ضوابط الاختصاص القضائي الدولي في نظر منازعات العقود الإلكترونية في النظام السعودي دراسة مقارنة Disciplines of the international jurisdiction in electronic contracts disputes in Saudi law (A comparative study)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلفون

قسم القانون الخاص - كلية الحقوق - جامعة الملك عبدالعزيز - جدة - المملكة العربية السعودية

المستخلص

تناول البحث موضوع ضوابط الاختصاص القضائي الدولي ومدى ملاءمتها لمنازعات العقود الإلكترونية، وفقًا للأنظمة السعودية ذات العلاقة والتشريعات الدولية، باستخدام المنهج التحليلي المقارن، وذلك لأهمية هذا الموضوع في عصرنا الحالي، فمع انتشار العقود الإلكترونية، وإلغائها لفكرة الإقليم والحدود التقليدية بين الدول، كان لابد من دراسة الاختصاص القضائي عند حدوث منازعات متعلقة بالعقود الإلكترونية.
وعالج البحث مفهوم العقد الإلكتروني، ثم تطرق لتطبيق القواعد العامة للاختصاص القضائي الدولي على منازعات العقود الإلكترونية، وتوجه التشريعات الوطنية والدولية في إعمال هذه الضوابط في على هذا النوع من المنازعات، إذ يهدف البحث إلى بيان مدى كفاية الضوابط التقليدية العامة في منازعات العقود الإلكترونية.
 وتم الوصول لمخرجات مهمة من البحث تتمثل أنه يمكن الاعتماد على ضوابط الاختصاص القضائي الدولي العامة في بعض الحالات، كالعقود الالكترونية التي تنفذ بشكل مادي، إلا ضوابط الاختصاص القضائي الدولي العامة والتقليدية، يغلب عليها فكرة الإقليمية، والتي لا تتناسب مع خصوصية العقود الإلكترونية، وبالرغم من المساعي الدولية والفقهية لتحديد فكرة المكان عبر الانترنت، سواءً في ضابط الموطن أو ضابط مكان إبرام العقد وتنفيذه، أو ضابط مكان موقع المال، إلا أنه تواجهنا صعوبات وإشكاليات كثيرة في إعمالها على العقود الإلكترونية، بالتالي نجد أن هذه الضوابط غير كافية لتتماشى مع منازعات العقود الإلكترونية.
 
Abstract:
The research dealt with the subject of the international jurisdiction regulations and their suitability for settling the electronic contracts disputes in accordance with the relevant Saudi regulations and the international legislation. The research used the comparative analytical approach due to the importance of this topic in the current era. In fact, with the spread of the electronic contracts and their abolition of the idea of the region and the traditional borders between countries, the judicial jurisdiction must be studied when disputes related to the electronic contracts occurred.
The research started by dealing with the concept of the electronic contract, and then touched on the application of the general rules of the international jurisdiction over the disputes of electronic contracts and the tendency of the national and international legislation in implementing these regulations in settling this type of disputes. In fact, the aim of the research is to show the adequacy of the general traditional regulations in settling the electronic contract disputes.
The research has reached important results, the most prominent of which is that the general international jurisdiction regulations can be relied upon in some cases, such as the electronic contracts that are physically executed. However, the general and traditional international jurisdiction regulations are featured by the idea of the region, which doesn’t suit the privacy of the electronic contracts. So, despite the international and jurisprudential efforts to define the idea of place through the Internet, whether in relation to the factor of country, or the factor of the place of signing and executing the contract, or the factor of the location of the money, but we have encountered many difficulties and problems in applying it to the electronic contracts. Therefore, we find that these regulations are not convenient to settle the electronic contract disputes.

