الاستقلال المؤسساتي للسلطة القضائية في ضوء وثيقة النظام الموحد لدول مجلس التعاون الخليجي والمعايير الدولية | The institutional independence of the judiciary through the Gulf Cooperation Council Countries common system document and international standards

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

كلية الشريعة والقانون - جامعة الجوف (سابقا)

المستخلص

هدف هذا البحث هو إبراز استقلالية السلطة القضائية بموجب المعايير الدولية والإقليمية التي تطرقت إليها، ونصت على ضمانات من أجل احترام مبدأ استقلال القضاء، وقد شكل قضاء دول مجلس التعاون الخليجي في هذه الدراسة نموذجا لقضاء يستند إلى مبدأ استقلال سلطة القضاء، إذ سعى هذا المجلس إلى توحيد قضاء أعضائه، وجعله قضاء مستقلا من خلال تبنيه لوثيقة المنامة، وثيقة النظام (القانون) الموحد للسلطة القضائية لدول مجلس التعاون الخليجي.
اعتمدت الدراسة المنهج الوصفي والمنهج المقارن والتحليلي، واستندت أساسا إلى المادة المصدرية المتمثلة في المواثيق والإعلانات والمؤتمرات والتقارير الدولية العالمية والإقليمية، فيما تمثلت تلك المادة على صعيد مجلس التعاون الخليجي في وثيقة المنامة للنظام (القانون) الموحد للسلطة القضائية لدول هذا المجلس، والدساتير والأنظمة (القوانين) المتعلقة بالسلطة القضائية لكل دولة من دول مجلس التعاون الخليجي.
للبحث في استقلالية القضاء تلك تم تقسيم هذه الدراسة إلى مبحثين، يتطرق المبحث الأول إلى الاستقلال المؤسساتي للقضاء من خلال المعايير الدولية والإقليمية، فيما يتناول الثاني بالدراسة ضمانات الاستقلال المؤسساتي للسلطة القضائية لدول مجلس التعاون تحقيقا لعدالة القضاء على الصعيدين الإقليمي والمحلي.
Abstract:
  The goal of this research is to highlight the independence of the judiciary under the international standards that it touched upon, and stipulated many guarantees that ensure respect for the principle of the independence of the judiciary, and the judiciary of the Gulf Cooperation Council states in this study formed a model for a judiciary based on the principle of the independence of the judiciary, as this council sought to the unification of the judicial organizations of the member states, and making the judiciary independently by adopting the Manama document, the unified system (law) document of the judicial authority of the Gulf Cooperation Council states.

الكلمات الرئيسية


قائمة المصادر
باللغة العربية
الكتب
-      البشري طارق، القضاء المصري بين الاستقلال والاحتواء. ط. الثانية 1427- 2006، مكتبة الشروق الدولية القاهرة- مصر. موقع  FOULABOUK فولة بوك.
https://foulabook.com/ar/book/
-        دوفرجيه موريس، المؤسسات السياسية والقانون الدستوري الأنظمة السياسية الكبرى. ترجمة جورج سعد، ط. 1، 1412ـ 1992، المؤسسة الجامعية للدراسات والنشر والتوزيع، بيروت ـ لبنان. ص. 143. مجلة الكتب العربية- المكتبة الإسلامية.
-   عبيد عدنان عاجل، أثر استقلال القضاء عن الحكومة فى دولة القانون دراسة دستورية مقارنة بالأنظمة القضائية العربية والعالمية. المركز العربي للدراسات والبحوث العربية 2017.
-   شاهين خليل أحمد خليل، الاختصاصات القضائية لرئيس الدولة في النظام الدستوري الفلسطيني وأثرها على مبدأ استقلال القضاء: دراسة تحليلية مقارنة في ضوء النظم القانونية والشريعة الإسلامية. مركز الدراسات العربية للنشر والتوزيع 2019، المكتبة المركزية الجامعة الإسلامية غزة.
https://library.iugaza.edu.ps/view_toc.aspx?id=134268&part=9999
-    الفتلاوي أحمد، استقلال السلطة القضائية وأثره في نظام دولة القانون- دراسة مقارنة. منشورات زين الحقوقية، ببيروت- لبنان 2018.
- كرام محمد، الوجيز في التنظيم القضائي المغربي. المطبعة والوراقة الوطنية مراكش- المغرب ط. 1، 2010.
المجلات
-  لونيسي علي ولوني نصيرة، دور الإعلان العالمي لحقوق الإنسان في إقرار الضمانات القضائية لحقوق الإنسان. 2056- 2074، مجلة الأستاذ الباحث للدراسات القانونية والسياسية، مج. 4، ع. 2، 2019.
المقالات
-   الاجتماع الـ 16 لوزراء العدل في التعاون: مناقشة وثيقة الكويت حول أموال القصر وتخفيض مدة رد الاعتبار. 6 /10/2004، القبس - الكويت.
المبادئ الدولية المتعلقة باستقلال ومسؤولية القضاة والمحامين وممثلي النيابة العامة. دليل الممارسين رقم 1، اللجنة الدولية للحقوقيين، ط.1، جنيف 2007. المكتبة القانونية العربية.
https://www.bibliotdroit.com/2017/02/pdf_33.html
-   وزراء العدل يقرون "وثيقة المنامة" للقانون الموحد للسلطة القضائية بدول الخليج. 17/5/2017، الوسط يومية سياسية مستقلة، صحيفة بحرينية.
