أحکام الدخول في الإسلام (دراسة فقهية Provisions of Islam Embracement

نوع المستند : المقالة الأصلية

المؤلف

أستاذ الفقه ووکيل کلية الشريعة والقانون بدمنهور للدراسات العليا والبحوث والبيئة وتنمية المجتمع

المستخلص

1ــ غير المسلم: " كل من لم يؤمن بدين الإسلام ، سواء كان له كتاب  أم ، أو كان مرتدا" .
2ــ في الإسلام صلاح الدنيا والآخرة ، فمن حيث الدنيا: من أسلم له في الزكاة سهم المؤلفة قلوبهم ، كما يجوز إعطاؤه مكافأة مالية أو أدبية إذا أسلم ، ويسقط عنه كافة الالتزامات المالية المرتبطة باعتقاده ، ويجوز الاستعانة به في أمور المسلمين .
ومن حيث الآخرة : يثاب بالسبق إلى الإسلام ، وعلى كل طاعة فعلها قبل إسلامه ويغفر له كل ذنب اقترفه.
3ــ يدخل البالغ العربى في الإسلام ، صراحة : بالنطق بالشهادتين إن كان كتابيا أو مرتدا ، فإن كان وثنيا أو مجوسيا دخل في الإسلام بقول : لا إله إلا الله أو محمد رسول الله ، لكنه يطالب بالثانية فورا ، وغير العربي يدخل فى الإسلام بلغته إن كانت معلومة ، وإلا اكتفينا بإشارته المفهومة .
كما يدخل في الإسلام ، دلالة : بصلاته ، أو بآذانه ، أو بحجه إلى بيت الله الحرام  ، أما الزكاة والصيام وقراءة القرآن ، فلا يدل على اعتناقه الإسلام .
4ــ غير البالغ يدخل في الإسلام وحده بنطق الشهادتين مادام مميزا ، ويدخل تبعا للدار أو بإسلام أبويه أو أحدهما ، مميزا كان أم لا.
5 ــ يشترط للدخول في الإسلام: أن يكون قاصدا بقوله وفعله الدخول فيه ، وأن يكون هذا طوعا.
6ــ يثبت الدخول في الإسلام: بالإقرار، والشهادة.
    Abstract:      
1-  For Non-Muslims: “All who has not believed in Islam, whether they have another monotheistic religion or deserters of Islam.”
 
2-  In Islam, the goodness of life and afterlife can be attained. In life, the one who converts to Islam is entitled to get a share of Zakat (almsgiving dedicated to those whose hearts have been reconciled to Islam) in addition to a monetary or a moral reward. Moreover, liabilities related to being non-Muslim are dropped, and he/she may be asked to help in Muslims’ matters.
   In afterlife, he/she is rewarded for embracing Islam and for every good deed he/she made before Islam embracement while all misdeeds are forgiven.
 
3-  An adult Arabic speaking person embraces Islam explicitly by pronouncing the two testimonies of faith if he/she is of another revealed religion or a deserter of Islam. If the person wanting to enter Islam is a heathenish or a Magian, he/she must say " There is no god but Allah"  or  "Mohammad is the Prophet of Allah" , but he/she will be asked to articulate the other testimony immediately after pronouncing the first one. For non-Arabic speakers, they can embrace Islam in their language if it is known, or they can use sign language.
 
   Islam can be embraced implicitly by offering the prayers, calling for them, or performing pilgrimage, but Zakat paying and Quran recitation are not evidence of Islam embracement.
 
4-   Minors can embrace Islam by themselves, at the age of seven, by pronouncing the two testimonies of faith. In addition, a minor, whether at the age of seven or younger, may follow the faith of one or both of his/her parents if they are converted to Islam.
5-  Good intention and willingness are basic requirements to embrace Islam.
6-  Islam embracement is verified by declaration and articulation of the two testimonies of faith.          

الكلمات الرئيسية


مراجع البحث
(أ) القرآن الكريم:
(ب) التفسير:
1)   أحكام القرآن، لابن العربي ت 543هـ، ط3 دار الكتب العلمية 1424هـ ـ 2003م.
2)   أحكام القرآن للجصاص ت 370هـ ، ط دار الكتب العلمية.
3)   تفسير القرآن العظيم ، لابن كثي ، المكتبة التوفيقية.