الكلمات الرئيسية


  • الأنظمة السعودية والتشريعات المقارنة:

    -الأنظمة السعودية:

    • نظام المعاملات الالكترونية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (18/م) بتاريخ 8/3/1428هـ.
    • نظام التجارة الالكترونية الصادر بالمرسوم الملكي (م /126) بتاريخ 7/11/1440هـ
    • نظام المرافعات الشرعية الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/1) وتاريخ 22/1/1435هـ، ولائحته التنفيذية الصادرة بقرار رقم (39933) وتاريخ 19/5/1435هـ .
    • نظام الأحوال الشخصية الصادر بالمرسوم الملكي (م/73) بتاريخ 6/8/ 1443هـ.

    -التشريعات العربية والغربية:

    • القانون المدني الجزائري أمر 75-58 مؤرخ 26 سبتمبر سنة 1975 وتعديلاته.
    • قانون المعاملات الالكترونية الأردني رقم (85) لسنة 2001م.
    • قانون التجارة الالكترونية البحريني الصادر عام 2002م
    • قانون المرافعات المدنية والتجارية المصري رقم 13 لسنة 1968م.
    • القانون رقم (2 ) لسنة 2002م والمتعلق بالمعاملات والتجارة الالكترونية لإمارة دبي.
    • القانون الاتحادي رقم (1) لسنة 2006م والمتعلق بالمعاملات والتجارة الإلكترونية لدولة الإمارات.
    • القانون المدني الفرنسي الصادر عام 1804م والمعدل بمرسوم رقم (131/2016م)
    • قانون أصول المحاكمات المدنية الأردني رقم (24) عام 1988م والمعدل عام 2006م.

    -التشريعات الدولية:

    • قانون الأونسترال النموذجي بشأن التجارة الإلكترونية الصادر عن الأمم المتحدة عام 1996م
    • التوجيه الأوروبي رقم 07-97 الصادر في 20-5-1997م المتعلق بحماية المستهلك في العقود المبرمة عن بعد.
    • اتفاقية الرياض العربية للتعاون القضائي لعام 1983م.
    • اتفاقية الأمم المتحدة المتعلقة باستخدام الخطابات الالكترونية في العقود الدولية لعام 2005م.
    • القواعد الأوروبية رقم 44 لسنة 2001م، المتعلقة بالاختصاص القضائي والاعتراف وتنفيذ الأحكام في المسائل المدنية والتجارية.
    • قواعد غرفة التجارة الدولية بشأن التعاقد الالكتروني لعام 2004م.
    • اتفاقية بروكسل المبرمة 27 سبتمبر لعام 1968م بين سوق الدول الأوروبية المشتركة والمتعلقة بالاختصاص القضائي الدولي وتنفيذ الأحكام الأجنبية في المسائل المدنية والتجارية.
    • تشريع بروكسل الصادر بتاريخ 22 ديسمبر 2001م، ودخل حيز النفاذ في أغلبية دول الاتحاد الأوروبي بتاريخ 1 مارس 2002م.

    الكتب:

    • الشمري، نايف ومحمد، عبد الباسط جاسم (2019م)، المفيد في التعاقد والاثبات بالوسائل الالكترونية المعاصرة، لبنان: منشورات الحلبي الحقوقية
    • إبراهيم، خالد ممدوح (2011م)، إبرام العقد الالكتروني، ط2 القاهرة: دار الفكر الجامعي.
    • صالح، دينا (2021م)، التجارة الالكترونية وعقودها وفقًا للقانون السعودي، المملكة العربية السعودية: مكتبة المتنبي.
    • محمد، عبد الباسط جاسم (2014م)، تنازع الاختصاص القضائي الدولي في التعاملات التجارية الالكترونية، ط1، لبنان: منشورات الحلبي الحقوقية.
    • شعبان، حسام أسامة (2019م)، الاختصاص بمنازعات التجارة الإلكترونية بين القضاء الوطني والتحكيم عبر الانترنت، ط1(الإسكندرية: دار الفكر الجامعي، 2019م).
    • الفار عبد القادر (2020م)، مصادر الالتزام مصادر الحق الشخصي في القانون المدني، ط11، الأردن: دار الثقافة للنشر والتوزيع.
    • بلحاج، العربي (2022م)، مصادر الالتزام في ضوء الفقه الإسلامي والأنظمة السعودية، ط3، الأردن: دار الثقافة للنشر والتوزيع.
    • الجبرين، نبيل (2019م)، التوضيحات المرعية لنظام المرافعات الشرعية، مجلد 1، ط3، الرياض: دار التدمرية.
    • آل خنين، عبد الله (2019م)، الكاشف في شرح نظام المرافعات الشرعية، مجلد1، ط7، الرياض: مكتبة الرشد.
    • سليمان، هيثم مصطفى، والقيشي، سلطان (2016م)، القانون الدولي الخاص، ط1، الدمام: مكتبة المتنبي.
    • البجاوي، عماد (2020م)، القانون الدولي الخاص السعودي، ط1، الرياض: مطبعة الحميضي.
    • محمد، هدى مجدي (2018م)، القانون الدولي الخاص السعودي، ط1، الرياض: دار الكتاب الجامعي.
    • سلامة، أحمد عبد الكريم، وعبد الكريم، إسلام أحمد (2020م)، القانون الدولي الخاص السعودي دراسة تأصيلية مقارنة، ط2، الرياض: مكتبة الرشد،
    • عوض، هشام موفق (2017م)، أصول المرافعات الشرعية في النظام القضائي السعودي، ط2، الرياض: مكتبة الشقري.
    • المرسي، متولي عبد المؤمن، الوجيز في القانون الدولي الخاص، ط2، الرياض: دار الإجادة.
    • جمعة، صفاء فتوح (2019م)، قواعد الاختصاص القضائي الدولي للمنازعات الدولية المبرمة عبر شبكة المعلومات الدولية، ط1، القاهرة: المركز القومي للإصدارات القانونية.
    • الحداد، حفيظة السيد (2009م)، النظرية العامة في القانون القضائي الخاص الدولي، ج2، بيروت: منشورات الحلبي.
    • محمد، حسام أسامة (2009م)، الاختصاص الدولي للمحاكم وهيئات التحكيم في منازعات التجارة الإلكترونية، الإسكندرية: دار الجامعة الجديدة.
    • طالبي، عثمان بن طاهر (2020م)، الوجيز في مصادر الالتزام، ط1، الرياض: دار الإجادة.
    • زريقات، عمر خالد (2017م)، عقود التجارة الالكترونية عقد البيع عبر الانترنت، ط1، الأردن: دار الحامد للنشر والتوزيع.
    • الكردي، جمال محمود (2001م)، الاختصاص القضائي الدولي وتنفيذ الأحكام الأجنبية، ط1، القاهرة: دار النهضة العربية.
    • العساف، فيصل (2020م)، الحقوق العينية وفقًا للأنظمة السعودية والفقه الإسلامي، ط2، جدة: مكتبة الشقري.

    الرسائل العلمية:

    • النسور، علي محمد (2016م)، إبرام العقد الإلكتروني وفقا لأحكام القانون الأردني: دراسة مقارنة، رسالة ماجستير، جامعة عمان الأهلية، كلية الحقوق، الأردن.
    • أرجيلوس، رحاب (2018م)، الإطار القانوني للعقد الالكتروني، رسالة دكتوراه، جامعة أحمد دراية، الجزائر.
    • حامدي، بلقاسم (2015م)، إبرام العقد الالكتروني، رسالة دكتوراه، جامعة الحاج لخضر، الجزائر.
    • الأحمد، خالد (2013م)، مدى كفاية قواعد الاختصاص القضائي الدولي لفض منازعات التجارة الالكترونية، رسالة دكتوراه، كلية القانون، جامعة عمان العربية، الأردن.
    • الدليمي، علي (2020م)، الاختصاص القضائي الدولي في المسائل المستعجلة، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة الشرق الأوسط، الأردن.
    • البلوشي، عدنان (2012م)، الاختصاص القضائي والتشريعي في المنازعات الناتجة عن العقود الإلكترونية وسبل حلها، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة عمان العربية، الأردن.
    • البشير، تناح (2020م)، قواعد الاختصاص الدولي لفض منازعات عقود التجارة الإلكترونية، رسالة ماجستير، جامعة زيان عاشور، كلية الحقوق العلوم السياسية، الجزائر.

