عمل المرأة المسلمة، رؤية أصولية مقاصدية / The work of muslim women An objectives fundamentalist vision

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

قسم أصول الفقه . كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالزقازيق. جامعة الأزهر

المستخلص

 هذا البحث يسعى إلى بيان أهمية مقاصد الشريعة الإسلامية في معرفة الأحكام والقضايا المعاصرة، ومن تلك القضايا: عمل المرأة المسلمة؛ بناء على مدى تحقيقه لتلك المقاصد، أو هدمها، بعد الكشف عن العلاقة بين عمل المرأة والمقاصد، وإثبات كونه وسيلة لتحقيق مصالح ضرورية وحاجية وتحسينية، ومقاصد عامة وخاصة وجزئية، والنظر إلى ما قد يترتب عليه من مصالح ينبغي تحصيلها، ومفاسد يجب اجتنابها، وكيفية الترتيب فيما بينها؛ لتقديم بعضها عند التعارض.
 وكان من أهم النتائج التي توصل إليها البحث: أن الحكم التكليفي لعمل المرأة يختلف بحسب تحقيق المناط الخاص لكل امرأة تريد العمل، ومدى تحقيقه لمقاصد الشارع، وأن لعمل المرأة دور كبير في حفظ مقاصد الشريعة، وأن مراعاة المقاصد من أفضل ما يمكن الاستفادة منه في جانب عمل المرأة، من خلال جني منافع ذلك العمل وإيجابياته، والوقاية من مفاسده وسلبياته، وذلك يعد غنيمة وفرصة عظيمة؛ للإعلام بمحاسن الإسلام، للدول الغربية غير المسلمة، والتي تعاني من المفاسد المترتبة على عمل المرأة؛ مما يجعلها ضوابط متفقًا عليه، يدفع غير المسلمين للإقرار بريادتها، والاعتراف بفضلها.
ويوصي البحث بضرورة تدريس علم مقاصد الشريعة في المدارس، والجامعات، وخطب المساجد، وتربية الدارسين على تطبيقها والعمل بها، فيما يستجد من الحياة المعاصرة؛ حيث إن التطبيق المقاصدي للأحكام، لا يزال في حاجة إلى البحث والإعمال، كما يوصي بسن القوانين والضوابط التي تنظم آلية عمل المرأة، بما يتناسب مع طبيعتها وإمكاناتها، ولا يتعارض مع أحكام الشريعة ومقاصدها.
/
This research aims to illustrate the importance of the objectives of the Islamic Sharia in knowing contemporary rulings and issues, and among those issues: the work of Muslim women;  Based on the extent to which it achieves these objectives, or violates them, after illustrate the relationship between women’s work and the objectives, and proving that it is a means to achieve necessary, needy and improvements benefits, and public, private and partial objectives, and looking at what may result from it in terms of benefits that must be obtained, and evils that must be avoided.
One of the most important results of the research was: that the ruling on women's work differs according to the special case for each woman, and the extent to which it achieves the objectives, and that women's work has a great role in preserving the objectives of the Sharia, as it is considered a great opportunity; To inform about the virtues of Islam, to non-Muslims, who suffer from the evils resulting from women's work; 
 The research recommends the need to pay attention to teaching the objectives of the Islamic Sharia, and educating students to work with them, it  also recommends making laws that regulate the mechanism of women’s work.

الكلمات الرئيسية


  1. الفهارس العامة

    أولاً: فهرس المصادر والمراجع

    1. الاجتهاد وضوابطه عند الإمام الشاطبي: عمر علوان، دار ابن حزم (بيروت) 1426هــ/ 2005م.

    2. أحكام القرآن: الجصاص (أحمد بن علي أبو بكر الرازي)، تحقيق: عبد السلام محمد علي شاهين، دار الكتب العلمية (بيروت لبنان) الطبعة الأولى 1415هــ/1994م.

    3. أحكام القرآن: ابن العربي (محمد بن عبد الله)، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية (بيروت لبنان) الطبعة الثالثة 1424هــ /2003م.

    4. إحياء علوم الدين: الغزالي (أبو حامد محمد بن محمد)، دار المعرفة (بيروت).

    5. إرشاد الفحول إلى تحقيق الحق من علم الأصول: الشوكاني (محمد بن على)، تحقيق: الشيخ أحمد عزو عناية، تقديم: الشيخ خليل الميس، ود/ ولي الدين صالح فرفور، دار الكتاب العربي، الطبعة الأولى 1419هــ/ 1999م.

    6. الاستيعاب في معرفة الأصحاب: القرطبي (يوسف بن عبد الله بن محمد)، تحقيق: علي محمد البجاوي، دار الجيل (بيروت) الطبعة الأولى 1412هــ / 1992م.

    7. الإسلام وقضايا المرأة المعاصرة: البهي الخولي، دار القلم (الكويت) الطبعة الرابعة 1403هــ/ 1983م.

    8. الإشارة في أصول الفقه: أبو الوليد الباجي (سليمان بن خلف)، تحقيق: محمد حسن محمد حسن إسماعيل، دار الكتب العلمية (بيروت لبنان) الطبعة الأولى 1424هــ/2003م.

    9. الإصابة في تمييز الصحابة: ابن حجر العسقلاني (أحمد بن على)، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود، وعلى محمد معوض، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الأولى 1415هــ.

    10. إعلام الموقعين عن رب العالمين: ابن قيم الجوزية (محمد بن أبي بكر)، تحقيق: محمد عبد السلام إبراهيم، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الأولى1411هــ/ 1991م.

    11. الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف: علاء الدين المرداوي (علي بن سليمان)، دار إحياء التراث العربي، الطبعة الثانية.

    12. الإيجابية في الفقه الإسلامي: مها عزازي عبد الله العتيبي، بحث منشور في مجلة كلية الشريعة والقانون بأسيوط، العدد الثالث والثلاثون، الإصدار الأول، يناير 2021م.

    13. أيسر التفاسير لكلام العلي الكبير: أبو بكر الجزائري (جابر بن موسى بن عبد القادر)، مكتبة العلوم والحكم (المدينة المنورة- المملكة العربية السعودية) الطبعة الخامسة 1424هــ/2003م.

    14. بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع: علاء الدين الكاساني (أبو بكر بن مسعود بن أحمد)، دار الكتب العلمية، الطبعة الثانية 1406هــ/ 1986م.

    15. البرهان في أصول الفقه: إمام الحرمين الجويني (عبد الملك بن عبد الله)، تحقيق: صلاح بن محمد ابن عويضة، دار الكتب العلمية (بيروتلبنان) الطبعة الأولى 1418هــ/ 1997م.