-      وزير العدل رئيس المجلس الأعلى للقضاء الدكتور وليد بن محمد الصمعاني. أمر ملكي بتشكيل المجلس الأعلى للقضاء وتمديد تكليف الصمعاني رئيسا له. 4 ربيع الأول 1442ﻫ / 21-10-2020، الأحساء اليوم، السعودية.
 
الموسوعات ومجموعات الأحكام
 رسائل جامعية
الشهراني فيصل بن عبد الله، استقلال القضاء في دول مجلس التعاون الخليجي (دراسة تأصيلية مقارنة). رسالة ماجستير، كلية الدراسات العليا قسم العدالة الجنائية، جامعة نايف العربية للعلوم الأمنية، الرياض- السعودية 1427- 2006. موقع نداء الإيمان.
http://www.al-eman.com/
http://88.99.240.100/aleman/library/messages/01951.pdf 
 الوثائق
-      الاتفاقية الأمريكية لحقوق الإنسان. سان خوسيه في 22/ 11/1969، منظمة الدول الأمريكية، جامعة منيسوتا ـ مكتبة حقوق الإنسان، الجامعة الإسلامية بمنيسوتا.
-      الاتفاقية الأوروبية لحقوق الإنسان، اتفاقية حماية حقوق الإنسان في نطاق مجلس أوروبا، روما 4 /11/ 1950. جامعة منيسوتا ـ مكتبة حقوق الإنسان.
-      الإعلان الأمريكي لحقوق وواجبات الإنسان، قرار 30 المؤتمر الدولي التاسع للدول الأمريكية (1948). منظمة الدول الأمريكية. جامعة منيسوتا ـ مكتبة حقوق الإنسان.
-         الإعلان العالمي لحقوق الإنسان، قرار 217 ألف 10 ديسمبر 1948. الجمعية العامة، الأمم المتحدة.
-   الإعلان المتعلق بحق ومسؤولية الأفراد والجماعات وهيئات المجتمع في تعزيز وحماية حقوق الإنسان والحريات الأساسية المعترف بها عالميا. قرار الجمعية العامة للأمم المتحدة 53/144 الجلسة العامة 58، 9 /12/ 1998، الدورة 53،A/RES/53/144، 8/3/1999، حقوق الإنسان مكتب المفوض السامي - الأمم المتحدة.
https://www.ohchr.org/ar/instruments-mechanisms/instruments/declaration-right-and-responsibility-individuals-groups-and
-     البيان العالمي عن حقوق الإنسان في الإسلام. 21 ذي القعدة 1401/ 19 سبتمبر 1981، المجلس الإسلامي الدولي، باريس ـ فرنسا. جامعة منيسوتا مكتبة حقوق الإنسان.
-   التعليق العام رقم 29 بشأن عدم التقيد بأحكام العهد أثناء حالة الطوارئ (المادة 4). الجلسة 1950، 24 يوليه 2001. HRI/GEN/1Rev.5/Add.1، 18 /4/ 2002، الصكوك الدولية لحقوق الإنسان، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان- الأمم المتحدة. جامعة منيسوتا، مكتبة حقوق الإنسان.
-    تقرير المقررة الخاصة المعنية باستقلال القضاة والمحامين غابرييلا كنول عن بعثتها إلى الإمارات العربية المتحدة. الدورة 29، A/HRC/29/26/Add.2، 5/5 /2015، التقارير السنوية، مجلس حقوق الإنسان، الجمعية العامة- الأمم المتحدة.
https://www.ohchr.org/ar/special-procedures/sr-independence-of-judges-and-lawyers
- تقرير المقررة الخاصة المعنية باستقلال القضاة والمحامين غابرييلا كنول عن بعثتها إلى قطر، الدورة 29، A/HRC/29/26/Add.2، 31/3/2015، التقارير السنوية. مجلس حقوق الإنسان، الجمعية العامة- الأمم المتحدة.
-     دستور الإمارات العربية المتحدة لسنة 1971. الجريدة الرسمية ع. 1، السنة الأولى، 31/12/1971. البوابة الرسمية لحكومة الإمارات العربية المتحدة.
-        دستور دولة الكويت ١٤ جمادى الثاني ١٣٨٢/١١ نوفمبر ١٩٦٢، مجلس الأمة، الكويت.
-       دستور دولة قطر 20/4/1425- 8/6/2004. مكتب الاتصال الحكومي- دولة قطر.
https://www.gco.gov.qa/ar/about-qatar/the-constitution
-         دستور مملكة البحرين 2 ذو الحجة 1422/ 1 فبراير 2002، هيئة التشريع والرأي القانوني، البحرين.
-    الدورة الأولى للمجلس الأعلى لمجلس التعاون الخليجي، أبـو ظبي- الإمـارات العـربية المتحدة، 21-22 رجب 1401/25-26/5/1981، بيانات المجلس الأعلى، الأمانة العامة، مجلس التعاون لدول الخليج العربية.
