أحكام التداوي بالذهب في الفقه الإسلامي بين الأصالة والمعاصرة Rulings Of Treatment With Gold In Islamic Jurisprudence Between Ancient And Contemporary

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية البنات الاسلامية بأسيوط

المستخلص

   لقد شهد العالم خلال السنوات القليلة الماضية تطورا ملحوظة في مختلف جوانب الحياة المعاصرة ، لا سيما القضايا الطبية، والأمة فى هذا العصر مع تسارع خطى العلوم والتقنيات الطبية المستجدة بحاجة ماسة إلى نظرة فقهية تتسابق مع تلك الخطى، فتنظر فى مآلاتها وتقف على معطياتها وقرائنها، ليتبين الحكم الشرعى فيها حتى يكون الفرد والمجتمع على بينة من أمره، ليحظى المجتمع بالأمن والأمان فى ظل رضا الله تعالى، والمنهج الاجتهادي لا يتحقق إلا بالصلة العلمية المتينة بين التراث الفقهي والخبرة العلمية للتقنيات الحديثة، ولتحقيق ذلك فقد قمت بتقسيم البحث إلى مقدمة، وتمهيد وثلاثة مباحث وخاتمة.
  أما المقدمة: فتشتمل على أهداف البحث، أسباب اختياره، الدراسات السابقة، المنهج المتبع في كتابته، اشكالية البحث، وخطة تقسيمه، وبينت فى التمهيد التعريف بمفردات البحث، خواص الذهب، واستخداماته، ثم تحدثت فى المبحث الأول عن التداوى بالذهب والوقوف على التكييف الفقهى للذهب فى التداوى مع التوضيح ببعض النماذج الفقهية، وفى المبحث الثانى استخدام تقنية النانو" جزيئات الذهب" وكيفية الاستفادة منها فى أمراض الأورام السرطانية والقضاء عليها، وتحدثت فى المبحث الثالث عن استخدام جزيئات الذهب فى علاج  البشرة  وتحسين مظهرها، وفي الخاتمة توصلت إلى عدة نتائج أهمها: أنه يباح استخدام جسيمات الذهب النانوية في العلاج والتداوي فهو من باب الضرورة أو الحاجة التي تنزل منزلة الضرورة، وأن تقنية النانو كغيرها من التقنيات الحديثة لها جوانب إيجابية وأخرى سلبية، ثم عقبت على ذلك ببعض التوصيات منها:  توجيه عناية الباحثين بالنظر إلى تلك المستجدات الطبية التى تفرض نفسها بقوة فى ظل التطور العلمي الهائل الذى نشهده فى الآونة الأخيرة، مع العناية بالقياس كوسيلة معتبرة من الأدلة الشرعية التي لا غنى عنها للوقوف على الأحكام الشرعية للنوازل المستحدثة.
Abstract:
During the past few years, the world has witnessed remarkable development in various aspects of contemporary life, especially medical issues. The legal ruling in it so that the individual and society are aware of his command, so that the society enjoys security and safety under the satisfaction of God Almighty, and the diligent approach is achieved only by the strong scientific link between the jurisprudential heritage and the scientific experience of modern technologies, and to achieve this, I have divided the research into an introduction, a preface and three topics. and conclusion.
As for the introduction: it includes the objectives of the research, the reasons for its selection, the approach followed in writing it, the problematic of the research, and the plan for its division. Clarification of some jurisprudential models, and in the second topic, the use of nanotechnology "gold particles" and how to benefit from them in cancerous tumor diseases and eliminate them, and I talked in the third topic about the use of gold particles in treating the skin and improving its appearance.
   In the end, I reached several results, the most important of which are: It is permissible to use gold nanoparticles in treatment and medication, as it is the door of necessity or need that descends into the status of necessity, and that nanotechnology, like other modern technologies, has positive and negative aspects, and then I followed that with some recommendations, including: Directing the attention of researchers In view of those medical developments that impose themselves strongly in light of the tremendous scientific development that we are witnessing in recent times, taking care of analogy as a significant means of legal evidence that is indispensable to find out the legal rulings of the emerging emerging events. 
 

الكلمات الرئيسية


  • كتب الحديث وشروحه

    • البدر المنير في تخريج الأحاديث والأثار الواقعة في الشرح الكبير: لإبن الملقن سراج الدين أبو حفص عمر بن علي بن أحمد الشافعي المصري ، الناشر: دار الهجرة للنشر والتوزيع - الرياض-السعودية، الطبعة: الاولى، 1425هـــ-2004م.
    • تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي لأبى العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحيم المبار كفورى، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت.
    • التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد لأبى عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري القرطبي ، الناشر: وزارة عموم الأوقاف والشؤون الإسلامية المغرب، عام النشر: 1387 هــ.
    • سبل السلام: لمحمد بن إسماعيل بن صلاح بن محمد الحسني، الكحلاني ثم الصنعاني، أبو إبراهيم، عز الدين، المعروف كأسلافه بالأمير، الناشر: دار الحديث، الطبعة: بدون طبعة وبدون تاريخ.
    • سنن ابن ماجة : لإبن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد القزويني، وماجة اسم أبيه يزيد، الناشر: دار إحياء الكتب العربية - فيصل عيسى البابي الحلبي.
    • سنن الترمذي: لمحمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الترمذي، أبو عيسى، الناشر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي مصر، الطبعة: الثانية، 1395 هــ - 1975م، و طبعة ت شاكر
    • السنن الصغرى للنسائي: لأبى عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي، الناشر: مكتب المطبوعات الإسلامية حلب، الطبعة: الثانية، 1406
    • السنن الكبرى لأبى عبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي الخراساني، النسائي، تحقيق: حسن عبد المنعم شلبي، الناشر: مؤسسة الرسالة بيروت، الطبعة: الأولى، 1421 هــ - 2001 م.
    • شرح معاني الآثار لأبى جعفر أحمد بن محمد بن سلامة بن عبد الملك بن سلمة الأزدي الحجري المصري المعروف بالطحاوي، الناشر: عالم الكتب، الطبعة: الأولى - 1414 هــ، 1994 م.
    • صحيح البخاري: لمحمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، الناشر: دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422هـــ.
    • فتح الباري شرح صحيح البخاري: لأحمد بن علي بن حجر أبو الفضل العسقلاني الشافعي، الناشر: دار المعرفة - بيروت، 1379هـــ
    • كشف الخفاء ومزيل الإلباس عما اشتهر من الأحاديث على ألسنة الناس: لإسماعيل بن محمد العجلوني الجراحي ، الناشر: مكتبة القدسي، لصاحبها حسام الدين القدسي القاهرة، عام النشر: 1351 هــ.
    • مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح: لعلي بن (سلطان) محمد، أبو الحسن نور الدين الملا الهروي القاري، الناشر: دار الفكر، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1422هـــ - 2002م.
    • المستدرك على الصحيحين لأبى عبد الله الحاكم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدوية بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، الطبعة: الأولى، 1411 1990م.
    • مسند الإمام أحمد بن حنبل: لأبى عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى، 1421 هــ - 2001 م.
    • مسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم: لمسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري، الناشر: دار إحياء التراث العربي بيروت
    • المصنف في الأحاديث والآثار لأبى بكر بن أبي شيبة، عبد الله بن محمد بن إبراهيم بن عثمان بن خواستي العبسي، تحقيق: كمال يوسف الحوت، الناشر: مكتبة الرشد الرياض، الطبعة: الأولى، 1409م.
    • معالم السنن: (المعروف بشرح سنن أبي داود)، للإمام أبي سليمان حمد بن محمد بن إبراهيم بن الخطاب البستي (المعروف بالخطابي)، الناشر: المطبعة العلمية حلب، الطبعة: الأولى 1351 هــ - 1932
    • المعجم الأوسط لسليمان بن أحمد بن أيوب بن مطير اللخمي الشامي، أبو القاسم الطبرانى، الناشر: دار الحرمين القاهرة.
    • المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج: لأبى زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي، الناشر: دار إحياء التراث العربي بيروت الطبعة: الثانية1392م.
    • المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج لأبى زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي، الناشر: دار إحياء التراث العربي بيروت، الطبعة: الثانية، 1392م.
    • نصب الراية لأحاديث الهداية مع حاشيته بغية الألمعي في تخريج الزيلعي: لجمال الدين أبو محمد عبد الله بن يوسف بن محمد الزيلعي، الناشر: مؤسسة الريان للطباعة والنشر - بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1418هـــ/1997م.
    • نيل الأوطار: لمحمد بن علي بن محمد بن عبد الله الشوكاني اليمني ، الناشر: دار الحديث، مصر، الطبعة: الأولى، 1413هـــ - 1993م.

