بيان دواعي وأسباب نقل الإجماع  والعمل به مع العلم بالخلاف. المبحث الرابع: وفيه نماذج تطبيقية لإجماعات صححت لأكثر من سبب.وأخيرً تأتي الخاتمة ، وفيها أهم النتائج التي توصل إليها الباحث.
 
Abstract:
 This research dealt with a phenomenon that is full of heritage books, which is the phenomenon of transmitting consensus and acting on it with knowledge of the existence of disagreement, and sometimes identifying those who disagree.  There are many reasons and reasons, including: what is due to their difference in the concept of consensus as proof, and what agreements are considered consensus and what is not, and among them: what is due to their difference in the characteristics of the compilers, and who should count against it and who does not, and among them: what is due to other reasons mentioned in  The points of their story were based on consensus, the most important of which were: proving that the violator had retracted, as well as the inaccuracy of the violation attributed to him, or the weakness of his evidence, or the fact that he was not one of the scholars of the art in which the consensus was held...etc.
 The research may consist of an introduction, three sections, and a conclusion. The first section: an introductory study, which includes: introducing the title of the research.  The words with which they expressed the correctness of consensus and their lack of regard for disagreement.  A statement warning scholars against violating consensus.  Explaining the problem of transferring consensus. The second section: It is the most important, and it contains an explanation of the motives and reasons for transferring consensus and acting on it with knowledge of disagreement.  The fourth section: It contains applied models of consensuses that have been corrected for more than one reason. Finally comes the conclusion, which contains the most important results reached by the researcher.

الكلمات الرئيسية


  • فهرس المراجع

    • الإجماعات الفقهية التي حكاها الإمام أحمد بن حنبل لمحمد الفليح بحث منشور في مجلة الجمعية الفقهية السعودية العدد العشرون ص 253-312
    • الإحكام في أصول الأحكام: أبو الحسن سيف الدين الآمدي (المتوفى: 631هــ)، الناشر: المكتب الإسلامي، بيروت- دمشق- لبنان
    • الإحكام في أصول الأحكام: أبو محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الظاهري (ت: 456هــ)، الناشر: دار الآفاق الجديدة، بيروت
    • إرشاد الفحول إلى تحقيق الحق من علم الأصول: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، تح: أحمد عزو عناية، الناشر: دار الكتاب العربي، الطبعة الأولى 1419هــ - 1999م
    • إرشاد الفحول إلى تحقيق الحق من علم الأصول: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، تح: الشيخ أحمد عزو عناية، دمشق - كفر بطنا، قدم له: الشيخ خليل الميس والدكتور ولي الدين صالح فرفور، الناشر: دار الكتاب العربي
      • الاستذكار: لابن عبد البر، تحقيق: سالم محمد عطا، محمد علي معوض، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، الطبعة: الأولى، 1421 - 2000
      • أسنى المطالب في شرح روض الطالب: زكريا بن محمد بن زكريا الأنصاري، (ت: 926هــ)، الناشر: دار الكتاب الإسلامي، بدون طبعة وبدون تاريخ.
      • الأشباه والنظائر: جلال الدين السيوطي، دار الكتب العلمية، بيروت الطبعة: الأولى، 1421 - 2000
      • أصول السرخسي: محمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي ت: 483هــ)، دار المعرفة - بيروت
      • أصول الفقه: محمد بن مفلح بن محمد بن مفرج، الحنبلي (ت: 763هــ)، تح: الدكتور فهد بن محمد السَّدَحَان، الناشر: مكتبة العبيكان، الطبعة: الأولى، 1420 هـ - 1999
      • إعلام الموقعين عن رب العالمين: محمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (ت: 751هــ)، تح: محمد عبد السلام إبراهيم الناشر: دار الكتب العلمية، ييروت، الطبعة الأولى، 1411هــ - 1991م
      • الإقناع في مسائل الإجماع: علي بن محمد بن عبد الملك، أبو الحسن ابن القطان (ت: 628هــ)، تح: حسن فوزي الصعيدي، الناشر: الفاروق الحديثة للطباعة والنشر، الطبعة الأولى، 1424 هـ - 2004 م
      • الأم: للإمام الشافعي (ت: 204هــ)، دار المعرفة - بيروت، 1410هــ/1990م.
      • البحر الرائق شرح كنز الدقائق: علاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان المرداوي الحنبلي (المتوفى: 88هــ) تح: د. عبد الرحمن الجبرين، د. عوض القرني، د. أحمد السراح، الناشر: مكتبة الرشد - السعودية / الرياض، الطبعة: الأولى، 1421هــ - 2000م
      • البحر المحيط في أصول الفقه: أبو عبد الله بدر الدين محمد بن عبد الله بن بهادر الزركشي (ت: 794هــ)، الناشر: دار الكتبي، الطبعة الأولى، 1414هــ - 1994م
      • بحر المذهب (في فروع المذهب الشافعي): أبو المحاسن عبد الواحد الروياني (ت 502 هـ)، تح: طارق فتحي السيد، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 2009 م
      • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: علاء الدين، أبو بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني الحنفي (ت: 587هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة الثانية، 1406هــ - 1986م
      • البرهان في أصول الفقه: لإمام الحرمين الجويني (ت: 478هــ)، تح: صلاح بن محمد بن عويضة، دار الكتب العلمية بيروت لبنان، ط: الأولى 1418 هـ - 1997 م
      • البناية شرح الهداية: أبو محمد محمود بن أحمد الغيتابى الحنفى بدر الدين العينى (المتوفى: 855هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، لبنان، ط: الأولى، 1420 هـ - 2000 م
      • بيان المختصر شرح مختصر ابن الحاجب: محمود بن عبد الرحمن، شمس الدين الأصفهاني (المتوفى: 749هــ)، تح: محمد مظهر بقا، الناشر: دار المدني، السعودية، الطبعة الأولى، 1406هــ / 1986م
      • بيان المختصر شرح مختصر ابن الحاجب: محمود بن عبد الرحمن شمس الدين الأصفهاني (ت: 749هــ)، تح: محمد مظهر بقا، الناشر: دار المدني، السعودية، ط: الأولى، 1406هــ / 1986م
      • التبصرة في أصول الفقه: أبو اسحاق الشيرازي (ت: 476هــ)، تح: د. محمد حسن هيتو، الناشر: دار الفكر دمشق، الطبعة: الأولى، 1403
      • تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ: عثمان بن علي بن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي (ت: 743 هـ)، الحاشية: شهاب الدين أحمد بن محمد الشِّلْبِيُّ (ت: 1021 هـ)، المطبعة الكبرى الأميرية - بولاق، القاهرة، ط: الأولى، 1313 هـ