    16. بيان المختصر شرح مختصر ابن الحاجب: الأصفهاني (شمس الدين بن أحمد)، تحقيق: محمد مظهر بقا، دار المدني (السعودية) الطبعة الأولى 1406هــ/ 1986م.

    17. تاريخ ابن خلدون= ديوان المبتدأ والخبر في تاريخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر: ابن خلدون (عبد الرحمن بن محمد)، تحقيق: خليل شحادة، دار الفكر (بيروت) الطبعة الثانية 1408هــ/ 1988م.

    18. التاريخ الكبير: البخاري (محمد بن إسماعيل بن إبراهيم)، دائرة المعارف العثمانية (حيدر آبادالدكن).

    19. التبصرة في أصول الفقه: الشيرازي (إبراهيم بن على)، تحقيق: د/ محمد حسن هيتو، دار الفكر (دمشق) الطبعة الأولى 1403هــ.

    20. التحرير والتنوير= تحرير المعنى السديد وتنوير العقل الجديد من تفسير الكتاب المجيد: ابن عاشور (محمد الطاهر بن محمد)، الدار التونسية للنشر (تونس) 1984هــ.

    21. تحفة المحتاج في شرح المنهاج، وحواشي الشرواني والعبادي: ابن حجر الهيتمي (أحمد بن محمد بن علي)، روجعت وصححت: بمعرفة لجنة من العلماء، المكتبة التجارية الكبرى (مصر )1357هــ/ 1983م.

    22. تفسير السعدي= تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان: السعدي (عبد الرحمن بن ناصر بن عبد الله السعدي)، تحقيق: عبد الرحمن بن معلا اللويحق، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى 1420هــ/2000م.

    23. تفسير الشعراوي= الخواطر: محمد متولي الشعراوي، مطابع أخبار اليوم، 1997م.

    24. تفسير الطبري= جامع البيان في تأويل القرآن: محمد بن جرير، أبو جعفر الطبري، تحقيق: أحمد محمد شاكر، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى 1420هــ/ 2000م.

    25. تفسير القرآن العظيم: ابن كثير (إسماعيل بن عمر القرشي)، تحقيق: سامي بن محمد سلامة، دار طيبة للنشر والتوزيع، الطبعة الثانية 1420هــ/ 1999م.

    26. تفسير القرطبي= الجامع لأحكام القرآن: شمس الدين القرطبي (محمد بن أحمد بن أبي بكر)، تحقيق: أحمد البردوني، وإبراهيم أطفيش، دار الكتب المصرية (القاهرة) الطبعة الثانية 1384هــ / 1964م.

    27. التفسير الكبير: فخر الدين الرازي الشافعي، دار إحياء التراث العربي (بيروت) الطبعة الثالثة 1420هــ.

    28. التمهيد في أصول الفقه: أبو الخطاب الكَلْوَذَاني (محفوظ بن أحمد)، تحقيق: مفيد محمد أبو عمشة، ومحمد بن علي بن إبراهيم، مركز البحث العلمي وإحياء التراث الإسلامي (جامعة أم القرى) الطبعة الأولى 1406هــ/1985م.

    29. التوقيف على مهمات التعاريف: عبد الرؤوف المناوي (زين الدين محمد بن تاج العارفين)، عالم الكتب (القاهرة) الطبعة الأولى 1410هــ/1990م.

    30. جامع الرسائل: ابن تيمية (تقي الدين أحمد بن عبد الحليم بن عبد السلام)، تحقيق: د/ محمد رشاد

     سالم، دار العطاء (الرياض) الطبعة الأولى 1422هــ/ 2001م.

    31. جامع العلوم والحكم في شرح خمسين حديثًا من جوامع الكلم: ابن رجب الحنبلي (عبد الرحمن بن أحمد)، تحقيق: شعيب الأرنؤوط، وإبراهيم باجس، مؤسسة الرسالة (بيروت) الطبعة السابعة 1422هــ / 2001م.

    32. جلباب المرأة المسلمة في الكتاب والسنة: الألباني (أبو عبد الرحمن محمد ناصر الدين)، دار السلام، الطبعة الثالثة 1423هــ /2002م.

    33. حاشية الطيبي على الكشاف= فتوح الغيب في الكشف عن قناع الريب: شرف الدين الحسين بن عبد الله الطيبي، مقدمة التحقيق: إياد محمد الغوج، القسم الدراسي: د/ جميل بني عطا، المشرف العام على الإخراج العلمي للكتاب: د/ محمد عبد الرحيم، الناشر: جائزة دبي الدولية للقرآن الكريم، الطبعة الأولى 1434هــ/ 2013م.

    34. الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي: الماوردي (علي بن محمد بن محمد)، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض، والشيخ عادل أحمد عبد الموجود، دار الكتب العلمية (بيروت- لبنان) الطبعة الأولى 1419هــ/ 1999م.

    35. الحجة على أهل المدينة: محمد بن الحسن بن فرقد الشيباني، تحقيق: مهدي حسن الكيلاني القادري، عالم الكتب (بيروت) الطبعة الثالثة 1403هــ.

    36. حلية الأولياء وطبقات الأصفياء: أبو نعيم الأصبهاني (أحمد بن عبد الله)، دار السعادة (مصر) 1394هــ/ 1974م، ثم صورتها عدة دور، منها: دار الكتاب العربي (بيروت)، ودار الفكر (بيروت)، ودار الكتب العلمية (بيروت) 1409هــ.

    37. الداعية الإيجابي في ضوء القرآن الكريم: رياض محمود جابر قاسم، بحث منشور في مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الإسلامية، العدد الثاني، يونيو 2014م.

    1. 38.  الذخيرة: شهاب الدين القرافي (أحمد بن إدريس)، تحقيق: محمد حجي، وسعيد أعراب، ومحمد بوخبزة، دار الغرب الإسلامي (بيروت) الطبعة الأولى 1994م.

    39. الذريعة إلى مكارم الشريعة: الراغب الأصفهانى (أبو القاسم الحسين بن محمد)، تحقيق: د/ أبو اليزيد العجمي، دار السلام (القاهرة) 1428هــ/2007م.

    1. 40.  رد المحتار على الدر المختار للحصفكي= حاشية ابن عابدين: محمد أمين بن عمر بن عبد العزيز عابدين، دار الفكر (بيروت) الطبعة الثانية 1412هــ/ 1992م.