     

    كتب تراث الفقه الإسلامي

    • كتب الفقه الحنفي.
    • البحر الرائق شرح كنز الدقائق لزين الدين بن إبراهيم بن محمد، المعروف بإبن نجيم المصري، الناشر: دار الكتاب الإسلامي، الطبعة: الثانية.
    • بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: لعلاء الدين، أبو بكر بن مسعود بن أحمد الكاساني الحنفي، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الثانية، 1406هـــ - 1986م.
    • تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشِّلْبِيِّ: لعثمان بن علي ابن محجن البارعي، فخر الدين الزيلعي الحنفي، الناشر: المطبعة الكبرى الأميرية- بولاق، القاهرة، الطبعة: الأولى 1313 هــ.
    • حاشية ابن عابدين: لمحمد أمين بن عمر بن عبد العزيز عابدين الدمشقي الحنفي الطبعة: الثانية، 1412هـــ - 1992م، الطبعة: الأولى، 1420 هــ - 2000 م.
    • العناية شرح الهداية لمحمد بن محمد بن محمود، أكمل الدين أبو عبد الله ابن الشيخ شمس الدين ابن الشيخ جمال الدين الرومي البابرتي، الناشر: دار الفكر.
    • المحيط البرهاني في الفقه النعماني لأبى المعالي برهان الدين محمود بن أحمد بن عبد العزيز بن عمر بن مَازَةَ البخاري الحنفي ، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1424 هــ - 2004 م.
    • الهداية في شرح بداية المبتدي: لعلي بن أبي بكر بن عبد الجليل الفرغاني المرغيناني، أبو الحسن برهان الدين، تحقيق: طلال يوسف، الناشر: دار احياء التراث العربي - بيروت لبنان.
    • كتب الفقه المالكي
    • حاشية العدوي على شرح كفاية الطالب الرباني: لأبى الحسن, علي ابن أحمد بن مكرم الصعيدي العدوي، الناشر: دار الفكر بيروت، عام 1414هـــ - 1994م.
    • الذخيرة : لأبى العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس بن عبد الرحمن المالكي الشهير بالقرافي، تحقيق: محمد حجي، الناشر: دار الغرب الإسلامي- بيروت، الطبعة: الأولى، 1994 م.
    • شرح مختصر خليل للخرشي لمحمد بن عبد الله الخرشي المالكي أبو عبد الله
    • القوانين الفقهية: لأبى القاسم، محمد بن أحمد بن محمد بن عبد الله، ابن جزي الكلبي الغرناطي (المتوفى: 741هـــ).
    • مواهب الجليل في شرح مختصر خليل: لشمس الدين أبو عبد الله محمد بن محمد بن عبد الرحمن الطرابلسي المغربي، المعروف بالحطاب الرُّعيني المالكي، الطبعة: الثالثة، 1412هـــ - 1992م، الناشر: دار الفكر للطباعة بيروت.

    ج‌) كتب الفقه الشافعي

    • إحياء علوم الدين: لأبى حامد محمد بن محمد الغزالي الطوسي ،الناشر: دار المعرفة بيروت.
    • أسنى المطالب في شرح روض الطالب لزكريا بن محمد بن زكريا الأنصاري، زين الدين أبو يحيى السنيكي ، الناشر: دار الكتاب الإسلامي.
    • الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي: لأبى الحسن علي بن محمد بن محمد بن حبيب البصري البغدادي، الشهير بالماوردى، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1419 هــ -1999 م.
    • روضة الطالبين وعمدة المفتين: لأبى زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي، تحقيق: زهير الشاويش، الناشر: المكتب الإسلامي، بيروت- دمشق- عمان

    الطبعة: الثالثة، 1412هـــ / 1991م.

    • فتح الوهاب بشرح منهج الطلاب لزكريا بن محمد بن أحمد بن زكريا الأنصاري، زين الدين أبو يحيى السنيكي، الناشر: دار الفكر للطباعة والنشر، الطبعة1414هـــ/1994م
    • المجموع شرح المهذب لأبى زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي، الناشر: دار الفكر.
    • المهذب في فقة الإمام الشافعي لأبى اسحاق إبراهيم بن علي بن يوسف الشيرازي، الناشر: دار الكتب العلمية.