      • تحبير المختصر وهو الشرح الوسط على مختصر خليل في الفقه المالكي: تاج الدين الدميري (ت: 803 هـ)، تح: د. أحمد بن عبد الكريم نجيب ـ د. حافظ بن عبد الرحمن خير، مركز نجيبويه للمخطوطات وخدمة التراث، ط: الأولى، 1434 هـ - 2013 م
      • التحبير شرح التحرير: علاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان المرداوي الحنبلي (المتوفى: 885هــ) تح: د. عبد الرحمن الجبرين، د. عوض القرني، د. أحمد السراح، الناشر: مكتبة الرشد - السعودية / الرياض، الطبعة: الأولى، 1421هــ - 2000م
      • تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي: أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحيم المباركفورى (ت: 1353هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت
      • تحفة المحتاج في شرح المنهاج: ابن حجر الهيتمي، المكتبة التجارية الكبرى، بدون طبعة، عام النشر: 1357 هـ - 1983 م
      • تحفة المحتاج في شرح المنهاج: أحمد بن محمد بن علي بن حجر الهيتمي، المكتبة التجارية الكبرى بمصر لصاحبها مصطفى محمد، عام النشر: 1357 هـ - 1983 م
      • تشنيف المسامع بجمع الجوامع لتاج الدين السبكي: أبو عبد الله بدر الدين الزركشي الشافعي (ت: 794هــ)، تح: د سيد عبد العزيز - د عبد الله ربيع، مكتبة قرطبة للبحث العلمي وإحياء التراث - توزيع المكتبة المكية، ط: الأولى، 1418 هـ - 1998 م
      • تفسير القرآن العظيم: أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير (ت: 774هــ)، تح: سامي بن محمد سلامة، دار طيبة للنشر والتوزيع، ط: الثانية 1420هــ - 1999 م
      • تقرير الاستناد في تفسير الاجتهاد: جلال الدين السيوطي (ت: 911هــ)، تح: د. فؤاد عبد المنعم أحمد، دار الدعوة الاسكندرية، ط: الأولي 1403
      • التقرير والتحبير: ابن أمير حاج الحنفي (ت: 879هــ)، دار الكتب العلمية، ط: الثانية، 1403هــ - 1983م
      • التوضيح لشرح الجامع الصحيح: ابن الملقن سراج الدين أبو حفص عمر بن علي بن أحمد الشافعي المصري (ت: 804هــ)، تح: دار الفلاح للبحث العلمي وتحقيق التراث، دار النوادر، دمشق سوريا، ط: الأولى، 1429 هـ - 2008 م
      • تيسير التحرير: محمد أمين بن محمود البخاري المعروف بأمير بادشاه الحنفي (المتوفى: 972 هـ)، مصطفى البابي الْحلَبِي - مصر (1351 هـ - 1932 م)
      • حاشية الدسوقي على الشرح الكبير: محمد بن أحمد بن عرفة الدسوقي المالكي (المتوفى: 1230هــ)، الناشر: دار الفكر، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ
      • حاشية العطار على شرح الجلال المحلي على جمع الجوامع: حسن بن محمد بن محمود العطار الشافعي (ت: 1250هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية
      • الحاشية: أحمد بن محمد بن محمد الشمنى (المتوفى: 873هــ)، الناشر: دار الفكر الطباعة والنشر والتوزيع، عام النشر: 1409 هـ - 1988 م
      • حاشيتا قليوبي وعميرة: أحمد سلامة القليوبي وأحمد البرلسي عميرة، الناشر: دار الفكر بيروت 1415هــ-1995م
      • الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني: أبو الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردي (المتوفى: 450هــ)، تح: الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان
      • الذخيرة: أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي (المتوفى: 684هــ)، الناشر: دار الغرب الإسلامي- بيروت
      • رائد التجديد الإسلامي محمد بن العنابي (المتوفى 1850 م) صاحب كتاب السعي المحمود في نظام الجنود: أبو القاسم سعد الله (المتوفى: 1435هــ)، الناشر: دار الغرب الإسلامي، بيروت لبنان، الطبعة: الثانية، 1410هــ - 1990م
      • رد المحتار على الدر المختار: ابن عابدين، محمد أمين بن عمر بن عبد العزيز عابدين الدمشقي الحنفي (المتوفى: 1252هــ)، الناشر: دار الفكر-بيروت، الطبعة الثانية، 1412هــ - 1992م
      • رد المحتار على الدر المختار: ابن عابدين، محمد أمين بن عمر بن عبد العزيز عابدين الدمشقي الحنفي (المتوفى: 1252هــ)، الناشر: دار الفكر-بيروت
      • الرد على السبكي في مسألة تعليق الطلاق: شيخ الإسلام أحمد بن عبد الحليم بن عبد السلام ابن تيمية (661 - 728 هـ)، تح: عبد الله بن محمد المزروع، الناشر: دار عالم الفوائد للنشر والتوزيع، مكة المكرمة - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1435 هـ
      • الرسالة: الشافعي أبو عبد الله محمد بن إدريس بن العباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبي القرشي المكي (المتوفى: 204هــ)، تح: أحمد شاكر، الناشر: مكتبه الحلبي، مصر، الطبعة الأولى، 1358هــ/1940م
      • رفْعُ النِّقَابِ عَن تنقِيح الشّهابِ: أبو عبد الله الحسين بن علي بن طلحة الرجراجي ثم الشوشاوي السِّمْلالي (المتوفى: 899هــ)، تح: د. أَحْمَد بن محمَّد السراح، د. عبد الرحمن بن عبد الله الجبرين، أصل هذا الكتاب: رسالتي ماجستير، الناشر: مكتبة الرشد للنشر والتوزيع، الرياض - المملكة العربية السعودية، الطبعة الأولى، 1425 هـ - 2004 م
      • روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني: شهاب الدين محمود بن عبد الله الحسيني الألوسي (المتوفى: 1270هــ)، تح: علي عبد الباري عطية، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، الطبعة الأولى، 1415 هـ
      • روضة المستبين في شرح كتاب التلقين: أبو محمد، وأبو فارس، عبد العزيز بن إبراهيم بن أحمد القرشي التميمي التونسي المعروف بابن بزيزة (المتوفى: 673 هـ)، تح: عبد اللطيف زكاغ، الناشر: دار ابن حزم، الطبعة الأولى، 1431 هـ - 2010 م
      • روضة الناظر وجنة المناظر في أصول الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل: أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعيلي المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هــ)، الناشر: مؤسسة الريّان للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة الطبعة الثانية 1423هــ-2002م
      • الروضة الندية شرح الدرر البهية: أبو الطيب محمد صديق خان بن حسن بن علي ابن لطف الله الحسيني البخاري القِنَّوجي (المتوفى: 1307هــ)، الناشر: دار المعرفة
      • رياض الأفهام في شرح عمدة الأحكام: أبو حفص عمر بن علي بن سالم بن صدقة اللخمي الإسكندري المالكي، تاج الدين الفاكهاني (المتوفى: 734هــ)، تح: نور الدين طالب، الناشر: دار النوادر، سوريا، الطبعة الأولى، 1431 هـ - 2010 م
      • السيل الجرار المتدفق على حدائق الأزهار: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، الناشر: دار ابن حزم
      • شرح الكوكب المنير: تقي الدين أبو البقاء محمد بن أحمد بن عبد العزيز بن علي الفتوحي المعروف بابن النجار الحنبلي (المتوفى: 972هــ)، تح: محمد الزحيلي ونزيه حماد، الناشر: مكتبة العبيكان، الطبعة: الطبعة الثانية 1418هــ - 1997 مـ
