مسؤولية الدولة عن الأضرار الناشئة عن مخاطر التطور العلمي (لقاحات كورونا نموذجا) | State responsibility for damages arising from the risks of scientific development (Corona vaccines as an example)

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

کلية الحقوق - جامعة الملک عبدالعزيز

المستخلص


نبحث من خلال هذه الدراسة الإجابة على عدة تساؤلات حول مدي المسؤولية والتعويض عن المخاطر التي تهدد صحة الانسان نتيجة الاكتشافات العلمية الحديثة في مجال اللقاحات _ على الرغم مما تجلبه من صحة للإنسان _ فقدت تسابقت شركات الأدوية لصنع اللقاحات لفيروس كورونا وقد أثار ذلك التسابق العديد من الإشكاليات القانونية وبخاصة أن مدة تجارب اللقاح لم تأخذ وقتا كافيا حسب المعدل المتعارف عليه عالميا، مما يطرح تساؤلات حول مخاطر اللقاح والتي لا يمكن اكتشافها في بعض الأحيان إلا على المدى البعيد من إنتاج اللقاحات وطرحها للتداول وذلك بفضل المعارف العلمية الجديدة.
ومن هنا تبرز أهمية الدفع بمخاطر التقدم العلمي كسبب من أسباب الإعفاء ، وذلك علي الرغم من كونه دفع حديث نسبيا ، لكنه اثار جدلاً فقهياً حول تحديد المقصود به من ناحية ومدى إمكانية اعتباره سبباً من أسباب الإعفاء من ناحية أخرى، ومدى إمكانية التأمين من مخاطر التطور، خصوصا مع عدم وجود آلية تضطلع بالتعويض داخل الدولة ، وهو ما تم التعرض له من خلال هذا البحث وقد انتهينا الي عدة نتائج نذكر منها ، أن مجال اللقاحات من أكثر المجالات احتضاناً لمخاطر التطور العلمي ، وإن تدخل الدولة بات ضرورة حتمية لتلبية مقتضيات العدالة التي ينشدها ضحايا مخاطر التطور العلمي وانتهينا للعديد من التوصيات والتي يعد أهمها أن علي الدولة وضع اليات لتعويض الاضرار الناشئة عن مخاطر التطور العلمي قوامها فكرة التضامن الاجتماعي
|
Abstract:
  Through this study, we seek to answer several questions about the extent of responsibility and compensation for the risks that threaten human health as a result of recent scientific discoveries in the field of vaccines - despite the health they bring to humans - the pharmaceutical companies have raced to manufacture vaccines for the Corona virus, and this race has raised many problems Legal, especially that the duration of vaccine trials did not take enough time according to the internationally recognized rate, which raises questions about the risks of the vaccine, which can sometimes only be discovered in the long term from the production of vaccines and their introduction to circulation, thanks to the new scientific knowledge.
 Hence the importance of paying the risks of scientific progress as one of the reasons for exemption, despite being a relatively recent payment, but it raised a jurisprudential controversy about determining what is meant on the one hand and the extent to which it can be considered a reason for exemption on the other hand, and the extent of the possibility of insurance against development risks. Especially with the absence of a mechanism that undertakes compensation within the state, which has been exposed through this research, and we have concluded with several results, including that the field of vaccines is one of the area's most incubating the risks of scientific development, and that state intervention has become an imperative to meet the requirements of justice that the victims seek. The dangers of scientific development and we ended with many recommendations, the most important of which is that the state should put in place mechanisms to compensate for the damages arising from the risks of scientific development based on the idea of ​​social solidarity

الكلمات الرئيسية


  • قائمة المراجع

    أولا: الكتب

    1-      إبراهيم الدسوقي " الإعفاء من المسئولية عن حوادث السيارات دراسة تحليلية لنظرية السبب الأجنبي في الفقه والقضاء المصري والفرنسي، دار النهضة العربية، القاهرة. 1975 م

    2-      اسامه احمد بدر. "ضمان مخاطر المنتجات الطبية": دار الكتب القانونية، القاهرة2003م

