المسؤولية الدولية الناجمة عن تلوث البيئة البحرية International Responsibility for Marine Pollution

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلفون

كلية الحقوق جامعة الملك عبدالعزيز

المستخلص

    إن المسؤولية الدولية موضوع حديث في الدراسات القانونية فرضته التطورات السريعة التي عرفها المجتمع الدولي، وهو ما زال يثير نقاشاً واسعاً في الفقه والعمل الدوليين. وذلك بالنظر إلى تداعيات العصر التي أنتجت لنا أشكال متعددة لتلوث البيئة بشكل عام والبيئة البحرية بشكل خاص، مما جعل قيام المسؤولية الدولية في هذا المجال ضرورة للحفاظ على البيئة وضمان ديمومتها وسلامتها للأجيال اللاحقة. وحيث ان حماية البيئة تعد وبالدرجة الأولى مطلب دولي تتشارك فيه كل دول العالم، تبحث هذه الدراسة عن إمكانية تطبيق مبدأ المسؤولية الدولية على الدول في حال انتهاك حق حمايتها ومن مبدآ تفعيل دور القانون الوقائي لتجنب ما قد يحدث. خاصة وان تلوث البيئة البحرية يعد من المشاكل الدولية التي تتجاوز اثارها الحدود الوطنية والتي تستلزم تكثيف الجهود الدولية لمواجهتها. 
 
Abstract:
   State responsibility is one of the most urgent topics in international legal studies especially when it comes to marine pollution. Marine pollution mainly caused by human activities that severely affect the environment. This paper examines the possibility of applying state responsibilities when it comes to prevent marine pollution caused by this state. It also argues that marine pollution is transboundary which requires immediate attention from the international community.

الكلمات الرئيسية


  • أولاً: الكتب والمؤلفات:

    • إبراهيم الدسوقي أبو الليل، المسؤولية المدنية بين التقييد والاطلاق، دار النهضة العربية، القاهرة، 1980
    • حامد سلطان، القانون الدولي العام، دار النهضة العربية، القاهرة، الطبعة الرابعة، 1987
    • الدين الجيلالي بوزيد، د. ماجد الحموي، الوسيط في القانون الدولي العام، الطبعة الثانية، دار الشوف للنشر والتوزيع، 1424
    • سعد حسين عبد ملحم، الآليات القانونية لإصلاح ضرر التلوث البيئي، بحث مقدم إلى مؤتمر كلية الحقوق، جامعة طنطا، ضمن المحور الثالث بعنوان المسؤولية عن التلوث، 2018
    • سليمان مرقس، الوافي في شرح القانون المدني، دار النشر بدون ذكر، الجزء الثاني، المجلد الثاني، 1988
    • شارل روسّو، القانون الدولي العام، الأهلية للنشر والتوزيع، بيروت، رقم الطبعة بدون ذكر، 1987
    • شهيرة وهبي، البيئة وحقوق الإنسان، المؤتمر العربي السادس للإدارة البيئية، المنظمة العربية للتنمية الإدارية، 2007
    • صلاح الدين عامر، القانون الدولي للبيئة، دروس ألقيت على طلبة دبلوم القانون العام، كلية الحقوق، جامعة القاهرة، 81/1982
    • عائشة راشد عبد الرحمن آل عبد العزيز، القواعد القانونية الدولية والإقليمية لحماية البيئة البحرية، المركز القومي للإصدارات القانونية، الطبعة الأولى، 2019
    • عبد الحي الحجازي، المدخل لدراسة العلوم القانونية، مطبوعات جامعة الكويت، 1971
    • عبد الواحد محمد الفار، الالتزام الدولي بحماية البيئة البحرية والحفاظ عليها من أخطار التلوث، دراسة مقارنة في ضوء اتفاقية الأمم المتحدة لقانون البحار، دار النهضة العربية، القاهرة، 1985
    • عمار التركاوي محمد سامر عاشور، التشريع البيئي، منشورات الجامعة الافتراضية السورية، الطبعة بدون ذكر، الجمهورية العربية السورية، 2018
    • محمد الصادق عبد الله محمد، عبد الواحد أسامة جابو، شرح نظام البيئة السعودي، مكتبة المتنبي، الطبعة الأولى، 2022
    • محمد حافظ غانم، المسؤولية الدولية، دراسة لأحكام القانون الدولي ولتطبيقاتها التي تهم الدول العربية، محاضرات ألقيت على طلبة قسم الدراسات القانونية بمعهد الدراسات العربية العالية، القاهرة، 1962
    • محمد حافظ غانم، الوجيز في القانون الدولي العام، دار النهضة العربية، القاهرة، الطبعة بدون ذكر، 1979
    • محمد رضا عبد الرؤوف محمد شبانه، المسؤولية الدولية عن الإضرار بالبيئة، بحث مقدم إلى مؤتمر القانون والبيئة، كلية الحقوق جامعة طنطا، خلال الفترة بين 23-24 ابريل 2018
    • محمد طلعت الغنيمي، الغنيمي الوسيط في قانون السلام، منشأة المعارف، الإسكندرية، 1982
    • معمر رتيب محمد عبد الحافظ، المسؤولية الدولية عن نقل وتخزين النفايات الخطرة، دار النهضة العربية، رقم الطبعة بدون ذكر، 2007