4)   تفسير الكشاف ، للزمخشري ت 538هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1415هـ ـ 1995م.
5)   تفسير النسفي المسمي مدارك التنزيل وحقائق التأويل ، ط دار الكتب العلمية 1421هـ ـ 2001م.
6)   الجامع لأحكام القرآن للقرطبي ، ط دار الحديث 1416هـ ـ 1996م.
7)   جامع البيان في تفسير القرآن للطبري ، ط دار الحديث.
8)   روح المعاني، للألوسي ت 127 هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1422هـ ـ 2001م.
9)   زاد المسير في علم التفسير، لابن الجوزي ت 597هـ ، ط2 دار الكتب العلمية 1422هـ ـ 2003م.
(ج) الحديث وشروحه وعلومه :
10)  إكمال المعلم ، للقاضي عياض ت 544هـ ، ط2 دار الوفاء 1425هـ ـ 2004م.
11)  التمهيد، لابن عبد البر ت 463هـ ، ط2 دار الكتب العلمية 1424هـ ـ 2003م.
12)  جامع العلوم والحكم، لابن رجب الحنبلي ت 795هـ ، ط1 دار الوفاء 1419ـ1998م
13)  جواهر الأخبار والآثار، لابن بهران الصعدى ت 957هـ ـ الناشر: دار الكتاب
14)  الإسلامي بهامش البحر الزخار.
15)  سنن أبي داود ت 275هـ ، الناشر: المكتبة العصرية.
16)  سنن البيهقي ت 458هـ، ط دار الكتب العلمية 1420هـ ـ 1999م.
17)  سنن الترمذي ت 297هـ،الترمذي ط دار الكتب العلمية 1421هـ ـ 2000م.
18)  سنن ابن ماجه ت 275، ط دار الريان للتراث.
19)  سنن الداراقطني ت 385هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1417هـ ـ 1996م.
20)  سنن النسائي ، ط1 دار الكتب العلمية 1411هـ ـ 1991م.
21)  شرح الزرقاني على الموطأ ، ط دار الكتب العلمية.
22)  شرح صحيح مسلم، للنووي 676هـ  ، ط دار المنار.
23)  شرح مشكل الآثار، للطحاوى ت 321هـ ، مؤسسة الرسالة، ط1 1415هـ ـ 1994م.
24)  صحيح البخاري ت 256هـ ، الناشر: دار الوفاء 1422هـ ـ 2001م.
25)  صحيح مسلم ت 261هـ ، مكتبة الصفا 1424هـ ـ 2004م.
26)  عمدة القاري شرح صحيح البخاري ، للعيني ت 855هـ ، ط1 دار إحياء التراث 1424هـ ـ 2003م.
27)  فتح الباري بشرح صحيح البخاري، نشر وتوزيع : رئاسة إدارات البحوث العلمية والإفتاء والدعوة بالمملكة السعودية.
28)  الكاشف، للإمام الذهبي ت 748هـ ، ط1 دار الكتب الحديثة 1292هـ ـ 1972م.
29)  المستدرك ، للحاكم ت 405هـ ، ط دار المعرفة، بيروت.
30)  مجمع الزوائد ، للهيتمى ، مكتبة القدسي.
31)  مسند أبي يعلي ت 307هـ ، ط دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1998م.
32)  مسند أحمد ، ط1 دار الكتب العلمية 1413هـ ـ 1993م.
33)  مصنف عبد الرزاق ت 211هـ ، منشورات المجلس الأعلى.
34)  موطأ مالك ، المكتبة التوفيقية.
35)  معرفة السنن والآثار، للبيهقي، ط دار الكتب العلمية 1422هـ ـ 2001م.
36)  نصب الراية تخريج أحاديث الهداية ، ط2 دار الكتب العلمية 1422هـ ـ 2002م.
37)  نيل الأوطار ، للشوكاني ، مكتبة دار التراث بالقاهرة.
(د) كتب الفقه:
أولًا: الفقه الحنفي:
38)  البحر الرائق شرح كنز الدقائق ت 970هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م.
39)  بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع للكاساني ت 587هـ ، ط دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م.
40)  البناية في شرح الهداية ، للعيني ، ط 2 دار الفكر 1411هـ ـ 1990م.
