حجية الدفاتر التجارية وفقًا لنظام الإثبات (دراسة تأصيلية تطبيقية) / Authenticity of commercial books according to the system of evidence (applied original study)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

أستاذ مساعد بقسم القانون الخاص في كلية الحقوق والعلوم السياسية بجامعة الملك سعود

المستخلص

يلزم مسك الدفاتر التجارية كل تاجر سواء كان شخصًا طبيعيًا أم اعتباريًا، ويعفى من مسك الدفاتر التجارية التاجر الذي لا يزيد رأس ماله على مئة ألف ريال. والمنظم أوجب على التاجر أن يمسك حدًا أدنى من الدفاتر، والاطلاع على الدفاتر التجارية من جانب القاضي هو جائز في جميع الدعاوي، سواء كانت تجارية أم مدنية. وطرق الرجوع إلى الدفاتر التجارية يتم بإحدى الطرق الآتية: التقديم والاطلاع حسب نظام الدفاتر التجارية، وطرق الرجوع إلى الدفاتر التجارية وفقًا لنظام الإثبات هما: إبراز الدفاتر، أو التمكين من الاطلاع عليها. والتاجر يستطيع أن يحتج على خصمه التاجر الذي يملك ذات القوة في الإثبات، وإذا كان موضوع النزاع غير تجاري، فلا يصح من التاجر الاحتجاج على خصمه من دفاتره. والمبدأ النظامي أن الشخص لا يصنع دليلًا لنفسه، ولكن تم الخروج على هذا المبدأ في الدفاتر التجارية. المنظم حدد الطريق الذي يكمل به الدفاتر التجارية في مواجهة غير التاجر، وهو اليمين المتممة، ولم يتم ذكر أي من طرق الإثبات الأخرى. ويجوز لغير التاجر أن يثبت عكس ما قدمه التاجر بكافة طرق الإثبات. والدعوى الذي تقدم بها التاجر وقدم فيها دفاتره التجارية، وكان خصمه غير تاجر؛ يجب فيها أن تكون قيمة المطالبة فيها لا تزيد على مئة ألف ريال أو ما يعادلها. ومن القواعد المقررة أن الشخص لا يجبر على تقديم دليل ضد نفسه، إلا أن في نظام الدفاتر التجارية، ونظام الإثبات، ومثله في القانون المقارن، تم إلزام التاجر بأن يقدم دفاتره التجارية.
/
Every trader is required to perform book-keeping whether such trader was a natural person or a legal person. The trader whose capital is not more than SAR 100,000 is exempted from the book-keeping requirement. However, the legislator stipulated in the law minimum requirements of book-keeping. Further, it is permissible for the Judge to peruse accounting books in all lawsuits both commercial and civil. Perusal of accounting books may occur by one of the following methods: submittal and perusal of the books according to the book-keeping system, or giving access to them. Traders can enter into commercial litigation where both have the same means for evidence. Whereas, if the dispute is not commercial, traders cannot use the accounting books as evidence against their opponent in litigation according to the legal principle that a person may not create evidence for itself. This principle was excluded with accounting books. The legislator set out the manner through which a trader can support the accounting book evidence against non-traders, which is giving complementary oath as a means of proof exclusively not providing any other methods of proof. Non-traders may refute the traders’ submissions with all means of evidence.  In lawsuits where the trader submits its accounting books and the opponent is a non-trader, the value of the claim shall not exceed SAR 100,000 or its equivalent. It is an established rule that a person may not be forced to provide evidence against itself. However, in the case of accounting book-keeping law, evidence law, and similar laws in comparable laws, the trader is obligated to submit its accounting books.