    3-      العربي أحمد العربي بالحاج " أحكام التجارب الطبية على الإنسان" الطبعة الأولى دور الثقافة للنشر والتوزيع الأردن 2012م

    4-       جابر جاد نصار "الوجيز في العقود الإدارية " دار النهضة العربية القاهرة طبعة 2000

    5-      جورجي شفيق ساري " مسؤولية الدولة عن أعمال سلطاتها قضاء التعويض دراسة مقارنة " دار النهضة العربية القاهرة مصر الطبعة 6 سنة 2002

    6-      حسن عبد الباسط " مسئولية المنتج عن الأضرار التي تسببها منتجاته المعيبة " دار النهضة العربية، القاهرة، 2000 م

    7-      حسن عبد الرحمن قدوس، "مدي التزام المنتج بضمان السلامة في مواجهه التطور العلمي " دار النهضة العربية، القاهرة: 1998م

    8-      حسن حسين البدراوي مخاطر التطور بين قيام المسؤولية والاعفاء منها دار النهضة العربية القاهرة 2008

    9-      حسين المناحي،" المسؤولية   الناشئة عن المنتجات المعيبة في ضوء أحكام التوجيه الأوربي الصادر في 25 يوليو1985 " دار النهضة العربية، القاهرة: 1998م 

    10-   حمدي ابو النور السيد عويس " التعويض عن طريق صناديق الضمان في التشريع المقارن" دار الفكر الجامعي - الاسكندرية 2011

    11-   رديعان العزاوي سالم محمد " مسؤولية المنتج في القوانين المدنية والاتفاقيات الدولية" الطبعة الأولى، دار الثقافة للنشر والتوزيع، الأردن، 2009

    12-   سليمان محمد الطماوي الوجيز في القضاء الإداري دراسة مقارنة، تنقيح، دار الفكر العربي، القاهرة، ٢٠١٨م سعيد يحيى " تنظيم نقل المعرفة الفنية " منشأة المعارف، الإسكندرية، 1986 م

    13-   شحاته غريب الشلقامى " خصوصية المسئولية المدنية في مجال الدواء " دراسة مقارنة، دار النهضة العربية، القاهرة، 2008 م

    14-   صلاح الدين جمال الدين " عقود نقل التكنولوجيا " دار الفكر الجامعي، الإسكندرية،2004

    15-   عبد الحميد الدسيطى عبد الحميد " حماية المستهلك في ضوء القواعد القانونية لمسئولية المنتج دراسة مقارنة، دار الفكر والقانون المنصورة 2009 م

    16-    عبد الرزاق احمد السنهوري، الوسيط في شرح القانون المدني الجديد "نظريه الالتزام، مصادر الالتزام المجلد الثاني، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت: 2000

    17-   عبد الرزاق السنهوري" الوسيط في شرح القانون المدني" الجزء السابع المجلد الثاني عقد التأمين والمقامرة والرهان والمرتب مدى الحياة منشأة المعارف الإسكندرية 2004

    18-   علاء الدين محمد سيد أبو عقيل، النظام الاداري السعودي، مركز النشر العلمي جامعة الملك عبد العزيز بحدة 2020

    19-   علي سيد حسين،" الالتزام بالسلامة في عقد البيع "، دار النهضة العربية القاهرة.، 1990 م

    20-    على فتاك " تأثير المنافسة على الالتزام بضمان سلامة المنتج " دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، 2007 م

    21-   محمود السيد عبد المعطي خيال، "المسؤولية عن فعل المنتجات المعيبة ومخاطر التقدم " دار النهضة العربية، القاهرة: 1998 

    22-    محمد شكري سرور " التامين ضد الاخطار التكنولوجية، دار الفكر الجامعي، الإسكندرية، ص 1987

    23-   محمد عبد العال السناري "النظرية العامة للعقود الإدارية " دار النهضة العربية القاهرة بدون سنة نشر

    24-   محمد عبد الحميد أبوزيد "القانون الإداري " الطبعة الثانية دار النهضة العربية القاهرة   2007

    25-   محمد عبد القادر علي،" مسؤوليه المنتج والموزع دراسة في قانون التجارة الدولية مع المقارنة بالفقه الاسلامي " دار النهضة العربية بيروت: 1982م 