41)  التجريد ، للإمام القدورى ت 428هـ ، ط1 دار السلام 1424هـ ـ 2004م.
42)  رد المحتار على الدر المختار، لابن عابدين ت 1252هـ، ط1 دار الكتب العلمية 1415هـ ـ 1994م.
43)  شرح السير الكبير للشيباني، للسرخسي ت 490هـ، مطبعة شركة الإعلانات الشرقية 1971م.
44)  العناية على الهداية، للبابرتي ت 786هـ ، ط دار إحياء التراث العربي.
45)  غمز عيون البصائر، للحموي ، ط1 دار الكتب العلمية 1405هـ ـ 1985م.
46)  الفتاوى التاتارخانية، للإمام عالم بن العلاء الدهلوي ت 786هـ، ط1 دار إحياء التراث العربي.
47)  46- الفتاوى الهندية ، للشيخ نظام وجماعة من علماء الهند ، ط دار الفكر 1411هـ ـ 1991م .
48)  فتح القدير، للكمال بن الهمام ، ط1 دار الكتب العلمية 1415هـ ـ 1995م.
49)  المبسوط ، للسرخسي، ط1 دار الكتب العلمية 1421هـ ـ 2001م.
50)  مجمع الأنهر شرح ملتقي الأبحر، لداماد أفندي ت 1078هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1419هـ ـ 1998م.
51)  المحيط البرهاني، للإمام محمود بن عبد العزيز بن مازه ت 616هـ ط1، دار إحياء التراث العربي 1424هـ ـ 2003م.
52)  منحة الخالق على البحر الرائق ، لابن عابدين ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م.
ثانيًا: الفقه المالكي:
53)  بداية المجتهد ونهاية المقتصد ، لابن رشد (الحفيد) ت 595هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1416هـ ـ 1996م.
54) البهجة في شرح التحفة على الأرجوزة المسماة بتحفة الحكام، للقاضي أبي بكر محمد بن عاصم الأندلسي ت 829هـ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1998م.
55) البيان والتحصيل والشرح والتوجيه والتعليل في مسائل المستخرجة المعروفة بالعتبية، لمحمد العتبي ت 255هـ  ، لابن رشد ت 520هـ ، ط2 دار الغرب 1408هـ ـ 1988م.
56)  حاشية الدسوقي على الشرح الكبير، ط الحلبي.
57)  الذخيرة، للقرافي ت 684هـ ، ط1 دار الغرب الإسلامي 1994م.
58)  القوانين الفقهية، لابن جزي ت 741هـ  ، ط دار الحديث بالقاهرة 2005م هـ.
59)  مقدمات ابن رشد (الجد) ت 520هـ ، ط دار الكتب العلمية.
60)  مواهب الجليل، للحطاب ت 954هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1416هـ ـ 1995م.
61)  النوادر والزيادات على ما في المدونة وغيرها من الأمهات ، لأبي زيد القيرواني ت 386هـ، ط1 دار الغرب الإسلامي 1999م.
ثالثًا: فقه الشافعية:
62)  الأم، للإمام الشافعي ، ط1 دار الكتاب العلمية 1413هـ ـ 1993م.
63)  بحر المذهب، للروياني 502هـ ، ط1 دار التراث العربي 1423هـ ـ 2002م.
64)  البيان في فقه الشافعي، للإمام يحيى العمراني ت 558هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1423هـ ـ 2002م.
65)  التهذيب ، للبغوى ت 516هـ  ، ط دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م
66) حاشية الجمل على شرح المنهج ، للشيخ/ سليمان بن عمر المعروف بالجمل ت 1204هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1417هـ ـ 1996م.
67)  حاشية قليوبي وعميرة على شرح العلامة جلال الدين المحلي على منهاج الطالبين، للنووي ، ط دار إحياء الكتب العربية.
68)  الحاوى الكبير ، للإمام الماوردي ، ط دار الكتب العلمية 1419هـ ـ 1999م.
69)  العزيز شرح الوجيز المعروف بالشرح الكبير، لعبد الكريم القزويني ، ط1 دار الكتب العلمية 1417هـ ـ 1997م.
70)  الغاية القصوى في دراية الفتوى ، للبيضاوى ت 685هـ ، ط العراق في الاحتفال بمطلع القرن الرابع عشر الهجري.