الكلمات الرئيسية


قائمة المصادر والمراجع
q    القرآن الكريم.
q    الإثبات في الفقه الإسلامي والأنظمة السعودية، د. حسام الدين سليمان توفيق، الناشر: دار الكتاب الجامعي، الرياض، الطبعة الأولى، 2018م.
q    أحكام الإقرار أمام المحاكم التجارية، د. عادل بن عبد الرحمن الشمري، مجلة جامعة طائف.
q    أدلة الإثبات، د. محمد نصر محمد، الناشر: مكتبة القانون والاقتصاد، الرياض، الطبعة الأولى، 2014م.
q    البوابة القضائية العملية.
q    شرح القانون التجاري السعودي، د. محمد سعد الرحاحلة، د. إيناس خلف الخالدي، الناشر: دار الثقافة، عمان، الطبعة الأولى، 2015م.
q    شرح قانون التجارة، محمد كامل أمين، المطبعة الرحمانية.
q    شرح قواعد الإثبات الموضوعية، د. خالد السيد محمد عبد المجيد موسى، الناشر: مكتبة القانون والاقتصاد، الرياض، الطبعة الأولى، 2014م.
q    طريق الهجرتين وباب السعادتين، محمد بن أبي بكر بن أيوب بن سعد شمس الدين ابن القيم الجوزية، (المتوفي: 751هــ)، دار السلفية، القاهرة، مصر، الطبعة الثانية، 1394هــ.
q    قانون الإثبات، د. محمد حسين منصور، الناشر: دار الجامعة الجديدة، الإسكندرية، 2004م.
q   قانون الإثبات، د. محمد لبيب شنب د. أسامة أبو الحسن مجاهد، 2012-2013م.
q    قانون الأعمال، د. محمد بن أحمد بديرات، الناشر: مكتبة المتنبي، الرياض، الطبعة الأولى، 2018م.
q    قانون التجارة اللبناني المقارن، أكتم أمين الخولي، الناشر: دار النهضة العربية، بيروت، الطبعة الثانية، 1967م.
q    القانون التجاري السعودي، أ.د. نايف بن سلطان الشريف، الطبعة الثانية، 2021م.
q    القانون التجاري السعودي، د. أنور مطاوع منصور، الناشر: دار المتنبي، الطبعة الخامسة، 2017م.
q    القانون التجاري السعودي، د. رحاب محمد داخلي، الناشر: مركز الدراسات العربية، مصر، الطبعة الأولى، 2016م.
q    القانون التجاري المصري، د. ثروت عبد الرحيم، 1982م.
q    القانون التجاري، أ.د. حمد الله محمد حمد الله، الناشر: القانون والاقتصاد، الرياض، الطبعة الأولى، 2015م.
q    القانون التجاري، أ.د. زياد بن أحمد القرشي، الناشر: دار حافظ، جدة، الطبعة السادسة، 1444هـ.
q    القانون التجاري، د. عبد الهادي محمد الغامدي د. يونس محمد حسني، الطبعة الثالثة، 1430هـ.
q    القانون التجاري، د. عصام حنفي محمود.
q    القانون التجاري، د. محمد حسن الجبر، الناشر: شركة المعرفة، الرياض، الطبعة السادسة، 2021م.
q    القانون التجاري، د. محمد فاروق أبو الشامات د. جمال الدين مكناس د. محمد سامر عاشور.
q    القانون التجاري، د. محمود سمير الشرقاوي، الناشر: دار النهضة العربية، القاهرة، 1989م.
q    القانون التجاري، د. نادية فضل، الناشر: ديوان المطبوعات الجامعية، الطبعة السادسة، 2004م.
q    قرة عين الأخيار لتكملة المحتار على (الدر المختار شرح تنوير الأبصار)، علاء الدين محمد بن (محمد أمين المعروف بابن عابدين) بن عمر بن عبد العزيز عابدين الحسيني الدمشقي، (المتوفى: 1306)، الناشر: دار الفكر، بيروت.
q    قواعد وأصول القانون التجاري السعودي، د. نهاد أحمد إبراهيم السيد د. حمود عاطف أبو ظهير القحطاني، الناشر: دار المتنبي، الدمام، الطبعة الأولى، 2019م.
q    اللائحة التنفيذية لنظام الدفاتر التجارية، الصادرة بالقرار الوزاري رقم (699)، وتاريخ 29/7/ 1410هـ.
q    مبادئ القانون التجاري، د. شريهان ممدوح حسن، الناشر: دار النشر الدولي، الرياض، الطبعة الأولى، 2021م.
q    المدخل إلى القانون التجاري، د. عبد الرزاق جاجان د. عبدالقادر برغل د. عمر فارس، الناشر: مديرية الكتب والمطبوعات الجامعية، 2008م.
q    نظام الإثبات، الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/43)، وتاريخ 26/5/ 1443هـ.
q    نظام الدفاتر التجارية، الصادر بالمرسوم الملكي، رقم (م/61)، وتاريخ 17/ 12/ 1409هـ.
q    نظام الشركات، الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/132)، وتاريخ 1/ 12/ 1443هـ.
q    نظام المحكمة التجارية، الصادر بتاريخ 1/ 1/ 1350هـ، والمرسوم الملكي رقم (م/2)، وتاريخ 15/ 1/ 1390هـ.
q    الوسيط في شرح القانون التجاري، أ.د. عزيز العكيلي، الناشر: دار الثقافة، عمان، الطبعة الثانية، 2012م.
q    الوسيط في شرح القانون المدني، عبد الرزاق السنهوري، الناشر: دار الشروق، القاهرة، 2010م.
q    الوسيط في شرح قانون التجارة المصري، د. سميحة القليوبي، الناشر: دار النهضة العربية، القاهرة، 2012م.
 
 
   
 
 
 
 
References:
 