الدورة الرابعة والثلاثين للمجلس الأعلى لمجلس التعاون الخليجي، الكويت 7- 8 صفر 1435/ 10- 11/12/2013، بيانات المجلس الأعلى الأمانة العامة، مجلس التعاون لدول الخليج العربية.
-  سيادة القانون على الصعيدين الوطني والدولي، تعزيز أنشطة الأمم المتحدة في مجال سيادة القانون وتنسيقها. تقرير الأمين العام، الدورة 68 البند 85 من جدول الأعمال، 11/7/ 2014، A/68/213/Add.1 الجمعية العامة، الأمم المتحدة.
-       العهد الدولي الخاص بالحقوق المدنية والسياسية، قرار 2200 ألف (د ـ 21)، 16 ديسمبر 1966، الجمعية العامة - الأمم المتحدة. مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان، الأمم المتحدة.
-     قانون اتحادي 3 /1983 في شأن السلطة القضائية الاتحادية لدولة الإمارات العربية المتحدة. 14 شعبان 1403- 26/5/ 1983، الجريدة الرسمية رقم 120. الإمارات العربية المتحدة -  وزارة العدل.
-     قانون السلطة القضائية البحرين، مرسوم بقانون رقم (42) ‏2002، الجريدة الرسمية رقم 2553 (ملحق)، 23/10/2002. هيئة التشريع والرأي القانوني، البحرين.
-     قانون السلطة القضائية قطر، رقم (10) 14/6/1442- 12/8/2003، الجريدة الرسمية ع.9، 05 /08/1424- 1/10/2003. الميزان البوابة القانونية القطرية.
  - قانون السلطة القضائية سلطنة عمان، مرسوم سلطاني رقم ٩٠ / ٩٩ بتاريخ ١٣ شعبان ١٤٢٠/ ٢١ -11-١٩٩٩، الجريدة الرسمية رقم (٦٦٠) ١ / ١٢ / ١٩٩٩ .قانون- سلطنة عمان.
-     القرار الصادر بجلسة 30/ 1/ 2002 في طلب التفسير رقم 8 لسنة 2001، 115- 123. قرارات المحكمة الدستورية الصادرة في طلبات تفسير النصوص الدستورية والمبادئ المستخلصة منها في أربعين عاما 1973 2013، ج. 2، المحكمة الدستورية - دولة الكويت،  إصدارات المحكمة، الموقع الرسمي.
-     المادة 14- الحق في المساواة أمام المحاكم والهيئات القضائية وفي محاكمة عادلة. التعليق العام رقم 32، الدورة 90، جنيف 9- 27 يوليه 2007. CCPR.C.GC.32 23/8/2007، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان - الأمم المتحدة.
-      مبادئ أساسية بشأن استقلال السلطة القضائية، قرار الجمعية العامة 40/32 بتاريخ 29 نوفمبر 1985 وقرارها رقم 40/146 بتاريخ 13 ديسمبر 1985. صكوك حقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
https://www.ohchr.org/ar/instruments-mechanisms/instruments/basic-principles-independence-judiciary
-      مدونة السلوك لأخلاقيات العمل القضائي في دول مجلس التعاون لدول الخليج العربية. ط. 1- 2016، مجلس التعاون لدول الخليج العربية، الأمانة العامة، الرياض ـ السعودية.
-   مرسوم بالقانون رقم 23/ 1990 بشأن قانون تنظيم القضاء للكويت. 13 شعبان 1410/ 10- 3- 1990،  الجريدة الرسمية الكويت اليوم ع. 1867 السنة السادسة والثلاثون. البوابة الإلكترونية الرسمية دولة الكويت.
-    مرسوم سلطاني رقم ١٠ / ٢٠١٢ بشأن تنظيم إدارة شؤون القضاء. 7 ربيع الثاني 1433/ 29-2-2012، الجريدة الرسمية رقم (٩٦٣)، ٣ / ٣ / ٢٠١٢. قانون، سلطنة عمان.
-   مرسوم سلطاني رقم ٩ / ٢٠١٢ بشأن المجلس الأعلى للقضاء. ٧ ربيع الثاني ١٤٣٣/٢٩ - 2- ٢٠١٢. الجريدة الرسمية رقم (٩٦٣)، ٣ / ٣ / ٢٠١٢. قانون، سلطنة عمان.
بشأن الملاحظات الختامية للجنة المعنية بحقوق الإنسان: موقع مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان على الإنترنيت:
- الملاحظات الختامية الصادرة بشأن غامبيا في غياب تقريرها الدوري الثاني. الجلسة 3516، 19/11/ 2018، CCPR/C/GMB/CO/2))، 30/8/ 2018، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.      