71)  الفتاوى الحديثة، لابن حجر ت 974هـ ، ط دار الفكر.
72)  القواعد الصغرى وهو مختصر الفوائد في أحكام المقاصد، للعز بن عبد السلام ت 660هـ ، ط1 دار الفرقان 1417هـ ـ 1997م.
73)  كفاية الأخيار في حل غاية الاختصار، لتقي الدين الحسيني الدمشقي ط قطاع المعاهد الأزهرية 1422هـ ـ 2001م.
74)  المجموع، للإمام النووي ت 676هـ ، مكتبة الإرشاد، مكة.
75)  مغني المحتاج، للخطيب الشربيني، دار التوفيقية للطباعة.
76)  المهذب، للشيرازي، مكتبة الإرشاد، جده مع المجموع.
77)  المنثور في القواعد ، لابن بهادر الشافعي ت 794هـ  ، ط3 وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية 1993م.
78)  نواضر النظائر في قواعد الفقه ، لابن الملقن ت 804هـ ، ط دار الكتب العلمية.
رابعًا: الفقه الحنبلي:
79)  الآداب الشرعية، لابن مفلح ، ط دار العلم للجميع 1972م.
80)  الإقناع لطالب الانتفاع ، لشرف الدين الحجاوى ت 968هـ ، ط2، دار عالم الكتب، السعودية 1419هـ ـ 1999م
81)  الإنصاف في معرفة الراجح من الخلاف ، للمرداوى ت 885هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م.
82)  الطرق الحكمية ، لابن قيم الجوزية ، ط2، دار الكتب العلمية 1433هـ ـ 2012م.
83)  الكافي، لابن قدامة القدسي ت 620هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1421هـ ـ 2001م
84)  مجموع الفتاوى، لابن تيمية ، إشراف: الرئاسة العامة لشئون الحرمين الشريفين.
85)  المغني ، للشيخ موفق الدين عبد الله بن قدامة ت 620هـ ، ط دار الحديث 1416هـ ـ 1996م.
خامسًا: فقه المذاهب الأخرى:
86)  البحر الزخار، لأحمد المرتضى ت 840هـ ، الناشر: دار الكتاب الإسلامي.
87)  السيل الجرار المتدفق على حدائق الأزهار، للشوكاني ت 1255هـ ، ط المجلس الأعلى للشئون الإسلامية.
88)  الفتح الرباني من فتاوى الشوكاني ت 1250هـ ، مكتبة الجيل الجديد، صنعاء.
89)  المبسوط ، للطوسي ت 460هـ ، توزيع دار الكتاب الإسلامي، بيروت.
90)  المحلي ، لابن حزم ، ط دار التراث.
91)  مراتب الإجماع في العبادات والمعاملات والاعتقادات ، لابن حزم ، ط3 دار زاهد القدسي.
(هـ) أصول الفقه :
92)  الإحكام في أصول الأحكام، للآمدي، ط دار الحديث 1426هـ ـ 2005م.
93)  أصول السرخسي ت 490هـ، ط1 دار الكتب العلمية 1414هـ ـ 1993م.
94)  البحر المحيط في الأصول، لبدر الدين الزركشي ت 794هـ ، ط2 دار الصفوة 1413هـ ـ 1992م.
95)  التوضيح لمتن التنقيح، لصدر الشريعة المحبوبي، المكتبة العصرية 1430هـ ـ 2009م مطبوع مع شرح التلويح على التوضيح.
96)  القواعد، لابن اللحام ت 803هـ، مكتبة الرشد، الرياض، ط1، 1423هـ ـ 2002م.
97)  كشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوي، علاء الدين البخارى، ط الحلبى.
(و) العقيدة :
98)  إقتصاء الصراط المستقيم ، لابن تيمية ، ط دار الحديث 1422هـ ـ 2001م.
99)  أصول الدين ، لعبد القادر البغدادى ت 429هـ ، دار المدينة للطباعة والنشر، ط 1346هـ ـ 1928م.
100)  الاعتقاد ، لأبي الحسين بن الغراء ، ط1 دار أطلس ، الرياض 1423هـ ـ 2002م
(ز) التاريخ  والتراجم:
101)  أسد الغابة في معرفة الصحابة ، لابن الأثير  ت 630هـ ، ط دار الكتب العلمية، ط3 1429هـ ـ 2008م.