    26-   محمد محي الدين ابراهيم سليم، " مخاطر التطور كسبب لإعفاء المنتج من المسؤولية   " المطبوعات الجامعية الإسكندرية: 2007

    27-   محمد يونس الفشنى " القانون المدني، مصادر الالتزام " 2012م كلية الحقوق جامعة جنوب الوادي 

    28-  محمود السيد عبد المعطى خيال "المسئولية عن فعل المنتجات المعيبة ومخاطر التقدم " دار النهضة العربية، القاهرة، 1998

    29-   محمود جمال الدين ذكي،" مشكلات المسؤولية المدنية " مطبعه جامعه القاهرة - القاهرة، 1978.

    ثانيا: الرسائل العلمية

    1-      أحمد عبد اللطيف الفقي " الحماية الجنائية لحقوق ضحايا الجريمة " رسالة دكتوراه كلية الحقوق جامعة عين شمس 2001

    2-      أنسي السيد عطية سليمان " ضمانات " تقل التكنولوجيا للدول النامية من الوجهة القانونية، رسالة دكتوراه، جامعه عين شمس، كليه الحقوق 1996 م

    3-       فاطيمة الزهرة بومدين " مخاطر النمو كسبب من أسباب الإعفاء من المسؤولية عن المنتجات المعيبة" رسالة دكتوراه -كلية الحقوق جامعة سيدي العباس -الجزائر 2017م

    4-      مراد محمود حماد " المسؤولية المدنية   الناتجة عن الاخلال   بتنفيذ عقود نقل التكنولوجيا "، رسالة دكتوراه، معهد البحوث والدراسات العربية 2006

    5-      مشاعل نائف الجهني مسؤولية الإدارة بلا خطأ في ظل جائحة كوفيد-19 " رسالة ماجستير كلية الحقوق جامعة الملك عبد العزيز بجدة 2022 م

    6-      هند دفوس " الأخطار الاجتماعية " رسالة ماجستير، كلية الحقوق، جامعة بن عكنون، الجزائر، 2006 م

    7-      وائل محمود ابو الفتوح" المسؤولية المدنية عن عمليات نقل الدم " دراسة مقارنة رسالة دكتوراه مقدمة الى كلية الحقوق جامعة القاهرة 2005

    ثالثا: الأبحاث المنشورة

    8-      حمود غزال وآخرين " المسئولية عن مخاطر التطور التكنولوجي " مجلة جامعة تشرين للبحوث والدراسات العلمية، سوريا، المجلد 33 العدد 1 لسنة 2011 م تم الحصول عليه من موقع دار المنظومة بنك المعرفة المصري 

    9-      حسين إبراهيم يعقوب" المسؤولية الإدارية في حالة انعدام الخطأ في النظام الإداري والفقه الإسلامي دراسة مقارنة، مكتبة القانون والاقتصاد، الطبعة الأولى، الرياض، ٢٠١٢م

    10-   درع حماد " المسئولية المدنية عن مخاطر التطور التقني " مجلة كلية الحقوق، جامعة النهرين، المجلد 9 العدد 16، 2006

    11-   زبيري ابن قويدر " ضرورة اعتماد آليات التأمين على مسئولية المنتج من مخاطر التطور وتعزيزها من طرف الدولة " مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، جامعة زيان عاشور بالجلفة، الجزائر، العدد 17، 2014 م تم الحصول علية من موقع المنظومة، بنك المعرفة المصري

    12-   فتحي عبد الرحيم عبد الله " نظام تعويض الأضرار التي تلحق بأمن وسلامة المستهلك في القانون المدني والمقارن " بحث مقدم لنيل جائزة اليوبيل الفضي، جامعة المنصورة، 2000م

    13-  فاطيمه الزهرة بومدين " مسئولية المنتج عن مخاطر التطور العلمي في مجال الدواء " بحث منشور بمجلة الحقوق والعلوم الإنسانية، جامعه زيان عاشور بالجلفة، الجزائر 19 لسنة 2014، تم الحصول عليه من موقع دار المنظومة، بنك المعرفة المصري