    41. رفع النقاب عن تنقِيح الشّهابِ: الشوشاوي (الحسين بن علي الرجراجي)، تحقيق: د/ أَحمد بن محمد السراح، د/ عبد الرحمن بن عبد الله الجبرين، مكتبة الرشد للنشر والتوزيع، (الرياض- المملكة العربية السعودية) الطبعة الأولى 1425هــ /2004م.

    1. 42.  روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني= تفسير الألوسي: الألوسي (محمود بن عبد الله)، تحقيق: علي عبد الباري عطية، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الأولى

     1415هــ.

    43. روضة الطالبين وعمدة المفتين: النووي (أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف)، تحقيق: زهير الشاويش، المكتب الإسلامي (بيروت- دمشق- عمان) الطبعة الثالثة 1412هــ/ 1991م.

    1. 44.  زاد المسير في علم التفسير: ابن الجوزي، أبو الفرج (عبد الرحمن بن علي)، تحقيق: عبد الرزاق المهدي، دار الكتاب العربي (بيروت) الطبعة الأولى 1422هــ.

    45. سنن الترمذي= الجامع الكبير: أبو عيسى محمد بن عيسى الترمذي، تحقيق: أحمد محمد شاكر، ومحمد فؤاد عبد الباقي، وإبراهيم عطوة، مطبعة مصطفى البابي الحلبي (مصر)، الطبعة الثانية 1395هــ / 1975م.

    46. سنن أبى داود: سليمان بن الأشعث أبو داود السجستاني، تحقيق: شعَيب الأرنؤوط، ومحمد كامل قره بللي، دار الرسالة العالمية، الطبعة الأولى 1430هــ/ 2009م.

    47. السنن الكبرى: البيهقي (أحمد بن الحسين بن علي)، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية (بيروت- لبنان) الطبعة الثالثة 1424هــ/2003م.

    48. السنن الكبرى: النسائي (أحمد بن شعيب بن علي)، حققه وخرج أحاديثه: حسن عبد المنعم شلبي، وأشرف عليه: شعيب الأرناؤوط، وقدم له: عبد الله بن عبد المحسن التركي، مؤسسة الرسالة (بيروت) الطبعة الأولى 1421هــ /2001م.

    49. سنن ابن ماجه: ابن ماجة (أبو عبد الله محمد بن يزيد)، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء الكتب العربية- فيصل عيسى البابي الحلبي.

    50. شرح تنقيح الفصول: القرافي (شهاب الدين أحمد بن إدريس)، تحقيق: طه عبد الرؤوف سعد، شركة الطباعة الفنية المتحدة، الطبعة الأولى 1393هــ/ 1973م.

    51. شرح زاد المستقنع: المختار الشنقيطي (محمد بن محمد)، دروس صوتية قام بتفريغها موقع الشبكة الإسلاميةhttp://www.islamweb.net، الكتاب مرقم آليا، ورقم الجزء هو رقم الدرس.

    52. شرح الكوكب المنير في أصول الفقه: ابن النجار (محمد بن أحمد بن عبد العزيز)، تحقيق: د/ محمد الزحيلى، د/ نزيه حماد، مكتبة العبيكان (الرياض) الطبعة الثانية 1418هــ/ 1997م.

    53. شرح مختصر خليل: الخرشي (محمد بن عبد الله)، دار الفكر للطباعة (بيروت).

    54. شرح مختصر الروضة: الطوفي (سليمان بن عبد القوي نجم الدين)، تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى 1407هــ/ 1987م.

    55. شرح النووي على مسلم= المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج: النووي (يحيى بن شرف)، دار إحياء التراث العربي (بيروت) الطبعة الثانية 1392هــ.

    56. صحيح البخاري= الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله(r) وسننه وأيامه: أبو عبد الله محمد بن إسماعيل البخاري، تحقيق: محمد زهير ابن ناصر الناصر، دار طوق النجاة (بيروت- لبنان) الطبعة الأولى 1422هــ.

    57. صحيح الجامع الصغير وزياداته: محمد ناصر الدين الألباني، المكتب الإسلامي.

    58. صحيح مسلم= المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله (r): مسلم بن الحجاج النيسابوري، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي (بيروت).

    59. العلمانية والمذهب المالكي: أبو سفيان مصطفى باحُّو السلاوي المغربي، جريدة السبيل (المغرب) الطبعة الأولى 1433هــ/ 2012م.

    60. عون المعبود شرح سنن أبي داود، ومعه حاشية ابن القيم= تهذيب سنن أبي داود وإيضاح علله ومشكلاته: العظيم آبادي (محمد أشرف بن أمير بن علي)، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الثانية 1415 هـ.

    61. العين: الخليل بن أحمد بن عمرو الفراهيدي، تحقيق: د/ مهدي المخزومي، د/ إبراهيم السامرائي، دار ومكتبة الهلال.

    62. غمز عيون البصائر في شرح الأشباه والنظائر: شهاب الدين الحموي (أحمد ابن محمد مكي)، دار الكتب العلمية، الطبعة الأولى 1405هــ/ 1985م.

    63. الفائق في غريب الحديث والأثر: الزمخشري (أبو القاسم محمود بن عمرو)، تحقيق: علي محمد البجاوي، ومحمد أبو الفضل إبراهيم، دار المعرفة (لبنان) الطبعة الثانية.

    64. فتح الباري شرح صحيح البخاري: ابن حجر العسقلاني (أحمد بن على)، تحقيق: محب الدين الخطيب، دار المعرفة (بيروت) 1379هــ.

    65. فتح القدير الجامع بين فني الرواية والدراية من علم التفسير: محمد بن علي بن محمد الشوكاني.

    66. الفروق (أنوار البروق في أنواء الفروق): القرافي (أبو العباس شهاب الدين أحمد بن إدريس) عالم الكتب.

    67. الفوائد في اختصار المقاصد: عز الدين عبد العزيز بن عبد السلام، تحقيق: إياد خالد الطباع، دار الفكر المعاصر، دار الفكر (دمشق) الطبعة الأولى 1416هــ.

    68. الفوائد: ابن قيم الجوزية (محمد بن أبي بكر بن أيوب)، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الثانية 1393هــ / 1973م.

    69. فيض القدير شرح الجامع الصغير: عبد الرؤوف المناوي (زين الدين محمد)، المكتبة التجارية الكبرى (مصر) الطبعة الأولى 1356هــ.