• alquran alkarim.
• al'iithbat fi alfiqh al'iislamii wal'anzimat alsaeudiat, du. husam aldiyn sulayman tufiqi, alnaashir: dar alkitaab aljamieii, alrayad, altabeat al'uwlaa, 2018m.
• 'ahkam al'iiqrar 'amam almahakim altijariati, du. eadil bin eabd alrahman alshamri, majalat jamieat tayif.
• 'adilat al'iithbati, du. muhamad nasr muhamad, alnaashir: maktabat alqanun waliaiqtisadi, alrayad, altabeat al'uwlaa, 2014m.
• albawaabat alqadayiyat aleamaliati.
• sharh alqanun altijarii alsueudiu, du. muhamad saed alrahahilat, du. 'iinas khalf alkhalidi, alnaashir: dar althaqafati, eaman, altabeat al'uwlaa, 2015m.
• sharah qanun altijarati, muhamad kamil 'amin, almatbaeat alrahmaniati.
• sharh qawaeid al'iithbat almawdueiat, du. khalid alsayid muhamad eabd almajid musaa, alnaashir: maktabat alqanun walaiqtisadi, alrayad, altabeat al'uwlaa, 2014m.
• tariq alhijratayn wabab alsaeadatayn, muhamad bin 'abi bakr bin 'ayuwb bin saed shams aldiyn abn alqiam aljawziati, (almutwfi: 751hi), dar alsalafiati, alqahirata, masr, altabeat althaaniati, 1394h.
• qanun al'iithbati, du. muhamad husayn mansur, alnaashir: dar aljamieat aljadidati, al'iiskandariat, 2004m.
• qanun al'iithbati, du. muhamad labib shanab - du. 'usamat 'abu alhasan mujahid, 2012-2013m.
• qanun al'aemali, du. muhamad bin 'ahmad bidirat, alnaashir: maktabat almutanabi, alriyadi, altabeat al'uwlaa, 2018m.
• qanun altijarat allubnaniu almuqarini, 'aktam 'amin alkhuli, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, bayrut, altabeat althaaniatu, 1967m.
• alqanun altijarii alsueudiu, 'a.da. nayif bin sultan alsharif, altabeat althaaniatu, 2021m.
• alqanun altijarii alsueudiu, du. 'anwar mutawie mansur, alnaashir: dar almutanabiy, altabeat alkhamisati, 2017m.
• alqanun altijariu alsueudiu, da. rahaab muhamad dakhili, alnaashir: markaz aldirasat alearabiati, masr, altabeat al'uwlaa, 2016m.
• alqanun altijarii almisrii, du. tharwat eabd alrahimi, 1982m.
• alqanun altijari, 'a.da. hamd allah muhamad hamd allah, alnaashir: alqanun walaiqtisadi, alrayad, altabeat al'uwlaa, 2015m.
• alqanun altijari, 'a.da. ziad bin 'ahmad alqurashi, alnaashir: dar hafiz, jidat, altabeat alsaadisati, 1444h.
• alqanun altijari, da. eabd alhadi muhamad alghamidi - du. yunis muhamad hasni, altabeat althaalithatu, 1430h.
• alqanun altijari, da. eisam hanafi mahmud.
• alqanun altijari, du. muhamad hasan aljabra, alnaashir: sharikat almaerifati, alrayad, altabeat alsaadisati, 2021m.
• alqanun altijari, du. muhamad faruq 'abu alshaamat - da. jamal aldiyn miknas - du. muhamad samir eashur.
• alqanun altijari, du. mahmud samir alsharqawi, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1989m.
• alqanun altijari, du. nadiat fadal, alnaashir: diwan almatbueat aljamieiati, altabeat alsaadisati, 2004m.
• qarat eayn al'akhyar litakmilat almuhtar ealaa (aldr almukhtar sharh tanwir al'absari), eala' aldiyn muhamad bin (muhamad 'amin almaeruf biaibn eabdin) bin eumar bin eabd aleaziz eabidin alhusaynii aldimashqi, (almutawafaa: 1306), alnaashir: dar alfikri, bayrut.
• qawaeid wa'usul alqanun altijarii alsueudii, du. nihad 'ahmad 'iibrahim alsayid - da. hamuwd eatif 'abu zahir alqahtani, alnaashir: dar almutanabi, aldamami, altabeat al'uwlaa, 2019m.
• allaayihat altanfidhiat linizam aldafatir altijariati, alsaadirat bialqarar alwizarii raqm (699), watarikh 29/7/ 1410h.
• mabadi alqanun altijari, da. sharihan mamduh hasan, alnaashir: dar alnashr alduwali, alrayad, altabeat al'uwlaa, 2021m.
• almadkhal 'iilaa alqanun altijari, da. eabd alrazaaq jajan - du. eabdalqadir barghil - du. eumar fars, alnaashir: mudiriat alkutub walmatbueat aljamieiati, 2008m.
• nizam al'iithbati, alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/43), watarikh 26/5/ 1443h.
• nizam aldafatir altijariati, alsaadir bialmarsum almalki, raqm (m/61), watarikh 17/ 12/ 1409h.
• nizam alsharikati, alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/132), watarikh 1/ 12/ 1443h.
• nizam almahkamat altijariati, alsaadir bitarikh 1/ 1/ 1350hi, walmarsum almalkii raqm (m/2), watarikh 15/ 1/ 1390h.
• alwsit fi sharh alqanun altijari, 'a.da. eaziz aleakili, alnaashir: dar althaqafati, eaman, altabeat althaaniati, 2012m.
• alwsit fi sharh alqanun almadanii, eabd alrazaaq alsanhuri, alnaashir: dar alshuruqi, alqahirati, 2010m.
• alwsit fi sharh qanun altijarat almisrii, du. samihat alqilyubi, alnaashir: dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2012m.