    ثانياً: المجلات العلمية:

    • بلي بولنوار، المسؤولية المدنية عن التلوث البحري بالنفط وفق اتفاقية 1969 وبروتكول 1992 المعدل لها، جامعة عمار ثليجي، مجلة آفاق علمية، المجلد 12، العدد 01، 2020
    • حدة بن سعدة، صعوبة إثبات رابطة السببية في أضرار التلوث، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، جامعة زيان عاشور بالجفلة، المجلد العاشر، العدد الثالث، 2017
    • حمزاوي جويدة - سامي حصيد، البيئة وحقوق الانسان: نحو ضرورة تدخل مقتربات أخرى لضمان حماية البيئة وتكريس حقوق الانسان، مجلة الباحث للدراسات الاكاديمية، العدد 13، 2018
    • خنساء محمد جاسم، أولوية القواعد الأمرة في تدرج القواعد القانونية الدولية ودوره في حل التجزؤ، جامعة القاهرة، المجلة القانونية، المجلد 6، العدد 1، 2019
    • رياحي الطاهر، تكريس القواعد الآمرة في القانون الدولي المعاصر أو تقنين لمبادئ ميثاق الأمم المتحدة، جامعة محمد خضير بسكرة، مجلة العلوم الإنسانية، العدد 46، 2017
    • زياد عبد الوهاب النعيمي، حماية البيئة البحرية في ظل أحكام القانون الدولي، مجلة العلوم القانونية، جامعة الزيتونة، كلية القانون ترهونه، المجلد الثالث، العدد الخامس، 2015
    • عمار سعيد الطائي، القواعد الآمرة في القانون الدولي، مجلة جامعة الشارقة للعلوم القانونية، المجلد 15، العدد 1، 2018
    • فؤاد خوالدية، القواعد الآمرة في القانون الدولي المعاصر، مجلة والدراسات العلمية، العدد 12، 2018
    • محمد حمداوي، أساس المسؤولية الدولية عن الضرر البيئي، مجلة المعيار، المركز الجامعي بتسميلت، العدد 6، 2012
    • منال وجدي علي، مفهوم السيادة والسلطة المطلقة في فلسفة جان بودان، مجلة كلية الآداب والعلوم الإنسانية، العدد 39، الجزء 4، 2021

    ثالثاً: الوثائق الدولية والتقارير:

    • اتفاقية الأمم المتحدة لقانون البحار 1982
    • الاتفاقية المتعلقة بالتدخل في أعالي البحار في حالة وقوع حوادث مسببة للتلوث الزيتي 1969
    • اتفاقية المسؤولية الدولية عن الأضرار التي تحدثها الأجسام الفضائية لعام 1972
    • اتفاقية برشلونة لحماية البحر المتوسط من التلوث 1976
    • اتفاقية بروكسل سنة 1962
    • اتفاقية بروكسل سنة 1969
    • اتفاقية فينا للمعاهدات 1969
    • اتفاقية لاهاي الرابعة الخاصة بقواعد الحرب البرية عام 1907
    • إعلان استكهولم 1972
    • إعلان ريو بشأن البيئة والتنمية 1992
    • بروتكول حماية البيئة البحرية من التلوث الناتج من مصادر في البر 1990
    • تقرير مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الانسان، العلاقة بين تغير المناخ وحقوق الانسان، بتاريخ 15 يناير 2009
    • تقرير مفوضية الأمم المتحدة لحقوق الانسان، بتاريخ 16 ديسمبر 2011
    • قرار مجلس حقوق الانسان، بتاريخ 30 مارس 2021
    • قرار مجلس حقوق الانسان، حقوق الانسان والبيئة، الدورة 37، بتاريخ 9 ابريل 2018
    • معاهدة الفضاء الخارجي " معاهدة المبادئ المنظمة لأنشطة الدول في ميدان استكشاف واستخدام الفضاء الخارجي" 1967.
    • النظام الأساسي لمحكمة العدل الدولية.