    14-   عبد الله الخالدي" المسؤولية المدنية للشركات المنتجة للقاحات وأدوية فيروس كورونا" المجلة الدولية للقانون-كلية القانون جامعة قطر المجلد العاشر - العدد الثاني 2022م

    15-     عبد العزيز عبد المعطي علوان، مدى التزام الدولة بالتعويض عن الأضرار الناشئة عن الفيروس التاجي (كوفيد ١٩)، المجلة القانونية -منشور عبر الانترنت تاريخ الدخول 12-10-2022

    https://jlaw.journals.ekb.eg/article-93083-7335baabf19c654f8e9a7b3b070c05f2.pdf

    16-  هديه عبد الحفيظ مفتاح ابن هندي " مفهوم عقد نقل التكنولوجيا وخصائصه " مجلة الجامعة الأسرية الإسلامية، مجلد 9 عدد 17 ليبيا 2012

    رابعا: المراجع الأجنبية:

    1-    Etienne Vergès، Droit، sciences et techniques، quells responsibilities ? LGDJ، Paris، 2011

    2-    Josserand Iouis: De Ia responsabiIite du fait des choses inanimees, paris. 897.p.19 voir aussi pour l'auter vers l'objction de la responsibilite du fait des choses d/h 1983

    3-     Rene savatier, tratie de la responsibilite civile en droit francais L.G.D Paris .1939.

    4-    - Demogue traite de la responsibilite les obligations, t5, Paris, 1928. Marton les fondments de la responsibilite civile Paris. 1938, voire aussi pour l'auteur, obligation de resultat et obligation de noyens, R.T.D.Civ. 1935,

    5-    Savatier- vers Ia socialization de Ia responsabiIite et de risques individueIs,D.H 1931.

    6-    Cyril Bloch et Philippe le Tourneau, “Procédure d’indemnisation de l’aléa thérapeutique et des infections nosocomiales”, Dalloz action Droit de la responsabilité et des contats, livre 64, Chapitre 6423, 2021-2022.

    7-    Raymond: Ies accidents du travaiI et Ia responsabiIite civiIe, libearie Nouvele de droit jurisprudence paris. 1897. etc.voire aussi pour l'auter. Le risqué professional dans le code civil 1998.

    8-  Matthew Perrone, Mike Stobbe & Mark Scolforo,

     https://apnews.com/article/pandemics-coronavirus-pandemic-0437add2 Accessed: 6/10/2022


    References:

    1: alkutub

    • 'iibrahim aldasuqi " al'iiefa' min almasyuwliat ean hawadith alsayaarat dirasat tahliliat linazariat alsabab al'ajnabii fi alfiqh walqada' almisrii walfaransi, dar alnahdat alearabiati, alqahirata. 1975 m

    • asamuh ahmad badar. "dman makhatir almuntajat altibiyati": dar alkutub alqanuniati, alqahirati2003m

    • alearabiu 'ahmad alearabiu bialhaji " 'ahkam altajarib altibiyat ealaa al'iinsani" altabeat al'uwlaa dawr althaqafat lilnashr waltawzie al'urduni 2012m

    • jabir jad nasaar "alujiz fi aleuqud al'iidaria " dar alnahdat alearabiat alqahirat tabeat 2000

    • jurji shafiq sari " maswuwliat aldawlat ean 'aemal sulutatiha qada' altaewid dirasat muqarana " dar alnahdat alearabiat alqahirat misr altabeat 6 sanat 2002

    • hasan eabd albasit " masyuwliat almuntaj ean al'adrar alati tusabibuha muntajatuh almaeiba " dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2000 m

    • hasan eabd alrahman qiduws, "mdi altizam almuntaj bidaman alsalamat fi mawajihih altatawur aleilmiu " dar alnahdat alearabiati, alqahiratu: 1998m

    • hasan husayn albadrawi - makhatir altatawur bayn qiam almaswuwliat walaeafa' minha - dar alnahdat alearabiat - alqahirat - 2008

    • husin almanahi," almaswuwliat alnaashiat ean almuntajat almaeibat fi daw' 'ahkam altawjih al'uwrubiyi alsaadir fi 25 yulyu1985 " dar alnahdat alearabiati, alqahirati: 1998m

