ولاية ديوان المظالم في تنفيذ الأحكام الإدارية دراسة تحليلية / The mandate of the Board of Grievances in the implementation of administrative rulings Analytical study

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الحقوق - جامعة الملك عبدالعزيز- جدة

المستخلص

في هذه الدراسة تناولت الباحثة موضوع ولاية ديوان المظالم لتنفيذ الاحكام الإدارية الصادرة
وذلك باستخدام المنهج التحليلي من خلال جمع المادة العلمية ثم ترتيب وتنظيم هذه المعلومات والتي تتضمن في مجملها الآراء والنظريات القانونية في بيان طرق تنظيم تنفيذ الاحكام الإدارية في نظام التنفيذ الحديث الخاص بديوان المظالم كما إن موضوع تنفيذ الاحكام القضائية الإدارية له أهمية بالغة تتمثل في مدى احترام الإدارة للأحكام القضائية الحائزة لقوة الشيء المقضي فيه.
وامتداد لاحترام دولة القانون وشرعية الدولة وهو مقياس لتصنيف الدول، فالهدف من هذه
الدراسة معرفة كيفية تنفيذ الاحكام القضائية الإدارية الصادرة سواء لصالحها ام ضدها ومعرفة الاليات التي من خلالها يتم اجبار الإدارة على التنفيذ في حالة امتناعها والسبل الأخرى التي تبناها المشرع السعودي في نظام التنفيذ امام ديوان المظالم الحديث.
كما توصلنا الى بضع توصيات أهمها هي الاقتراح بالمنظم السعودي وضع حد أدنى للغرامة
التهديدية يقارب ٤٠٠ ألف ريال في مواجهة كل موظف عام او من في حكمه تسول له نفسه إعاقة عملية التنفيذ. ومن النتائج التي توصلنا اليها هي ان اول ما يلجأ المحكوم لصالحه غير المنفذ حكمه هو تحريك دعوى قضائية تستهدف إلغاء قرار جهة الإدارة المخالف لمقتضى حكم القضاء الإداري.
/
This study dealt with the researcher issue of the mandate of the Board
of Grievances to implement administrative rulings
So, using the graph system to graph the award-winning court rulings of the thing adjudicated.
And an extension of respect for the rule of law and the legitimacy of the state, which is a measure for classifying states
Knowing how to implement judicial rulings Judicial rulings are either in favor of or against them and knowing the mechanisms that range from this management to implementation in case of their refusal and other ways adopted by the Saudi legislator in the implementation system before the modern Board of Grievances.
He also came up with a few hours of stylized areas of a fine minimum
The threat is close to 400,000 riyals in the face of every public employee or his equivalent who begged himself to carry out the implementation process. It is our findings from the administrative judicial body.

الكلمات الرئيسية


قائمة المصادر والمراجع
أولا: القران الكريم.
ثانيا: المعاجم
١-مصطفى، إبراهيم. الزيات، أحمد حسن. عبد القادر، حامد. النجار، محمد علي. المعجم الوسيط، ج١، تركيا، المكتبة الإسلامية، دن
ثالثا: الأنظمة واللوائح في المملكة
١-النظام الأساسي للحكم الصادر بالأمر الملكي رقم أ/٩٠ بتاريخ ٢٧/٨/١٤١٢هـ
٢-نظام التنفيذ الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/٥٣ بتاريخ ١٣/٨/١٤٣٣هـ
٣-نظام التنفيذ امام ديوان المظالم الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/٣) بتاريخ ٢٢/١/١٤٣٥هـ
٤-نظام المرافعات الشرعية الصادر بالمرسوم الملكي رقم(م/١) بتاريخ ٢٢/١/١٤٣٥هـ
٥-نظام المرافعات امام ديوان المظالم الصادر بالمرسوم الملكي رقم (م/٣) بتاريخ ٢٢/١/١٤٣٥هـ
٦-نـظام ديوان المظالم الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/٧٨ بتاريخ ١٩/٩/١٤٢٨هـ
رابعا: القوانين المقارنة
١-الدستور الفرنسي الصادر عام ١٧٨٩م
خامسا: المؤلفات
١- ابو عقيل، علاء الدين محمد سيد محمد. الوجيز في النظام الإداري السعودي، ط١، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية،١٤٤٠هـ
٢- أحمد، خالد حسن. شرح نظام التنفيذ، ط١، مصر، مركز الدراسات العربية للنشر والتوزيع، ١٤٣٥هـ
٣-أحمد، ديانا كمال علي، ضمانات تنفيذ الاحكام الإدارية في مواجهة الإدارة، ط١ القاهرة، دار وليد، ١٤٤٤هـ
٤-الشبرمي، د. عبد العزيز بن عبد الرحمن، منازعات التنفيذ في النظام القضائي السعودي، ط١، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية، 1442هــ.