    د) كتب الفقه الحنبلي

    1- الفروع ومعه تصحيح الفروع: لعلاء الدين علي بن سليمان المرداوي : لمحمد بن مفلح بن محمد بن مفرج، أبو عبد الله، شمس الدين المقدسي الرامينى ثم الصالحي الحنبلي الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الأولى 1424 هــ - 2003 مـ.

    2-كشاف القناع عن متن الإقناع: لمنصور بن يونس بن صلاح الدين ابن حسن بن إدريس البهوتى الحنبلى الناشر: دار الكتب العلمية.

    • الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف: لعلاء الدين أبو الحسن علي بن سليمان المرداوي الدمشقي الصالحي الحنبلي ، لناشر: دار إحياء التراث العربي، الطبعة: الثانية.
    • دقائق أولي النهى لشرح المنتهى المعروف بشرح منتهى الإرادات لمنصور بن يونس بن صلاح الدين ابن حسن بن إدريس البهوتى الحنبلى، الناشر: عالم الكتب، الطبعة: الأولى، 1414هـــ - 1993م.
    • المبدع في شرح المقنع لإبراهيم بن محمد بن عبد الله بن محمد ابن مفلح، أبو إسحاق، برهان الدين، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان، الطبعة: الأولى، 1418 هــ - 1997 م.
    • مجموع الفتاوى: لتقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم بن تيمية الحراني، المحقق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، الناشر: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية، المملكة العربية السعودية.
    • المغني: لأبى محمد موفق الدين عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعيلي المقدسي ثم الدمشقي الحنبلي، الشهير بابن قدامة المقدسي ، الناشر: مكتبة القاهرة.

    ه) كتب أصول الفقه

    • الأشباه والنظائر لعبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي ، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1411هـــ - 1990م
    • الأشباه والنظائر: لتاج الدين عبد الوهاب بن تقي الدين السبكي، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى 1411هـــ- 1991م.
    • إلإبهاج في شرح المنهاج لتقي الدين أبو الحسن علي بن عبد الكافي بن علي بن تمام بن حامد بن يحيي السبكي وولده تاج الدين أبو نصر عبد الوهاب، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت، عام النشر: 1416هـــ - 1995 م.
    • شرح القواعد الفقهية لأحمد بن الشيخ محمد الزرقا ، الناشر: دار القلم - دمشق / سوريا، الطبعة: الثانية، 1409هـــ - 1989م.
    • غمز عيون البصائر في شرح الأشباه والنظائر لأحمد بن محمد مكي، أبو العباس، شهاب الدين الحسيني الحموي الحنفي، الناشر: دار الكتب العلمية، الطبعة: الأولى، 1405هـــ - 1985م.
    • القواعد الفقهية وتطبيقاتها في المذاهب الأربعة للدكتور محمد مصطفى الزحيلي عميد كلية الشريعة والدراسات الإسلامية - جامعة الشارقة، الناشر: دار الفكر دمشق، الطبعة: الأولى، 1427 هــ - 2006 م.
    • الموافقات: لإبراهيم بن موسى بن محمد اللخمي الغرناطي الشهير بالشاطبي، الناشر: دار ابن عفان، الطبعة: الطبعة الأولى 1417هـــ/ 1997م.
    • نهاية السول شرح منهاج الوصول لعبد الرحيم بن الحسن بن علي الإسنوي الشافعيّ، أبو محمد، جمال الدين (المتوفى: 772هـــ)، الناشر: دار الكتب العلمية -بيروت-لبنان، الطبعة: الأولى 1420هـــ- 1999م.
    • الوجيز في أصول الفقه الإسلامي للأستاذ الدكتور محمد مصطفى الزحيلي، الطبعة الثانية 1427 هــ - 2006 م.
    • كتب اللغة العربية والمعاجم
    • تهذيب اللغة لمحمد بن أحمد بن الأزهري الهروي، أبو منصور، تحقيق: محمد عوض مرعب، الناشر: دار إحياء التراث العربي بيروت، الطبعة: الأولى، 2001م.
    • الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية: لأبى نصر إسماعيل بن حماد الجوهري الفارابي تحقيق: أحمد عبد الغفور عطار الناشر: دار العلم للملايين بيروت، الطبعة: الرابعة 1407 هــ‍ - 1987م.
    • لسان العرب: لمحمد بن مكرم بن على، أبو الفضل، جمال الدين ابن منظور الأنصاري الرويفعى الإفريقى ،الناشر: دار صادر بيروت، الطبعة: الثالثة - 1414 هــ
    • مختار الصحاح: لزين الدين أبو عبد الله محمد بن أبي بكر ابن عبد القادر الحنفي الرازي ، الناشر: المكتبة العصرية - الدار النموذجية، بيروت صيدا، الطبعة: الخامسة، 1420هـــ / 1999م.
    • المعجم الوسيط: لـ إبراهيم مصطفى / أحمد الزيات / حامد عبد القادر / محمد النجار 1/ 143.الناشر: دار الدعوة.
    • معجم لغة الفقهاء: لمحمد رواس قلعجي - حامد صادق قنيبي ، الطبعة: الثانية، 1408 هــ - 1988 م.
    • معجم مقاييس اللغة: لأحمد بن فارس بن زكرياء القزويني الرازي، أبو الحسين، الناشر: دار الفكر، عام النشر: 1399هـــ - 1979م.

    الكتب العامة والأبحاث الفقهية الحديثة.