    • hamdi abw alnuwr alsayid euys " altaewid ean tariq sanadiq aldaman fi altashrie almuqarani" dar alfikr aljamieii - alaiskandariat - 2011

    • rdiean aleazaawi salim muhamad " maswuwliat almuntaj fi alqawanin almadaniat walaitifaqiaat alduwaliati" altabeat al'uwlaa, dar althaqafat lilnashr waltawziei, al'urduni, 2009

    • sulayman muhamad altamawi alwajiz fi alqada' al'iidarii dirasat muqaranati, tanqihi, dar alfikr alearabii, alqahirati, 2018m saeid yahyaa " tanzim naql almaerifat alfaniya " munsha'at almaearifi, al'iiskandariat, 1986 m

    • shihatuh gharib alshalqamaa " khususiat almasyuwliat almadaniat fi majal aldawa' " dirasat muqaranati, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 2008 m

    • salah aldiyn jamal aldiyn " euqud naql altiknulujya " dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati,2004

    • eabd alhumid aldusaytaa eabd alhumid " himayat almustahlik fi daw' alqawaeid alqanuniat limasyuwliat almuntaj dirasat muqaranati, dar alfikr walqanun almansurat 2009 m

    • eabd alrazaaq aihmad alsanhuri, alwasit fi sharh alqanun almadanii aljadid "nzarih alailtizama, masadir alailtizam almujalad althaani, manshurat alhalabi alhuquqiati, bayrut: 2000

    • eabd alrazaaq alsanhuri" alwasit fi sharh alqanun almadanii" aljuz' alsaabie - almujalad althaani - eaqd altaamin walmuqamarat walrihan walmuratab madaa alhayaat - munsha'at almaearif - al'iiskandariat - 2004

    • eala' aldiyn muhamad sayid 'abu eaqil, alnizam aladariu alsueudiu, markaz alnashr aleilmii jamieat almalik eabd aleaziz bihidat 2020

    • eali sayid husayn," alialtizam bialsalamat fi eaqd albaye ", dar alnahdat alearabiat alqahirati., 1990 m

    • ealaa fataak " tathir almunafasat ealaa alailtizam bidaman salamat almuntaj " dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati, 2007 m

    • mahmud alsayid eabd almueti khayal, "almaswuwliat ean fiel almuntajat almaeibat wamakhatir altaqadum " dar alnahdat alearabiati, alqahirati: 1998

    • muhamad shukri surur " altaamin dida aliaikhtar altiknulujiati, dar alfikr aljamieii, al'iiskandiriati, s 1987

    • muhamad eabd aleal alsinariu "alnazariat aleamat lileuqud al'iidaria " dar alnahdat alearabiat alqahirat bidun sanat nashr

    • muhamad eabd alhamid 'abuzayd "alqanun al'iidariu " altabeat althaaniat dar alnahdat alearabiat alqahirat 2007

    • muhamad eabd alqadir ealay," maswuwlih almuntaj walmuazae dirasat fi qanun altijarat alduwliat mae almuqaranat bialfiqh alaslamii " dar alnahdat alearabiat bayrut: 1982m

    • muhamad muhi aldiyn abrahim salim, " makhatir altatawur kasabab li'iiefa' almuntaj min almaswuwlia " almatbueat aljamieiat al'iiskandiriat: 2007

    • muhamad yunis alfashnaa " alqanun almadani, masadir alialtizam " 2012m kuliyat alhuquq jamieat janub alwadi

    • mahmud alsayid eabd almuetaa khayal "almasyuwliat ean fiel almuntajat almaeibat wamakhatir altaqadum " dar alnahdat alearabiati, alqahirati, 1998

    • mahmud jamal aldiyn dhaki," mushkilat almaswuwliat almadania " matbaeuh jamieuh alqahirat - alqahiratu, 1978.