٥- الدغيثر، فهد بن محمد عبد العزيز، رقابة القضاء على قرارات الإدارة (ولاية الإلغاء امام ديوان المظالم)، ط١، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية، ١٤٣٥هـ
٦ - الدمشقي، إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي. تفسير القران العظيم ابن كثير، ط١، لبنان، دار ابن حزم، ٧٧٤هـ،
٧- المصري، د. صباح، الوجيز في القانون الإداري السعودي، ط١، الرياض، دار الكتاب الجامعي، ١٤٤٠هـ
٨-المصري، د.صباح، أساسيات البحث القانوني، ط١،الرياض، دار الكتاب الجامعي، الطبعة الثانية، ١٤٤٠هـ
٩- الطائي، عبد الرزق خلف، النظام القضائي في المملكة العربية السعودية: نشأته وتطوره، مجلة الرافدين للحقوق، العدد٤٢، ١٤٣٠هـ. 
١٠- الظاهر، د. خالد خليل، القضاء الإداري- ديوان المظالم- في المملكة العربية السعودية، قضاء الإلغاء، قضاء التعويض، ط١، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية، ١٤٣٠هـ
١١- ال يحيى، د/ سلطان بن حسن، تنفيذ احكام القضاء الإداري الصادرة ضد السلطة التنفيذية في المملكة العربية السعودية، ط١، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية، ١٤٣٩هـ.
١٢- عمر، نبيل إسماعيل. أصول التنفيذ الجبري، ط١، لبنان منشورات الحلبي الحقوقية، ١٤٢٥هـ
١٣- عوض، د. هشام موفق، أصول المرافعات الشرعية في النظام القضائي السعودي، ط٥، الرياض، مكتبة الملك فهد الوطنية، ٢٠٢٢م
١٤-عوض، د. هشام موفق، علي د. جمال عبد الرحمن محمد، أصول التنفيذ الجبري، ط٤، الرياض، فهرسة مكتبة الملك فهد الوطنية، ١٤٤٢هـ.  
سادسا: الرسائل العلمية
١-الحارثي، عبد العزيز بن محمد. الاثار المترتبة على امتناع الإدارة عن تنفيذ الاحكام الإدارية ودور نظام التنفيذ امام ديوان المظالم في الحد من ذلك، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة الملك عبد العزيز، ١٤٤٣هـ
٢- الصمعاني، تنفيذ الاحكام الإدارية "دراسة تأصيلية مقارنة" رسالة ماجستير، جامعة الامام محمد بن سعود، المعهد العالي للقضاء، ١٤٢٦هـ
٣- العطوي، منصور احمد عيد، حماية الحقوق الناشئة عن القرار الإداري، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة الملك عبد العزيز، ١٤٤٣هـ،
٤- الانصاري، معاذ. الهلالي، عبد المجيد. واخرون، إشكالية تنفيذ الاحكام القضائية الصادرة في مواجهة الإدارة، رسالة ماجستير، كلية العلوم القانونية والاقتصادية والاجتماعية، جامعة محمد الخامس بالرباط، ٢٠١٧-٢٠١٨
٥- بلقاسمي شريفة، امتناع الإدارة عن تنفيذ القرارات الإدارية، رسالة ماجستير، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة اكلي محند اولحاج-البويرة، ١٤٣٦هـ
٦-بو مولود، بوهالي. عطاء الله، بوحميدة. ضمانات تنفيذ الإدارة للأحكام القضائية الإدارية، رسالة ماجستير، جامعة الجزائر، كلية الحقوق، ١٤٣٣هـ