    • أجسامنا وتقنية النانو لمبارك بن عبد الله مبارك العدد 5 لعام 2012، مجلة التنمية المعرفية وزارة التربية والتعليم.
    • أحكام الأدوية فى الشريعة الإسلامية للدكتور حسن بن أحمد بن حسن الفلكى ، دار المنهاج للنشر والتوزيع، الطبعة الأولى1425هــ.
    • تأثيرات المواد المسرطنة للمبيدات: للدكتورة نور الهدى زيدان ، وزارة الصحة السعودية، مرض السرطان 2022م.
    • التجميل بين الشريعة والطب: للدكتورة عبلة جواد الهرش، الطبعة الأولى 1428هـــ -2007م، دار القلم للنشر والتوزيع.
    • الترفه وأحكامه فى الشريعة الإسلامية أكل الذهب والفضة أنموذجا للأستاذ الدكتور احمد خلف جراد، الجامعة العراقية العدد48، الجزءالثالث.
    • تاريخ الترنسفال: للكاتب ميشيل أغيا، الناشر مؤسسة هنداوى 2020م.
    • تسمم الإنسان بالعناصر الثقيلة: للأستاذ الدكتور سعد الله نجم النعيمى ، الناشر:دار الكتب العلمية عام 2020 م.
    • تغير الأحكام فى الشريعة الإسلامية د/إسماعيل كوكسال ، الطبعة الأولي 1421هـــ -2000م، مؤسسة الرسالة.
    • تقنية النانو وآفاقها المستقبلية: للدكتور حسن عز الدين بلال العدد657حزيران لعام2018م .
    • تكنولوجيا النانو: ليندا ويليامز، واد أدمز، ترجمة: د خالد العامري، دار الفاروق القاهرة 2007م.
    • تكنولوجيا النانو من وجهة شرعية: للأستاذ الدكتور هانى سليمان محمد الطعيمات ، مجلة هدى الإسلام , العدد الثامن 1433هــ- 2012م.
    • الحاجة الشرعية حدودها وقواعدها: للدكتور أحمد كافى ، دار الكتب العلمية بيروت- لبنان، الناشر: محمد على بيضون.
    • الذهب المأكول صوره وحكمه فى الفقه الإسلامى: د/ هدى أبوبكر سالم باجبير أستاذ الفقه المشارك بكلية الآداب والعلوم الإنسانية جامعة الملك عبدالعزيز- جدة - المملكة العربية السعودية، مجلة الجامعة العراقية العدد55،الجزءالثالث.
    • الذهب سيد المعادن: للكاتب محى الدين عواد الظاهر، مجلة الوعي الإسلامي،, العدد 573 لعام 2013م.
    • الذهب للكاتب مالكوم بر، ترجمة أمين سلامة.
    • الذهب وأحكامه الشرعية ومكانته من النظام النقدى: للسرطاوى عبد الحكيم اسماعيل محمود ، رسالة ماجستير، جامعة أم درمان 1998م.
    • الذهب والفضة فى ميزان الأحكام التكليفية: لصبحية حامد الخضرى مجلة وادى النيل للدراسات والبحوث الإنسانية والاجتماعية والتربوية ، العدد26 لعام 2022م.
    • الرخص الفقهية فى ضوء الكتاب والسنة للشيخ أحمد عزو عناية ، الناشر: دار الكتب العلمية بيروت لبنان.
    • زاد المعاد في هدي خير العباد: لمحمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية، الناشر: مؤسسة الرسالة، بيروت - مكتبة المنار الإسلامية، الكويت، الطبعة: السابعة والعشرون , 1415هـــ /1994م.
    • الزكاة وأحكامها: لوهبى سليمان غارجى، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى بيروت 1978م.
    • الطب النانوى تطبيق تقنية النانو للتفاعل على مستويات مختلفة مع الحمض النووى: للدكتور فؤاد صبرى، ترجمة نبيل قطان، القاهرة 2023م.
    • الطب النبوي (جزء من كتاب زاد المعاد لابن القيم) : لمحمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن قيم الجوزية ، الناشر: دار الهلال بيروت.
    • عمدة المحتاج فى علمى الأدوية والعلاج ويعرف بالمادة الطبية: لأحمد أفندى بن حسين بن على الرشيدى ، دار الطباعة الخديوية القاهرة 1866م.
    • العناصر: للكاتب الانجيليزى فيليب بول، ترجمة أحمد شكل، الناشر مؤسسة الهنداوى 2017م.
    • الفتاوى الإسلامية من دار الإفتاء المصرية ، الطبعة الثانية، القاهرة 1418هـــ-1997م.
    • الفتاوى الإسلامية: المجلس الأعلى للشئون الإسلامية. القاهرة.
    • فقه القضايا الطبية المعاصرة: للأستاذ الدكتور على محمد الدين القرة داغى أستاذ ورئيس قسم الفقه وأصوله بجامعة قطر، والأستاذ الدكتور على يوسف المحمدى عميد كلية الشريعة والقانون بجامعة قطر ، الطبعة الثانية 1427هـــ- 2006م.
    • فقه الواقع للألباني: المتوفى: 1420هـــ .
    • القانون في الطب: للحسين بن عبد الله بن سينا، أبو علي، شرف الملك: الفيلسوف الرئيس، المحقق: وضع حواشيه محمد أمين الضناوي الجزء الأول.
    • قصة النانو تكنولوجيا حاضرها ومستقبلها: للشيخ فتح الله موسى القاهرة المكتبة الأكاديمية 2009م.
    • مشروعية التزين والتجميل بين الإباحة والتحريم: للدكتور هبه ياسين، الناشر: دار الكتب العلمية، بيروت لبنان 2011م.
    • النانو أناقة وتجميل: مجلة القافلة مجلة ثقافية متنوعة.

    المراجع الأجنبية والمواقع الالكترونية.

    • nanotechnology health and environmental risks go An Shathin 2013 by Taylor And francis group, llc Printed in Usa.
    • الذهب غذاء ودواء، الموقع الالكترونى: صحتك اعداد: سائر بصمة جي، موقع الوطن علماء يجيزون أكل الذهب وأخرون ينهون عنه لأنه إسراف لسليمان العنزى ديسمبر2021م. https://www.alwatan.com.sa/article/1095345
    • استخدام تقنية النانو للقضاء على الخلايا السرطانية مقال مترجم عبر فريقAra Sence العلمى بتاريخ أكتوبر 2016م.
    • تكنولوجيا النانو، السم في العسل، مقال للدكتورة منال ركابي، موقع مدونة ريماس للعلوم والبيئة.
    • https://tajmeeli.com/%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%83 /

    بواسطة د/ هبة أحمد بتاريخ30/4/2022م.

    • حكم استعمال قناع الذهب للبشرة

    https://islamqa.info/ar/answers/153337/%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D8%A9#

    • مقال بعنوان هل سبق أن تذوقت الذهب؟ وما حكم الشرع

     https://1-a1072.azureedge.net/misc/2022/6/5/%D9%87%D9%84-%D9%8A%D9%85%D9%83%D9%86-%D8%A3%D9%83%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%A3%D9%88-%D8%A5%D8%B6%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-

    https://www.alwatan.com.sa/article/1095345،

    • موقع صحتك الذهب دواء وغذاء

    https://www.sehatok.com/%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%A1-%D9%81%D9%8A-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%D8%A1/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%BA%D8%B0%D8%A7%D8%A1\

    • مقال تكنولوجيا النانو، جامعة أم القرى. مقال (ماذا تعرف عن تكنولوجيا النانو)، موقع بيوتات الكيمياء التعليمية، مقال تكنولوجيا النانو، موقع ويكيبيديا، الموسوعة الحرة، حوار حول تكنولوجيا النانو، مقالات إسلام ويب.
    • الموقع الإلكتروني الرسمي لجمعیة السرطان الأمریكیة :
    • http://www.cancer.org/treatment/treatmentsandsideefects/treatmenttyp
    • الموقع الإلكتروني الرسمی لمركز أندرسون للسرطان التابع لجامعة تكساس الأمریكیة :

    http://www.mdanderson.org/patient-and-cancer-information/cancerinformation/cancer-topics/cancer-treatment/surgery/index.html

    • مقال احمد حامد دياب موقع الوطن "مصطفى السيد: نجحنا في علاج الأورام بالذهب".. والتطبيق في مصر خلال عامين.