-     الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثالث لأذربيجان، الجلسة 2653،
30/7/ 2009CCPR/C/SR.2653)). ((CCPR/C/AZE/CO/313/8/2009، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
-   الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثالث لطاجيكستان، الجلسة 3630، 18/6/2019، CCPR/C/TJK/3)اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
-   الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثالث لغينيا. الجلسة 3557، 26/ 10 أكتوبر /2018، (CCPR/C/GIN/3 اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
-  الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثالث للبنان. الجلستين 3460 و3470، 15-22/3/ 2018، (CCPR/C/LBN/3) اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
-  الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثالث للكويت. ((CCPR/C/KWT/3الجلستين 3269 و3270، 21- 22 /6/2016،  اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
-  الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثاني للكويت، الجلستين 2856 و2857 (CCPR/C/SR.2856 وCCPR/C/SR.2857 1- 2 /11/2011، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
-  الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الثاني لهندوراس. الجلسة 3404، 24/7/ 2017، (CCPR/C/HND/CO/2) 22/8/2017، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
-    الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الخامس لبيلاروس. الجلسة 3556، ٢٥ أكتوبر 2018، (CCPR/C/BLR/5)22 نوفمبر 2018، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
- الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الخامس لرومانيا. الجلسة 3444، المعقودة في ٦ / 11/ ٢٠١٧. (CCPR/C/ROU/CO/5) 11/ 12/ 2017، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
- الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الخامس لسري لانكا. الجلسة 3126 27 أكتوبر 2014، (CCPR/C/SR.3126CCPR/C/LKA/CO.5))12 نوفمبر 2014، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
- الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري الرابع لبيلاروس. الجلستين 1632- 1633، 30 أكتوبر1997، CCPR/C/84/Add.4) وAdd.7). 19 نوفمبر 1999 (CCPR/C/79/Add.86)، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.
- الملاحظات الختامية بشأن التقرير الدوري السادس للجمهورية الدومينيكية، الجلسة 3441 (CCPR/C/SR.3441 3 /11/2017، اللجنة المعنية بحقوق الإنسان، مفوضية الأمم المتحدة السامية لحقوق الإنسان- الأمم المتحدة.   
 الملحق (البروتوكول) الأول الإضافي إلى اتفاقيات جنيف 1977، معاهدات 12- 8- 1949، اللجنة الدولية للصليب الأحمر ICRC.
-  الميثاق الأفريقي لحقوق الإنسان والشعوب. مجلس الرؤساء الأفارقة دورة عادية رقم18، نيروبي (كينيا) يونيو 1981. جامعة منيسوتا ـ مكتبة حقوق الإنسان.
 ميثاق الأمم المتحدة، مؤتمر الأمم المتحدة المعني بالمنظمة الدولية 26 يونيه 1945، سان فرانسيسكو - ميثاق الأمم المتحدة، الأمم المتحدة.
-     الميثاق العربي لحقوق الإنسان،القمة العربية السادسة عشرة 23 مايو 2004، تونس. جامعة منيسوتا - مكتبة حقوق الإنسان، الجامعة الإسلامية بمنيسوتا.
-      النظام الأساسي للحكم للمملكة العربية السعودية، أمر ملكي رقم أ/ 90 - 27 /8/ 1412- 1/ 3/ 1992. هيئة الخبراء بمجلس الوزراء، السعودية.
 النظام الأساسي لمجلس التعاون لدول الخليج العربية. مجلس التعاون لدول الخليج العربية، الأمانة العامة الرياض ـ السعودية.
-    النظام الأساسي سلطنة عمان، مرسوم سلطاني رقم ٦ / ٢٠٢١، ٢٧ جمادى الأولى ١٤٤٢/ ١١ - 1- ٢٠٢١، ملحق عدد الجريدة الرسمية رقم (1374) 12/1/2021. قانون- سلطنة عمان.
- نظام القضاء السعودية، مرسوم ملكي رقم م/78، 19/9/ 1428 -1/10/ 2007، هيئة الخبراء بمجلس الوزراء المملكة العربية السعودية.
https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/ea1765a3-dec3-41a0-a32f-a9a700f26d58/1
-  وثيقة المنامة للقانون (النظام) الموحد للسلطة القضائية لدول مجلس التعاون. 2014، مجلس التعاون لدول الخليج العربية، الأمانة العامة، الرياض - السعودية.
باللغة الأجنبية
         Documents
-    Annex Parliamentary Supremacy Judicial Independence…Latimer House Guidelines for the Commonwealth 19 June 1998.
-      Beijing Statement of Principles of the Independence of the Judiciary in the Lawasia Region. LAWASIA, Beijing 19 August 1995.
-      Charte européenne sur le statut des juges. Conseil de l’Europe, Strasbourg, 8 - 10 juillet 1998, DAJ/DOC (98) 23.
-                                                                                                                                                                                                                                                                                Commonwealth (Latimer House) Principles on the Tree Branches of Government. Commonwealth Heads of Government Meeting, Abuja, Nigeria, 2003.
-       Conseil de l'Europe comité des ministres. Recommandation N° R (94) 12, Comite Des Ministres 13 octobre 1994. https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016804c67de
-      Directives et principes sur le droit à un procès équitable et à  l’assistance  judiciaire en Afrique. Commission Africaine des Droits de l’Homme et des Peuples, Union Africaine, 2003.