٧- دليلة، بلعيدي، رقابة القاضي الإداري بين رقابة المشروعية ورقابة الملاءمة على القرارات الإدارية، رسالة ماجستير، جامعة محمد خيضر-بسكرة- كلية الحقوق والعلوم السياسية، ١٤٣٧هـ
٨- رزق الله، سارة منصور. زهاء، خولة. واخرون، تنفيذ الاحكام القضائية في مواجهة الإدارة، رسالة ماجستير، جامعة محمد الخامس بالرباط، كلية العلوم القانونية والاقتصادية والاجتماعية، ١٤٤١هـ
٩- عبد الحكيم، مبروكي، المسؤولية الإدارية، رسالة ماجستير، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة محمد خيضر بسكرة، ١٤٣٥هـ
١٠- سهيلة، مزياني. الغرامة التهديدية في المادة الإدارية، رسالة ماجستير، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة الحاج لخضر، باتنة، ١٤٣٣هـ
١١-منى، ناصر. نطاق تطبيق الغرامة التهديدية على القضائية المدنية في ظل قانون الإجراءات المدنية والإدارية، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة الجزائر، ١٤٣٨هـ
١٢- يماني، علي محمد، سوء استخدام السلطة في الوظيفة العامة، رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة الملك عبد العزيز، ١٤٤٢هـ
١٣- يوسف، خليل عمر خليل الحاج. تنفيذ الاحكام الإدارية، رسالة ماجستير، جامعة النجاح الوطنية، كلية الدراسات العليا، فلسطين، ١٤٣٥هـ   
سابعا: المجلات
١- جفالي، أسامة. سلطة القاضي الإداري في الامر بالغرامة التهديدية ضد الإدارة، المجلة الحقوق والعلوم السياسية، عدد ٨، ١٤٣٨هـ
٢- خالد، سرباح، المسؤولية الإدارية بدون خطأ وتطبيقاتها في القانون المقارن، المجلة المتوسطية للقانون والاقتصاد، العدد١، ١٤٣٩هـ
٣- سعيد، سردار عماد الدين محمد. الأوامر التنفيذية كوسيلة لإجبار الإدارة على تنفيذ الاحكام الإدارية في القانون العراقي، المجلة الاكاديمية لجامعة نوروز، العدد٤، ١٤٣٨هـ
٤- شرون، أ. حسينة، المسؤولية بسبب الامتناع عن تنفيذ القرارات القضائية الإدارية والجزاءات المترتبة عنها، مجلة الفكر، العدد ٤، ١٤٣٠هـ،
٥- لرجم، د/ أمينة، الاحكام القضائية في قانون الإجراءات المدنية والإدارية، مجلة الدراسات القانونية والاقتصادية، العدد ٣، ١٤٤٠هـ
٦- مزياني، د. فريدة. سلطاني، أ. امنه. مبدأ حظر توجيه أوامر من القاضي الإداري للإدارة والاستثناءات الواردة عليه في قانون الإجراءات المدنية والإدارية، مجلة المفكر، العدد السابع،١٤٣٢هـ
ثامنا: المواقع الالكترونية
١-بوابة ديوان المظالم ( https://www.bog.gov.sa/Pages/default.aspx )
٢-ديوان المظالم، مجموعة الاحكام والمبادئ الإدارية لديوان المظالم لعام ١٤٢٢-١٤٣٩هـ
٣- راندا، شروط دعوى التعويض في القانون متاح على موقع زيادة
٤- الدرر السنية، متاح على
 
 
 
References:
 
1: alquran alkarim.