     

    الأبحاث والمقالات العلمية:

    • فاطيمة حنيفي، و جمال بن عصمان، الإطار القانوني للعقد الإلكتروني الدولي، مجلة العلوم الإنسانية والاجتماعية مج8 ,ع1،( 2022 م)
    • قادري، فلة (2017م)، العقد الإلكتروني، مجلة منازعات الأعمال، ع22: 165 - 178
    • محمد، خالد ممدوح (2011م)، التعاقد عبر الانترنت، الفكر الشرطي، المجلد العشرون، العدد 2: 15 - 64
    • رباحي، أحمد (2013م)، الطبيعة القانونية للعقد الالكتروني، مجلة الأكاديمية للدراسات الاجتماعية والإنسانية، العدد 10: 96 - 109
    • المهدي، محمد، ومهداوي، عبد القادر (2018م)، الطبيعة القانونية للعقد الالكتروني، مجلة الاجتهاد للدراسات القانونية والاقتصادية، العدد 18: 360 - 375
    • البجاوي، عماد (2020م) ، طبيعة الاختصاص القضائي الدولي للمحاكم، مجلة جيل للأبحاث القانونية المعمقة، العدد 37 : 107 129
    • الأسدي، عبد الرسول، وأبو كطيفة، علي عبد الستار (2015مم)، الضوابط العامة للاختصاص القضائي الدولي في منازعات التجارة الالكترونية: دراسة مقارنة، مجلة العلوم الانسانية، جامعة بابل كلية التربية للعلوم الإنسانية، مج22 ع4: 1576
    • الطاهر، أماني فضل الله (1440هـ)، الشخصية المعنوية للشركة في نظام الشركات السعودي، مجلة علوم الشريعة والدراسات الإسلامية، العدد 74: 227 - 265
    • الأيوبي، محمد (2021م)، تنازع الاختصاص القضائي الدولي في منازعات عقود التجارة الإلكترونية، مجلة استشراف للدراسات والأبحاث القانونية، ع 10: 34-73
    • الماحي، حسين عبده (2002م)، نظرات قانونية في التجارة الالكترونية، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، كلية الحقوق -جامعة المنصورة، العدد 31: 268
    • الإدريسي، عبد السلام (2018م)، الاختصاص القضائي الدولي في منازعات المعاملات الالكترونية، مجلة القانون المغربي، دار السلام للطباعة والنشر، ع37: 141 152

    المواقع الإلكترونية:

    • منظمة التعاون الإسلامي (2022م)، قرار بشأن حكم إجراء العقود بآلات الاتصال الحديثة، تاريخ الدخول: 24/12/2022م، https://iifa-aifi.org/ar/1789.html.
    • الأمم المتحدة (2022م)، لجنة الأمم المتحدة للقانون التجاري الدولي، تاريخ الدخول: 28-1-2023م، https://uncitral.un.org/ar .

     

     

     

    References:

    al'anzima alsueudia waltashrieat almuqarana:

    -al'anzima alsueudia:

    • nizam almueamalat alalkutruniat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (18/m) bitarikh 8/3/1428hi.
    • nizam altijarat alalkutruniat alsaadir bialmarsum almalakii (m /126) bitarikh 7/11/1440h
    • nizam almurafaeat alshareiat alsaadir bialmarsum almalakii raqm (ma/1) watarikh 22/1/1435hi, walayihatih altanfidhiat alsaadirat biqarar raqm (39933) watarikh 19/5/1435h .
    • nizam al'ahwal alshakhsiat alsaadir bialmarsum almalakii (m/73) bitarikh 6/8/ 1443hi.