-      Draft Universal Declaration on the Independence of Justice, (“Singhvi Declaration”). Economic and Social Council, UNITED NATIONS. E/CN.4/Sub.2/1985/18/Add.5/Rev.1,24 August 1987. https://digitallibrary.un.org/record/139884
-  Les Principes de Bangalore sur la Déontologie Judiciaire, Annexe, 2002. E/CN.4/2003/65, Groupe judiciaire sur le renforcement de l’intégrité de la justice.
https://www.unodc.org/documents/corruption/bangalore_f.pdf
-      Mesures de mise en  œuvre effective des principes de Bangalore sur la déontologie judiciaire (Les mesures de mise en œuvre)) Luzaka, Zambie 21 - 22 Janvier 2010.
-      Montreal declaration, Universal declaration on the independence of justice. Montreal (Quebec, Canada) 10 June 1983.
-      Rapport sur les normes européennes relatives à l'indépendance du système judiciaire, partie II - le ministère public, Commission de Venise, 85e session plénière (Venise, 17-18 décembre 2010 CDL-AD(2010)040, Strasbourg, 3-1- 2011, Conseil de l'Europe.
-      Résolution sur le droit à un procès équitable et à l’assistance judiciaire en Afrique («Déclaration de Dakar »), (1999) La Commission africaine.
-      Statut du Juge en Europe (1993). Association Européenne des Magistrats Groupe Régional de L’union Internationale des Magistrats.
- The universal charter of the judge. International Association of Judges. Taiwan on November 17th, 1999, Updated in Santiago de Chile on November 14th, 2017. 
www.unodc.org › universal_charter_2017_english
 
Articles
The Rules of Law, DabcanbouletMon Oct 14 2002, everything2.
https://everything2.com/title/The+Rule+of+Law
 
References:
biallugha alearabia
alkutub
• albashari tariq, alqada' almisriu bayn aliastiqlal waliahtiwa'i. ta. althaaniat 1427- 2006, maktabat alshuruq aldawliat alqahirata- masr. mawqie FOULABOUK fwlat buk.
• https://foulabook.com/ar/book/
• dufirjih mwrys, almuasasat alsiyasiat walqanun aldusturiu al'anzimat alsiyasiat alkubraa. tarjamat jurj saeda, ta. 1, 1412 1992, almuasasat aljamieiat lildirasat walnashr waltawzie, bayrut lubnan. sa. 143. majalat alkutub alearabiati- almaktabat al'iislamiati.
• https://www.alarabimag.com/read/20361
• eabid eadnan eajila, 'athar aistiqlal alqada' ean alhukumat faa dawlat alqanun dirasat dusturiat muqaranatan bial'anzimat alqadayiyat alearabiat walealamiati. almarkaz alearabiu lildirasat walbuhuth alearabiat 2017.
• https://play.google.com/store/books/details/
• shahin khalil 'ahmad khalil, alaikhtisasat alqadayiyat lirayiys aldawlat fi alnizam aldusturii alfilastinii wa'athariha ealaa mabda aistiqlal alqada'i: dirasat tahliliatan muqaranatan fi daw' alnuzum alqanuniat walsharieat al'iislamiati. markaz aldirasat alearabiat lilnashr waltawzie 2019, almaktabat almarkaziat aljamieat al'iislamiat - ghaza.
https://library.iugaza.edu.ps/view_toc.aspx?id=134268&part=9999
• alfatlawi 'ahmad, aistiqlal alsultat alqadayiyat wa'atharuh fi nizam dawlat alqanuni- dirasat muqaranati. manshurat zayn alhuquqiati, bibayrut- lubnan 2018.
• https://www.neelwafurat.com/itempage.aspx?id=lbb304122-293285&search=books
• kram muhamad, alwajiz fi altanzim alqadayiyi almaghribi. almutbaeat walwaraaqat alwataniat marakishi- almaghrib ta. 1, 2010.
almajalaat
• lunisi eali walawni nasiratun, dawr al'iielan alealamii lihuquq al'iinsan fi 'iiqrar aldamanat alqadayiyat lihuquq al'iinsani. 2056- 2074, majalat al'ustadh albahith lildirasat alqanuniat walsiyasiati, mj. 4, ea. 2, 2019.
https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/457/4/2/107209
almaqalat
• alaijtimae al 16 liwuzara' aleadl fi altaeawuni: munaqashat wathiqat alkuayt hawl 'amwal alqasr watakhfid mudat radi alaietibar. 6 /10/2004, alqabs - alkuayti.
https://alqabas.com/article/135482
• almabadi alduwliat almutaealiqat biaistiqlal wamaswuwliat alqudaat walmuhamin wamumathili alniyabat aleamati. dalil almumarisin raqm 1, allajnat alduwaliat lilhuquqiiyna, ta.1, jinif 2007. almaktabat alqanuniat alearabiati.
https://www.bibliotdroit.com/2017/02/pdf_33.html
• wuzara' aleadl yuqiruwn "wathiqat almanamati" lilqanun almuahad lilsultat alqadayiyat bidual alkhalij. 17/5/2017, alwasat yawmiatan siasiat mustaqilatan, sahifat bahrayniatun.
http://www.alwasatnews.com/news/815513.html
• wazir aleadl rayiys almajlis al'aelaa lilqada' alduktur walid bin muhamad alsameani. 'amr malakiun bitashkil almajlis al'aelaa lilqada' watamdid taklif alsameanii rayiysan lahu. 4 rabie al'awal 1442h / 21-10-2020, al'ahsa' alyawma, alsaeudiatu.