2: almaeajim:
• 1-mustafaa، 'iibrahim. alzayaati, 'ahmad hasan. eabd alqadir, hamid. alnajar, muhamad eulay. almuejam alwasiti, ja1, turkia, almaktabat al'iislamiati, dun
3: al'anzima wallawayih fi almamlaka:
• 1-alnizam al'asasiu lilhukm alsaadir bial'amr almalakii raqm 'a/90 bitarikh 27/8/1412h
• 2-nizam altanfidh alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/53 bitarikh 13/8/1433h
• 3-nizam altanfidh amam diwan almazalim alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/3) bitarikh 22/1/1435h
• 4-nizam almurafaeat alshareiat alsaadir bialmarsum almalakii raqma(m/1) bitarikh 22/1/1435h
• 5-nizam almurafaeat amam diwan almazalim alsaadir bialmarsum almalakii raqm (m/3) bitarikh 22/1/1435h
• 6-nzam diwan almazalim alsaadir bialmarsum almalakii raqm mi/78 bitarikh 19/9/1428h
4: alqawanin almuqarina:
• 1-aldustur alfaransiu alsaadir eam 1789m
5: almualafat:
• abw eaqili, eala' aldiyn muhamad sayid muhamad. alwajiz fi alnizam al'iidarii alsaeudii, ta1, alrayad, maktabat almalik fahd alwataniati,1440h
• 'ahmadu, khalid hasan. sharah nizam altanfidhi, ta1, masr, markaz aldirasat alearabiat lilnashr waltawzie, 1435h
• 'ahmad, diana kamal ealay, damanat tanfidh alaihkam al'iidariat fi muajahat al'iidarati, ta1 alqahirat, dar walid, 1444h
• alshabrami, da. eabd aleaziz bin eabd alrahman, munazaeat altanfidh fi alnizam alqadayiyi alsaeudii, ta1, alrayad, maktabat almalik fahd alwataniati, 1442hi.
• aldighithir, fahd bin muhamad eabd aleaziza, raqabat alqada' ealaa qararat al'iidara (wilayat al'iilgha' amam diwan almazalimi), ta1, alrayad, maktabat almalik fahd alwataniati, 1435h
• aldimashqi, 'iismaeil bin eumar bin kathir alqurashi. tafsir alquran aleazim abn kathirin, ta1, lubnanu, dar abn hazma, 774hi,
• almisri, du. sabahi, alwajiz fi alqanun al'iidarii alsueudii, ta1, alrayad, dar alkitaab aljamieii, 1440h
• almisri, da.sabahi, 'asasiaat albahth alqanunii, ta1,alriyad, dar alkitaab aljamieii, altabeat althaaniati, 1440h
• altaayiy, eabd alrizq khalafa, alnizam alqadayiyu fi almamlakat alearabiat alsueudiati: nash'atuh watatawuruhu, majalat alraafidayn lilhuquqi, aleudadi42, 1430hi.
• alzaahir, du. khalid khalil, alqada' al'iidaria- diwan almazalimi- fi almamlakat alearabiat alsaeudiat, qada' al'iilgha'i, qada' altaewidi, ta1, alrayad, maktabat almalik fahd alwataniati, 1430h
• al yahyaa, du/ sultan bin hasan, tanfidh ahkam alqada' al'iidarii alsaadirat dida alsultat altanfidhiat fi almamlakat alearabiat alsaeudiati, ta1, alriyad, maktabat almalik fahd alwataniati, 1439hi.
• eumr, nabil 'iismaeil. 'usul altanfidh aljibri, ta1, lubnan manshurat alhalabi alhuquqiati, 1425h
• eawad, da. hisham muafaq, 'usul almurafaeat alshareiat fi alnizam alqadayiyi alsueudii, ta5, alrayad, maktabat almalik fahd alwataniati, 2022m
• eawad, du. hisham muafaqi, eali da. jamal eabd alrahman muhamad, 'usul altanfidh aljabri, ta4, alrayad, fahrasat maktabat almalik fahd alwataniati, 1442h.