102)  الإصابة في تمييز الصحابة ، لابن حجر ط1 دار الكتب العلمية 1415هـ ـ 1995م.
103)  حلية الأولياء وطبقات الأصفياء ، لأبي نعيم الأصفهاني ت 430هـ ، ط3 دار الكتب العلمية 1427هـ ـ 2007م.
104)  طبقات ابن سعد ت 230هـ ، ط دار الكتب العلمية.
(ح) اللغة العربية:
105)  التعريفات ، للجرجاني ت 816هـ ، ط1 عالم الكتب 1407هـ ـ 1987م.
106)  الصحاح، للجوهري ت 292هـ ، ط دار الكتب العلمية 1420هـ ـ 1999م.
107)  كشاف اصطلاحات الفنون ، للتهانوي ت 1158هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1998م.
108)  الكليات، لأبي البقاء الكفوي ت 1094هـ ، الناشر: دار الكتاب الإسلامي 1413هـ ـ 1992م.
109)  معجم مفردات ألفاظ القرآن، للأصفهاني ت 503هـ ، ط1 دار الكتب العلمية 1418هـ ـ 1997م.
110)  المغرب في ترتيب المعرب، لأبي الفتح المطرزي ت 616هـ ، الناشر: دار الكتاب الغربي، بيروت.
(ط) فتاوى  ودوريات:
111)  فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء برئاسة الشيخ عبد العزيز بن باز، جمع وترتيب الشيخ أحمد بن عبد الرزاق الدويش، ط المؤيد.
112)  فتاوى دار الإفتاء المصرية ، ط المجلس الأعلى للشئون الإسلامية 1401هـ ـ 1981م.
113)  مجموعة الأحكام الصادرة من الدائرة المدنية والتجارية ومن دائرة الأحكام الشخصية السنة 26 العدد (1) الجلسة 29/1/1975م.
الموسوعة الميسرة في الأديان والمذاهب الأخرى المعاصرة، إشراف د/مانع حماد، الناشر : دار الندوة العالمية ط 5، 1424هـ ـ 2003م.
References:
(a) alquran alkarim:
(b) altafsir:
1) 'ahkam alqurani, liabn alearabii t 543hi, ta3 dar alkutub aleilmiat 1424hi 2003m.
2) 'ahkam alquran liljasas t 370hi , t dar alkutub aleilmiati.
3) tafsir alquran aleazim , liabn kithiy , almaktabat altawfiqiati.
4) tafsir alkashaf , lilzamakhsharii t 538h , ta1 dar alkutub aleilmiat 1415hi 1995m.
5) tafsir alnasfii almasamiyi madarik altanzil wahaqayiq altaawil , t dar alkutub aleilmiat 1421hi 2001m.
6) aljamie li'ahkam alquran lilqurtubii , t dar alhadith 1416h 1996m.
7) jamie albayan fi tafsir alquran liltabarii , t dar alhadithi.
8) ruh almaeani, lil'alusii t 127 hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1422h 2001m.
9) zad almasir fi eilm altafsiri, liabn aljawzii t 597hi , ta2 dar alkutub aleilmiat 1422hi 2003m.
(c) alhadith washuruhih waeulumuh:
 
10) 'iikmal almuealim , lilqadi eiad t 544h , ta2 dar alwafa' 1425h 2004m.
11) altamhidu, liabn eabd albiri t 463hi , ta2 dar alkutub aleilmiat 1424hi 2003mi.
12) jamie aleulum walhakmi, liabn rajab alhanbalii t 795hi , ta1 dar alwafa' 1419hi 1998m.
13) jawahir al'akhbar walathar, liabn bihran alsuedaa t 957h alnaashir: dar alkitab.
14) al'iislamiu bihamish albahr alzakhari.
15) sinan 'abi dawud t 275h , alnaashiru: almaktabat aleasriatu.
16) sunan albayhaqiu t 458hi, t dar alkutub aleilmiat 1420hi 1999m.
17) sunan altirmidhii t 297hi,altirmidhiu t dar alkutub aleilmiat 1421hi 2000mi.
18) sunan abn majah t 275, t dar alrayaan liltarathi.