    70. قواعد الأحكام في مصالح الأنام: عز الدين عبد العزيز بن عبد السلام، راجعه وعلق

     عليه: طه عبد الرؤوف سعد، مكتبة الكليات الأزهرية (القاهرة)، (وصورتها دور عدة، مثل: دار الكتب العلمية- بيروت، ودار أم القرى- القاهرة) 1414هــ /1991م.

    71. كشاف القناع عن متن الإقناع: البهوتي (منصور بن يونس بن صلاح الدين)، دار الكتب العلمية.

    72. لسان العرب: ابن منظور (محمد بن مكرم)، دار صادر (بيروت ــ لبنان) الطبعة الثالثة 1414هــ.

    73. المبسوط: شمس الأئمة السرخسي (محمد بن أحمد)، دار المعرفة (بيروت) 1414هــ/ 1993م.

    74. مجمع الزوائد ومنبع الفوائد: الهيثمي (نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان)، تحقيق: حسام الدين القدسي، مكتبة القدسي (القاهرة) 1414هــ/ 1994م.

    75. المجموع شرح المهذب (مع تكملة السبكي والمطيعي): النووي (أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف)، دار الفكر.

    76. مجموع الفتاوى: ابن تيمية (أحمد بن عبد الحليم الحراني)، تحقيق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية (المملكة العربية السعودية) 1416هــ/1995م.

    77. مدارج السالكين بين منازل إياك نعبد وإياك نستعين: ابن قيم الجوزية (محمد بن أبي بكر بن أيوب)، تحقيق: محمد المعتصم بالله البغدادي، دار الكتاب العربي (بيروت) الطبعة الثالثة 1416هــ/ 1996م.

    78. المرأة بين البيت والمجتمع: البهي الخولي، دار العروبة.

    79. المرأة بين طغيان النظام العربي ولطائف التشريع الرباني: د/ محمد سعيد البوطي، دار الفكر المعاصر (بيروت- لبنان)، دار الفكر(دمشق- سوريا).

    80. المرأة بين الفقه والقانون: مصطفى بن حسني السباعي، دار الوراق للنشر والتوزيع (بيروت) الطبعة السابعة 1420هــ/ 1999م.

    81. المرأة في القرآن: الشيخ الشعراوي، دار أخبار اليوم (مصر)، مكتبة الشعراوي الإسلامية.

    82. المستدرك على الصحيحين: الحاكم النيسابوري (محمد بن عبد الله)، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، دار الكتب العلمية (بيروت ــ لبنان) الطبعة الأولى 1411هــ/ 1990م.

    83. المستصفى في علم الأصول: أبو حامد الغزالي (محمد بن محمد)، تحقيق: محمد عبد السلام عبد الشافي، دار الكتب العلمية (بيروت ــ لبنان) الطبعة الأولى 1413هــ.

    84. مسند الإمام أحمد بن حنبل: أحمد بن محمد بن حنبل الشيباني، تحقيق: شعيب الأرنؤوط، وعادل مرشد، وآخرين، إشراف: د/ عبد الله بن عبد المحسن التركي، مؤسسة الرسالة، الطبعة الأولى 1421هــ /2001م.

    85. مصنف ابن أبي شيبة= الكتاب المصنف في الأحاديث والآثار: أبو بكر بن أبي شيبة (عبد الله بن محمد)، تحقيق: كمال يوسف الحوت، مكتبة الرشد (الرياض) الطبعة الأولى 1409هــ.

    86. المطلع على دقائق زاد المستقنع (المعاملات المالية): عبد الكريم بن محمد اللاحم، دار

     كنوز إشبيليا (الرياض- المملكة العربية السعودية) الطبعة الأولى 1429هــ/ 2008م.

    87. المعجم الأوسط: الطبراني (سليمان بن أحمد بن أيوب)، تحقيق: طارق بن عوض الله بن محمد، وعبد المحسن بن إبراهيم الحسيني، دار الحرمين (القاهرة).

    88. المعجم الكبير: الطبراني (سليمان بن أحمد بن أيوب)، تحقيق: حمدي بن عبد المجيد السلفي، مكتبة ابن تيمية (القاهرة) الطبعة الثانية.

    89. معجم لغة الفقهاء: محمد رواس قلعجي، وحامد صادق قنيبي، دار النفائس للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة الثانية 1408هــ/ 1988م.

    90. معرفة الصحابة: أبو نعيم الأصبهاني (أحمد بن عبد الله بن أحمد)، تحقيق: عادل بن يوسف العزازي، دار الوطن للنشر (الرياض)، الطبعة الأولى 1419هــ/ 1998م.

    91. المغني: ابن قدامة المقدسي (موفق الدين عبد الله بن أحمد)، مكتبة القاهرة، 1388هــ/ 1968م.

    92. مقاصد الشريعة الإسلامية: محمد الطاهر بن عاشور، تحقيق: محمد الحبيب ابن الخوجة، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية (قطر) 1425هــ/ 2004م.

    93. مقاصد الشريعة الإسلامية ومكارمها: علال الفاسي، دار الغرب الإسلامي، الطبعة الخامسة 1993.

    94. مقاصد المقاصد= الغايات العلمية والعملية لمقاصد الشريعة: د/ أحمد الريسوني، الشبكة العربية للأبحاث والنشر (بيروت- لبنان) الطبعة الأولى 2013م.

    95. الموافقات في أصول الشريعة: أبو إسحاق الشاطبي (إبراهيم بن موسى)، تحقيق: أبي عبيدة مشهور بن حسن آل سلمان، دار ابن عفان، الطبعة الأولى 1417هــ/ 1997م.

    96. مواهب الجليل في شرح مختصر خليل: شمس الدين الحطاب الرُّعيني (محمد بن محمد)، دار الفكر، الطبعة الثالثة 1412هــ / 1992م.

    97. الموسوعة الفقهية الكويتية: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية (الكويت)، الأجزاء (123) الطبعة الثانية، دار السلاسل (الكويت)، الأجزاء (2438) الطبعة الأولى، مطابع دار الصفوة (مصر)، الأجزاء (39 45) الطبعة الثانية، طبع الوزارة.

    98. نظرية المقاصد عند الإمام الشاطبي: أحمد الريسوني، الدار العالمية للكتاب الإسلامي، الطبعة الثانية 1412هــ/ 1992م.

    99. نهاية السول شرح منهاج الوصول في علم الأصول للبيضاوي: الإسنوي (عبد الرحيم بن الحسن)، ضبطه وصححه: عبد القادر محمد على، دار الكتب العلمية (بيروت ـ لبنان) الطبعة الأولى 1420هــ/ 1999م.

