الأحكام القانونية لقرارات نزع ملكية العقار للمنفعة العامة Legal Provisions For The Expropriation Of Real Estate Property For The Public Benefit

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

الجامعة السعودية الالكترونية

المستخلص

تناول البحث موضوع: الأحكام القانونية لقرارات نزع ملكية العقار للمنفعة العامة، عُرض فيه مفهوم قرار الإدارة بنزع ملكية العقار للمنفعة العامة، وضوابط نزع الملكية للمنفعة العامة وحكمها، ثم ضوابط القرار الإداري بنزع ملكية العقار والرقابة عليه.
وقد خلصت هذه الدراسة إلى عدد من النتائج أهمها: وجود نظام خاص بنزع الملكية يتضمن إجراءات صارمة لجهة الإدارة يدل على حرص الدولة على حماية الملكية الخاصة، ويعتبر قرار الإدارة بنزع ملكية العقار باطلاً حال وجود عيوب جوهرية، وأن لجوء الدولة لنزع الملكية الخاصة أمراً حتمياً من أجل تحقيق أهدافها التنموية.
وأوصت الباحثة إلى ضرورة إصدار كتاب موجز يُشرح فيه نظام نزع ملكية العقار للمنفعة العامة مع لائحته التنفيذية والتأكيد على جهات الإدارة بضرورة اتخاذ مبدأ الشفافية أساسًا في عملها لأن النزع يمس أملاك خاصة، وهي حقوق مصونة شرعاً ونظاماً، وتعد من الحقوق التي تكفل النظام الأساسي بحمايتها كما أكدت إلى ضرورة توفير رقم موحد للرد على استفسارات الأفراد المرغوب في نزع ملكيتهم، وتوعيتهم ومساندتهم وإعلامهم بحقوقهم والإجراءات المترتبة على نزع ملكيتهم.
 
Abstract:
The research dealt with the following topic: Legal provisions for the expropriation of real estate property for the public benefit. The research presented the concept of the Department’s decision to expropriate the real estate property for the public benefit, the controls for expropriation of the public benefit and its ruling, and the controls for the administrative decision to expropriate and control the property.
This study concluded with a number of results, the most important of which are: Enactment of an expropriation law that includes strict procedures for the Department indicates the country's concern to protect private property; the fundamental flaws in the Department's decision to expropriate property entail considering the decision invalid, and the country's resort to expropriation of private property is inevitable in order to achieve its goals of development.
The research concluded that it is necessary to produce a brief book explaining the law and by-law of real estate property expropriation for the public benefit, emphasizing the need to take the principle of transparency by the governing bodies as a basis in their work, because expropriation is related to private property, which is legally safeguarded. It is one of the rights protected by the Statute. It also stressed the need to provide a unified number to responding to queries of individuals who are subject and exposed to expropriation to make them aware of their rights, support them and brief them with the procedures that follow the expropriation of their property.

الكلمات الرئيسية


  • القرآن الكريم.
  • السنة النبوية.
  • عمر، د. أحمد مختار عبد الحميد، معجم اللغة العربية المعاصرة، عالم الكتب، الطبعة الأولى،1429هـ -2008م.
  • إبراهيم مصطفى وآخرون، المعجم الوسيط، مجمع اللغة العربية، دار الدعوة، القاهرة.
  • أبو العزم، د. عبدالغني، معجم الغني، المكتبة الشاملة، 2020م، https://shamela.org/pdf/4abd4ef6b7cab80b358d5000b057d5c6.
  • المكاوي، د. عاطف عبد الله، القرار الإداري، مؤسسة طيبة للنشر والتوزيع، القاهرة، الطبعة الأولى،2012م.
  • العمري، فهد بن عبدالله بن محمد، نزع الملكية الخاصة وأحكامها في الفقه الإسلامي، الإدارة العامة للثقافة والنشر، الرياض، 1424هـ،2003م.
  • الحناينه، أسامة وآخرون، نزع الملكية الخاصة للمنفعة العامة في التشريع الأردني، دراسات، علوم الشريعة والقانون، جامعة الأردن، مج 42، ع 3، 2015م. منشور بصيغة PDF :

https://archives.ju.edu.jo/index.php/law/article/view/7273/4924.