      • شرح زروق على متن الرسالة لابن أبي زيد القيرواني: شهاب الدين أبو العباس أحمد بن أحمد بن محمد بن عيسى البرنسي الفاسي، المعروف بـ زروق (المتوفى: 899هــ)، أعتنى به: أحمد فريد المزيدي، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، الطبعة الأولى، 1427 هـ - 2006 م
      • شرح سنن ابن ماجه - الإعلام بسنته عليه السلام: مغلطاي بن قليج بن عبد الله البكجري المصري الحكري الحنفي، أبو عبد الله، علاء الدين (المتوفى: 762هــ)، تح: كامل عويضة، الناشر: مكتبة نزار مصطفى الباز - المملكة العربية السعودية، الطبعة الأولى، 1419 هـ - 1999 م
      • شرح سنن أبي داود: أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين الغيتابى الحنفى بدر الدين العينى (المتوفى: 855هــ)، تح: أبو المنذر خالد بن إبراهيم المصري، الناشر: مكتبة الرشد الرياض، الطبعة الأولى، 1420 هـ -1999 م
      • شرح سنن النسائي المسمى «ذخيرة العقبى في شرح المجتبى».: محمد بن علي بن آدم بن موسى الإثيوبي الوَلَّوِي، الناشر: دار المعراج الدولية للنشر
      • شرح صحيح البخاري: ابن بطال أبو الحسن علي بن خلف بن عبد الملك (المتوفى: 449هــ) تح: أبو تميم ياسر بن إبراهيم، دار النشر: مكتبة الرشد - السعودية، الرياض، لطبعة: الثانية، 1423هــ - 2003م
      • شرح مختصر الروضة: سليمان بن عبد القوي بن الكريم الطوفي الصرصري، أبو الربيع، نجم الدين (المتوفى: 716هــ)، تح: عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى، 1407 هـ / 1987 م
      • الشفا بتعريف حقوق المصطفى - مذيلا بالحاشية المسماة مزيل الخفاء عن ألفاظ الشفاء: أبو الفضل القاضي عياض بن موسى اليحصبي (المتوفى: 544هــ)
      • الصواعق المرسلة في الرد على الجهمية والمعطلة: محمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية (المتوفى: 751هــ)، تح: علي بن محمد الدخيل الله، الناشر: دار العاصمة، الرياض، المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1408هــ
      • الطبقات الكبرى: أبو عبد الله محمد بن سعد بن منيع الهاشمي بالولاء، البصري، البغدادي المعروف بابن سعد (المتوفى: 230هــ)، تح: محمد عبد القادر عطا، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، الطبعة الأولى، 1410 هـ - 1990 م
      • طرح التثريب في شرح التقريب (المقصود بالتقريب: تقريب الأسانيد وترتيب المسانيد): أبو الفضل زين الدين العراقي (المتوفى: 806هــ)، أكمله ابنه: أبو زرعة ولي الدين، ابن العراقي (المتوفى: 826هــ)، الناشر: الطبعة المصرية القديمة - وصورتها دور عدة منها (دار إحياء التراث العربي، ومؤسسة التاريخ العربي، ودار الفكر العربي)
      • العدة في أصول الفقه: القاضي أبو يعلى، محمد بن الحسين ابن الفراء (المتوفى: 458هــ)، تح: د. أحمد بن علي بن سير المباركي، الأستاذ المشارك في كلية الشريعة بالرياض - جامعة الملك محمد بن سعود الإسلامية، الناشر: بدون ناشر، الطبعة: الثانية 1410 هـ - 1990 م
      • عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد: أحمد بن عبد الرحيم، المعروف بـ «الشاه ولي الله الدهلوي» (المتوفى: 1176هــ)، تح: محب الدين الخطيب، الناشر: المطبعة السلفية القاهرة.
      • عمدة القاري شرح صحيح البخاري: أبو محمد محمود بن أحمد، بدر الدين العينى الحنفي (المتوفى: 855هــ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي بيروت.
      • العناية شرح الهداية: محمد بن محمد بن محمود، أكمل الدين البابرتي (المتوفى: 786هــ)، الناشر: دار الفكر، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ
      • الغرر البهية في شرح البهجة الوردية: زكريا بن محمد بن أحمد بن زكريا الأنصاري، زين الدين أبو يحيى السنيكي (المتوفى: 926هــ)، الناشر: المطبعة الميمنية، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ
      • الغيث الهامع شرح جمع الجوامع: ولي الدين أبي زرعة أحمد بن عبد الرحيم العراقي (ت: 826هــ)، تح: محمد تامر حجازي، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1425هــ - 2004م
      • الفتاوى الكبرى: تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحراني الحنبلي الدمشقي (المتوفى: 728هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية. الطبعة: الأولى، 1408هــ - 1987م
      • فتح الباري شرح صحيح البخاري: زين الدين عبد الرحمن بن أحمد بن رجب، الحنبلي (المتوفى: 795هــ)، الناشر: مكتبة الغرباء الأثرية - المدينة النبوية.، الحقوق: مكتب تحقيق دار الحرمين القاهرة، الطبعة: الأولى، 1417 هـ - 1996 م
      • فتح القدير: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، الناشر: دار ابن كثير، دار الكلم الطيب - دمشق، بيروت، الطبعة: الأولى - 1414 هـ
      • فتح المنعم شرح صحيح مسلم: الأستاذ الدكتور موسى شاهين لاشين، الناشر: دار الشروق، الطبعة: الأولى (لدار الشروق)، 1423 هـ - 2002 م
      • الفصول في الأصول: أحمد بن علي أبو بكر الرازي الجصاص الحنفي (المتوفى: 370هــ)، الناشر: وزارة الأوقاف الكويتية، الطبعة الثانية، 1414هــ - 1994م
      • الفصول في الأصول: أحمد بن علي أبو بكر الرازي الجصاص الحنفي (المتوفى: 370هــ)، الناشر: وزارة الأوقاف الكويتية، الطبعة الثانية، 1414هــ - 1994م
      • الفوائد السنية في شرح الألفية: البرماوي شمس الدين محمد بن عبد الدائم (763 - 831 هـ)، تح: عبد الله رمضان موسى، الناشر: مكتبة التوعية الإسلامية للتحقيق والنشر والبحث العلمي، الجيزة - جمهورية مصر العربية [طبعة خاصة بمكتبة دار النصيحة، المدينة النبوية - المملكة العربية السعودية]، الطبعة: الأولى، 1436 هـ - 2015 م
      • القاموس المحيط: مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروزآبادى (المتوفى: 817هــ)، تح: مكتب تحقيق التراث في مؤسسة الرسالة، بإشراف: محمد نعيم، الناشر: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت لبنان، الطبعة: الثامنة، 1426 هـ - 2005 م
      • قد يعبر البعض بأهل الحل والعقد بدلاً من (المجتهدين) يراجع: المحصول للرازي 4 / 20، الفوائد السنية 1/ 411،
      • قواطع الأدلة في الأصول: أبو المظفر، منصور بن محمد بن عبد الجبار ابن أحمد المروزى السمعاني التميمي الحنفي ثم الشافعي (المتوفى: 489هــ)، تح: محمد حسن محمد حسن اسماعيل الشافعي، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت، لبنان، الطبعة: الأولى، 1418هــ/1999م
      • الكاشف عن المحصول
      • الكافي شرح البزودي: الحسين بن علي بن حجاج بن علي، حسام الدين السِّغْنَاقي (المتوفى: 711 هـ)، تح: فخر الدين سيد محمد قانت (رسالة دكتوراه)، الناشر: مكتبة الرشد للنشر والتوزيع، الطبعة: الأولى، 1422 هـ - 2001 م
      • كتاب التلخيص في أصول الفقه: أبو المعالي، ركن الدين، الملقب بإمام الحرمين الجويني (ت: 478هــ)، تح: عبد الله جولم النبالي وبشير أحمد العمري، دار البشائر الإسلامية بيروت.