almawsueat wamajmueat al'ahkam
rasayil jamieia
• alshahrani faysal bin eabd allah, aistiqlal alqada' fi dual majlis altaeawun alkhalijii (dirasat tasiliat - muqaranata). risalat majistir, kuliyat aldirasat aleulya qism aleadalat aljinayiyati, jamieat nayif alearabiat lileulum al'amniati, alrayad- alsaeudiat 1427- 2006. mawqie nida' al'iiman.
http://www.al-eman.com/ http://88.99.240.100/aleman/library/messages/01951.pdf alwathayiq
• alaitifaqiat al'amrikiat lihuquq al'iinsani. san khusih fi 22/ 11/1969, munazamat alduwal al'amrikiati, jamieat muniisuta maktabat huquq al'iinsani, aljamieat al'iislamiat bimunyisuta.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/am2.html
• alaitifaqiat al'uwrubiyat lihuquq al'iinsani, aitifaqiat himayat huquq al'iinsan fi nitaq majlis 'uwruba, ruma 4 /11/ 1950. jamieat muniisuta maktabat huquq al'iinsani.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/euhrcom.html
• al'iielan al'amrikiu lihuquq wawajibat al'iinsani, qarar 30 almutamar alduwalii altaasie lilduwal al'amrikia (1948). munazamat alduwal al'amrikiati. jamieat muniisuta maktabat huquq al'iinsani.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/am15.html
• al'iielan alealamiu lihuquq al'iinsani, qarar 217 'alf 10 disambir 1948. aljameiat aleamatu, al'umam almutahidatu.
https://www.un.org/ar/about-us/universal-declaration-of-human-rights
• al'iielan almutaealiq bihaqi wamaswuwliat al'afrad waljamaeat wahayyat almujtamae fi taeziz wahimayat huquq al'iinsan walhuriyaat al'asasiat almuetaraf biha ealamia. qarar aljameiat aleamat lil'umam almutahidat 53/144 aljalsat aleamat 58, 9 /12/ 1998, aldawrat 53,A/RES/53/144, 8/3/1999, huquq al'iinsan maktab almufawad alsaami - al'umam almutahidati.
https://www.ohchr.org/ar/instruments-mechanisms/instruments/declaration-right-and-responsibility-individuals-groups-and
• alibayan alealamiu ean huquq al'iinsan fi al'iislami. 21 dhi alqaedat 1401/ 19 sibtambar 1981, almajlis al'iislamiu alduwali, baris faransa. jamieat muniisuta maktabat huquq al'iinsani.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/UIDHR.html
• altaeliq aleamu raqm 29 bishan eadam altaqayud bi'ahkam aleahd 'athna' halat altawari (almadat 4). aljalsat 1950, 24 yulih 2001. HRI/GEN/1Rev.5/Add.1, 18 /4/ 2002, alsukuk alduwaliat lihuquq al'iinsani, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu. jamieat munisuta, maktabat huquq al'iinsani.
http://hrlibrary.umn.edu/arabic/hrc-gc29.html
• taqrir almuqararat alkhasat almaeniat biaistiqlal alqudaat walmuhamin ghabriilaa kunul ean baethatiha 'iilaa al'iimarat alearabiat almutahidati. aldawrat 29, A/HRC/29/26/Add.2, 5/5 /2015, altaqarir alsanawiati, majlis huquq al'iinsani, aljameiat aleamatu- al'umam almutahidati.
• taqrir almuqararat alkhasat almaeniat biaistiqlal alqudaat walmuhamin ghabriilaa kunul ean baethatiha 'iilaa qatar, aldawrat 29, A/HRC/29/26/Add.2, 31/3/2015, altaqarir alsanawiatu. majlis huquq al'iinsani, aljameiat aleamatu- al'umam almutahidati.
https://www.ohchr.org/ar/special-procedures/sr-independence-of-judges-and-lawyers
• distur al'iimarat alearabiat almutahidat lisanat 1971. aljaridat alrasmiat ea. 1, alsanat al'uwlaa, 31/12/1971. albawaabat alrasmiat lihukumat al'iimarat alearabiat almutahidati.
https://u.ae/ar-AE/about-the-uae/the-constitution-of-the-uae
• dustur dawlat alkuayt 14 jamadaa althaani 1382/11 nufimbir 1962, majlis al'umati, alkuayti.
http://kna.kw/clt-html5/run.asp?id=2024
• distur dawlat qatar 20/4/1425- 8/6/2004. maktab alaitisal alhukumi- dawlat qatru.
https://www.gco.gov.qa/ar/about-qatar/the-constitution
• distur mamlakat albahrayn 2 dhu alhijat 1422/ 1 fibrayir 2002, hayyat altashrie walraay alqanunii, albahrayni.
https://www.legalaffairs.gov.bh/102.aspx?cms=iQRpheuphYtJ6pyXUGiNqq6h9qKLgVAb
• aldawrat al'uwlaa lilmajlis al'aelaa limajlis altaeawun alkhaliji, 'abw zabi- al'iimarat alearubiyat almutahidati, 21-22 rajab 1401/25-26/5/1981, bayanat almajlis al'aelaa, al'amanat aleamatu, majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati.