  • الصواف، إكرام فالح، الحماية الدستورية والقانونية في حق الملكية الخاصة (دراسة مقارنة)، دار زهران للنشر والتوزيع، الأردن، الطبعة الأولى، 1431هـ-2010م.
  • البكري، محمد عزمي، موسوعة الفقه والقضاء والتشريع في القانون المدني الجديد، المجلد الحادي عشر، دار محمود للنشر والتوزيع، القاهرة، 2018م.
  • المكتبة الشاملة الحديثة، مجلة البحوث الإسلامية، ج 75، تاريخ الرجوع للموقع 23/11/1444هـ https://shamela.ws/book/8322/35036.
  • راضي، د. مازن ليلو، القانون الإداري " طبيعة القانون الإداري - التنظيم الإداري - نشاط الإدارة العامة - الضبط الإداري - الوظيفة العامة - الأموال العامة - القرار الإداري - العقود الإدارية "، دار المطبوعات الجامعية، الإسكندرية، الطبعة الثالثة، 2005م.
  • الهيئة السعودية للمقيمين المعتمدين (تقييم)، الدليل المهني لأعمال التقييم لأغراض نزع ملكية العقارات للمنفعة العامة، الطبعة الأولى، 1440هـ- 2019م.
  • أبو زيد، د. جابر سعيد حسن محمد، القانون الإداري في المملكة العربية السعودية، دار حافظ للنشر، 2006م.
  • عبدالكريم، د. فؤاد محمد موسى، القرارات الإدارية وتطبيقاتها في المملكة العربية السعودية، معهد الإدارة العامة، الرياض، 1424هـ - 2003م.
  • خروبي، سليمان، انقضاء القرار الإداري، رسالة ماجستير، جامعة عبدالحميد بن باديس مستغانم، 2018-2019م.منشور بصيغة PDF:

 http://e-biblio.univ-mosta.dz/handle/123456789/11786

  • الموجان، د. إبراهيم بن حسين، شرح نظام المرافعات أمام ديوان المظالم، الطبعة الأولى، 1437هـ -2017م.
  • عبدالوهاب، محمد رفعت، النظرية العامة للقانون الإداري، دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية، 2012م.
  • هيكل، د. السيد خليل، القانون الإداري السعودي، دار الزهراء للنشر والتوزيع، الطبعة الثالثة، الرياض، 2013م.
  • اللهيبي، صالح أحمد، فكرة نزع الملكية للمنفعة العامة: دراسة تحليلية في القانون الإماراتي، مجلة كلية القانون للعلوم القانونية والسياسية، جامعة كركوك، مج 8، ع 28، 2019م. منشور بصيغة PDF:

https://jclaps.uokirkuk.edu.iq/article_173951_d58a2226ff13b71a1e1bd439ea565189.pdf .

  • براهيمي، سهام، فكرة المنفعة العمومية في نزع الملكية، مجلة الشريعة والقانون، جامعة الإمارات العربية المتحدة، مج 27، ع 55، 2013م. منشور بصيغة PDF:

https://scholarworks.uaeu.ac.ae/cgi/viewcontent.cgi?article=1280&context=sharia_and_law.

  • الجربوع، د. أيوب بن منصور، عيب الشكل في القرار الإداري، مجلة العدل، ع 56، السنة 14، 1433هـ.
  • عثمان، نضال معروف سيد، ضوابط نزع الملكية الخاصة للمنفعة العامة، رسالة ماجستير، جامعة النيلين، السودان، 2017م. منشور بصيغة PDF:

https://search.mandumah.com/Record/830966/Details .

  • الناصري، شمسة مفتاح أحمد، مسؤولية الإدارة في التعويض عن القرارات الإدارية، (رسالة ماجستير)، جامعة الإمارات العربية المتحدة، 2018م. منشور بصيغة PDF

https://scholarworks.uaeu.ac.ae/cgi/viewcontent.cgi?article=1002&context=public_law_theses .

  • حسن، حيدر فليح، التعويض العادل عن نزع الملكية للمنفعة العامة، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، الجزائر، مج 13، ع1، 2020م. منشور بصيغة PDF:

https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/315/13/1/113973 .

  • مسودة النظام المقترح لنزع ملكية العقارات للمنفعة العامة ووضع اليد المؤقت على العقار، موقع وزارة المالية، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ،

https://cutt.us/lkI7G .

  • المرجع الالكتروني للمعلوماتية، تطور مفهوم حق الملكية وأشكالها، 2017م، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ،

 https://almerja.com/reading.php?idm=83626

  • المرجع الالكتروني للمعلوماتية، ماهية القرار الإداري وطبيعته القانونية، 2018م، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ،

  https://almerja.com/reading.php?idm=105408

  • مجموعة المبادئ الشرعية والنظامية التي قررتها هيئات ولجان الديوان لعام 1397هـ -1399ه، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ،

https://drive.google.com/file/d/0B-jeY96txAdxR1lha0NnZkJSczg/view

  • قرار رقم 29 (4/4) بشأن انتزاع الملكية للمصلحة العامة، مجمع الفقه الإسلامي الدولي، تاريخه 11/2/1988م، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ،