      • الكتاب: الكليات معجم في المصطلحات والفروق اللغوية: أيوب بن موسى الحسيني القريمي الكفوي، أبو البقاء الحنفي (المتوفى: 1094هــ)، تح: عدنان درويش - محمد المصري، الناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت
      • كشف الأسرار شرح أصول البزدوي: عبد العزيز بن أحمد بن محمد، علاء الدين البخاري الحنفي (المتوفى: 730هــ)، الناشر: دار الكتاب الإسلامي، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ
      • كوثَر المَعَاني الدَّرَارِي في كَشْفِ خَبَايا صَحِيحْ البُخَاري: محمَّد الخَضِر بن سيد عبد الله بن أحمد الجكني الشنقيطي (المتوفى: 1354هــ)، الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت، الطبعة: الأولى، 1415 هـ - 1995 م
      • لكنهم اختلفوا في تقديره، فذهب الجمهور إلى الثمانين، وقال الإمام الشافعي في المشهور عنه وأحمد في رواية وأبو ثور وداود أربعين. يراجع: فتح الباري شرح صحيح البخاري لابن حجر 12/72
      • المبسوط: محمد بن أحمد بن أبي سهل شمس الأئمة السرخسي (المتوفى: 483هــ)، الناشر: دار المعرفة بيروت، الطبعة: بدون طبعة، تاريخ النشر: 1414هــ - 1993م
      • مجمع الأنهر في شرح ملتقى الأبحر: عبد الرحمن بن محمد بن سليمان المدعو بشيخي زاده، يعرف بداماد أفندي (المتوفى: 1078هــ)، الناشر: دار إحياء التراث العربي، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ
      • مجموع الفتاوى: تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم بن تيمية الحراني (المتوفى: 728هــ)، تح: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، الناشر: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية، المملكة العربية السعودية، عام النشر: 1416هــ/1995م
      • المجموع شرح المهذب ((مع تكملة السبكي والمطيعي)): أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (المتوفى: 676هــ)، الناشر: دار الفكر
      • مراتب الإجماع في العبادات والمعاملات والاعتقادات: أبو محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (المتوفى: 456هــ)، الناشر: دار الكتب العلمية - بيروت
      • مرعاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح: أبو الحسن عبيد الله بن محمد عبد السلام بن خان محمد بن أمان الله بن حسام الدين الرحماني المباركفوري (المتوفى: 1414هــ)، الناشر: إدارة البحوث العلمية والدعوة والإفتاء - الجامعة السلفية - بنارس الهند، الطبعة: الثالثة - 1404 هـ، 1984 م
      • المستصفى: أبو حامد محمد بن محمد الغزالي الطوسي (المتوفى: 505هــ)، تح: محمد عبد السلام عبد الشافي، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1413هــ - 1993م
      • المسودة في أصول الفقه: آل تيمية [بدأ بتصنيفها الجدّ: مجد الدين عبد السلام بن تيمية (ت: 652هــ)، وأضاف إليها الأب، عبد الحليم بن تيمية (ت: 682هــ)، ثم أكملها الابن الحفيد: أحمد بن تيمية (728هــ)]، تح: محمد محيي الدين عبد الحميد، الناشر: دار الكتاب العربي
      • المصباح المنير في غريب الشرح الكبير: أحمد بن محمد بن علي الفيومي ثم الحموي، أبو العباس (المتوفى: نحو 770هــ)، الناشر: المكتبة العلمية - بيروت
      • المعجم الوسيط: مجمع اللغة العربية بالقاهرة، (إبراهيم مصطفى / أحمد الزيات / حامد عبد القادر / محمد النجار)، الناشر: دار الدعوة
      • معجم متن اللغة (موسوعة لغوية حديثة): أحمد رضا (عضو المجمع العلمي العربي بدمشق)، الناشر: دار مكتبة الحياة - بيروت
      • المعين على تفهم الأربعين: ابن الملقن سراج الدين أبو حفص عمر بن علي بن أحمد الشافعي المصري (المتوفى: 804 هـ)، دراسة وتحقيق: الدكتور دغش بن شبيب العجمي، الناشر: مكتبة أهل الأثر للنشر والتوزيع، حولي الكويت، الطبعة: الأولى، 1433 هـ - 2012 م
      • المغني لابن قدامة: أبو محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعيلي المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي (المتوفى: 620هــ)، الناشر: مكتبة القاهرة، الطبعة: بدون طبعة، تاريخ النشر: 1388هــ - 1968م
      • المفهم لما أشكل من تلخيص كتاب مسلم لأبي العباس القرطبي 1/233،
      • المنتقى شرح الموطإ: أبو الوليد سليمان بن خلف بن سعد بن أيوب بن وارث التجيبي القرطبي الباجي الأندلسي (المتوفى: 474هــ)، الناشر: مطبعة السعادة - بجوار محافظة مصر، الطبعة: الأولى، 1332 هـ
      • الموافقات: إبراهيم بن موسى بن محمد اللخمي الغرناطي الشهير بالشاطبي (المتوفى: 790هــ)، تح: أبو عبيدة مشهور بن حسن آل سلمان، الناشر: دار ابن عفان، الطبعة: الطبعة الأولى 1417هــ/ 1997م
      • ميزان الأصول في نتائج العقول: علاء الدين شمس النظر أبو بكر محمد بن أحمد السمرقندي (المتوفى: 539 هـ)، حققه وعلق عليه وينشره لأول مرة: الدكتور محمد زكي عبد البر، الأستاذ بكلية الشريعة - جامعة قطر، ونائب رئيس محكمة النقض بمصر (سابقا)، الناشر: مطابع الدوحة الحديثة، قطر، الطبعة: الأولى، 1404 هـ - 1984 م
      • نظرة في الإجماع الأصولي ص 23. لعمر الأشقر
      • نفائس الأصول في شرح المحصول: شهاب الدين أحمد بن إدريس القرافي (ت 684هــ)، تح: عادل أحمد عبد الموجود، علي محمد معوض، الناشر: مكتبة نزار مصطفى الباز، الطبعة: الأولى، 1416هــ - 1995م
      • النفح الشذي في شرح جامع الترمذي: محمد بن محمد بن محمد بن أحمد، ابن سيد الناس، اليعمري الربعي، أبو الفتح، فتح الدين (المتوفى: 734 هـ)، دراسة وتحقيق وتعليق: الدكتور أحمد معبد عبد الكريم، الناشر: دار العاصمة، الرياض - المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1409 هـ
    • نهاية المحتاج إلى شرح المنهاج: شمس الدين محمد بن أبي العباس أحمد بن حمزة شهاب الدين الرملي (المتوفى: 1004هــ)، الناشر: دار الفكر، بيروت الطبعة: ط أخيرة - 1404هــ/1984م
    • نهاية المطلب في دراية المذهب: عبد الملك بن عبد الله بن يوسف بن محمد الجويني، أبو المعالي، ركن الدين، الملقب بإمام الحرمين (المتوفى: 478هــ)، حققه وصنع فهارسه: أ. د/ عبد العظيم محمود الدّيب، الناشر: دار المنهاج، الطبعة: الأولى، 1428هــ-2007م
    • نيل الأوطار: محمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني (المتوفى: 1250هــ)، تح: عصام الدين الصبابطي، الناشر: دار الحديث، مصر، الطبعة: الأولى، 1413هــ - 1993م.