https://www.gcc-sg.org/ar-sa/Statements/SupremeCouncil/pages/Home.aspx
• aldawrat alraabieat walthalathin lilmajlis al'aelaa limajlis altaeawun alkhaliji, alkuayt 7- 8 sifr 1435/ 10- 11/12/2013, bayanat almajlis al'aelaa al'amanat aleamatu, majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati.
https://www.gcc-sg.org/ar-sa/Statements/SupremeCouncil/Pages/Astatementfromthethirtyfourths37.aspx
• siadat alqanun ealaa alsaeidayn alwatanii walduwali, taeziz 'anshitat al'umam almutahidat fi majal siadat alqanun watansiqiha. taqrir al'amin aleami, aldawrat 68 alband 85 min jadwal al'aemali, 11/7/ 2014, A/68/213/Add.1 aljameiat aleamati, al'umam almutahidati.
https://www.un.org/ar/ga
• aleahd alduwaliu alkhasu bialhuquq almadaniat walsiyasiati, qarar 2200 'alf (d 21), 16 disambir 1966, aljameiat aleamat - al'umam almutahidatu. mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani, al'umam almutahidatu.
https://www.ohchr.org/ar/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-civil-and-political-rights
• qanun aitihadiun 3 /1983 fi shan alsultat alqadayiyat alaitihadiat lidawlat al'iimarat alearabiat almutahidati. 14 shaeban 1403- 26/5/ 1983, aljaridat alrasmiat raqm 120. al'iimarat alearabiat almutahidat - wizarat aleadli.
https://elaws.moj.gov.ae/Arabic.aspx?val=UAE-KaitAA1
• qanun alsultat alqadayiyat albahrini, marsum biqanun raqm (42) ‏2002, aljaridat alrasmiat raqm 2553 (mulhiq), 23/10/2002. hayyat altashrie walraay alqanunii, albahrayni.
https://www.legalaffairs.gov.bh/LegislationSearchDetails.aspx?id=3087
• qanun alsultat alqadayiyat qatr, raqm (10) 14/6/1442- 12/8/2003, aljaridat alrasmiat ea.9, 05 /08/1424- 1/10/2003. almizan albawaabat alqanuniat alqatariatu.
https://www.almeezan.qa/ClarificationsNoteDetails.aspx?id=6466&language=ar
• - qanun alsultat alqadayiyat saltanat eaman, marsum sultaniun raqm 90 / 99 bitarikh 13 shaeban 1420/ 21 -11-1999, aljaridat alrasmiat raqm (660) 1 / 12 / 1999 .qanuni- saltanat eaman.
https://qanoon.om/p/1999/rd1999090/
• alqarar alsaadir bijalsat 30/ 1/ 2002 fi talab altafsir raqm 8 lisanat 2001, 115- 123. qararat almahkamat aldusturiat alsaadirat fi talabat tafsir alnusus aldusturiat walmabadi almustakhlasat minha fi 'arbaein eaman 1973 - 2013, ju. 2, almahkamat aldusturiat - dawlat alkuayt, 'iisdarat almahkamati, almawqie alrasmia.
https://www.cck.moj.gov.kw/ar/Pages/default.aspx
• almadat 14- alhaqu fi almusawaat 'amam almahakim walhayyat alqadayiyat wafi muhakamat eadilati. altaeliq aleamu raqm 32, aldawrat 90, jinif 9- 27 yulih 2007. CCPR.C.GC.32 23/8/2007, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsan - al'umam almutahidati.
https://www.ohchr.org/ar/taxonomy/term/1357
• mabadi 'asasiat bishan aistiqlal alsultat alqadayiyati, qarar aljameiat aleamat 40/32 bitarikh 29 nufimbir 1985 waqararuha raqm 40/146 bitarikh 13 disambir 1985. sukuk huquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidati.
https://www.ohchr.org/ar/instruments-mechanisms/instruments/basic-principles-independence-judiciary
• mdunat alsuluk li'akhlaqiaat aleamal alqadayiyi fi dual majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati. ta. 1- 2016, majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati, al'amanat aleamati, alriyad alsaeudiatu.
• marsum bialqanun raqm 23/ 1990 bishan qanun tanzim alqada' lilkuayta. 13 shaeban 1410/ 10- 3- 1990, aljaridat alrasmiat alkuayt alyawm ea. 1867 alsunat alsaadisat walthalathuna. albawaabat al'iiliktruniat alrasmiat dawlat alkuayti.
https://www.e.gov.kw/sites/kgoArabic/Pages/eServices/LegalPortal/Legal.aspx#
• marsum sultani raqm 10 / 2012 bishan tanzim 'iidarat shuuwn alqada'i. 7 rabie althaani 1433/ 29-2-2012, aljaridat alrasmiat raqm (963), 3 / 3 / 2012. qanuni, saltanat eaman.
https://qanoon.om/p/2012/rd2012010/
• marsum sultaniun raqm 9 / 2012 bishan almajlis al'aelaa lilqada'i. 7 rabie althaani 1433/29 - 2- 2012. aljaridat alrasmiat raqm (963), 3 / 3 / 2012. qanuni, saltanat eaman.