    100. هدية مجلة الأزهر حول اتفاقية القضاء على أشكال التمييز.

    101. الواضح في أصول الفقه: ابن عقيل (أبو الوفاء علي بن عقيل بن محمد)، تحقيق: الدكتور عبد الله بن عبد المُحسن التركي، مؤسسة الرسالة (بيروت لبنان) الطبعة الأولى 1420هــ/ 1999م.

    102. الوحي المحمدي: محمد رشيد بن علي رضا، دار الكتب العلمية (بيروت) الطبعة الأولى 1426هــ/ 2005م.

     

     

     

    References:

     

     

    • aliajtihad wadawabituh eind al'iimam alshaatibii: eumar eulwan, dar abn hazm (birut) 1426hi/ 2005m.

    • 'ahkam alqurani: aljasas ('ahmad bin eali 'abu bakr alraazi), tahqiqu: eabd alsalam muhamad eali shahin, dar alkutub aleilmia (bayrut - lubnan) altabeat al'uwlaa 1415h/1994m.

    • 'ahkam alqurani: abn alearabii (muhamad bin eabd allah), tahqiqu: muhamad eabd alqadir eataa, dar alkutub aleilmia (bayrut - lubnan) altabeat althaalithat 1424hi /2003m.

    • 'iihya' eulum aldiyn: alghazaliu ('abu hamid muhamad bin muhamadin), dar almaerifa (birut).

    • 'iirshad alfuhul 'iilaa tahqiq alhaqi min eilm al'usuli: alshshwkanii (muhamad bin ealaa), tahqiqa: alshaykh 'ahmad eazw einayat, taqdimi: alshaykh khalil almis, wada/ wali aldiyn salih farfur, dar alkitaab alearabii, altabeat al'uwlaa 1419h/ 1999m.

    • alastieab fi maerifat al'ashabi: alqurtubii (yusif bin eabd allah bin muhamad), tahqiqu: eali muhamad albijawi, dar aljil (birut) altabeat al'uwlaa 1412hi / 1992m.

    • al'iislam waqadaya almar'at almueasirati: albahiu alkhuli, dar alqalam (alkuayti) altabeat alraabieat 1403h/ 1983m.

    • al'iisharat fi 'usul alfiqh: 'abu alwalid albaji (slayman bin khalafa), tahqiqu: muhamad hasan muhamad hasan 'iismaeil, dar alkutub aleilmia (birut- lubnan) altabeat al'uwlaa 1424h/2003m.

    • al'iisabat fi tamyiz alsahabati: abn hajar aleasqalanii ('ahmad bin ealaa), tahqiqu: eadil 'ahmad eabd almawjudu, waealaa muhamad mueawad, dar alkutub aleilmia (birut) altabeat al'uwlaa 1415h.

    • 'iielam almuqiein ean rabi alealamina: aibn qiam aljawzia (muhamad bin 'abi bakr), tahqiqu: muhamad eabd alsalam 'iibrahim, dar alkutub aleilmia (birut) altabeat al'uwlaa1411hi/ 1991m.

    • al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilafi: eala' aldiyn almirdawii (eali bin sulayman), dar 'iihya' alturath alearabii, altabeat althaaniati.

    • al'iijabiat fi alfiqh al'iislamii: maha eazazi eabd allah aleutaybi, bahath manshur fi majalat kuliyat alsharieat walqanun bi'asyut, aleadad althaalith walthalathuna, al'iisdar al'awla, yanayir 2021m.

    • 'aysar altafasir likalam alealii alkabiri: 'abu bakr aljazayirii (jabir bin musaa bin eabd alqadira), maktabat aleulum walhukm (almadinat almunawarati- almamlakat alearabiat alsaeudiati) altabeat alkhamisat 1424h/2003m.

    • badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: eala' aldiyn alkasanii ('abu bakr bin maseud bin 'ahmada), dar alkutub aleilmiati, altabeat althaaniat 1406hi/ 1986m.

    • alburhan fi 'usul alfiqah: 'iimam alharamayn aljuaynii (eabd almalik bin eabd allah), tahqiqu: salah bin muhamad aibn euaydita, dar alkutub aleilmia (birut- lubnan) altabeat al'uwlaa 1418h/ 1997m.

    • byan almukhtasar sharh mukhtasar aibn alhajibi: al'asfahani (shams aldiyn bin 'ahmad), tahqiqu: muhamad mazhar baqa, dar almadanii (alsueudiati) altabeat al'uwlaa 1406hi/ 1986m.

    • tarikh aibn khaldun= diwan almubtada walkhabar fi tarikh alearab walbarbar waman easarahum min dhawi alshaan al'akbari: abn khaldun (eabd alrahman bn muhamad), tahqiqu: khalil shahadata, dar alfikr (birut) altabeat althaaniat 1408h/ 1988m.

    • altaarikh alkabira: albukhariu (muhamad bin 'iismaeil bin 'iibrahim), dayirat almaearif aleuthmania (haydar abad- aldakn).

    • altabasurat fi 'usul alfiqah: alshiyrazii ('iibrahim bin ealaa), tahqiqu: du/ muhamad hasan hitu, dar alfikr (dimashqa) altabeat al'uwlaa 1403h.

    • altahrir waltanwir= tahrir almaenaa alsadid watanwir aleaql aljadid min tafsir alkitaab almajid: aibn eashur (muhamad altaahir bin muhamadin), aldaar altuwnisiat lilnashr (tunis) 1984h.

    • tuhifat almuhtaj fi sharh alminhaji, wahawashi alshurawanii waleabaadi: abn hajar alhaytmii ('ahmad bin muhamad bn eulay), rawjaeat wasahahat: bimaerifat lajnat min aleulama'i, almaktabat altijariat alkubraa (misr )1357hi/ 1983m.

    • tafsir alsaedi= taysir alkarim alrahman fi tafsir kalam almanani: alsaedi (eabd alrahman bin nasir bin eabd allah alsaedi), tahqiqu: eabd alrahman bin maeala alllwayahaqi, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa 1420h/2000m.

    • tafsir alshaerawi= alkhawatiri: muhamad mutwaliy alshaerawi, mutabie 'akhbar alyawmi, 1997m.

    • tafsir altabri= jamie albayan fi tawil alqurani: muhamad bin jirir, 'abu jaefar altabri, tahqiqu: 'ahmad muhamad shakir, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa 1420h/ 2000m.