     

     

     

    References:

     

    • al'iijmaeat alfiqhia alati hakaaha al'iimam 'ahmad bin hanbal limuhamad alfalih bahath manshur fi majalat aljameiat alfiqhiat alsaeudiat aleadad aleishrwun s 253-312
    • al'iihkam fi 'usul al'ahkami: 'abu alhasan sayf aldiyn alamdi (almutawafaa: 631h), alnaashir: almaktab al'iislamia, bayrut- dimashqa- lubnan
    • al'iihkam fi 'usul al'ahkami: 'abu muhamad eali bin 'ahmad bin saeid bin hazm alzaahiri (t: 456h), alnaashir: dar alafaq aljadidati, bayrut
    • 'iirshad alfuhul 'iilaa tahqiq alhaqi min eilm al'usul: muhamad bin eali bin muhamad bin eabd allah alshuwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250hi), taha: 'ahmad eazw einayat, alnaashir: dar alkitaab alearabii, altabeat al'uwlaa 1419h - 1999m
    • 'iirshad alfuhul 'iilaa tahqiq alhaqi min eilm al'usul: muhamad bin eali bin muhamad bin eabd allah alshshwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250h), taha: alshaykh 'ahmad eazw einayat, dimashq - kafar bitana, qadim lah: alshaykh khalil almis walduktur wali aldiyn salih farfur, alnaashir: dar alkitaab alearabii
    • alaistidhkari: liaibn eabd albar, tahqiqu: salim muhamad eataa, muhamad eali mueawad, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa، 1421 - 2000
    • 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaaliba: zakariaa bin muhamad bin zakariaa al'ansari, (t: 926h), alnaashir: dar alkitaab al'iislamii, bidun tabeat wabidun tarikhi.
    • al'ashbah walnazayiri: jalal aldiyn alsuyuti, dar alkutub aleilmiati, bayrut altabeatu: al'uwlaa، 1421 - 2000
    • 'usul alsarukhisi: muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsiu ti: 483hi), dar almaerifat - bayrut
    • 'usul alfiqah: muhamad bin muflah bin muhamad bin mufriji, alhanbalii (t: 763hi), tahi: alduktur fahd bin muhamad alssadahan, alnaashir: maktabat aleabikan, altabeatu: al'uwlaa, 1420 hi - 1999
    • 'iielam almuqiein ean rabi alealamina: muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawzia (t: 751hi), taha: muhamad eabd alsalam 'iibrahim alnaashir: dar alkutub aleilmiati, yiruta, altabeat al'uwlaa, 1411hi - 1991m
    • al'iiqnae fi masayil al'iijmaei: eali bin muhamad bin eabd almalak, 'abu alhasan aibn alqatan (t: 628hi), taha: hasan fawzi alsaeidiu, alnaashir: alfaruq alhadithat liltibaeat walnashri, altabeat al'uwlaa, 1424 hi - 2004 m
    • al'um: lil'iimam alshaafieii (t: 204hi), dar almaerifat - bayrut, 1410h/1990m.
    • albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi: eala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman almardawii alhanbalii (almutawafaa: 88hi) taha: da. eabd alrahman aljabrin, da. eawad alqarani, du. 'ahmad alsarahi, alnaashir: maktabat alrushd - alsaeudiat / alrayad, altabeatu: al'uwlaa, 1421h - 2000m
    • albahr almuhit fi 'usul alfiqah: 'abu eabd allah badr aldiyn muhamad bin eabd allh bin bihadir alzarkashii (t: 794h), alnaashir: dar alkatbi, altabeat al'uwlaa, 1414h - 1994m
    • bahr almadhhab (fi furue almadhhab alshaafieii): 'abu almahasin eabd alwahid alruwyani (t 502 hu), taha: tariq fathi alsayidu, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 2009 m
    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: eala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alkasanii alhanafii (ta: 587ha), alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeat althaaniati, 1406hi - 1986m
    • alburhan fi 'usul alfiqah: li'iimam alharamayn aljuaynii (t: 478h), taha: salah bin muhamad bin euaydita, dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan, ta: al'uwlaa 1418 hi - 1997 m
    • albinayat sharh alhidayati: 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad alghitabaa alhanfaa badr aldiyn aleaynaa (almutawafaa: 855h), alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, lubnan, ta: al'uwlaa, 1420 hi - 2000 m
    • byan almukhtasar sharh mukhtasar abn alhajibi: mahmud bin eabd alrahman, shams aldiyn al'asfahanii (almutawafaa: 749hi), taha: muhamad mazhar biqa, alnaashir: dar almadani, alsaeudiati, altabeat al'uwlaa, 1406hi / 1986m
    • byan almukhtasar sharh mukhtasar abn alhajibi: mahmud bin eabd alrahman shams aldiyn al'asfahanii (t: 749hi), taha: muhamad mazhar biqa, alnaashir: dar almadani, alsaeudiati, ta: al'uwlaa, 1406h / 1986m
    • altabasurat fi 'usul alfiqah: 'abu ashaq alshiyrazi (t: 476h), taha: du. muhamad hasan hitu, alnaashir: dar alfikr - dimashqa, altabeatu: al'uwlaa، 1403
    • tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbii: euthman bin eali bin mahjin albariei, fakhr aldiyn alziyleii alhanafii (ta: 743 hu), alhashiat: shihab aldiyn 'ahmad bin muhamad alshshilbi (t: 1021 hu), almatbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, alqahirata, ta: al'uwlaa, 1313 hu
    • tahbir almukhtasar wahu alsharh alwusat ealaa mukhtasar khalil fi alfiqh almaliki: taj aldiyn aldumayri (t: 803 hu), taha: du. 'ahmad bin eabd alkarim najib du. hafiz bin eabd alrahman khayr, markaz najibuyh lilmakhtutat wakhidmat altarathi, ta: al'uwlaa, 1434 hi - 2013 m
    • altahbir sharh altahriri: eala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman almardawii alhanbalii (almutawafaa: 885hi) taha: da. eabd alrahman aljabrin, du. eawad alqarani, du. 'ahmad alsarahi, alnaashir: maktabat alrushd - alsaeudiat / alrayad, altabeatu: al'uwlaa, 1421h - 2000m
    • tuhifat al'ahwadhi bisharh jamie altirmidhi: 'abu aleula muhamad eabd alrahman bin eabd alrahim almubarikifuraa (t: 1353h), alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut
    • tuhifat almuhtaj fi sharh alminhaji: abn hajar alhitmi, almaktabat altijariat alkubraa, bidun tabeatin, eam alnashri: 1357 hi - 1983 m
    • tuhifat almuhtaj fi sharh alminhaji: 'ahmad bin muhamad bin ealii bin hajar alhitmi, almaktabat altijariat alkubraa bimisr lisahibiha mustafaa muhamad, eam alnashri: 1357 hi - 1983 m
    • tashnif almasamie bijame aljawamie litaj aldiyn alsabiki: 'abu eabd allah badr aldiyn alzarkashii alshaafieii (t: 794h), taha: d sayid eabd aleaziz - d eabd allah rabie, maktabat qurtbat lilbahth aleilmii wa'iihya' alturath - tawzie almaktabat almakiyati, ta: al'uwlaa, 1418 hi - 1998 m
    • tafsir alquran aleazimi: 'abu alfida' 'iismaeil bin eumar bn kathir (t: 774hi), taha: sami bin muhamad salamata, dar tiibat lilnashr waltawzie, ta: althaaniat 1420h - 1999 m