    -altashrieat alearabia walgharbiia:

    • alqanun almadaniu aljazayiriu 'amr 75-58 muarakh 26 sibtambar sanat 1975 wataedilatuhi.
    • qanun almueamalat alalkutruniat al'urduniyu raqm (85) lisanat 2001m.
    • qanun altijarat alalkitruniat albahrayniu alsaadir eam 2002m
    • qanun almurafaeat almadaniat waltijariat almisriu raqm 13 lisanat 1968m.
    • alqanun raqm (2 ) lisanat 2002m walmutaealiq bialmueamalat waltijarat alalkutruniat li'iimarat dibi.
    • alqanun alaitihadii raqm (1) lisanat 2006m walmutaealiq bialmueamalat waltijarat al'iiliktruniat lidawlat al'iimarat.
    • alqanun almadanii alfaransii alsaadir eam 1804m walmueadal bimarsum raqm (131/2016m)
    • qanun 'usul almuhakamat almadaniat al'urduniyu raqm (24) eam 1988m walmueadal eam 2006m.

    -altashrieat alduwaliia:

    • qanun al'uwnistiral alnamudhajiu bishan altijarat al'iiliktruniat alsaadir ean al'umam almutahidat eam 1996m
    • altawjih al'uwrubiyu raqm 07-97 alsaadir fi 20-5-1997m almutaealiq bihimayat almustahlik fi aleuqud almubramat ean bueda.
    • atifaqiat alriyad alearabiat liltaeawun alqadayiyi lieam 1983m.
    • atifaqiat al'umam almutahidat almutaealiqat biaistikhdam alkhitabat alalkitruniat fi aleuqud alduwliat lieam 2005m.
    • alqawaeid al'uwrubiyat raqm 44 lisanat 2001m, almutaealiqat bialaikhtisas alqadayiyi walaietiraf watanfidh al'ahkam fi almasayil almadaniat waltijariati.
    • qawaeid ghurfat altijarat alduwliat bishan altaeaqud alalkutrunii lieam 2004m.
    • aitifaqiat bruksil almubramat 27 sibtambar lieam 1968m bayn suq alduwal al'uwrubiyat almushtarakat walmutaealiqat bialaikhtisas alqadayiyi alduwalii watanfidh al'ahkam al'ajnabiat fi almasayil almadaniat waltijariati.
    • tashrie bruksil alsaadir bitarikh 22 disambir 2001m, wadakhal hayiz alnafadh fi 'aghlabiat dual alaitihad al'uwrubiyi bitarikh 1 maris 2002m.

    alkutub:

    • alshamri, nayif wamuhamadu, eabd albasit jasim (2019mi), almufid fi altaeaqud walathibat bialwasayil alalkitruniat almueasirati, lubnan: manshurat alhalabii alhuquqia
    • 'iibrahim, khalid mamduh (2011mi), 'iibram aleaqd alalkitrunii, ta2 alqahirata: dar alfikr aljamieii.
    • salih, dina (2021mi), altijarat alalkitruniat waeuquduha wfqan lilqanun alsueudii, almamlakat alearabiat alsaeudiati: maktabat almutanabiy.
    • muhamadu, eabd albasit jasim (2014mi), tanazue alaikhtisas alqadayiyi alduwalii fi altaeamulat altijariat alalkitruniati, ta1, lubnan: manshurat alhalabii alhuquqiati.
    • shaeban, husam 'usama (2019mi), alaikhtisas bimunazaeat altijarat al'iiliktruniat bayn alqada' alwatanii waltahkim eabr alantirnti, ta1(al'iiskandariat: dar alfikr aljamieii, 2019mi),
    • alfar eabd alqadir (2020mi), masadir alailtizam - masadir alhaqi alshakhsii fi alqanun almadanii, ta11, al'urdunn: dar althaqafat lilnashr waltawziei.
    • bilhaji, alearabii (2022mu), masadir alialtizam fi daw' alfiqh al'iislamii wal'anzimat alsaeudiati, ta3, al'urdun: dar althaqafat lilnashr waltawziei.
    • aljabrin, nabil (2019mi), altawdihat almareiat linizam almurafaeat alshareiati, mujalad 1, ta3, alriyad: dar altadamuriati.
    • al khanin, eabd allah (2019mi), alkashif fi sharh nizam almurafaeat alshareiati, mujalada1, ta7, alriyad: maktabat alrushd.
    • sliman, haytham mustafaa, walqishi, sultan (2016mi), alqanun alduwaliu alkhasa, ta1, aldamaam: maktabat almutanabiy.
    • albijawi, eimad (2020mi), alqanun alduwliu alkhasu alsueudiu, ta1, alriyad: matbaeat alhumaydi.
    • muhamadu, hudaa majdi (2018mi), alqanun alduwaliu alkhasu alsueudiu, ta1, alrayad: dar alkitaab aljamieii.
    • salamat, 'ahmad eabd alkirim, waeabd alkirim, 'iislam 'ahmad (2020mi), alqanun alduwaliu alkhasu alsaeudiu dirasat tasiliat muqaranati, ta2, alriyad: maktabat alrushd,
    • eawad, hisham muafaq (2017mi), 'usul almurafaeat alshareiat fi alnizam alqadayiyi alsaeudii, ta2, alrayad: maktabat alshaqri.
    • almarsi, mutualiy eabd almuman, alwajiz fi alqanun alduwalii alkhasi, ta2, alrayad: dar al'iijadati.
    • jumeata, safa' futuh (2019mu), qawaeid alaikhtisas alqadayiyi alduwalii lilmunazaeat alduwaliat almubramat eabr shabakat almaelumat alduwaliati, ta1, alqahirat: almarkaz alqawmia lil'iisdarat alqanuniati.
    • alhadaadi, hafizat alsayid (2009mi), alnazariat aleamat fi alqanun alqadayiyi alkhasi alduwali, ji2, bayrut: manshurat alhalbi.
    • muhamad, husam 'usama (2009ma), alaikhtisas alduwaliu lilmahakim wahayyat altahkim fi munazaeat altijarat al'iiliktruniati, al'iiskandiriati: dar aljamieat aljadidati.
    • talbi, euthman bin tahir (2020mi), alwajiz fi masadir alailtizami, ta1, alrayad: dar al'iijadati.
    • zriqat, eumar khalid (2017mi), euqud altijarat alalkutruniat eaqid albaye eabr alantirnti, ta1, al'urdunu: dar alhamid lilnashr waltawziei.
    • alkurdi, jamal mahmud (2001mi), alaikhtisas alqadayiyi alduwlii watanfidh al'ahkam al'ajnabiati, ta1, alqahirata: dar alnahdat alearabiati.
    • aleasafi, faysal (2020mi), alhuquq aleayniat wfqan lil'anzimat alsaeudiat walfiqh al'iislamii, ta2, jidat: maktabat alshaqri.

     

    alrasayil aleilmiia:

    • alnnsur, eali muhamad (2016ma), 'iibram aleaqd al'iiliktrunii wifqan li'ahkam alqanun al'urduniyi: dirasat muqaranati, risalat majistir, jamieat eaman al'ahliati, kuliyat alhuquqi, al'urdunn.
    • 'arjilus, rahab (2018mi), al'iitar alqanuniu lileaqd alalkitruni, risalat dukturah, jamieat 'ahmad dirayat, aljazayir.
    • hamidi, bilqasim (2015mi), 'iibram aleaqd alalkitruni, risalat dukturah, jamieat alhaji likhadr, aljazayir.
    • al'ahmadi, khalid (2013mi), madaa kifayat qawaeid alaikhtisas alqadayiyi alduwalii lifadi munazaeat altijarat alalkitruniati, risalat dukturah, kuliyat alqanuni, jamieat eaman alearabiat, al'urdunn.
    • aldilimi, eali (2020mi), alaikhtisas alqadayiyu alduwaliu fi almasayil almustaejilati, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat alsharq al'awsata, al'urdunn.
    • alblushi, eadnan (2012mi), alaikhtisas alqadayiyu waltashrieiu fi almunazaeat alnaatijat ean aleuqud al'iiliktruniat wasubul halha, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat eaman alearabiat, al'urdunn.
    • albashir, tunah (2020mi), qawaeid alaikhtisas alduwalii lifadi munazaeat euqud altijarat al'iiliktruniati, risalat majistir, jamieat zayaan eashur, kuliyat alhuquq aleulum alsiyasiata, aljazayir.