19) sunan aldaaraqatnii t 385hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1417hi 1996m.
20) sunan alnasayiyu , ta1 dar alkutub aleilmiat 1411hi 1991mi.
21) sharah alzarqani ealaa almuataa , t dar alkutub aleilmiati.
22) sharh sahih muslami, lilnawawii 676hi , t dar almunari.
23) sharh mushkil alathar, liltahawaa t 321h , muasasat alrisalati, ta1 1415h 1994m.
24) sahih albukharii t 256ha , alnaashir: dar alwafa' 1422hi 2001m.
25) sahih muslim t 261hi , maktabat alsafa 1424h 2004m.
26) eumdat alqariyi sharh sahih albukharii , lileaynii t 855hi , ta1 dar 'iihya' alturath 1424h 2003m.
27) fath albari bisharh sahih albukhari, nashr watawzie : riasat 'iidarat albuhuth aleilmiat wal'iifta' waldaewat bialmamlakat alsaeudiati.
28) alkashif, lil'iimam aldhahabii t 748hi , ta1 dar alkutub alhadithat 1292h 1972m.
29) almustadrak , lilhakim t 405h , t dar almaerifati, bayrut.
30) majmae alzawayid , lilhitamaa , maktabat alqudsi.
31) msnad 'abi yueli t 307h , t dar alkutub aleilmiat 1418hi 1998ma.
32) musanad 'ahmad , ti1 dar alkutub aleilmiat 1413hi 1993m.
33) musanaf eabd alrazaaq t 211h , manshurat almajlis al'aelaa.
34) muta malik , almaktabat altawfiqiati.
35) maerifat alsunan waliathar, lilbayhaqi, t dar alkutub aleilmiat 1422hi 2001m.
36) nasb alraayat takhrij 'ahadith alhidayat , ta2 dar alkutub aleilmiat 1422hi 2002m.
37) nil al'awtar , lilshuwkanii , maktabat dar alturath bialqahirati.
(d) kutub alfiqah:
1: alfiqh alhanafiia:
 
38) albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiq t 970hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997mi.
39) badayie alsanayie fi tartib alsharayie lilkasanii t 587hi , t dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997m.
40) albinayat fi sharh alhidayat , lileaynii , t 2 dar alfikr 1411h 1990m.
41) altajrid , lil'iimam alqaduraa t 428h , ta1 dar alsalam 1424h 2004m.
42) rd almuhtar ealaa aldiri almukhtari, liabn eabidin t 1252hi, ta1 dar alkutub aleilmiat 1415hi 1994m.
43) sharh alsayr alkabir lilshiybani, lilsarukhsii t 490hi, matbaeat sharikat al'iielanat alsharqiat 1971m.
44) aleinayat ealaa alhidayati, lilbabiratii t 786h , t dar 'iihya' alturath alearabii.
45) ghamz euyun albasayir, lilhamawii , ti1 dar alkutub aleilmiat 1405hi 1985mi.
46) alfatawaa altaatarkhaniatu, lil'iimam ealim bin aleala' aldahlawii t 786hi, ta1 dar 'iihya' alturath alearabii.
47) alfatawaa alhindiat , lilshaykh nizam wajamaeat min eulama' alhind , t dar alfikr 1411h 1991m .
48) fath alqudir, lilkamal bn alhumaam , ta1 dar alkutub aleilmiat 1415hi 1995mi.
49) almabsut , lilsarukhsi, ta1 dar alkutub aleilmiat 1421hi 2001m.
50) majmae al'anhar sharh multaqi al'ubhar, lidamad 'afindi t 1078hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1419hi 1998m.
51) almuhit alburhani, lil'iimam mahmud bin eabd aleaziz bin mazah t 616hi ta1, dar 'iihya' alturath alearabii 1424h 2003m.
52) manahat alkhaliq ealaa albahr alraayiq , liabn eabidin , ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997mi.
2: alfiqh almalki:
53) bidayat almujtahid wanihayat almuqtasad , liabn rushd (alhafidi) t 595hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1416hi 1996m.
54) albahjat fi sharh altuhfat ealaa al'arjuzat almusamaat bituhfat alhukaami, lilqadi 'abi bakr muhamad bin easim al'andalasii t 829hi, ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1998m.