https://www.iifa-aifi.org/ar/1710.html

  • السوابق القضائية لأحكام ديوان المظالم، موقع ديوان المظالم، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ، https://cutt.us/PjK1u
  • مجموعة الأحكام والمبادئ الإدارية لعام 1439هـ، موقع ديوان المظالم، مج 3، تم الرجوع للموقع بتاريخ 23/11/1444هـ، https://cutt.us/DzbGG
  • النظام الأساسي للحكم الصادر بمرسوم ملكي رقم أ/90 بتاريخ 27/8/1412هـ.
  • نظام نزع ملكية العقارات للمنفعة العامة ووضع اليد المؤقت على العقار والصادر بمرسوم ملكي رقم م/15 بتاريخ 11 / 3 / 1424هـ.
  • اللائحة التنفيذية لنظام نزع ملكية العقارات للمنفعة العامة ووضع اليد المؤقت على العقار والصادرة بقرار مجلس الوزراء رقم (54) بتاريخ 11 / 2 / 1437ه.
  • نظام ديوان المظالم الصادر بمرسوم ملكي رقم م/78 بتاريخ 19 / 9 / 1428هـ.
  • نظام المرافعات أمام ديوان المظالم و الصادر بمرسوم ملكي رقم ( م/3 ) بتاريخ 22 / 1 / 1435هـ .

 

References:

  • alquran alkarim.
  • alsunna alnabawiia.
  • eumr, du. 'ahmad mukhtar eabd alhamidi, muejam allughat alearabiat almueasirati, ealam alkutubi, altabeat al'uwlaa,1429hi -2008m.
  • 'iibrahim mustafaa wakhrun, almuejam alwasiti, majmae allughat alearabiati, dar aldaewati, alqahirati.
  • 'abu aleazma, da. eabdalghani, muejam alghani, almaktabat alshaamilati, 2020m,

https://shamela.org/pdf/4abd4ef6b7cab80b358d5000b057d5c6.

  • almakawi, du. eatif eabd allah, alqarar al'iidari, muasasat tayibat lilnashr waltawzie, alqahirat, altabeat al'uwlaa,2012m.
  • aleamri, fahd bin eabdallah bin muhamadi, nazae almalkiat alkhasat wa'ahkamuha fi alfiqh al'iislamii, al'iidarat aleamat lilthaqafat walnashri, alriyad, 1424h,2003m.
  • alhanayinahi, 'usamat wakhrun, naze almilakiat alkhasat lilmanfaeat aleamat fi altashrie al'urduniyi, dirasati, eulum alsharieat walqanuni, jamieat al'urdun, maj 42, e 3, 2015m. manshur bisighat PDF :

https://archives.ju.edu.jo/index.php/law/article/view/7273/4924.

  • alsawafi, 'iikram falha, alhimayat aldusturiat walqanuniat fi haqi almilkiat alkhasa (dirasat muqaranati), dar zahran lilnashr waltawziei, al'urduni, altabeat al'uwlaa, 1431h-2010m.
  • albikri, muhamad eazmi, mawsueat alfiqh walqada' waltashrie fi alqanun almadanii aljadida, almujalad alhadi eashra, dar mahmud lilnashr waltawzie, alqahirati, 2018m.
  • almaktabat alshaamilat alhadithati, majalat albuhuth al'iislamiati, j 75, tarikh alrujue lilmawqie 23/11/1444h

https://shamela.ws/book/8322/35036.

  • radi, da. mazin lilu, alqanun al'iidariu " tabieat alqanun al'iidarii - altanzim al'iidariu - nashat al'iidarat aleamat - aldabt al'iidariu - alwazifat aleamat - al'amwal aleamat - alqarar al'iidariu - aleuqud al'iidaria ", dar almatbueat aljamieiati, al'iiskandariat, altabeat althaalithata, 2005m.
  • alhayyat alsueudiat lilmuqimin almuetamidin (taqyimi), aldalil almihnii li'aemal altaqyim li'aghrad naze milkiat aleaqarat lilmanfaeat aleamati, altabeat al'uwlaa, 1440hi- 2019m.
  • 'abu zida, da. jabir saeid hasan muhamad, alqanun al'iidariu fi almamlakat alearabiat alsueudiati, dar hafiz lilnashri, 2006m.
  • eabdalkrim, di. fuad muhamad musaa, alqararat al'iidariat watatbiqatuha fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, maehad al'iidarat aleamati, alrayad, 1424h - 2003m.
  • khrubi, sulayman, anqida' alqarar al'iidaria, risalat majistir, jamieat eabdalhamid bin badis mustaghanima, 2018-2019mu.minshur bisighat PDF:

http://e-biblio.univ-mosta.dz/handle/123456789/11786

  • almujan, du. 'iibrahim bin husayn, sharah nizam almurafaeat 'amam diwan almazalimi, altabeat al'uwlaa, 1437h -2017m.
  • eabdalwhab, muhamad rifeat, alnazariat aleamat lilqanun al'iidari, dar aljamieat aljadidati, al'iiskandiriat, 2012m.
  • hikli, du. alsayid khalil, alqanun al'iidariu alsueudiu, dar alzahra' lilnashr waltawziei, altabeat althaalithati, alrayad, 2013m.
  • allihibi, salih 'ahmad, fikrat naze almilkiat lilmanfaeat aleamati: dirasat tahliliat fi alqanun al'iimarati, majalat kuliyat alqanun lileulum alqanuniat walsiyasiati, jamieat karkuka, maj 8, e 28, 2019m. manshur bisighat PDF:

https://jclaps.uokirkuk.edu.iq/article_173951_d58a2226ff13b71a1e1bd439ea565189.pdf .

  • brahimi, sham, fikrat almanfaeat aleumumiat fi naze almalkiati, majalat alsharieat walqanuni, jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati, maj 27, e 55, 2013m. manshur bisighat PDF:

https://scholarworks.uaeu.ac.ae/cgi/viewcontent.cgi?article=1280&context=sharia_and_law.

  • aljarbuea, du. 'ayuwb bin mansurin, eayb alshakl fi alqarar al'iidari, majalat aleadli, e 56, alsanat 14, 1433h.
  • euthamani, nidal maeruf sayid, dawabit naze almilkiat alkhasat lilmanfaeat aleamati, risalat majistir, jamieat alniylin, alsuwdan, 2017m. manshur bisighat PDF:

https://search.mandumah.com/Record/830966/Details .

  • alnaasri, shamsat miftah 'ahmad, maswuwliat al'iidarat fi altaewid ean alqararat al'iidariati, (risalat majistir), jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati, 2018m. manshur bisighat PDF:

https://scholarworks.uaeu.ac.ae/cgi/viewcontent.cgi?article=1002&context=public_law_theses .

  • hasan, haydar faliah, altaewid aleadil ean naze almilkiat lilmanfaeat aleamati, majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, aljazayar, maj 13, ea1, 2020m. manshur bisighat PDF:

https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/315/13/1/113973 .

  • misawadat alnizam almuqtarah linaze milkiat aleaqarat lilmanfaeat aleamat wawade alyad almuaqat ealaa aleaqari, mawqie wizarat almaliati, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi, https://cutt.us/lkI7G .
  • almarjie alalkutrunii lilmaelumatiati, tatawur mafhum haqi almilakiat wa'ashkaliha, 2017m, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi,

https://almerja.com/reading.php?idm=83626

  • almarjie alalkitrunii lilmaelumatiati, mahiat alqarar al'iidarii watabieatih alqanuniati, 2018m, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi,

https://almerja.com/reading.php?idm=105408

  • majmueat almabadi alshareiat walnizamiat alati qararatha hayyaat walijan aldiywan lieam 1397h -1399hi, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi,

https://drive.google.com/file/d/0B-jeY96txAdxR1lha0NnZkJSczg/view

  • qarar raqm 29 (4/4) bishan antizae almilkiat lilmaslahat aleamati, mujmae alfiqh al'iislamii alduwali, tarikhuh 11/2/1988m, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi,

https://www.iifa-aifi.org/ar/1710.html

  • alsawabiq alqadayiyat li'ahkam diwan almazalimi, mawqie diwan almazalimi, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444hi,

https://cutt.us/PjK1u

  • majmueat al'ahkam walmabadi al'iidariat lieam 1439hi, mawqie diwan almazalimi, maj 3, tama alrujue lilmawqie bitarikh 23/11/1444h,

https://cutt.us/DzbGG

  • alnizam al'asasii lilhukm alsaadir bimarsum malakayin raqm 'a/90 bitarikh 27/8/1412hi.
  • nizam naze milkiat aleaqarat lilmanfaeat aleamat wawade alyad almuaqat ealaa aleaqar walsaadir bimarsum malakiin raqm mi/15 bitarikh 11 / 3 / 1424h.
  • allaayihat altanfidhiat linizam naze milkiat aleaqarat lilmanfaeat aleamat wawade alyad almuaqat ealaa aleaqar walsaadirat biqarar majlis alwuzara' raqm (54) bitarikh 11 / 2 / 1437h.
  • nizam diwan almazalim alsaadir bimarsum malakiin raqm mi/78 bitarikh 19 / 9 / 1428h.. nizam almurafaeat 'amam diwan almazalim w alsaadir bimarsum malakiin raqm ( mi/3 ) bitarikh 22 / 1 / 1435h .