    al'abhath walmaqalat aleilmiia:

    • fatimat hanifi, w jamal bin easmani, al'iitar alqanuniu lileaqd al'iiliktrunii alduwli, majalat aleulum al'iinsaniat waliajtimaeiat mij8 ,e1,( 2022 mi)
    • qadri, fila (2017mi), aleiqd al'iilikturuni, majalat munazaeat al'aemali, ea22: 165 - 178
    • muhamad, khalid mamduh (2011mi), altaeaqud eabr alantirnti, alfikr alshurti, almujalad aleishruna, aleadad 2: 15 - 64
    • rbahi, 'ahmad (2013mi), altabieat alqanuniat lileaqd alalkitruni, majalat al'akadimiat lildirasat aliajtimaeiat wal'iinsaniati, aleadad 10: 96 - 109
    • almahdi, muhamad, wamihdawi, eabd alqadir (2018mi), altabieat alqanuniat lileaqd alalkitruni, majalat aliajtihad lildirasat alqanuniat waliaqtisadiati, aleadad 18: 360 - 375
    • albijawi, eimad (2020ma) , tabieat aliakhtisas alqadayiyi alduwlii lilmahakimi, majalat jil lil'abhath alqanuniat almueamaqati, aleadad 37 : 107 - 129
    • al'asdi, eabd alrasul, wa'abu katifata, eali eabd alsataar (2015mami), aldawabit aleamat lilaikhtisas alqadayiyi alduwalii fi munazaeat altijarat alalkitruniati: dirasat muqaranati, majalat aleulum alansaniati, jamieat babil - kuliyat altarbiat lileulum al'iinsaniati, muj22 ea4: 1576 - 1627.
    • altaahir, 'amani fadl allah (1440h), alshakhsiat almaenawiat lilsharikat fi nizam alsharikat alsaeudii, majalat eulum alsharieat waldirasat al'iislamiati, aleadad 74: 227 - 265
    • alayubi, muhamad (2021mi), tanazue aliakhtisas alqadayiyi alduwalii fi munazaeat euqud altijarat al'iilikturuniati, majalat astishraf lildirasat wal'abhath alqanuniati, e 10: 34-73
    • almahi, husayn eabduh (2002mi), nazarat qanuniat fi altijarat alalkitruniati, majalat albuhuth alqanuniat walaiqtisadiati, kuliyat alhuquq -jamieat almansurati, aleadad 31: 268 - 346.
    • al'iidrisi, eabd alsalam (2018mi), alaikhtisas alqadayiyu alduwliu fi munazaeat almueamalat alalkitruniati, majalat alqanun almaghribi, dar alsalam liltibaeat walnashri, ea37: 141 - 152

    almawaqie al'iilikturuniia:

    • munazamat altaeawun al'iislamii (2022mi), qarar bishan hukm 'iijra' aleuqud balat aliatisal alhadithati, tarikh aldukhul: 24/12/2022m,

    https://iifa-aifi.org/ar/1789.html.

    • al'umam almutahida (2022ma), lajnat al'umam almutahidat lilqanun altijarii alduwali, tarikh aldukhul: 28-1-2023m,

    https://uncitral.un.org/ar.