    • tafsir alquran aleazimi: abn kathir ('iismaeil bn eumar alqirshiu), tahqiqu: sami bin muhamad salamata, dar tiibat lilnashr waltawziei, altabeat althaaniat 1420hi/ 1999m.

    • tafsir alqurtubii= aljamie li'ahkam alqurani: shams aldiyn alqurtubii (muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr), tahqiqu: 'ahmad albarduni, wa'iibrahim 'atfish, dar alkutub almisria (alqahirati) altabeat althaaniat 1384hi / 1964m.

    • altafsir alkabira: fakhr aldiyn alraazi alshaafieii, dar 'iihya' alturath alearabii (birut) altabeat althaalithat 1420h.

    • altamhid fi 'usul alfiqah: 'abu alkhataab alkalwadhany (mahfuz bin 'ahmad), tahqiqu: mufid muhamad 'abu eumshata, wamuhamad bin eali bin 'iibrahim, markaz albahth aleilmii wa'iihya' alturath al'iislamii (jamieat 'umi alquraa) altabeat al'uwlaa 1406h/1985m.

    • altawqif ealaa muhimaat altaearifi: eabd alrawuwf alminawi (zin aldiyn muhamad bin taj alearifin), ealim alkutub (alqahirati) altabeat al'uwlaa 1410h/1990m.

    • jamie alrasayili: abn taymia (tqi aldiyn 'ahmad bin eabd alhalim bin eabd alsalamu), tahqiqu: du/ muhamad rashad

    • salm, dar aleata' (alriyad) altabeat al'uwlaa 1422hi/ 2001m.

    • jamie aleulum walhukm fi sharh khamsin hdythan min jawamie alkalm: aibn rajab alhanbali (eabd alrahman bin 'ahmad), tahqiqu: shueayb al'arnawuwta, wa'iibrahim bajis, muasasat alrisala (birut) altabeat alsaabieat 1422hi / 2001m.

    • jilbab almar'at almuslimat fi alkitaab walsanati: al'albanii ('abu eabd alrahman muhamad nasir aldiyn), dar alsalami, altabeat althaalithat 1423hi /2002m.

    • hashiat alttyby ealaa alkashafi= futuh alghayb fi alkashf ean qinae alriyb: sharaf aldiyn alhusayn bin eabd allah alttyby, muqadimat altahqiqi: 'iiad muhamad alghuji, alqism aldirasia: da/ jamil bani eataa, almushrif aleami ealaa al'iikhraj aleilmii lilkitabi: du/ muhamad eabd alrahim, alnaashir: jayizat dubayi alduwaliat lilquran alkarim, altabeat al'uwlaa 1434h/ 2013m.

    • alhawy alkabir fi fiqh madhhab al'iimam alshaafieay: almawardi (eali bin muhamad bin muhamad), tahqiqa: alshaykh eali muhamad mueawad, walshaykh eadil 'ahmad eabd almawjudi, dar alkutub aleilmia (birut- lubnan) altabeat al'uwlaa 1419h/ 1999m.

    • alhujat ealaa 'ahl almadinati: muhamad bin alhasan bin farqad alshaybani, tahqiqu: mahdi hasan alkilani alqadiri, ealim alkutub (birut) altabeat althaalithat 1403h.

    • haliat al'awlia' watabaqat al'asfia'i: 'abu naeim al'asbihani ('ahmad bin eabd allah), dar alsaeada (masir) 1394hi/ 1974m, thuma suaratuha eidat dawri, minha: dar alkitaab alearabii (birut), wadar alfikr (birut), wadar alkutub aleilmia (birut) 1409h.

    • aldaaeiat al'iijabiu fi daw' alquran alkarim: riad mahmud jabir qasima, bahath manshur fi majalat aljamieat al'iislamiat lildirasat al'iislamiati, aleadad althaani, yuniu 2014m.

    • aldhakhiratu: shihab aldiyn alqurafi ('ahmad bin 'iidris), tahqiqu: muhamad haji, wasaeid 'aerab, wamuhamad bukhibzata, dar algharb al'iislamii (birut) altabeat al'uwlaa 1994m.

    • aldharieat 'iilaa makarim alsharieati: alraaghib al'asfuhanaa ('abu alqasim alhusayn bin muhamad), tahqiqu: du/ 'abu alyazid aleajami, dar alsalam (alqahirati) 1428h/2007m.

    • rada almuhtar ealaa alduri almukhtar lilhisfiki= hashiat aibn eabdin: muhamad 'amin bin eumar bin eabd aleaziz eabdin, dar alfikr (biruta) altabeat althaaniat 1412hi/ 1992m.

    • rafae alniqab ean tnqih alshshhabi: alshuwshawii (alhusayn bin eali alrajraji), tahqiqu: da/ 'ahmd bin muhamad alsarah, da/ eabd alrahman bin eabd allah aljabrin, maktabat alrushd lilnashr waltawziei, (alriyad- almamlakat alearabiat alsaeudiati) altabeat al'uwlaa 1425hi /2004m.

    • ruh almaeani fi tafsir alquran aleazim walsabe almathani= tafsir al'alusi: al'alusii (mahmud bin eabd allah), tahqiqu: eali eabd albari eatiat, dar alkutub aleilmia (birut) altabeat al'uwlaa

    • 1415hi.

    • rudat altaalibin waeumdat almuftina: alnawawii ('abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf), tahqiqu: zuhayr alshaawish, almaktab al'iislamiu (birut- dimashqa- eaman) altabeat althaalithat 1412h/ 1991m.

    • zad almasir fi eilm altafsiri: aibn aljuzi, 'abu alfaraj (eabd alrahman bin eulay), tahqiqu: eabd alrazaaq almahdi, dar alkitaab alearabii (birut) altabeat al'uwlaa 1422h.

    • snan altirmidhi= aljamie alkabira: 'abu eisaa muhamad bin eisaa altirmadhi, tahqiqu: 'ahmad muhamad shakiri, wamuhamad fuad eabd albaqi, wa'iibrahim eatwat, matbaeat mustafaa albabi alhalabii (masir), altabeat althaaniat 1395hi / 1975m.

    • sunan 'abaa dawud: sulayman bin al'asheath 'abu dawud alsajistani, tahqiqu: sheayb al'arnawuwta, wamuhamad kamil qarah bilili, dar alrisalat alealamiati, altabeat al'uwlaa 1430hi/ 2009m.

    • alsunan alkubraa: albayhaqiu ('ahmad bin alhusayn bin eulay), tahqiqu: muhamad eabd alqadir eataa, dar alkutub aleilmia (birut- lubnan) altabeat althaalithat 1424h/2003m.