    • taqrir alaistinad fi tafsir alaijtihadi: jalal aldiyn alsuyutii (t: 911h), taha: du. fuad eabd almuneim 'ahmadu, dar aldaewat - alaiskandariatu, ta: al'awli 1403
    • altaqrir waltahbira: abn 'amir haji alhanafii (t: 879ha), dar alkutub aleilmiati, ta: althaaniati, 1403h - 1983m
    • altawdih lisharh aljamie alsahihi: abn almulaqin siraj aldiyn 'abu hafs eumar bin ealii bin 'ahmad alshaafieii almisrii (t: 804hi), taha: dar alfalah lilbahth aleilmii watahqiq altarathu, dar alnawadr, dimashq - surya, ta: al'uwlaa, 1429 hi - 2008 m
    • taysir altahriri: muhamad 'amin bin mahmud albukharii almaeruf bi'amir badishah alhanafii (almutawafaa: 972 ha), mustafaa albabi alhlabi - misr (1351 hi - 1932 mi)
    • hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabira: muhamad bin 'ahmad bin earafat aldisuqii almaliki (almutawafaa: 1230ha), alnaashir: dar alfikri, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
    • hashiat aleataar ealaa sharh aljalal almahaliyi ealaa jame aljawamiei: hasan bin muhamad bin mahmud aleataar alshaafieii (tt: 1250h), alnaashir: dar alkutub aleilmia
    • alhashiati: 'ahmad bin muhamad bin muhamad alshamnaa (almutawafaa: 873ha), alnaashir: dar alfikr altibaeat walnashr waltawziei, eam alnashri: 1409 hi - 1988 m
    • hashita qalyubi waeumayrat: 'ahmad salamat alqalyubi wa'ahmad albarlasiu eumayrat, alnaashir: dar alfikr - bayrut 1415h-1995m
    • alhawy alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii wahu sharh mukhtasar almuzni: 'abu alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasari albaghdadii, alshahir bialmawardi (almutawafaa: 450h), taha: alshaykh eali muhamad mueawad - alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjud, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan
    • aldhakhirati: 'abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqurafi (almutawafaa: 684h), alnaashir: dar algharb al'iislami- bayrut
    • rayid altajdid al'iislamii muhamad bin aleanaabii (almutawafaa 1850 mi) sahib kitab alsaey almahmud fi nizam aljanudi: 'abu alqasim saed allah (almutawafaa: 1435h), alnaashir: dar algharb al'iislami, bayrut - lubnan, altabeata: althaaniati, 1410h - 1990m
    • rad almuhtar ealaa aldiri almukhtar: aibn eabidin, muhamad 'amin bin eumar bin eabd aleaziz eabidin aldimashqii alhanafii (almutawafaa: 1252ha), alnaashir: dar alfikiri-birut, altabeat althaaniati, 1412h - 1992m
    • rad almuhtar ealaa aldiri almukhtar: aibn eabdin, muhamad 'amin bin eumar bin eabd aleaziz eabidin aldimashqii alhanafii (almutawafaa: 1252h), alnaashir: dar alfikiri-birut
    • alradi ealaa alsabkii fi mas'alat taeliq altalaqi: shaykh al'iislam 'ahmad bin eabd alhalim bin eabd alsalam aibn taymia (661 - 728 hu), tah: eabd allah bin muhamad almazruei, alnaashir: dar ealam alfawayid lilnashr waltawziei, makat almukaramat - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeati: al'uwlaa, 1435 hu
    • alrisalati: alshaafieiu 'abu eabd allh muhamad bin 'iidris bin aleabaas bin euthman bin shafie bin eabd almutalib bin eabd manaf almatlabii alqurashii almakiyi (almutawafaa: 204hi), taha: 'ahmad shakiri, alnaashir: maktabah alhalbi, masira, altabeat al'uwlaa, 1358h/1940m
    • rfe alnniqab ean tnqih alshshhabi: 'abu eabd allah alhusayn bin ealii bin talhat alrajraji thuma alshuwshawi alssimlaly (almutawafaa: 899hi), taha: du. 'ahmad bin mhmmad alsarah, da. eabd alrahman bin eabd allah aljabrin, 'asl hadha alkitabi: risalatay majstir, alnaashir: maktabat alrushd lilnashr waltawziei, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeat al'uwlaa, 1425 hi - 2004 m
    • ruh almaeani fi tafsir alquran aleazim walsabe almathani: shihab aldiyn mahmud bin eabd allah alhusayni al'alusi (almutawafaa: 1270hi), tah: eali eabd albari eatiat, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeat al'uwlaa, 1415 hu
    • rudat almustabin fi sharh kitab altalqini: 'abu muhamad, wa'abu fars, eabd aleaziz bin 'iibrahim bin 'ahmad alqurashii altamimii altuwnisii almaeruf biaibn biziza (almutawafaa: 673 hu), tah: eabd allatif zakagh, alnaashir: dar aibn hazma, altabeat al'uwlaa, 1431 hi - 2010 m
    • rudat alnaazir wajnat almanazir fi 'usul alfiqh ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbul: 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allah bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat aljamaeilii almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbali, alshahir biaibn qudamat almaqdisi (almutawafaa: 620h), alnaashir: muasasat alryan liltibaeat walnashr waltawzie, altabeat altabeat althaaniat 1423h-2002m
    • alrawdat alnidiat sharh aldarar albahiati: 'abu altayib muhamad sidiyq khan bin hasan bin ealiin aibn lutf allah alhusaynii albukharii alqinnawjy (almutawafaa: 1307h), alnaashir: dar almaerifa
    • riad al'afham fi sharh eumdat al'ahkami: 'abu hafs eumar bin ealiin bin salim bin sadaqat allakhmi al'iiskandari almalki, taj aldiyn alfakhani (almutawafaa: 734hi), taha: nur aldiyn talb, alnaashir: dar alnawadr, suria, altabeat al'uwlaa, 1431 hi - 2010 m
    • alsil aljaraar almutadafiq ealaa hadayiq al'azhar: muhamad bin ealii bin muhamad bin eabd allah alshuwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250h), alnaashir: dar aibn hazm
    • sharah alkawkab almunir: taqi aldiyn 'abu albaqa' muhamad bin 'ahmad bin eabd aleaziz bin ealiin alfutuhii almaeruf biaibn alnajaar alhanbalii (almutawafaa: 972hi), taha: muhamad alzuhayli wanazih hamad, alnaashir: maktabat aleibikan, altabeati: altabeat althaaniat 1418h - 1997 mi
    • sharh zuruwq ealaa matn alrisalat liaibn 'abi zayd alqayrawani: shihab aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin 'ahmad bin muhamad bin eisaa albaransii alfasi, almaeruf bi zaruq (almutawafaa: 899hi), 'aetanaa bihi: 'ahmad farid almazidi, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeat al'uwlaa, 1427 hi - 2006 m
    • sharah sunan aibn majah - al'iielam bisanatih ealayh alsalami: mughaltay bin qalij bin eabd allah albikjarii almisrii alhakrii alhanafii, 'abu eabd allah, eala' aldiyn (almutawafaa: 762hi), taha: kamil euydat, alnaashir: maktabat nizar mustafaa albaz - almamlakat alearabiat alsaeudiata, altabeat al'uwlaa, 1419 hi - 1999 m