55) alibian waltahsil walsharh waltawjih waltaelil fi masayil almustakhrajat almaerufat bialeatabiati, limuhamad aleatabii t 255h , liaibn rushd t 520h , ta2 dar algharb 1408h 1988m.
56) hashiat aldasuqi ealaa alsharh alkabiri, t alhalbi.
57) aldhakhirati, lilqarafi t 684hi , ta1 dar algharb al'iislamii 1994m.
58) alqawanin alfiqhiatu, liabn jiziy t 741hi , t dar alhadith bialqahirat 2005m hi.
59) muqadimat abn rushd (aljid) t 520hi , t dar alkutub aleilmiati.
60) mawahib aljalil, lilhitab t 954hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1416hi 1995m.
61) alnawadir walziyadat ealaa ma fi almudawanat waghayriha min al'umahat , li'abi zayd alqayrawani t 386hi, ta1 dar algharb al'iislamii 1999m.
3: fiqh alshaafieia:
62) al'umu, lil'iimam alshaafieii , ta1 dar alkitab aleilmiat 1413hi 1993m.
63) bahr almadhhabi, lilruwyanii 502hi , ta1 dar alturath alearabii 1423h 2002m.
64) alibayan fi fiqh alshaafieii, lil'iimam yahyaa aleumranii t 558h , ta1 dar alkutub aleilmiat 1423hi 2002m.
65) altahdhib , lilbughawaa t 516hi , t dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997m.
66) hashiat aljamal ealaa sharh almanhaj , lilshaykhi/ sulayman bin eumar almaeruf bialjamal t 1204hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1417hi 1996m.
67) hashiat qalyubi waeumayrat ealaa sharh alealamat jalal aldiyn almahaliyi ealaa minhaj altaalibin, lilnawawii , t dar 'iihya' alkutub alearabiati.
68) alhawaa alkabir , lil'iimam almawardii , t dar alkutub aleilmiat 1419hi 1999m.
69) aleaziz sharh alwajiz almaeruf bialsharh alkabiri, lieabd alkarim alqazwinii , ta1 dar alkutub aleilmiat 1417hi 1997m.
70) alghayat alquswaa fi dirayat alfatwaa , lilbaydawaa t 685h , t aleiraq fi alaihtifal bimatlae alqarn alraabie eashar alhijri.
71) alfatawaa alhadithatu, liabn hajar t 974hi , t dar alfikri.
72) alqawaeid alsughraa wahu mukhtasar alfawayid fi 'ahkam almaqasidi, lileizi bin eabd alsalam t 660hi , ta1 dar alfurqan 1417h 1997mi.
73) kifayat al'akhyar fi hali ghayat alaikhtisari, litaqi aldiyn alhusayni aldimashqiu t qitae almaeahid al'azhariat 1422h 2001m.
74) almajmuei, lil'iimam alnawawii t 676hi , maktabat al'iirshadi, makat.
75) mighni almuhtaji, lilkhatib alshirbini, dar altawfiqiat liltibaeati.
76) almuhadhabi, lilshiyrazi, maktabat al'iirshadi, jaduh mae almajmuei.
77) almanthur fi alqawaeid , liabn bihadir alshaafieii t 794h , ta3 wizarat al'awqaf walshuyuwn al'iislamiat 1993m.
78) nawadir alnazayir fi qawaeid alfiqh , liabn almulaqan t 804hi , t dar alkutub aleilmiati.
4: alfiqh alhanbali:
79) aladab alshareiatu, liabn muflah , t dar aleilm liljamie 1972m.
80) al'iiqnae litalib aliantifae , lisharaf aldiyn alhajawaa t 968hi , ta2, dar ealam alkutub, alsueudiat 1419h 1999m.
81) al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf , lilmardawaa t 885h , ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997m.
82) alturuq alhakmiat , liabn qiam aljawziat , ta2, dar alkutub aleilmiat 1433hi 2012mi.
83) alkafi, liabn qudamat alqudsii t 620hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1421hi 2001m.
84) majmue alfatawaa, liabn taymiat , 'iishrafi: alriyasat aleamat lishuyuwn alharamayn alsharifayni.
85) almighniy , lilshaykh muafaq aldiyn eabd allh bn qudamat t 620hi , t dar alhadith 1416h 1996m.