    • alsunan alkubraa: alnasayiyu ('ahmad bin shueayb bin eulay), haqaqah wakharaj 'ahadithahu: hasan eabd almuneim shalabi, wa'ashraf ealayhi: shueayb al'arnawuwta, waqadim lahu: eabd allah bin eabd almuhsin alturki, muasasat alrisala (birut) altabeat al'uwlaa 1421hi /2001m.

    • sunan abn majaha: abn maja ('abu eabd allh muhamad bin yuzid), tahqiqu: muhamad fuaad eabd albaqi, dar 'iihya' alkutub alearabiati- faysal eisaa albabi alhalbi.

    • sharh tanqih alfusuli: alqurafii (shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris), tahqiqa: tah eabd alrawuwf saeda, sharikat altibaeat alfaniyat almutahidati, altabeat al'uwlaa 1393h/ 1973m.

    • sharah zad almustaqniea: almukhtar alshanqitiu (muhamad bin muhamadin), durus sawtiat qam bitafrighiha mawqie alshabakat al'iislamiatihttp://www.islamweb.net, alkitab muraqam alia, waraqm aljuz' hu raqm aldirs.

    • sharah alkawkab almunir fi 'usul alfiqah: abn alnajaar (muhamad bin 'ahmad bin eabd aleaziza), tahqiqu: du/ muhamad alzuhaylaa, da/ nazih hamadi, maktabat aleabikan (alriyad) altabeat althaaniat 1418h/ 1997m.

    • sharh mukhtasar khalil: alkharshiu (muhamad bin eabd allah), dar alfikr liltibaea (birut).

    • sharh mukhtasar alrawdata: altuwfiu (slayman bin eabd alqawii najm aldiyni), tahqiqu: eabd allah bin eabd almuhsin alturki, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa 1407h/ 1987m.

    • sharah alnawawiu ealaa muslimi= alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaji: alnawawii (yahyaa bin sharaf), dar 'iihya' alturath alearabii (birut) altabeat althaaniat 1392h.

    • shih albukhari= aljamie almusnad alsahih almukhtasar min 'umur rasul allah wasunanih wa'ayaamihu: 'abu eabd allah muhamad bin 'iismaeil albukhari, tahqiqu: muhamad zuhayr aibn nasir alnaasir, dar tawq alnajaa (birut- lubnan) altabeat al'uwlaa 1422h.

    • shih aljamie alsaghir waziadatuhi: muhamad nasir aldiyn al'albaniu, almaktab al'iislamii.

    • shih muslm= almusnad alsahih almukhtasar binaql aleadl ean aleadl 'iilaa rasul allah: muslim bin alhajaaj alnaysaburi, tahqiqu: muhamad fuad eabd albaqi, dar 'iihya' alturath alearabii (birut).

    • alealmaniat walmadhhab almaliki: 'abu sufyan mustafaa bahhu alsalawii almaghribiu, jaridat alsabil (almaghribi) altabeat al'uwlaa 1433hi/ 2012m.

    • eun almaebud sharh sunan 'abi dawud, wamaeah hashiat abn alqiimi= tahdhib sunan 'abi dawud wa'iidah ealalih wamushkilatihi: aleazim abadi (muhamad 'ashraf bin 'amir bin eulay), dar alkutub aleilmia (birut) altabeat althaaniat 1415 hi.

    • aleayn: alkhalil bin 'ahmad bin eamrw alfarahidi, tahqiqu: du/ mahdii almakhzumi, du/ 'iibrahim alsaamaraayiy, dar wamaktabat alhilal.

    • ghamz euyun albasayir fi sharh al'ashbah walnazayira: shihab aldiyn alhamawii ('ahmad abn muhamad makiy), dar alkutub aleilmiati, altabeat al'uwlaa 1405hi/ 1985m.

    • alfayiq fi gharayb alhadith wal'athra: alzamakhshirii ('abu alqasim mahmud bin eamru), tahqiqu: eali muhamad albijawi, wamuhamad 'abu alfadl 'iibrahim, dar almaerifa (lubnan) altabeat althaaniati.

    • fatah albari sharh sahih albukharii: abn hajar aleasqalanii ('ahmad bn ealaa), tahqiqa: muhibi aldiyn alkhatibi, dar almaerifa (birut) 1379h.

    • fath alqadir aljamie bayn faniyi alriwayat waldirayat min eilm altafsiri: muhamad bin eali bin muhamad alshuwkani.

    • alfuruq ('anwar alburuq fi 'anwa' alfuruqu): alqurafii ('abu aleabaas shihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris) ealam alkutab.

    • alfawayid fi aikhtisar almaqasidi: eiz aldiyn eabd aleaziz bin eabd alsalami, tahqiqu: 'iiad khalid altibaea, dar alfikr almueasiri, dar alfikr (dimashqa) altabeat al'uwlaa 1416h.

    • alfawayidi: abn qiam aljawzia (muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwba), dar alkutub aleilmia (biruta) altabeat althaaniat 1393hi / 1973m.

    • fid alqadir sharh aljamie alsaghira: eabd alrawuwf alminawi (zin aldiyn muhamad), almaktabat altijariat alkubraa (masir) altabeat al'uwlaa 1356h.

    • qawaeid al'ahkam fi masalih al'anami: eizi aldiyn eabd aleaziz bin eabd alsalamu, rajieh waealaq

    • ealayhi: tah eabd alrawuwf saedu, maktabat alkuliyaat al'azharia (alqahirati), (wasuaratuha dawr eidatun, mithla: dar alkutub aleilmiati- bayrut, wadar 'um alquraa- alqahirati) 1414hi /1991m.

    • kshaf alqinae ean matn al'iiqnaei: albuhutii (mansur bin yunis bn salah aldiyni), dar alkutub aleilmiati.

    • lisan alearabi: abn manzur (muhamad bin makrimi), dar sadir (birut lubnan) altabeat althaalithat 1414h.

    • alimabsuta: shams al'ayimat alsarukhsiu (muhamad bin 'ahmada), dar almaerifa (birut) 1414hi/ 1993m.

    • majmae alzawayid wamanbae alfawayidi: alhaythamii (nur aldiyn eali bin 'abi bakr bin sulayman), tahqiqu: husam aldiyn alqudsi, maktabat alqudsii (alqahira) 1414h/ 1994m.

    • almajmue sharh almuhadhab (me takmilat alsabaki walmatieii): alnawawii ('abu zakariaa muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf), dar alfikri.