6: alrasayil aleilmia:
• alharthi, eabd aleaziz bin muhamad. alathar almutaratibat ealaa aimtinae al'iidarat ean tanfidh alaihkam al'iidariat wadawr nizam altanfidh amam diwan almazalim fi alhadi min dhalika, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat almalik eabd aleaziza, 1443h
• alsameani, tanfidh alaihkam al'iidaria "dirasat tasiliat muqaranati" risalat majstir, jamieat alamam muhamad bin saeud, almaehad aleali lilqada'i, 1426h
• aleatawi, mansur aihmad eyd, himayat alhuquq alnaashiat ean alqarar al'iidari, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat almalik eabd aleaziza, 1443h,
• alansari, maeadhi. alhilali, eabd almajid. wakharuna, 'iishkaliat tanfidh alaihkam alqadayiyat alsaadirat fi muajahat al'iidarati, risalat majistir, kuliyat aleulum alqanuniat walaiqtisadiat walaijtimaeiati, jamieat muhamad alkhamis bialribati, 2017-2018
• bilqasmi sharifat, aimtinae al'iidarat ean tanfidh alqararat al'iidariati, risalat majistir, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat akili muhanad awlhaj-albuyrata, 1436h
• bu mwlwd, bwhaly. eata' allah, buhmida. damanat tanfidh al'iidarat lil'ahkam alqadayiyat al'iidariati, risalat majistir, jamieat aljazayir, kuliyat alhuquqi, 1433h
• dlilat, bileidi, raqabat alqadi al'iidarii bayn raqabat almashrueiat waraqabat almula'amat ealaa alqararat al'iidariati, risalat majistir, jamieat muhamad khaydar-baskrt- kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, 1437h
• razuq allah, sart mansur. zaha'u, khawlatun. wakharuna, tanfidh alaihkam alqadayiyat fi muajahat al'iidarati, risalat majistir, jamieat muhamad alkhamis bialribati, kuliyat aleulum alqanuniat walaiqtisadiat walaijtimaeiati, 1441h
• eabd alhakimi, mabruki, almaswuwliat al'iidariati, risalat majistir, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat muhamad khaydar bisakrat, 1435h
• suhilat, mizyani. algharamat altahdidiat fi almadat al'iidariati, risalat majstir, kuliyat alhuquq waleulum alsiyasiati, jamieat alhaji likhadara, batnati, 1433h
• mnaa, nasir. nitaq tatbiq algharamat altahdidiat ealaa alqadayiyat almadaniat fi zili qanun al'iijra'at almadaniat wal'iidariati, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat aljazayir, 1438h
• ymani, eali muhamad, su' aistikhdam alsultat fi alwazifat aleamati, risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat almalik eabd aleaziza, 1442h
• yusif, khalil eumar khalil alhaji. tanfidh alaihkam al'iidariati, risalat majistir, jamieat alnajah alwataniati, kuliyat aldirasat aleulya, filastin, 1435h
7: almajalaat:
• jafali, 'usama. sultat alqadi al'iidarii fi alamir bialgharamat altahdidiat dida al'iidarati, almajalat alhuquq waleulum alsiyasiatu, eadad 8, 1438h
• khald, sirbah, almaswuwliat al'iidariat bidun khata watatbiqatiha fi alqanun almuqarani, almajalat almutawasitiat lilqanun walaiqtisadi, aleudadu1, 1439h
• saeid, sirdar eimad aldiyn muhamad. al'awamir altanfidhiat kawasilat li'iijbar al'iidarat ealaa tanfidh alaihkam al'iidariat fi alqanun aleiraqii, almajalat alakadimit lijamieat nuruz, aleudadu4, 1438h
• shrun, 'a. husaynat, almaswuwliat bisabab alaimtinae ean tanfidh alqararat alqadayiyat al'iidariat waljaza'at almutaratibat eanha, majalat alfikri, aleadad 4, 1430h,
• lirjma, du/ 'aminat, alaihkam alqadayiyat fi qanun al'iijra'at almadaniat wal'iidariati, majalat aldirasat alqanuniat walaiqtisadiati, aleadad 3, 1440h
• mizyani, du. farida. sultani, 'a. amnahu. mabda hazr tawjih 'awamir min alqadi al'iidarii lil'iidarat walaistithna'at alwaridat ealayh fi qanun al'iijra'at almadaniat wal'iidariati, majalat almufakiri, aleadad alsaabieu,1432h
8: almawaqie alalkitrunia:
• bawaabat diwan almazalim
https://www.bog.gov.sa/Pages/default.aspx
• diwan almazalimi, majmueat alaihkam walmabadi al'iidariat lidiwan almazalim lieam 1422-1439h
https://www.bog.gov.sa/ScientificContent/JudicialBlogs/Pages/default.aspx
• randa, shurut daewaa altaewid fi alqanun mutah ealaa mawqie ziadat
https://www.zyadda.com/conditions-for-a-compensation-claim/
• aldirar alsuniyatu, mutah ealaa
https://dorar.net/hadith/sharh/24160