5: fiqh almadhahib al'ukhraa:
86) albahr alzakhari, li'ahmad almurtadaa t 840h , alnaashir: dar alkitaab al'iislamii.
87) alsil aljaraar almutadafiq ealaa hadayiq al'azhari, lilshuwkanii t 1255h , t almajlis al'aelaa lilshuyuwn al'iislamiati.
88) alfath alrabaaniu min fatawaa alshuwkanii t 1250h , maktabat aljil aljadida, sanea'.
89) almabsut , liltuwsii t 460h , tawzie dar alkitaab al'iislamii, bayrut.
90) almahaliyu , liabn hazm , t dar altarathi.
91) maratib al'iijmae fi aleibadat walmueamalat walaietiqadat , liaibn hazm , ta3 dar zahid alqudsi.
(e) 'usul alfiqh:
92) al'iihkam fi 'usul al'ahkami, lilamdi, t dar alhadith 1426h 2005m.
93) 'usul alsarukhsii t 490hi, ta1 dar alkutub aleilmiat 1414hi 1993m.
94) albahr almuhit fi al'usuli, libadr aldiyn alzarkashii t 794hi , ta2 dar alsafwat 1413h 1992m.
95) altawdih limatn altanqihi, lisadr alsharieat almahbubi, almaktabat aleasriat 1430h 2009m matbue mae sharh altalwih ealaa altawdihi.
96) alqawaeidu, liabn allaham t 803hi, maktabat alrushdi, alrayad, ta1, 1423hi 2002mi.
97) kashf al'asrar ean 'usul fakhr al'iislam albizdiwi, eala' aldiyn albukharaa, t alhalbaa.
(f) aleaqidat :
98) 'iiqtisa' alsirat almustaqim , liabn taymiat , t dar alhadith 1422h 2001m.
99) 'usul aldiyn , lieabd alqadir albaghdadaa t 429h , dar almadinat liltibaeat walnashri, t 1346h 1928m.
100) aliaetiqad , li'abi alhusayn bin algharaa' , ta1 dar 'atlas , alriyad 1423h 2002m.
(g) altaarikh waltarajim:
101) 'asad alghabat fi maerifat alsahabat , liabn al'athir t 630hi , t dar alkutub aleilmiati, tu3 1429h 2008m.
102) al'iisabat fi tamyiz alsahabat , liabn hajar ta1 dar alkutub aleilmiat 1415hi 1995mi.
103) haliat al'awlia' watabaqat al'asfia' , li'abi naeim al'asfahanii t 430hi , ta3 dar alkutub aleilmiat 1427hi 2007mi.
104) tabaqat abn saed t 230hi , t dar alkutub aleilmiati.
(h) allughat alearabiati:
105) altaerifat , liljirjanii t 816h , tu1 ealim alkutub 1407h 1987m.
106) alsahahi, liljawharii t 292h , t dar alkutub aleilmiat 1420hi 1999m.
107) kshaf astilahat alfunun , liltahanwii t 1158hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1998mi.
108) alkilyati, li'abi albaqa' alkafawii t 1094ha , alnaashir: dar alkitaab al'iislamii 1413hi 1992m.
109) maejam mufradat 'alfaz alqurani, lil'asfuhani t 503hi , ta1 dar alkutub aleilmiat 1418hi 1997m.
110) almaghrib fi tartib almueariba, li'abi alfath almutarazii t 616h , alnaashir: dar alkitaab algharbi, bayrut.
(i) fatawaa waduryat:
111) fatawaa allajnat aldaayimat lilbuhuth aleilmiat wal'iifta' biriasat alshaykh eabd aleaziz bin bazi, jame watartib alshaykh 'ahmad bin eabd alrazaaq alduwaysh, t almuayidi.
112) fatawaa dar al'iifta' almisriat , t almajlis al'aelaa lilshuyuwn al'iislamiat 1401hi 1981m.
113) majmueat al'ahkam alsaadirat min aldaayirat almadaniat waltijariat wamin dayirat al'ahkam alshakhsiat alsunat 26 aleadad (1) aljalsat 29/1/1975m.
114) almusueat almuyasarat fi al'adyan walmadhahib al'ukhraa almueasiratu, 'iishraf da/manie hamadi, alnaashir : dar alnadwat alealamiat t 5, 1424h 2003m.