     

    References:

     

    kutub alhadith washuruhu:

    • albadr almunir fi takhrij al'ahadith wal'athar alwaqieat fi alsharh alkabiri: li'iiban almulaqin siraj aldiyn 'abu hafs eumar bin eali bin 'ahmad alshaafiei almisrii , alnaashir: dar alhijrat lilnashr waltawzie - alriyad-alsaeudiat, altabeati: alawlaa, 1425h-2004m.
    • tuhifat al'ahwadhi bisharh jamie altirmidhii li'abaa aleula muhamad eabd alrahman bin eabd alrahim almubar kafuraa, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut.
    • altamhid lima fi almuataa min almaeani wal'asanid li'abaa eumar yusif bin eabd allah bin muhamad bin eabd albirr bin easim alnamiri alqurtubii , alnaashir: wizarat eumum al'awqaf walshuwuwn al'iislamiat - almaghrib, eam alnashri: 1387 h.
    • subul alsalami: limuhamad bin 'iismaeil bin salah bin muhamad alhasani, alkahlani thuma alsaneani, 'abu 'iibrahim, eizi aldiyn, almaeruf ka'aslafih bial'amir, alnaashir: dar alhadithi, altabeati: bidun tabeat wabidun tarikhi.
    • sunan abn majat : li'iiban majat 'abu eabd allh muhamad bin yazid alqazwini, wamajat asm 'abih yazidi, alnaashir: dar 'iihya' alkutub alearabiat - faysal eisaa albabi alhalbi.
    • sunan altirmidhi: limuhamad bin eisaa bin sawrt bin musaa bin aldahaki, altirmidhi, 'abu eisaa, alnaashir: sharikat maktabat wamatbaeat mustafaa albabi alhalabii - masir, altabeati: althaaniati, 1395 ha - 1975m, w tabeat t shakir
    • alsunun alsughraa lilnisayiyi: li'abaa eabd alrahman 'ahmad bin shueayb bin ealiin alkharasani, alnasayiyi, alnaashir: maktab almatbueat al'iislamiat - halb, altabeati: althaaniati, 1406 - 1986.
    • alsnun alkubraa li'abaa eabd alrahman 'ahmad bin shueayb bin eali alkharasani, alnasayiyi, tahqiqu: hasan eabd almuneim shalabi, alnaashir: muasasat alrisalat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1421 ha - 2001 mi.
    • sharah maeani alathar li'abaa jaefar 'ahmad bin muhamad bin salamat bin eabd almalik bin salamat al'azdii alhajarii almisrii almaeruf bialtahawi, alnaashir: ealim alkutub, altabeati: al'uwlaa - 1414 ha, 1994 mi.
    • shih albukhari: limuhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukharii aljaeafi, alnaashir: dar tawq alnajati, altabeatu: al'uwlaa, 1422h.
    • fatah albari sharh sahih albukhari: li'ahmad bin ealiin bin hajar 'abu alfadl aleasqalaniu alshaafieii, alnaashir: dar almaerifat - bayrut, 1379h
    • kashf alkhafa' wamuzil al'iilbas eamaa aushtahir min al'ahadith ealaa 'alsinat alnaasi: li'iismaeil bin muhamad aleajluni aljirahi , alnaashir: maktabat alqudsi, lisahibiha husam aldiyn alqudsii - alqahirati, eam alnashri: 1351 h.
    • marqaat almafatih sharh mishkaat almasabihi: lieali bin (sultan) muhamad, 'abu alhasan nur aldiyn almula alharawiu alqarry, alnaashir: dar alfikri, bayrut - lubnan, altabeatu: al'uwlaa, 1422hi - 2002m.
    • alimustadrak ealaa alsahihayn li'abaa eabd allah alhakim muhamad bin eabd allah bin muhamad bin hamduiat bin nueym bin alhakam aldabiu altahmaniu alnaysaburi, tahqiqa: mustafaa eabd alqadir eata, alnaashir: dar alkutub aleilmiat - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 1411 - 1990m.
    • msnid al'iimam 'ahmad bin hanbal: li'abaa eabd allah 'ahmad bin muhamad bin hanbal bin hilal bin 'asad alshiybani, alnaashir: muasasat alrisalati, altabeata: al'uwlaa, 1421 ha - 2001 mi.
    • msanad alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah salaa allah ealayh wasalama: limuslim bin alhajaaj 'abu alhasan alqushayri alnnysaburi, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut
    • almusanaf fi al'ahadith walathar li'abaa bikr bin 'abi shibat, eabd allah bin muhamad bin 'iibrahim bin euthman bin khawasati aleabsay, tahqiqu: kamal yusif alhut, alnaashir: maktabat alrushd - alriyad, altabeatu: al'uwlaa, 1409m.
    • maealim alsanan: (almaeruf bisharh sunan 'abi dawud), lil'iimam 'abi sulayman hamd bin muhamad bin 'iibrahim bin alkhataab albastii (almaeruf bialkhatabii), alnaashir: almatbaeat aleilmiat - halb, altabeati: al'uwlaa 1351 ha - 1932
    • almuejam al'awsat lisulayman bin 'ahmad bin 'ayuwb bin mutayr allakhmi alshaami, 'abu alqasim altabranaa, alnaashir: dar alharamayn - alqahirati.
    • alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji: li'abaa zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut altabeata: althaaniatu1392m.
    • alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaaj li'abaa zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, altabeata: althaaniatu, 1392m.
    • nasb alraayat li'ahadith alhidayat mae hashiatih bughyat al'almaei fi takhrij alziylei: lijamal aldiyn 'abu muhamad eabd allah bin yusif bin muhamad alziylei, alnaashir: muasasat alrayaan liltibaeat walnashr - bayrut - lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1418h/1997m.
    • nil al'uwtar: limuhamad bin ealii bin muhamad bin eabd allah alshuwkanii alyamani , alnaashir: dar alhadithi, masr, altabeatu: al'uwlaa, 1413hi - 1993m.

    kutub turath alfiqh al'iislamii:

    kutub alfiqh alhanafii.

    • albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiq lizayn aldiyn bin 'iibrahim bin muhamad, almaeruf bi'iiban najim almisrii, alnaashir: dar alkitaab al'iislamii, altabeati: althaaniati.
    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: lieala' aldiyn, 'abu bakr bin maseud bin 'ahmad alkasanii alhanafii, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: althaaniati, 1406hi - 1986m.
    • tabiiyn alhaqayiq sharh kanz aldaqayiq wahashiat alshshilbii: lieuthman bin eali aibn mahjin albariei, fakhr aldiyn alziylei alhanafii, alnaashir: almatbaeat alkubraa al'amiriat- bwlaq, alqahirata, altabeata: al'uwlaa 1313 h.
    • hashiat aibn eabdin: limuhamad 'amin bin eumar bin eabd aleaziz eabidin aldimashqii alhanafii altabeatu: althaaniatu, 1412hi - 1992ma, altabeatu: al'uwlaa, 1420 ha - 2000 mi.
    • aleinayat sharh alhidayat limuhamad bin muhamad bin mahmud, 'akmal aldiyn 'abu eabd allah aibn alshaykh shams aldiyn aibn alshaykh jamal aldiyn alruwmi albabirti, alnaashir: dar alfikri.
    • almuhit alburhanii fi alfiqh alnuemanii li'abaa almaeali burhan aldiyn mahmud bin 'ahmad bin eabd aleaziz bin eumar bin mazat albukhariu alhanafiu , alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1424 ha - 2004 mi.
    • alhidayat fi sharh bidayat almubtadi: lieali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alfirghani almirghinani, 'abu alhasan burhan aldiyn, tahqiqu: talal yusif, alnaashir: dar ahya' alturath alearabii - bayrut - lubnan.

     

    kutub alfiqh almalky:

    • hashiat aleadawii ealaa sharh kifayat altaalib alrabaani: li'abaa alhasani, eali aibn 'ahmad bin makram alsaeidii aleadawi, alnaashir: dar alfikr - bayrut, eam 1414hi - 1994m.
    • aldhakhirat : li'abaa aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris bin eabd alrahman almaliki alshahir bialqarafi, tahqiqu: muhamad haji, alnaashir: dar algharb al'iislami- bayrut, altabeata: al'uwlaa, 1994 mi.
    • sharh mukhtasar khalil lilkharshi limuhamad bin eabd allah alkharshi almalky 'abu eabd allah
    • alqawanin alfiqhiatu: li'abaa alqasima, muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin eabd allahi, abn jizi alkalbi algharnatii (almutawafaa: 741hi).
    • mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalil: lishams aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin muhamad bin eabd alrahman altarabulsi almaghribi, almaeruf bialhitab alrrueyny almaliki, altabeati: althaalithata, 1412hi - 1992m, alnaashir: dar alfikr liltibaeat - bayrut.

    kutub alfiqh alshaafie:

    • 'iihya' eulum aldiyni: li'abaa hamid muhamad bin muhamad alghazalii altuwsii ,alnaashir: dar almaerifat bayrut.
    • 'asnaa almatalib fi sharh rawd altaalib lizakaria bin muhamad bin zakariaa al'ansari, zayn aldiyn 'abu yahyaa alsuniki , alnaashir: dar alkitaab al'iislamii.
    • alhawy alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieii: li'abaa alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasari albaghdadii, alshahir bialmawrdaa, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeata: al'uwlaa, 1419 ha -1999 m.
    • rudat altaalibin waeumdat almuftina: li'abaa zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii, tahqiqu: zuhayr alshaawish, alnaashir: almaktab al'iislamia, bayrut- dimashqa- eamaan
    • altabeati: althaalithati, 1412hi / 1991m.
    • fatah alwahaab bisharh manhaj altulaab lizakaria bin muhamad bin 'ahmad bin zakariaa al'ansari, zayn aldiyn 'abu yahyaa alsiniki, alnaashir: dar alfikr liltibaeat walnashri, altabeati1414h/1994m
    • almajmue sharah almuhadhab li'abaa zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawwii, alnaashir: dar alfikri.
    • almuhadhab fi fiqat al'iimam alshaafieii li'abaa ashaq 'iibrahim bin eali bin yusif alshiyrazi, alnaashir: dar alkutub aleilmiati.

    kutub alfiqh alhanbalii:

    • 1- alfurue wamaeah tashih alfuruea: lieala' aldiyn eali bin sulayman almirdawi : limuhamad bin muflah bin muhamad bin mufraji, 'abu eabd allah, shams aldiyn almaqdisii alraaminaa thuma alsaalihiu alhanbali alnaashir: muasasat alrisalati, altabeatu: al'uwlaa 1424 ha - 2003 mi.
    • 2-kshaf alqinae ean matn al'iiqnaei: limansur bin yunis bin salah aldiyn abn hasan bin 'iidris albahutaa alhunabilaa alnaashir: dar alkutub aleilmiati.
    • al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilafi: lieala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman almardawii aldimashqii alsaalihii alhanbalii , linashir: dar 'iihya' alturath alearabii, altabeati: althaaniati.
    • daqayiq 'uwli alnahaa lisharh almuntahaa almaeruf bisharh muntahaa al'iiradat limansur bin yunis bin salah aldiyn aibn hasan bin 'iidris albahutaa alhunbalaa, alnaashir: ealam alkutub, altabeati: al'uwlaa, 1414hi - 1993m.
    • almubdie fi sharh almuqanie li'iibrahim bin muhamad bin eabd allh bin muhamad aibn muflihi, 'abu 'iishaqa, burhan aldiyn, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut - lubnan, altabeati: al'uwlaa, 1418 ha - 1997 mi.
    • majmue alfatawaa: litaqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabd alhalim bin taymiat alharaani, almuhaqaqa: eabd alrahman bin muhamad bin qasimi, alnaashir: majamae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, almadinat alnabawiati, almamlakat alearabiat alsaeudiati.
    • almighni: li'abaa muhamad muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmad bin muhamad bin qudamat aljamaeilii almaqdisii thuma aldimashqiu alhanbali, alshahir biaibn qudamat almaqdisi , alnaashir: maktabat alqahirati.

    kutub 'usul alfiqh:

    • al'ashbah walnazayir lieabd alrahman bin 'abi bakr, jalal aldiyn alsuyutiu , alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeatu: al'uwlaa, 1411hi - 1990m
    • al'ashbah walnazayiri: litaj aldiyn eabd alwahaab bn taqi aldiyn alsabki, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa 1411hi- 1991m.
    • 'iil'iibhaj fi sharh alminhaj litaqi aldiyn 'abu alhasan eali bin eabd alkafi bin eali bin tamaam bin hamid bin yuhyi alsabaki wawaladuh taj aldiyn 'abu nasr eabd alwahaabi, alnaashir: dar alkutub aleilmiat -birut, eam alnashri: 1416h - 1995 mi.
    • sharh alqawaeid alfiqhiat li'ahmad bin alshaykh muhamad alzarqa , alnaashir: dar alqalam - dimashq / surya, altabeatu: althaaniati, 1409hi - 1989m.
    • ghamz euyun albasayir fi sharh al'ashbah walnazayir li'ahmad bin muhamad maki, 'abu aleabaasi, shihab aldiyn alhusaynii alhamawi alhanafii, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeati: al'uwlaa, 1405hi - 1985m.
    • alqawaeid alfiqhiat watatbiqatuha fi almadhahib al'arbaeat lilduktur muhamad mustafaa alzuhayli eamid kuliyat alsharieat waldirasat al'iislamiat - jamieat alshaariqat, alnaashir: dar alfikr - dimashqa, altabeatu: al'uwlaa, 1427 ha - 2006 mi.
    • almuafaqati: li'iibrahim bin musaa bin muhamad allakhmi algharnatii alshahir bialshaatibii, alnaashir: dar abn eafan, altabeati: altabeat al'uwlaa 1417hi/ 1997m.
    • nihayat alsuwl sharh minhaj alwusul lieabd alrahim bin alhasan bin eali al'iisnawi alshafey, 'abu muhamad, jamal aldiyn (almutawafaa: 772hi), alnaashir: dar alkutub aleilmiat -birut-lubnan, altabeatu: al'uwlaa 1420h- 1999m.
    • alwajiz fi 'usul alfiqh al'iislamii lil'ustadh alduktur muhamad mustafaa alzuhayli, altabeat althaaniat 1427 ha - 2006 mi.

    kutub allugha alearabia walmaeajim:

    • tahdhib allughat limuhamad bin 'ahmad bin al'azharii alhurawi, 'abu mansur, tahqiqu: muhamad eawad mureib, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut, altabeatu: al'uwlaa, 2001m.
    • alsihah taj allughat wasihah alearabiati: li'abaa nasr 'iismaeil bin hamaad aljawhari alfarabi tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eataar alnaashir: dar aleilm lilmalayin - bayrut, altabeata: alraabieat 1407 hu‍ - 1987m.
    • lisan alearabi: limuhamad bin makram bin ealaa، 'abu alfadala, jamal aldiyn aibn manzur al'ansari alrrwayfeaa al'iifriqaa ,alnaashir: dar sadir - bayrut, altabeata: althaalithat - 1414 hu
    • mukhtar alsahahi: lizayn aldiyn 'abu eabd allah muhamad bin 'abi bakr aibn eabd alqadir alhanafii alraazi , alnaashir: almaktabat aleasriat - aldaar alnamudhajiatu, bayrut - sayda, altabeata: alkhamisati, 1420hi / 1999m.
    • almuejam alwasit: li 'iibrahim mustafaa / 'ahmad alzayaat / hamid eabd alqadir / muhamad alnajaar 1/ 143.alnaashir: dar aldaewati.
    • muejam lughat alfuqaha'i: limuhamad rawaas qaleaji - hamid sadiq qanibi , altabeatu: althaaniatu, 1408 ha - 1988 mi.
    • muejam maqayis allughati: li'ahmad bin faris bin zakaria' alqazwinii alraazi, 'abu alhusayni, alnaashir: dar alfikri, eam alnashri: 1399hi - 1979m.

    alkutub aleama wal'abhath alfiqhia alhaditha.