    رابعاً: المراجع الأجنبية:

     

    • Brownlie (I): (Principles of public international law) 4th ed Clarendon press, oxford 1990.
    • Kelson (J.M): State responsibility and the abnormally dangerous activity" Harvard international law journal (HILY) Vol.13, No. 2, 1972.
    • Ulf Linderfalk, Understanding Jus Cogens in International Law and international Legal Discourse, 2020.
    • VERDROSS: "Jus Dis positivism And Jus Co In International Court of Justice" American Journal of International Law, 1966.

     

    References:

     

    1: alkutub walmualafat:

    • 'iibrahim aldasuqi 'abu alliyli, almaswuwliat almadaniat bayn altaqyid waliatilaqi, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1980
    • hamid sultan, alqanun alduwliu aleamu, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, altabeat alraabieatu, 1987
    • aldiyn aljilaliu buzida, da. majid alhamwi, alwasit fi alqanun alduwalii aleami, altabeat althaaniati, dar alshuwf lilnashr waltawziei, 1424
    • saed husayn eabd malham, alaliat alqanuniat li'iislah darar altalawuth albiyiy, bahath muqadam 'iilaa mutamar kuliyat alhuquqi, jamieat tanta, dimn almihwar althaalith bieunwan almaswuwliat ean altalawuthi, 2018
    • sulayman marqas, alwafi fi sharh alqanun almadanii, dar alnashr bidun dhikri, aljuz' althaani, almujalad althaani, 1988
    • sharl rwssw, alqanun alduwliu aleama, al'ahliat lilnashr waltawziei, bayrut, raqm altabeat bidun dhikri, 1987
    • shahirat wahabi, albiyat wahuquq al'iinsani, almutamar alearabiu alsaadis lil'iidarat albiyiyati, almunazamat alearabiat liltanmiat al'iidariati, 2007
    • salah aldiyn eamir, alqanun alduwaliu lilbiyati, durus 'ulqiat ealaa talbat diblum alqanun aleami, kuliyat alhuquqi, jamieat alqahirati, 81/1982
    • eaysht rashid eabd alrahman al eabd aleaziza, alqawaeid alqanuniat alduwliat wal'iiqlimiat lihimayat albiyat albahriati, almarkaz alqawmii lil'iisdarat alqanuniati, altabeat al'uwlaa، 2019
    • eabd alhayi alhajazi, almudkhal lidirasat aleulum alqanuniati, matbueat jamieat alkuayti, 1971
    • eabd alwahid muhamad alfari, alailtizam alduwaliu bihimayat albiyat albahriat walhifaz ealayha min 'akhtar altalawuthi, dirasat muqaranat fi daw' aitifaqiat al'umam almutahidat liqanun albahar, dar alnahdat alearabiati, alqahirata, 1985
    • eamar altirkawi - muhamad samir eashur, altashrie albiyiy, manshurat aljamieat alaiftiradiat alsuwriati, altabeat bidun dhikri, aljumhuriat alearabiat alsuwriati, 2018
    • muhamad alsaadiq eabd allah muhamadu, eabd alwahid 'usamat jabu, sharah nizam albiyat alsaeudii, maktabat almutanabiy, altabeat al'uwlaa، 2022
    • muhamad hafiz ghanim, almaswuwliat alduwaliata, dirasat li'ahkam alqanun alduwalii walitatbiqatiha alati tuhimu alduwal alearabiata, muhadarat 'ulqiat ealaa talbat qism aldirasat alqanuniat bimaehad aldirasat alearabiat alealiati, alqahirat, 1962
    • muhamad hafiz ghanim, alwajiz fi alqanun alduwalii aleama, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, altabeat bidun dhikri, 1979
    • muhamad rida eabd alrawuwf muhamad shubaanhi, almaswuwliat alduwaliat ean al'iidrar bialbiyati, bahath muqadam 'iilaa mutamar alqanun walbiyati, kuliyat alhuquq jamieat tanta, khilal alfatrat bayn 23-24 abril 2018
    • muhamad taleat alghinimi, alghanimiu alwasit fi qanun alsalami, munsha'at almaearifi, al'iiskandiriata, 1982
    • maeamar ratib muhamad eabd alhafizi, almaswuwliat alduwaliat ean naql watakhzin alnufayat alkhatirati, dar alnahdat alearabiati, raqm altabeat bidun dhikri, 2007