    • sharah sunan 'abi dawud: 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanfaa badr aldiyn aleaynaa (almutawafaa: 855hi), taha: 'abu almundhir khalid bin 'iibrahim almasri, alnaashir: maktabat alrushd - alrayad, altabeat al'uwlaa, 1420 hi -1999 m
    • sharh sunan alnisayiyi almusamaa <<dhakhirat aleuqbaa fi sharh almujtabaa>>.: muhamad bin eali bin adam bin musaa al'iithyubi alwallawi, alnaashir: dar almieraj alduwliat lilnashr
    • sharah sahih albukharii: abn bataal 'abu alhasan ealii bin khalaf bin eabd almalik (almutawafaa: 449hi) taha: 'abu tamim yasir bin 'iibrahima, dar alnashra: maktabat alrushd - alsueudiatu, alrayadi, litabeata: althaaniati, 1423h - 2003m
    • sharh mukhtasar alrawdata: sulayman bin eabd alqawii bin alkarim altuwfiu alsarsiriu, 'abu alrabiei, najm aldiyn (almutawafaa: 716hi), taha: eabd alllh bin eabd almuhsin alturki, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa, 1407 hi / 1987 m
    • alshafa bitaerif huquq almustafaa - mudhilan bialhashiat almusamaaat mazil alkhafa' ean 'alfaz alshifa'i: 'abu alfadl alqadi eiad bin musaa alyahsabi (almutawafaa: 544hi)
    • alsawaeiq almursalat fi alradi ealaa aljihmiat walmueatalati: muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawzia (almutawafaa: 751hi), tah: eali bin muhamad aldukhil allah, alnaashir: dar aleasimati, alrayad, almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeatu: al'uwlaa, 1408h
    • altabaqat alkubraa: 'abu eabd allah muhamad bin saed bin manie alhashimi bialwala'i, albasarii, albaghdadii almaeruf biaibn saed (almutawafaa: 230hi), taha: muhamad eabd alqadir eataa, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeat al'uwlaa, 1410 hi - 1990 m
    • tarah altathrib fi sharh altaqrib (almaqsud bialtaqribi: taqrib al'asanid watartib almasanidi): 'abu alfadl zayn aldiyn aleiraqii (almutawafaa: 806hu), 'akmalah aibnahu: 'abu zareat wali aldiyn, aibn aleiraqi (almutawafaa: 826h), alnaashir: altabeat almisriat alqadimat - wasuaratuha dawr eidat minha (dar 'iihya' alturath alearabii, wamuasasat altaarikh alearabii, wadar alfikr alearabii)
    • aleidat fi 'usul alfiqah: alqadi 'abu yaelaa, muhamad bin alhusayn abn alfara' (almutawafaa: 458hi), taha: du. 'ahmad bin eali bin sir almubarki, al'ustadh almusharik fi kuliyat alsharieat bialriyad - jamieat almalik muhamad bin sueud al'iislamiati, alnaashir: bidun nashir, altabeati: althaaniat 1410 hi - 1990 m
    • eaqid aljayid fi 'ahkam aliaijtihad waltaqlidi: 'ahmad bin eabd alrahim, almaeruf bi <<alshaah wali allh aldahlawi>> (almutawafaa: 1176h), taha: muhibi aldiyn alkhatib, alnaashir: almatbaeat alsalafiat - alqahirati.
    • eumdat alqariy sharh sahih albukhari: 'abu muhamad mahmud bin 'ahmad, badr aldiyn aleaynaa alhanafiu (almutawafaa: 855h), alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut.
    • aleinayat sharh alhidayati: muhamad bin muhamad bin mahmud, 'akmal aldiyn albabirati (almutawafaa: 786ha), alnaashir: dar alfikri, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
    • algharar albahiat fi sharh albahjat alwardiati: zakaria bin muhamad bin 'ahmad bin zakariaa al'ansari, zayn aldiyn 'abu yahyaa alsinikii (almutawafaa: 926h), alnaashir: almatbaeat almimaniati, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
    • alghayth alhamie sharh jame aljawamiei: wali aldiyn 'abi zareat 'ahmad bin eabd alrahim aleiraqii (t: 826hi), taha: muhamad tamir hijazi, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1425hi - 2004m
    • alfatawaa alkubraa: taqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabd alhalim abn taymiat alharaanii alhanbalii aldimashqii (almutawafaa: 728ha), alnaashir: dar alkutub aleilmiati. altabeati: al'uwlaa, 1408hi - 1987m
    • fatah albari sharh sahih albukhari: zayn aldiyn eabd alrahman bin 'ahmad bin rajabi, alhanbali (almutawafaa: 795ha), alnaashir: maktabat alghuraba' al'athariat - almadinat alnabawiatu., alhuquqi: maktab tahqiq dar alharamayn - alqahirati, altabeata: al'uwlaa, 1417 hi - 1996 m
    • fath alqidir: muhamad bin ealii bin muhamad bin eabd allh alshuwkanii alyamaniu (almutawafaa: 1250ha), alnaashir: dar abn kathirin, dar alkalm altayib - dimashqa, bayrut, altabeata: al'uwlaa - 1414 hu
    • fatah almuneim sharh sahih muslmi: al'ustadh alduktur musaa shahin lashin, alnaashir: dar alshuruq, altabeata: al'uwlaa (ldar alshuruqi), 1423 hi - 2002 m
    • alfusul fi al'usuli: 'ahmad bin eali 'abu bakr alraazi aljasas alhanafii (almutawafaa: 370h), alnaashir: wizarat al'awqaf alkuaytiati, altabeat althaaniatu, 1414h - 1994m
    • alfusul fi al'usuli: 'ahmad bin eali 'abu bakr alraazi aljasas alhanafii (almutawafaa: 370h), alnaashir: wizarat al'awqaf alkuaytiati, altabeat althaaniatu, 1414h - 1994m
    • alfawayid alsuniyat fi sharh al'alfiati: albarmawii shams aldiyn muhamad bin eabd aldaayim (763 - 831 hu), taha: eabd allah ramadan musaa, alnaashir: maktabat altaweiat al'iislamiat liltahqiq walnashr walbahth aleilmii, aljizat - jumhuriat misr alearabia [tabeat khasat bimaktabat dar alnasihati, almadinat alnabawiat - almamlakat alearabiat alsaeudiati], altabeati: al'uwlaa, 1436 hi - 2015 m
    • alqamus almuhiti: majd aldiyn 'abu tahir muhamad bin yaequb alfayruzabadaa (almutawafaa: 817hi), taha: maktab tahqiq alturath fi muasasat alrisalati, bi'iishrafi: muhamad naeim, alnaashir: muasasat alrisalat liltibaeat walnashr waltawzie, bayrut - lubnan, altabeata: althaaminati, 1426 hi - 2005 m
    • qad yaebur albaed bi'ahl alhali waleaqd bdlaan min (almujtahidina) yurajieu: almahsul lilraazii 4 / 20, alfawayid alsuniyat 1/ 411,
    • qawatie al'adilat fi al'usuli: 'abu almuzafar, mansur bin muhamad bin eabd aljabaar aibn 'ahmad almarawzaa alsimeanii altamimiu alhanafii thuma alshaafieiu (almutawafaa: 489hi), taha: muhamad hasan muhamad hasan aismaeil alshaafieii, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut, lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1418h/1999m
    • alkashif ean almahsul
    • alkafi sharh albuzudii: alhusayn bin eali bin hajaj bin eulay, husam aldiyn alssighnaqy (almutawafaa: 711 hu), taha: fakhr aldiyn sayid muhamad qanit (risalat dukturah), alnaashir: maktabat alrushd lilnashr waltawzie, altabeatu: al'uwlaa, 1422 hi - 2001 m
    • kitab altalkhis fi 'usul alfiqh: 'abu almaeali, rukn aldiyn, almulaqab bi'iimam alharamayn aljuaynii (t: 478h), taha: eabd allah julam alnabali wabashir 'ahmad aleamari, dar albashayir al'iislamiat - bayrut.