    • 'ajsamuna watiqniat alnaanu limubarak bin eabd allah mubarak aleadad 5 lieam 2012, majalat altanmiat almaerifiat wizarat altarbiat waltaelimi.
    • 'ahkam al'adwiat faa alsharieat al'iislamiat lilduktur hasan bin 'ahmad bin hasan alfalkaa , dar alminhaj lilnashr waltawziei, altabeat al'uwlaa1425hi.
    • tathirat almawadi almusartanat lilmubidati: lildukturat nur alhudaa zaydan , wizarat alsihat alsaeudiati, marad alsaratan 2022m.
    • altajmil bayn alsharieat waltab: lildukturat eabalat jawad alhirshi, altabeat al'uwlaa 1428hi -2007mi, dar alqalam lilnashr waltawziei.
    • altarafuh wa'ahkamuh faa alsharieat al'iislamiat 'ukil aldhahab walfidat 'unmudhajan lil'ustadh alduktur aihmad khalf jaradi, aljamieat aleiraqiat aleudadi48, aljuz'althalithi.
    • tarikh altirinsfal: lilkatib mishil 'aghya, alnaashir muasasat hindawaa 2020m.
    • tusamam al'iinsan bialeanasir althaqilati: lil'ustadh alduktur saed allah najm alnueaymaa , alnaashir:dar alkutub aleilmiat eam 2020 mi.
    • taghayur al'ahkam faa alsharieat al'iislamiat da/'iismaeil kuksal , altabeat al'awali 1421hi -2000m, muasasat alrisalati.
    • tiqniat alnaanu wafaqiha almustaqbaliati: lilduktur hasan eizi aldiyn bilal aleadadi657haziran lieam2018m .
    • tiknulujya alnaanu: linda wilyamza, wad 'admiz, tarjamata: d khalid aleamiri, dar alfaruq alqahirat 2007m.
    • tiknulujia alnaanu min wijhat shareiatin: lil'ustadh alduktur hanaa sulayman muhamad altaeimat , majalat hudaa al'iislam , aleadad althaamin 1433hi- 2012m.
    • alhajat alshareiat hududuha waqawaeidiha: lilduktur 'ahmad kafaa , dar alkutub aleilmiat bayrut- lubnan, alnaashir: muhamad ealaa baydun.
    • aldhahab almakul sawarah wahakmuh faa alfiqh al'iislamaa: du/ hudaa 'abubikr salim bajbir 'ustadh alfiqh almusharik bikuliyat aladab waleulum al'iinsaniat jamieat almalik eabdialeaziza- jidat - almamlakat alearabiat alsaeudiat, majalat aljamieat aleiraqiat aleuddi55,aljuz'althalithi.
    • aldhahab sayid almaeadini: lilkatib mahaa aldiyn eawad alzaahir, majalat alwaey al'iislamii,, aleadad 573 lieam 2013m.
    • aldhahab lilkatib malkum bar, tarjamat 'amin salamat.
    • aldhahab wa'ahkamuh alshareiat wamakanatuh min alnizam alnaqdaa: lilsartawaa eabd alhakim aismaeil mahmud , risalat majistir, jamieat 'um dirman 1998m.
    • aldhahab walfidat faa mizan al'ahkam altaklifiati: lisabhiat hamid alkhadraa majalat wadaa alniyl lildirasat walbuhuth al'iinsaniat walaijtimaeiat waltarbawiat , aleudadu26 lieam 2022m.
    • alrukhas alfiqhiat faa daw' alkitaab walsunat lilshaykh 'ahmad eazw einayat , alnaashir: dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan.
    • zad almuead fi hady khayr aleabadi: limuhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn aibn qiam aljawziati, alnaashir: muasasat alrisalati, bayrut - maktabat almanar al'iislamiati, alkuayti, altabeatu: alsaabieat waleishrun , 1415hi /1994m.
    • alzakat wa'ahkamuha: liwhbaa sulayman gharjaa, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa bayrut 1978m.
    • altibu alnaanwaa tatbiq tiqniat alnaanw liltafaeul ealaa mustawayat mukhtalifat mae alhamd alnawwaa: lilduktur fuad sabraa, tarjamat nabil qatan, alqahirat 2023m.
    • altibu alnabawiu (juz' min kitab zad almuead liabn alqiimi) : limuhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn qiam aljawziat , alnaashir: dar alhilal - bayrut.
    • eumdat almuhtaj faa ealmaa al'adwiat waleilaj wayueraf bialmadat altibiyati: li'ahmad 'afndaa bin husayn bn ealaa alrashidaa , dar altibaeat alkhidiwyat alqahirat 1866m.
    • aleanasiru: lilkatib alianjilizaa filib bul, tarjamat 'ahmad shakl, alnaashir muasasat alhindawaa 2017m.
    • alfatawaa al'iislamiat min dar al'iifta' almisriat , altabeat althaaniatu, alqahirat 1418h-1997m.
    • alfatawaa al'iislamiatu: almajlis al'aelaa lilshuyuwn al'iislamiati. alqahirati.
    • faqah alqadaya altibiyat almueasiratu: lil'ustadh alduktur ealaa muhamad aldiyn alqurat daghaa 'ustadh warayiys qism alfiqh wa'usulih bijamieat qutr, wal'ustadh alduktur ealaa yusif almuhamadaa eamid kuliyat alsharieat walqanun bijamieat qatar , altabeat althaaniat 1427h- 2006m.
    • faqah alwaqie lil'albani: almutawafaa: 1420hi .
    • alqanun fi altabb: lilhusayn bin eabd allah bin sina, 'abu eulay, sharaf almaliki: alfaylasuf alrayiysi, almuhaqaqa: wade hawashih muhamad 'amin aldanawi aljuz' al'uwwla.
    • qisat alnaanu tiknulujia hadiraha wamustaqbalha: lilshaykh fath allah musaa alqahirat almaktabat al'akadimiat 2009m.
    • mashrueiat altazayun waltajmil bayn al'iibahat waltahrimi: lilduktur habah yasin, alnaashir: dar alkutub aleilmiati, bayrut lubnan 2011m.
    • alnanu 'anaqat watajmila: majalat alqafilat majalat thaqafiat mutanawieatun.

    almarajie al'ajnabia walmawaqie alalkutrunia:

    • nanotechnology health and environmental risks go An Shathin 2013 by Taylor And francis group, llc Printed in Usa.
    • aldhahab ghidha' wadawa'i, almawqie alalkutrunaa: sihatuk aedadi: sayir basmat ji, mawqie alwatan eulama' yujizun 'akl aldhahab wa'akharun yanhawn eanh li'anah 'iisraf lisulayman aleanzaa disambir2021m.

    https://www.alwatan.com.sa/article/1095345

    • astikhdam tiqniat alnaanu lilqada' ealaa alkhalaya alsarataniat maqal mutarjim eabr fariqiAra Sence alealmaa bitarikh 'uktubar 2016m.
    • tiknulujia alnaanu, alsamu fi aleasla, maqal lildukturat manal rakabi, mawqie mudawanat rimas lileulum walbiyati.

    https://tajmeeli.com/%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%83 / biwasitat du/ habat 'ahmad bitarikh30/4/2022m.

    • hukm aistiemal qinae aldhahab lilbashara

    https://islamqa.info/ar/answers/153337/%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D8%A9#

    • maqal bieunwan hal sabaq 'an tadhawaqt aldhahabi? wama hakam alshare

    https://1-a1072.azureedge.net/misc/2022/6/5/%D9%87%D9%84-%D9%8A%D9%85%D9%83%D9%86-%D8%A3%D9%83%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%A3%D9%88-%D8%A5%D8%B6%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-

    https://www.alwatan.com.sa/article/1095345،

    • mawqie sihatik aldhahab dawa' waghidha'

    https://www.sehatok.com/%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%A1-%D9%81%D9%8A-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%D8%A1/%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%BA%D8%B0%D8%A7%D8%A1\

    • maqal tiknulujia alnaanu, jamieat 'umi alquraa. maqal (madha taerif ean tiknulujia alnaanu), mawqie buyutat alkimya' altaelimiati, maqal tiknulujia alnaanu, mawqie wikibidya, almawsueat alhurati, hiwar hawl tiknulujia alnaanu, maqalat 'iislam wib.
    • almawqie al'iiliktiruniu alrasmiu lijameiyt alsaratan al'amruykiyt :

    http://www.cancer.org/treatment/treatmentsandsideefects/treatmenttyp

    • almawqie al'iiliktruniu alrasmay limarkaz 'andirsun lilsaratan altaabie lijamieat taksas al'amrykyt :

    http://www.mdanderson.org/patient-and-cancer-information/cancerinformation/cancer-topics/cancer-treatment/surgery/index.html

    • maqal ahmad hamid diab mawqie alwatan "mustafaa alsayidi: najahna fi eilaj al'awram bialdhahba".. waltatbiq fi misr khilal eamayni.