https://qanoon.om/p/2012/rd2012009/
• bishan almulahazat alkhitamiat lilajnat almaeniat bihuquq al'iinsani: mawqie mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsan ealaa al'iintirnit:
https://www.ohchr.org/ar/about-us/high-commissioner
• almulahazat alkhitamiat alsaadirat bishan ghambia fi ghiab taqririha aldawrii althaani. aljalsat 3516, 19/11/ 2018, CCPR/C/GMB/CO/2)), 30/8/ 2018, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaalith li'adharabijan, aljalsat 2653,
• 30/7/ 2009 CCPR/C/SR.2653)). ((CCPR/C/AZE/CO/3 13/8/2009, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaalith litajikistan, aljalsat 3630, 18/6/2019, CCPR/C/TJK/3)), allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaalith lighinya. aljalsat 3557, 26/ 10 'uktubar /2018, (CCPR/C/GIN/3), allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaalith lilubnana. aljalsatayn 3460 wa3470, 15-22/3/ 2018, (CCPR/C/LBN/3) allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaalith lilkuayta. ((CCPR/C/KWT/3 aljalsatayn 3269 wa3270, 21- 22 /6/2016, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaani lilkuayti, aljalsatayn 2856 wa2857 (CCPR/C/SR.2856 waCCPR/C/SR.2857), 1- 2 /11/2011, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii althaani lihinduras. aljalsat 3404, 24/7/ 2017, (CCPR/C/HND/CO/2) 22/8/2017, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii alkhamis libilarus. aljalsat 3556, 25 'uktubar 2018, (CCPR/C/BLR/5) 22 nufimbir 2018, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• - almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii alkhamis lirumanya. aljalsat 3444, almaequdat fi 6 / 11/ 2017. (CCPR/C/ROU/CO/5) 11/ 12/ 2017, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• - almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii alkhamis lisiri lanka. aljalsat 3126 27 'uktubar 2014, (CCPR/C/SR.3126)، CCPR/C/LKA/CO.5)) 12 nufimbir 2014, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• - almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii alraabie libilarus. aljalsatayn 1632- 1633, 30 'uktubar1997, CCPR/C/84/Add.4) waAdd.7). 19 nufimbir 1999 (CCPR/C/79/Add.86), allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• - almulahazat alkhitamiat bishan altaqrir aldawrii alsaadis liljumhuriat alduwminikiati, aljalsat 3441 (CCPR/C/SR.3441), 3 /11/2017, allajnat almaeniat bihuquq al'iinsani, mufawadiat al'umam almutahidat alsaamiat lihuquq al'iinsani- al'umam almutahidatu.
• almulhaq (albrutukul) al'awal al'iidafiu 'iilaa aitifaqiaat jinif 1977, mueahadat 12- 8- 1949, allajnat alduwliat lilsalib al'ahmar ICRC.
https://www.icrc.org/ar/doc/resources/documents/misc/5ntccf.htm
• almithaq al'afriqiu lihuquq al'iinsan walshueuba. majlis alruwasa' al'afariqat dawrat eadiat raqamu18, nayrubi (kinya) yuniu 1981. jamieat muniisuta maktabat huquq al'iinsani.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/a005.html
• mithaq al'umam almutahidati, mutamar al'umam almutahidat almaenii bialmunazamat alduwaliat 26 yunih 1945, san fransisku - mithaq al'umam almutahidati, al'umam almutahidata.
https://www.un.org/ar/about-us/un-charter/full-text
• almithaq alearabiu lihuquq al'iinsani, alqimat alearabiat alsaadisat eashrat 23 mayu 2004, tunis. jamieat muniisuta - maktabat huquq al'iinsani, aljamieat al'iislamiat bimunyisuta.
http://hrlibrary.umn.edu/arab/a003-2.html
• alnizam al'asasiu lilhukm lilmamlakat alearabiat alsueudiati, 'amr malakiun raqm 'a/ 90 - 27 /8/ 1412- 1/ 3/ 1992. hayyat alkhubara' bimajlis alwuzara'i, alsaeudiati.
• alnizam al'asasiu limajlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati. majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati, al'amanat aleamat alriyad alsaeudiatu.
https://www.gcc-sg.org/ar-sa/AboutGCC/Pages/Primarylaw.aspx
• alnizam al'asasiu saltanat eaman, marsum sultaniun raqm 6 / 2021, 27 jamadaa al'uwlaa 1442/ 11 - 1- 2021, mulhaq eadad aljaridat alrasmiat raqm (1374) - 12/1/2021. qanunu- saltanat eaman.
https://qanoon.om/p/2021/rd2021006/
• nizam alqada' alsueudiati, marsum malakiun raqm ma/78, 19/9/ 1428 -1/10/ 2007, hayyat alkhubara' bimajlis alwuzara' almamlakat alearabiat alsaeudiati.
https://laws.boe.gov.sa/BoeLaws/Laws/LawDetails/ea1765a3-dec3-41a0-a32f-a9a700f26d58/1
• wathiqat almanamat lilqanun (alnizami) almuahad lilsultat alqadayiyat lidual majlis altaeawuni. 2014, majlis altaeawun lidual alkhalij alearabiati, al'amanat aleamatu, alriyad - alsaeudiatu.