    • alkitabi: alkuliyaat muejam fi almustalahat walfuruq allughawiati: 'ayuwb bin musaa alhusayni alqarimii alkafawi, 'abu albaqa' alhanafii (almutawafaa: 1094h), tah: eadnan darwish - muhamad almasri, alnaashir: muasasat alrisalat - bayrut
    • kashf al'asrar sharh 'usul albizdiwi: eabd aleaziz bin 'ahmad bin muhamadi, eala' aldiyn albukharii alhanafii (almutawafaa: 730ha), alnaashir: dar alkitaab al'iislami, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
    • kwthar almaeany alddarari fi kashf khabaya sahih albukhary: mhmmad alkhadir bin sayid eabd allah bin 'ahmad aljakni alshanqitii (almutawafaa: 1354h), alnaashir: muasasat alrisalati, bayrut, altabeata: al'uwlaa, 1415 hi - 1995 m
    • lakinahum akhtalafuu fi taqdirihi, fadhahab aljumhur 'iilaa althamanina, waqal al'iimam alshaafieiu fi almashhur eanh wa'ahmad fi riwayat wa'abu thawr wadawud 'arbaeiin. yurajieu: fath albari sharh sahih albukharii liaibn hajar 12/72
    • almabsuta: muhamad bin 'ahmad bin 'abi sahl shams al'ayimat alsarukhsii (almutawafaa: 483ha), alnaashir: dar almaerifat - bayrut, altabeatu: bidun tabeati, tarikh alnashr: 1414h - 1993m
    • majmae al'anhur fi sharh multaqaa al'abhar: eabd alrahman bin muhamad bin sulayman almadeui bishaykhi zadahu, yueraf bidamad 'afindi (almutawafaa: 1078h), alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikh
    • majmue alfatawaa: taqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabd alhalim bin taymiat alharaani (almutawafaa: 728hi), tah: eabd alrahman bin muhamad bin qasimi, alnaashir: majamae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, almadinat alnabawiati, almamlakat alearabiat alsaeudiati, eam alnashri: 1416h/1995m
    • almajmue sharh almuhadhab ((mae takmilat alsabaki walmutiei)): 'abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii (almutawafaa: 676ha), alnaashir: dar alfikr
    • maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat walaietiqadati: 'abu muhamad eali bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusi alqurtubii alzaahirii (almutawafaa: 456h), alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut
    • mureaat almafatih sharh mishkaat almasabihi: 'abu alhasan eubayd allah bin muhamad eabd alsalam bin khan muhamad bin 'aman allah bin husam aldiyn alrahmani almubarikfurii (almutawafaa: 1414h), alnaashir: 'iidarat albuhuth aleilmiat waldaewat wal'iifta' - aljamieat alsalafiat - binaris alhinda, altabeatu: althaalithat - 1404 ha, 1984 m
    • almustasfaa: 'abu hamid muhamad bin muhamad alghazali altuwsi (almutawafaa: 505hi), taha: muhamad eabd alsalam eabd alshaafi, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1413hi - 1993m
    • almuswadat fi 'usul alfiqah: al taymia [bda bitasnifiha aljdd: majd aldiyn eabd alsalam bin taymia (t: 652ha), wa'adaf 'iilayha al'ab, eabd alhalim bin taymia (t: 682h), thuma 'akmalaha alaibn alhafid: 'ahmad bin taymia (728h)], taha: muhamad muhyi aldiyn eabd alhamid, alnaashir: dar alkitaab alearabii
    • almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabira: 'ahmad bin muhamad bin eali alfiuwmii thuma alhamawy, 'abu aleabaas (almutawafaa: nahw 770h), alnaashir: almaktabat aleilmiat - bayrut
    • almuejam alwasiti: majmae allughat alearabiat bialqahirati, ('iibrahim mustafaa / 'ahmad alzayaat / hamid eabd alqadir / muhamad alnajar), alnaashir: dar aldaewa
    • muejam matn allugha (musueat lughawiat hadithatun): 'ahmad rida (eudw almajmae aleilmii alearabii bidimashqa), alnaashir: dar maktabat alhayaat - bayrut
    • almueayan ealaa tafahum al'arbaeina: abn almulaqin siraj aldiyn 'abu hafs eumar bin eali bin 'ahmad alshaafiei almisrii (almutawafaa: 804 hu), dirasat watahqiqu: alduktur dughsh bin shabib aleajami, alnaashir: maktabat 'ahl al'athar lilnashr waltawziei, hawli - alkuaytu, altabeatu: al'uwlaa, 1433 hi - 2012 m
    • almughaniy liabn qadamat: 'abu muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat aljamaeilii almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbaliu, alshahir biaibn qudamat almaqdisii (almutawafaa: 620hi), alnaashir: maktabat alqahirati, altabeati: bidun tabeati, tarikh alnashr: 1388h - 1968m
    • almafham lamaa 'ushakil min talkhis kitab muslim li'abi aleabaas alqurtibii 1/233,
    • almuntaqaa sharh almawta'i: 'abu alwalid sulayman bin khalaf bin saed bin 'ayuwb bin warith altajibii alqurtubii albaji al'andalusii (almutawafaa: 474h), alnaashir: matbaeat alsaeadat - bijiwar muhafazat masr, altabeata: al'uwlaa, 1332 hu
    • almuafaqati: 'iibrahim bin musaa bin muhamad allakhmi algharnatii alshahir bialshaatibii (almutawafaa: 790hi), taha: 'abu eubaydat mashhur bin hasan al salman, alnaashir: dar aibn eafan, altabeatu: altabeat al'uwlaa 1417hi/ 1997m
    • mizan al'usul fi natayij aleuquli: eala' aldiyn shams alnazar 'abu bakr muhamad bin 'ahmad alsamarqandi (almutawafaa: 539 hu), haqaqah waealaq ealayh wayanshuruh li'awal maratin: alduktur muhamad zaki eabd albur, al'ustadh bikuliyat alsharieat - jamieat qutr, wanayib rayiys mahkamat alnaqd bimisr (sabiqa), alnaashir: matabie aldawhat alhadithati, qatru, altabeata: al'uwlaa, 1404 hi - 1984 m
    • nazrat fi al'iijmae al'usulii s 23. lieumar al'ashqar
    • nafayis al'usul fi sharh almahsuli: shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris alqarafii (t 684h), tah: eadil 'ahmad eabd almawjudi, eali muhamad mueawad, alnaashir: maktabat nizar mustafaa albazi, altabeata: al'uwlaa, 1416h - 1995m
    • alnafah alshadhiu fi sharh jamie altirmidhi: muhamad bin muhamad bin muhamad bin 'ahmadu, aibn sayid alnaasi, alyaemariu alrabei, 'abu alfath, fath aldiyn (almutawafaa: 734 hu), dirasat watahqiq wataeliqi: alduktur 'ahmad maebad eabd alkarim, alnaashir: dar aleasimati, alriyad - almamlakat alearabiat alsaeudiat, altabeatu: al'uwlaa, 1409 hu
    • nihayat almuhtaj 'iilaa sharh alminhaji: shams aldiyn muhamad bin 'abi aleabaas 'ahmad bin hamzat shihab aldiyn alramlii (almutawafaa: 1004h), alnaashir: dar alfikri, bayrut altabeatu: t 'akhirat - 1404h/1984m
    • nihayat almattlab fi dirayat almadhhaba: eabd almalik bin eabd allah bin yusif bin muhamad aljuayni, 'abu almaeali, rukn aldiyn, almulaqab bi'iimam alharamayn (almutawafaa: 478h), haqaqah wasanae faharishu: 'a. da/ eabd aleazim mahmud alddyb, alnaashir: dar alminhaji, altabeati: al'uwlaa, 1428h-2007m
    • nil al'uwtar: muhamad bin ealiin bin muhamad bin eabd allah alshuwkanii alyamanii (almutawafaa: 1250hi), tah: eisam aldiyn alsababiti, alnaashir: dar alhadithi, masir, altabeata: al'uwlaa, 1413h - 1993m.