    2: almajalaat aleilmiia:

    • bli bulnwar, almaswuwliat almadaniat ean altalawuth albahrii bialnaft wifq aitifaqiat 1969 waburutkul 1992 almueadal laha, jamieat eamaar thaliji, majalat afaq eilmiat, almujalad 12, aleadad 01, 2020
    • hidat bin saedat, sueubat 'iithbat rabitat alsababiat fi 'adrar altalawwthi, majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, jamieat zayaan eashur bialjaflati, almujalad aleashir, aleadad althaalithi, 2017
    • hamizawi juydat - sami hasidu, albiyat wahuquq alansan: nahw darurat tadakhul muqtarabat 'ukhraa lidaman himayat albiyat watakris huquq alansan, majalat albahith lildirasat alakadimiati, aleadad 13, 2018
    • khinsa' muhamad jasimi, 'awlawiat alqawaeid al'umrat fi tadaruj alqawaeid alqanuniat alduwaliat wadawrih fi hali altajazuwi, jamieat alqahirat, almajalat alqanuniatu, almujalad 6, aleadad 1, 2019
    • riahi altaahiri, takris alqawaeid alamirat fi alqanun alduwalii almueasir 'aw tiqnin limabadi mithaq al'umam almutahidati, jamieat muhamad khudayr bisikrati, majalat aleulum al'iinsaniati, aleadad 46, 2017
    • ziad eabd alwahaab alnueaymy, himayat albiyat albahriat fi zili 'ahkam alqanun alduwali, majalat aleulum alqanuniati, jamieat alzaytunati, kuliyat alqanun tarhunahu, almujalad althaalithu, aleadad alkhamis, 2015
    • eamaar saeid altaayy, alqawaeid alamirat fi alqanun alduwali, majalat jamieat alshaariqat lileulum alqanuniati, almujalad 15, aleadad 1, 2018
    • fuaad khawalidiat, alqawaeid alamirat fi alqanun alduwlii almueasiri, majalat waldirasat aleilmiatu, aleadad 12, 2018
    • muhamad hamdawi, 'asas almaswuwliat alduwliat ean aldarar albiyiy, majalat almieyari, almarkaz aljamieia bitasmilit, aleadad 6, 2012
    • minal wajdi ealay, mafhum alsiyadat walsultat almutlaqat fi falsafat jan budan, majalat kuliyat aladab waleulum al'iinsaniati, aleadad 39, aljuz' 4, 2021

    3: alwathayiq alduwlia waltaqarir:

    • atifaqiat al'umam almutahidat liqanun albihar 1982
    • alaitifaqiat almutaealiqat bialtadakhul fi 'aeali albihaar fi halat wuque hawadith musabibat liltalawuth alzaytii 1969
    • aitifaqiat almaswuwliat alduwliat ean al'adrar alati tuhdithuha al'ajsam alfadayiyat lieam 1972
    • atifaqiat barshilunat lihimayat albahr almutawasit min altalawuth 1976
    • atifaqiat bruksil sanat 1962
    • atifaqiat bruksil sanat 1969
    • atifaqiat fina lilmueahadat 1969
    • atifaqiat lahay alraabieat alkhasat biqawaeid alharb albariyat eam 1907
    • 'iielan astikhulim 1972
    • 'iielan riu bishan albiyat waltanmiat 1992
    • brutkul himayat albiyat albahriat min altalawuth alnaatij min masadir fi albiri 1990
    • taqrir mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq alansan, alealaqat bayn taghayur almunakh wahuquq alansan, bitarikh 15 yanayir 2009
    • taqrir mufawadiat al'umam almutahidat lihuquq alansan, bitarikh 16 disambir 2011
    • qarar majlis huquq alansan, bitarikh 30 mars 2021
    • qarar majlis huquq alansan, huquq alansan walbiyat, aldawrat 37, bitarikh 9 abril 2018
    • mueahadat alfada' alkharijii " mueahadat almabadi almunazimat li'anshitat alduwal fi maydan aistikshaf waistikhdam alfada' alkhariji" 1967.
    • alnizam al'asasii limahkamat aleadl alduwliati.