    • majmue alfatawaa: abn taymia ('ahmad bin eabd alhalim alharaani), tahqiqu: eabd alrahman bin muhamad bin qasimi, majmae almalik fahd litibaeat almushaf alsharifi, almadinat alnabawia (almamlakat alearabiat alsaeudia) 1416h/1995m.

    • mdarij alsaalikin bayn manazil 'iiaak naebud wa'iiaak nastaeinu: aibn qiam aljawzia (muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwba), tahqiqu: muhamad almuetasim biallah albaghdadii, dar alkitaab alearabii (birut) altabeat althaalithat 1416hi/ 1996m.

    • almar'at bayn albayt walmujtamaei: albahii alkhuli, dar aleurubati.

    • almar'at bayn tughyan alnizam alearabii walitayif altashrie alrabaani: du/ muhamad saeid albuti, dar alfikr almueasir (birut- lubnanu), dar alfikri(dimashqa- surya).

    • almar'at bayn alfiqh walqanuni: mustafaa bin husni alsabaeiu, dar alwaraaq lilnashr waltawzie (biruta) altabeat alsaabieat 1420h/ 1999m.

    • almar'at fi alqurani: alshaykh alshaerawiu, dar 'akhbar alyawm (masiri), maktabat alshaerawii al'iislamiati.

    • alimustadrak ealaa alsahihayni: alhakim alnaysaburii (muhamad bin eabd allah), tahqiqu: mustafaa eabd alqadir eataa, dar alkutub aleilmia (bayrut lubnan) altabeat al'uwlaa 1411h/ 1990m.

    • almustasfaa fi eilm al'usuli: 'abu hamid alghazali (muhamad bin muhamad), tahqiqu: muhamad eabd alsalam eabd alshaafi, dar alkutub aleilmia (bayrut lubnan) altabeat al'uwlaa 1413h.

    • msnid al'iimam 'ahmad bin hanbal: 'ahmad bin muhamad bin hanbal alshaybani, tahqiqu: shueayb al'arnawuwt, waeadil murshid, wakhrin, 'iishraf: da/ eabd allah bin eabd almuhsin alturki, muasasat alrisalati, altabeat al'uwlaa 1421hi /2001m.

    • musanaf aibn 'abi shibat= alkutaab almusanaf fi al'ahadith waliathar: 'abu bakr bin 'abi shiba (eabd allh bin muhamad), tahqiqu: kamal yusuf alhuta, maktabat alrushd (alriyad) altabeat al'uwlaa 1409h.

    • almutalae ealaa daqayiq zad almustaqnae (almueamalat almaliati): eabd alkarim bin muhamad allaahim, dar

    • kunuz 'iishbilya (alriyad- almamlakat alearabiat alsueudiati) altabeat al'uwlaa 1429hi/ 2008m.

    • almiejam al'awsati: altabaraniu (slayman bin 'ahmad bin 'ayuwba), tahqiqu: tariq bin eawad allh bin muhamad, waeabd almuhsin bin 'iibrahim alhusayni, dar alharamayn (alqahirati).

    • almuejam alkabiri: altabaraniu (slayman bin 'ahmad bin 'ayuba), tahqiqu: hamdi bin eabd almajid alsalafi, maktabat aibn taymia (alqahirati) altabeat althaaniatu.

    • muejam lughat alfuqaha'i: muhamad rawaas qaleaji, wahamid sadiq qanibi, dar alnafayis liltibaeat walnashr waltawzie, altabeat althaaniat 1408h/ 1988m.

    • maerifat alsahabati: 'abu naeim al'asbuhani ('ahmad bin eabd allh bin 'ahmad), tahqiqu: eadil bin yusuf aleazazi, dar alwatan lilnashr (alriyadu), altabeat al'uwlaa 1419hi/ 1998m.

    • almighni: abn qudamat almaqdisii (muafaq aldiyn eabd allh bin 'ahmada), maktabat alqahirati, 1388hi/ 1968m.

    • maqasid alsharieat al'iislamiati: muhamad altaahir bin eashur, tahqiqu: muhamad alhabib aibn alkhawjati, wizarat al'awqaf walshuwuwn al'iislamia (qutar) 1425h/ 2004m.

    • maqasid alsharieat al'iislamiat wamakarimaha: ealal alfasi, dar algharb al'iislamii, altabeat alkhamisat 1993.

    • maqasid almaqasidi= alghayat aleilmiat waleamaliat limaqasid alsharieati: du/ 'ahmad alriysuni, alshabakat alearabiat lil'abhath walnashr (birut- lubnan) altabeat al'uwlaa 2013m.

    • almuafaqat fi 'usul alsharieati: 'abu 'iishaq alshaatibi ('iibrahim bin musaa), tahqiqu: 'abi eubaydat mashhur bin hasan al silman, dar abn eafan, altabeat al'uwlaa 1417hi/ 1997m.

    • mawahib aljalil fi sharh mukhtasar khalili: shams aldiyn alhataab alrrueyny (muhamad bin muhamadin), dar alfikri, altabeat althaalithat 1412hi / 1992m.

    • almawsueat alfiqhiat alkuaytiati: wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamia (alkuayti), al'ajza' (1- 23) altabeat althaaniatu, dar alsalasil (alkuayti), al'ajza' (24- 38) altabeat al'uwlaa, matabie dar alsafwa (masra), al'ajza' (39 - 45) altabeat althaaniatu, tabe alwizarati.

    • nazariat almaqasid eind al'iimam alshaatibii: 'ahmad alraysuni, aldaar alealamiat lilkitaab al'iislamii, altabeat althaaniat 1412hi/ 1992m.

    • nihayat alsuwl sharh minhaj alwusul fi eilm al'usul lilbaydawi: al'iisnawii (eabd alrahim bin alhasan), dabtuh wasahhaha: eabd alqadir muhamad ealaa, dar alkutub aleilmia (bayrut lubnan) altabeat al'uwlaa 1420h/ 1999m.

    • hdiat majalat al'azhar hawl aitifaqiat alqada' ealaa 'ashkal altamyizi.

    • alwadih fi 'usul alfiqah: aibn eaqil ('abu alwafa' eali bin eaqil bin muhamad), tahqiqi: alduktur eabd allah bin eabd almuhsn alturki, muasasat alrisala (bayrut - lubnan) altabeat al'uwlaa 1420h/ 1999m.

    • aluhi almuhamadi: muhamad rashid bin ealiin rida, dar alkutub aleilmia (birut) altabeat al'uwlaa 1426hi/ 2005m.