    2: alrasayil aleilmia:

    • 'ahmad eabd allatif alfaqi " alhimayat aljinayiyat lihuquq dahaya aljarima " risalat dukturah kuliyat alhuquq jamieat eayn shams 2001

    • 'ansi alsayid eatiat sulayman " damanat " tuqil altiknulujia lilduwal alnaamiat min alwijhat alqanuniati, risalat dukturah, jamieuh eayan shams, kilih alhuquq 1996 m

    • fatimat alzahrat bumidayn " makhatir alnumui kasabab min 'asbab al'iiefa' min almaswuwliat ean almuntajat almueibati" risalat dukturah -kuliyat alhuquq jamieat sayidi aleabaas -aljazayir 2017m

    • murad mahmud hamaad " almaswuwliat almadaniat alnaatijat ean alakhilal bitanfidh euqud naql altiknulujia ", risalat dukturah, maehad albuhuth waldirasat alearabiat 2006

    • mashaeil nayif aljahani maswuwliat al'iidarat bila khata fi zili jayihat kufid-19 " risalat majistir - kuliyat alhuquq - jamieat almalik eabd aleaziz bijidat 2022 m

    • hind dufus " al'akhtar aliajtimaeia " risalat majistir, kuliyat alhuquqi, jamieat bin eaknun, aljazayar, 2006 m

    • wayil mahmud abw alfutuhi" almaswuwliat almadaniat ean eamaliaat naql aldam " dirasat muqaranat - risalat dukturah muqadimat alaa kuliyat alhuquq - jamieat alqahirat – 2005

    3: al'abhath almanshura:

    • hmud ghazal wakhrin " almasyuwliat ean makhatir altatawur altiknulujii " majalat jamieat tishrin lilbuhuth waldirasat aleilmiati, suria, almujalad 33 aleadad 1 lisanat 2011 m tama alhusul ealayh min mawqie dar almanzumat bank almaerifat almisrii

    • husayn 'iibrahim yaequba" almaswuwliat al'iidariat fi halat aineidam alkhata fi alnizam al'iidarii walfiqh al'iislamii dirasat muqaranati, maktabat alqanun walaiqtisadi, altabeat al'uwlaa, alrayad, 2012m

    • darae hamaad " almasyuwliat almadaniat ean makhatir altatawur altaqnii " majalat kuliyat alhuquqi, jamieat alnahrayni, almujalad 9 aleadad 16, 2006

    • zbiri aibn quydar " darurat aietimad aliaat altaamin ealaa masyuwliat almuntaj min makhatir altatawur wataeziziha min taraf aldawla " majalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, jamieat zayaan eashur bialjilfati, aljazayar, aleadad 17, 2014 m tama alhusul ealiat min mawqie almanzumati, bank almaerifat almisrii

    • fathi eabd alrahim eabd allah " nizam taewid al'adrar alati talhaq bi'amn wasalamat almustahlik fi alqanun almadanii walmuqaran " bahath muqadam linayl jayizat alywbil alfadiy, jamieat almansurat, 2000m

    • fatimuh alzahrat bumadayan " masyuwliat almuntaj ean makhatir altatawur aleilmii fi majal aldawa' " bahath manshur bimajalat alhuquq waleulum al'iinsaniati, jamieuh zayaan eashur bialjilfati, aljazayir 19 lisanat 2014, tama alhusul ealayh min mawqie dar almanzumati, bank almaerifat almisrii

    • eabd allah alkhalidi" almaswuwliat almadaniat lilsharikat almuntijat lilqahat wa'adwiat fayrus kuruna" almajalat alduwaliat lilqanuni-kiliat alqanun jamieat qatar - almujalad aleashir - aleadad althaani 2022m

    • eabd aleaziz eabd almueti eulwan, madaa ailtizam aldawlat bialtaewid ean al'adrar alnaashiat ean alfayrus altaajii (kufid 19), almajalat alqanuniat -minshur eabr alaintirnit tarikh aldukhul 12-10-2022

    https://jlaw.journals.ekb.eg/article-93083-7335baabf19c654f8e9a7b3b070c05f2.pdf

    • • hadih eabd alhafiz miftah abn hindiin " mafhum eaqd naql altiknulujia wakhasayisih " majalat aljamieat al'usariat al'iislamiati, mujalad 9 eadad 17 libya 2012